Tarixçi

Gia Karangi ilk supermodel sayılırdı. 17 yaşından model biznesinə qoşulan Gia 1970-ci illərin sonlarında olduqca populyar idi. O, il ərzində 100 min dollar qazanırdı, bu da o vaxtın kursu ilə nəhəng məbləğ sayılırdı. Gianın şəkilləri Vogue, Cosmopolitan jurnallarını bəzəyirdi. Onu qarşıda qayğısız həyat gözləyirdi, lakin Gia narkotikə qurşandı. İynə izlərini ört-basdır etmək üçün şəkillərdə onun qollarını retuşlayırdılar, şəkil çəkdirərkən arxada gizlətməsini istəyirdilər. Lakin asılılıq o qədər gücləndi ki, Gia iş qabiliyyətini itirdi, onunla daha kimsə çalışmaq istəmirdi. Bir neçə dəfə müalicə olunsa da, aludəçilikdən qurtula bilmədi. Bir vaxtlar yüzminlərlə pul qazanan supermodel indi bir dozanın pulu üçün fahişəlik edirdi. Əsrarəngiz gözəlliyindən də əsər-əlamət qalmamışdı. Gia Karangi yoluxduğu QİÇS xəstəliyindən 1986-cı ildə 26 yaşında vəfat etdi. 1998-ci ildə onun həyatı əsasında "Gia" filmi çəkildi. Məhz bu film baş rolun ifaçısı Angelina Coliyə şöhrət və "Qızıl qlobus" mükafatı qazandırdı

Həmin ərazidə Şimali və Cənubi Vyetnam qoşunları arasında döyüş gedirdi. Kim Fuk və ailəsi Cənubi Vyetnamda yerləşən Çanq Banq şəhərində yaşayırdılar. Həmin ərəfədə şəhər kommunistlərin hakimiyyətdə olduğu Şimali Vyetnamın silahlı qüvvələrinin nəzarətinə keçmişdi. Bir müddət buddist məbədində gizlənən Fuk və digər bir neçə mülki şəxslər iyunun 8-də Cənubi Vyetnam hərbçilərinin müşayiətilə daha təhlükəsiz, cənubluların nəzarətində olan əraziyə keçməyə çalışırlar. Bu zaman, deyilənlərə görə, Cənubi Vyetnam pilotu onları şimallıların hərbi dəstəsi hesab edərək üzərilərinə dörd napalm bombası adı. Partlayış nəticəsində dörd mülki şəxs həlak oldu. Kim Fuk alışan geyimlərini soyunmalı olur. Qızın xüsusilə sol qolu və kürəyi ağır yanıq xəsarətləri aldı. Xoşbəxtlikdən ayaqları xəsarət almadı və o, hərəkət edə bildi. “Çox istidir, çox istidir” qışqıraraq ağlayan zaman Nik Ut onun şəklini çəkir. Bir qədər sonra ağrıdan huşunu itirən qızı elə Nik Ut tibbi məntəqəyə aparır, oradan da xəstəxanaya göndərilir. O, 14 ay ərzində 16 əməliyyata məruz qalır. 1982-ci ildə Qərbi Almaniyada 17-ci əməliyyatını keçirdi. Nik Utun çəkdiyi şəkil böyük rezonans doğurdu. O, müəllifinə növbəti ildə Pulitser mükafatı qazandırdı. Rezonans o qədər böyük idi ki, ABŞ prezidentdi Riçard Nikson şəklin müharibə əleyhdarları tərəfindən səhnələşdirildiyini düşünür. Kim Fuk əməliyyatlara baxmayaraq, sonrakı illərdə də kəskin ağrılar hiss edir və bəzən intihar haqqında düşünür. Bununla belə, universitetə daxil olaraq tibb təhsili almağa başlayır. Amma vətəndaş müharibəsində qalib gələn və bütün Vyetnamı öz hakimiyyətləri altına alan kommunistlər ondan təbliğat məqsədilə istifadə etmək niyyətində idilər. Buna görə də təhsilini yarımçıq saxlayıb ictimai fəaliyyətə başlamasını əmr edirlər. Nəhayət, 1986-cı ildə ona Kubaya gedib təhsil almağa icazə verirlər. Əczaçılıq ixtisasını seçən qız burada illər sonra yenidən Nik Utla görüşür. Fuk 1992-ci ildə Toan adlı başqa vyetnamlı tələbə ilə ailə qurur. Cütlük bal ayını Moskvada keçirir, geri qayıdanda isə yanacaq doldurmaq üçün Kanadanın Qander şəhərində eniş edən təyyarədən çıxaraq siyasi sığınacaq istəyirlər. İctimai fiqur olmaqdan bezən Kim bir müddət gözdən uzaq olmağa üstünlük verir. İlk övladı olduqda isə fikrini dəyişir: “İstəmirəm ki, mənim övladım və başqa uşaqlar şəkildəki o qız kimi iztirab çəksinlər”. 1994-cü ilin sonlarında UNESCO-nun xoş məramlı səfiri təyin olunur. 1997-ci ildə Kim Fondu yaradır. İndi də ağrılar hiss edən Kim 2015-ci ildə ABŞ-da daha bir əməliyyat keçirdi. 2022-ci ildə isə yenə ABŞ-da lazer əməliyyatına məruz qaldı. O, hazırda Toronto yaxınlığında yaşayır. Bir sıra fəxri titullara və mükafatlara layiq görülüb. Tez-tez onu məşhurlaşdıran Nik Utla görüşür. Hələ Vyetnamda olarkən xristianlığı qəbul edən Kim Fuk napalm bombası atan pilotu bağışladığını bildirir: “Onun kim olduğu bilinmədi. İndi onunla rastlaşsam, sadəcə qucaqlayaram”.

8 iyun 1972-ci il, Vyetnam müharibəsinin iki ən məşhur şəklindən biri çəkilir (digəri). “Associated Press” agentliyinin fotoqrafı Nik Ut napalm (yandırıcı qatışıq) bombardmanına məruz qalmış uşaqların şəklini çəkir. Şəklin mərkəzində Kim Fuk adlı 9 yaşlı qızdır.

8 iyun 632-ci il – miladi təqviminə əsasən İslam peyğəmbəri Məhəmməd ibn Abdullah vəfat edir. Peyğəmbərin 62 yaşında kəskin qızdırmadan vəfat etdiyi söylənilir. O, elə vəfat etdiyi yerdə, arvadı Aişənin evində dəfn olundu. Sonralar yanında səhabələrdən Əbubəkr Siddiq və Ömər ibn Xəttab dəfn olundular. Məzarın yaxınlığında peyğəmbərin sağlığında tikilən və tikintisində peyğəmbərin də iştirak etdiyi məscid vardı ki, Məscid-i Nəbəvi (Peyğəmbər məscidi) adı ilə tanınır. 705-715-ci illərdə hakimiyyətdə olan Əməvi xəlifəsi I Validin zamanında məscid genişləndirilərək peyğəmbərin məzarını da öz çevrəsinə aldı. XIII əsrin sonlarında Misir sultanı olan qıpçaq türkü Kalavunun zamanında məzarın üzərində günbəz tikildi. İndi Yaşıl günbəz kimi tanınan tikili öz rəngini Osmanlı dövründə, 1837-ci ildə alıb. Şəkildə uzaq planda görünən həmin günbəz Məhəmməd peyğəmbərin dəfn olunduğu yeri bildirir. Məscid-i Nəbəvi Məkkədə yerləşən Məscid-i Haramdan sonra ən böyük məsciddir və müsəlmanların ikinci müqəddəs məkanı sayılır.

8 iyun 1972-ci il, Vyetnam müharibəsinin iki ən məşhur şəklindən biri çəkilir (digəri). “Associated Press” agentliyinin fotoqrafı Nik Ut napalm (yandırıcı qatışıq) bombardmanına məruz qalmış uşaqların şəklini çəkir. Şəklin mərkəzində Kim Fuk adlı 9 yaşlı qızdır.

BBC İkinci cəbhənin açılmasının 80 illiyinə həsr olunmuş məqalə hazırlayıb. "“Sahilboyu bu qədər əsgər cəsədi görmək ağır idi, - hərbi aviasiyada şifrləyici olan Bernard Morqan xatırlayır. - O vaxta qədər ölü adam görməmişdim... Burada isə sadəcə suya yıxılırdılar. Dərin yer idi, ləvazimatlar da ağır, dibə çəkirdi. Bir çoxu sadəcə sudan çıxa bilmədi”. Press klub üçün tərcümə etdim https://pressklub.az/az/arasdirma/ikinci-cebhe-dehseti-bu-qeder-cesedi-gormek-agir-idi-315858-az

Filmin süjeti hipotetik müharibənin başlanmasından bəhs edir. Nasistlər artıq Polşanı işğal ediblər və oradan SSRİ-yə hücuma hazırlaşırlar. Sovet kəşfiyyatı Almaniya rəhbərliyinin SSRİ sərhədini keçmək barədə əmrini əldə edir. Düşmənə önləyici zərbə endirmək üçün sovet aviasiyası havaya qaldırılır. Tapşırıq uğurla yerinə yetirilir, düşmənin hərbi aerodromları darmadağın edilir, oradakı təyyarələrlə birlikdə. Amma iki sovet təyyarəsi vurulur - cəmi iki! Mayor Qrişin və kapitan Nesterov paraşütlə düşmən ərazisinə enirlər. Burada onlar yerli antifaşistlərin köməyi ilə düşmənin məxfi bazasının yerini öyrənirlər. Elə düşmən radiostansiyası vasitəsilə özününkülərə bazanın koordinatlarını ötürürlər. Sovet bombardmançıları bazanın külünü göyə sovurur. Qəhrəmanlar da yenə bir antifaşistin köməyi ilə təyyarə qaçırıb vətənə qayıdırlar. Filmin ekranlara çıxmasından iki ay sonra Almaniya və SSRİ arasında “Hücum etməmək haqqında” müqavilə imzalandı. İki ölkə Şərqi Avropanı aralarında böldülər, can-ciyərə çevrildilər. Buna görə də “Eskadrilya №5” filmi nümayişdən qaldırıldı. İki il sonra müharibənin başlanğıcı is tamamilə əksinə oldu: alman aviasyası sovet aerodromlarını darmadağın etdi, oradakı təyyarələrlə birlikdə. Savaşın təkcə ilk günü sovet aviasiyası 800-ü yerdə olmaqla 1200 təyyarə ititrdi. Bundan sonra “Eskadrilya №5”-in nümayiş olunması müstəsna həyasızlıq olardı. Beləcə, almanlarla münasibətlərin korlanması da filmi xilas etmədi. Ümumiyyətlə, tənqidçilərin fikrincə “Eskadrilya №5” bədii xüsusiyyətlər baxımından da sovetin bəlkə də ən bərbad döyüş filmidir.

1939-cu ilin iyununda rejissor Abram Roomun “Eskadrilya №5” adlı filmi ekranlara çıxır. Film cəmi iki ay prokatda oldu, əvvəlcə siyasi, sonra da tarixi səbəblər üzündən yığışdırıldı.

Sovet-alman müharibəsinin ilk günlərində sovet komandanlığı Cənib-Qərb cəbhəsində əks hücuma keçmək qərarına gəlir. Dubno-Lutsk-Brodı istiqamətində baş tutacaq hücumda onlara qarşı almanların “Cənub” ordular qrupunun hərbi birləşmələri dururdu. Qüvvələr qeyri-bərabər idi. Almanlar üçün Moskva istiqaməti həlledici idi və tanklarının xeyli hissəsi sovet paytaxtı üzərinə yürüyən “Mərkəz” ordular qrupunda idi. Leninqrad istiqaməti əhəmiyyətinə görə ikinci idi. “Cənub” ordular qrupu isə Ukraynanı, Krımı tutaraq Rostov istiqamətinə irəliləməli idi. Bu istiqamət əhəmiyyətinə görə üçüncü idi və buna görə də ən az sayda tankla təchiz edilmişdi. SSRİ-də isə əksinə idi. Qırmızı ordudakı 20 mexaniki korpusdan səkkizi bu istiqamətdə idi. Dubno döyüşündə təxminən 3500 sovet tankı iştirak edirdi. Almanlar tərəfdə isə cəmi 728 tank vardı, onlardan da 100-dən çoxu silahı olmayan komandir tankları idi. Amma sovet komandanlığı o zaman tank döyüşlərində almanlara nisbətən xeyli naşı idi. İyunun 26-da başlayan əks-hücumda tank diviziyalarının birgə hərəkətini, eləcə də avasiya və artilleriya dəstəyini təmin etmək mümkün olmadı. Almanlarda isə tanklar, artilleriya və aviasiya koordinasiyalı şəkildə hərəkət edirdilər. Buna görə də iyunun 30-na qədər davam edən döyüşün nəticələri fəlakətli oldu. Dubno döyüşü sovetlər üçün “tank qətliamı”na çevrildi. Qırmızı ordu döyüş meydanında 2648 tank itirərək geri çəkildi. Almanlar cəmi 85 tank itirdilər, daha 200 tank təmirə yolllandı. Amma qənimət olaraq ələ keçirdikləri və sonra üstünə ağ xaç çəkib istifadə etdikləri sovet tanklarının sayı daha çox idi. Cənub-Qərb cəbhəsinin hərbi şurasının üzvü Nikolay Vaşuqin bu qədər biabırçı məğlubiyyətə dözməyərək özünü güllələdi. Ümumiyyətlə, Cənub-Qərb cəbhəsinin qoşunları müharibənin ilk iki həftəsində 4381 tank itirdilər. Bu isə almanların SSRİ-yə hücum zamanı malik olduqları bütün tankların sayından çox idi.

Dubno-Lutsk-Brodı döyüşü