Mashalli

Dostlar, "Axşambazarı" iqtisadi bülleteninin altıncı sayı hazırdır! Bu sayda nələr var? - "Avtoş" dönərin bağlanması və karantindən bəri ən aşağı yeni restoran açılışı - son bir həftə ərzində ictimai iaşə sektoru yenidən sosial şəbəkə istifadəçilərinin diqqəti mərkəzində idi. Buna görə biz son yarım ildə ictimai iaşədə baş verənləri qısa olaraq təhlil etməyə çalışdıq: aylar üzrə yeni obyekt açılışı, ölkə üzrə ən geniş yayılmış şəbəkələr və s. - Yeddi aya 33 filial - bəs pərakəndə ticarət sektorunda nə baş verir? Bu suala qısa olaraq cavab verməyə çalışdıq. - Statistik məlumatlar - 2024-cü ilin may ayında orta aylıq nominal əməkhaqqı azalıb. Bu dəfə biz bülleteni bütün patreonlarımız (yalnız patreonda qeydiyyatdan keçənlər mətni görə bilər) üçün pulsuz paylaşırıq. Bununla belə əgər fəaliyyətimizin davamını istəyirsinizsə, ödənişli patreon olaraq bizə dəstək ola bilərsiniz (təhlil/araşdırma üçün mövzularınızı təklif edə bilərsiniz və s.). Daha ətraflı: https://www.patreon.com/posts/axsambazari-n6-108049656

2019-cu ildə Rusiyada çox geniş müzakirələrə səbəb olan hadisə baş vermişdi. Federal Təhlükəsizlik Xidmətinin iqtisadi təhlükəsizlik idarəsində həbslər baş vermişdi. İdarənin rəis müavini və digər vacib şəxsləri həbs olunmuşdu. Həbs zamanı onlarda kifayət qədər böyük məbləğlərdə nağd vəsait, zinət əşyaları, maşınlar, evlər və s. tapılmışdı. İdarənin rəis müavini olan Dmitriy Frolovda hətta İtaliyada yerləşən və dəyəri 2,1 milyon avro olan villa aşkar olunmuşdu. Nəhayət bu il müvafiq cinayət işi bitməli idi və hamı gözləyirdi ki, onlar 11-15 il cəza alacaqlar. Müşahidəçilər üçün qərar sürpriz oldu. Verilən 5-6 il idi. Bununla onları məhkəmə zalında azadlığa buraxdılar. Eyni zamanda konfiskasiya olunmuş mülk də onlara qaytarıldı. Bizim üçün maraqlı olan İtaliya mülküdür. Düşünə bilirsəz ki, Azərbaycana İtaliyada mülkün nə aidiyyatı ola bilər? Frolov məhkəməyə təqdim etdiyi sənədlərdə qeyd edir ki, vaxtilə, 2000-ci illərdə, onun atası Azərbaycanda tekstil fabrikini və daş karyerini satıb, bu pula İtaliyada villa almışdı. Ona görə burada heç bir korrupsiya yoxdur. Sən demə 2000-ci illər Azərbaycanda heç də pis illər deyildi..

1974-cü ildə Saturday Review jurnalı öz 50-illiyini qeyd edirdi. Bununla əlaqədar olaraq onlar 20 alimdən növbəti 50 il üçün proqnozlarını soruşdular. Onlardan biri Milovan Cilas, vaxtilə Yuqoslaviyanın kommunist rəhbərlərindən biri, sonradan dissident, siyasi məhbus və nomenklaturanı yeni sinif kimi nəzəri olaraq fərqləndirən şəxs, öz proqnozunda bizi də qeyd etmişdi. Onun sözlərinə görə Qafqaz ölkələri (Gürcüstan, Ermənistan və Azərbaycan) SSRİ-dən ayrılacaqlar və ilk müddətdə bəlkə də birlikdə müstəqil federasiya yaradacaqlar. Ayrıldıq və 50 ildən də tez, amma federasiya...

Yerin təkindən istifadə ilə bağlı iyunun 5-də keçirilmiş hərracın nəticələri

Bu yaxınlarda Əmlak Məsələləri Dövlət Xidməti Yerin təkindən istifadə ilə bağlı növbəti dəfə hərrac keçirmişdi. Hərraclar 31 sahəni əhatə edirdi. Rəsmi məlumata görə başlanğıc qiyməti 480 min manat olan 134 hektar sahəsi olan və 4,8 milyon kubmetr həcminə malik olan yataqlar 25 illik istismara 1,55 milyon manata verilmişdi. Amma burada bir maraqlı məqam var. 31 hərracdan 13-ündə başlanğıc və yekun qiymət fərqlənmir. Yəni misal üçün 15 min manat əvvəldə elan olunub, yatağı əldə etmək istəyən şirkət də eyni qiyməti təklif edib və başqa təkliflər olmayıb. Bunu biz əsasən “Türkaz Mədən” (keçmişdə Bəhrəmtəpə-Çınqıl-Servis) MMC-nin qalib gəldiyi hərraclarda müşahidə edə bilərik. Daha dördündə fərq cüzi idi. Eyni zamanda 9 sahə üzrə isə göründüyü odur ki, ciddi bir rəqabət olmuşdu. Ən yüksək rəqabət Xızı rayonunda yerləşən “Yeni Yaşma I” qum yatağı üzrə qeydə alınıb. Burada yekun qiymət başlanğıc ilə müqayisədə 2739% artıb. İlkin qiyməti 7 min olduğu halda, yekun qiymət 201 min manat təşkil edib. Yatağı əldə edən şirkət isə LEGAL HOUSE 2023 MMC-dir. Şirkət adından da göründüyü kimi 2023-cü ildə qeydiyyatdan keçib. Kommersiya hüquqi şəxslərin reyestrində olan məlumata görə şirkət 2023-cü ilin dekabrın 12-də qeydiyyata alınıb. Maraqlıdır eyni ünvan və eyni direktora malik LEGAL HOUSE MMC isə 2022-ci ilin mayında qeydiyyatdan keçib. Məlumatları tamamilə eyni olan iki şirkətin mövcudluğunun səbəbi bəlli deyil. Ümumiyyətlə şirkət haqqında geniş məlumat yoxdur. Qeydiyyat məlumatlarından biz görə bilərik ki, şirkət Məcburi Köçkünlərin sosial inkişaf Fondunun sifarişi əsasında çoxlu sayda tikinti layihələrini həyata keçirən (misal üçün, Zabux kəndində yol-küçə şəbəkəsinin və evlərin tikintisini) Konsept Holdinq ilə eyni binada qeydiyyatdan keçib. Rəqabətə görə (yəni qiymət artımı əsasında) ikinci yerdə İsmayıllı rayonu “Təzəkənd” qum-çınqıl yatağın 1-ci sahəsi, üçüncü yerdə isə Hacıqabul rayonu “Kürdçü” qum yatağı yerləşiblər. Bu hərraclar üzrə Körpü-Bina-Tikinti MMC və CTC Servis MMC qalib gəliblər.

Futbol ilə maraqlananlar bilir ki, Avropa çempionatında çıxış edən Albaniya yığmasının maraqlı bir xüsusiyyəti var. Yığmanın bütün tərkibi Albaniyadan kənar ölkələrdə oynayır. Bu azmış kimi 26 nəfərdən 20-si ümumiyyətlə heç Albaniyada doğulmayıb. 13 futbolçu isə digər ölkələrin (düzdür burada əhalisi əsasən albanlardan ibarət qismən tanınmış Kosovo da var) gənclərdən ibarət yığmalarında çıxış edib. Bu yaxınlarda Albaniyada 2023-cü ildə keçirilmiş siyahıyaalmanın nəticələrin dərc olunub. Məlum oldu ki, 12 il ərzində ölkə əhalisinin sayı 410 min azalıb və 2,4 milyon nəfər təşkil edib. Bundan başqa median yaş yeddi il artaraq 42,5 yaşa çatıb (bu hətta Rusiyadan yüksəkdir). Başqa sözlə ölkədə həm doğum (Almaniya, Serbiya və s. azdır) azalıb, həm də gənclərin ölkədən çıxışı artıb. Bu da yuxarıdakı vəziyyətə gətirib çıxardıb. Futbolçuların xaricdə oynaması yerli futbol üçün yaxşı bir əlamətdir. Amma göründüyü kimi Albaniya məsələsində bunun səbəbləri bir qədər fərqlidir.

Şəkil 1. Naxçıvan Muxtar Respublikasının büdcəsinin gəlirlərinin mənbələr üzrə göstəriciləri, min manatla

2023-cü ildə Naxçıvan Muxtar Respublikası bütün proqnozları alt-üst edib. Bunu biz Hesablama Palatası tərəfindən tərtib olunmuş “Naxçıvan Muxtar Respublikasının 2023-cü il büdcəsinin icrasının təhlilinə dair analitik fəaliyyət üzrə” rəyə əsasən deyə bilərik. Verilən məlumata görə, yerli büdcə gəlirlərinin həcmi ilkin təsdiq edilmiş və yenidən baxılmış büdcəyə nisbətdə 62 və 32 milyon manat çox olub. Ən yüksək artım yol vergisi üzrə (10,3 dəfə!), ən az artım isə fiziki şəxslərin gəlir vergisi (1,9%) üzrə qeydə alınıb (daha ətraflı aşağıdakı şəkil 1-də). Düşünə bilərsiniz ki, bu bölgədə baş vermiş iqtisadi inkişafın nəticəsidir (misal üçün, yol vergisi benzin satışından və tranzitdən tutulur). Amma bu cəhətdən Dövlət Statistika Komitəsi heç də belə optimist deyil. Rəsmi məlumata görə, bölgə üzrə məhsul buraxılışın fiziki həcmi 2022-ci il ilə müqayisədə 38,8% azalıb. Ən ciddi azalma tikinti (-85%), kənd təsərrüfatı (-43%), İKT (-43%) və s. sahələr üzrə qeydə alınıb. Bu azmış kimi rəsmi çıxışlarda da ondan əvvəlki il ilə müqayisədən qaçmağa çalışırlar. Belə ki, Naxçıvan Muxtar Respublikasının iqtisadiyyat nazirinin müavini, nazir vəzifələrini müvəqqəti icra edən Abbas İsmayılov istehsalçı və investorların Naxçıvana səfəri çərçivəsində görüş zamanı qeyd edib ki, Naxçıvanda 2023-cü ildə ümumi məhsul istehsalı 1 milyard 552 milyon manatdan çox olub. Bunun əvvəlki dövr ilə müqayisədə artım və ya azalma olduğuna dair məlumat verməyib. Qeyd etdiyimiz kimi buna baxmayaraq yerli büdcə gəlirləri ciddi sürətdə artıb. Bəs bu artım nəyin hesabına baş verib? Verilən məlumata görə, gəlirlərin tərkibində neft-qaz sektoru üzrə daxilolmalar 2,1 mln. manat, qeyri-neft-qaz sektoru üzrə 162,7 mln. manat, o cümlədən, dövlət mülkiyyəti üzrə 66,1 mln. manat, xüsusi mülkiyyət üzrə 37,3 mln. manat, digər mülkiyyət mənsubiyyətləri isə 59,3 mln. manat olmuşdur. Göründüyü kimi özəl mülkiyyətin payına cəmi 37,3 milyon manat düşüb. Qalanı dövlət və “digər mülkiyyət” (Azərbaycan konstitusiyasına görə ölkədə 3 mülkiyyət növü mövcuddur. Üçüncüsü də bələdiyyədir. Bələdiyyə bu qədər vergi təmin edə bilərmi? Əlbəttə ki, yox. Burada əsasən xarici və birgə mülkiyyət nəzərdə tutulur). Struktura detallı baxanda görürük ki, illik artımın 12 milyonunu birbaşa dövlət sektoru təmin edib. Burada ən iri ödəyicilər qismində Azərenerji ASC (4,5 milyon), Nəqliyyat nazirliyi (3,3), Azəriqaz İB (2,1 milyon – məhz bu şirkət “neft-qaz” sektoru hesab olunub) və s. Özəl sektor üzrə vergi yığımları isə faktiki artım göstərməyib (cəmi 1%). Ən ciddi artım birgə (xarici qarışıq) mülkiyyət üzrə qeydə alınıb – 17,8 milyon manat. Göründüyü kimi iqtisadi azalmanın olmasına baxmayaraq, xarici (daha doğrusu birgə şirkətlər) şirkətlər Naxçıvan Muxtar Respublikasında öz fəaliyyətlərini genişləndiriblər ya da vergi ödəmək qərarına gəliblər. Xarici şirkətlərin Naxçıvan iqtisadiyyatına belə marağına dair ətraflı izah tapmaq çətindir...

Bəs siz düşünməyə vaxt tapırsınızmı?

Şəkil 1. Son əlavədən əvvəl Boltun fəaliyyət göstərdiyi bölgələr. Şəkil 2. Maxim-in fəaliyyət göstərdiyi bölgələr.