Dr najih gulpy

واخوا مەواچو چەمە زوانو گوران-دایلەکتو هەورامانینە، ئەسڵەنە چوار بیچمیٛش بیەن، وەلێم بڕێوشا یەریٛ، دویٛ یام یەک بیچمشا مەنەن، چون بەکارناومان و هەرمانە سەرو زوانەکەی نەکریێنە تاکو بیٛزیشاوە و بەکارشا باوەرانیٛ دلیٛو نویستەینە. برای هامزوانم توچ بەشدار ببە جە خزمەتو زوانەکەیتەن، واتێوە بواچە. ناجح گوڵپی 15/7/2024 https://t.me/Drnajihgulpy

یاوتەی-یاوای-یاونای-یاویای ئی جارە ملمیٛ خزمەتو ئی چەمەیە زوانو گوران-دایلەکتو هەورامانینە. یاوتەی بەکارئاوردەیش فرە کەم بیەنوە، بڕێ دەگاینە پسەو دەگاو دشەی بەکارمەیوٙنە، ئتر نمەزانو چکوٙی تەرنە هەن. وەلێم یاوای و یاونای گردو هەورامانینە ئینا کارەنە. یاوتەی-یاوتەرە=یاوارە، ئیجارە دلیٛو ڕوٙمانەو (شاباڵ) ینە بەکار ئامان لاو نویسا ڕەفعەت مرادیوە، کە دشەیەن. یاوتەی: چەمەی بنەڕەت ویەردەن، یانی سەرو بنەڕەتو (یاوت)، کە قەدو چەمەکەین و کەردەوەی ویەردەی سادەن، سازیان، (یاوت+ەی=یاوتەی). یاوای: چەمەی بنەرەت نەویەردەن، سەرو بنەڕەتو ڕیٛخەی سازیان (یاو+ای=یاوای). یام چەمەی سەرەمڕەن، کە ئینا حاڵەتو ئیسەینە. یاونای: چەمەی ویەرەن، سەرو بنەرەتو ڕیٛخەی چەنی موٙرفیمو ویەری (ن) مەرزیانرە (یاو+ن+ای= یاونای). یاویای: چەمەی نادیارەن، سەرو بنەرەتو ڕیٛخەی چەنی مورفیمو نادیاری (ی) مەرزیانرە (یاو+ی+ای=یاویای). بڕێ خاسیەتیٛ چەمەی هەنیٛ، کاتێو سادەن، کە هیچ وەڵگیر و دماگیرێوەش نیا پۆ، ماناش دیاری کریێنە و لیٛڵەنە، یانی دویٛ مانێش هەنیٛ، تانەوزیش دلیٛا واتچنی ماناکیٛش جیا نمەبوٙوە پەیت. وەلێم کاتێو وەڵگیرو دماگیرش ملکوٙ پوٙرە، ماناش فرە مەواڕیوٙ، سەرەت سڕمەنوٙ ئی مانا چەنی پیٛسە واڕیێنە؟ ئینە هەرمانەو زوانینە پەیما مەکەروٙ، شونیەرە ئەگەر چەمە سادەکەی بواڕمیٛ بە ئامیٛتە، یانی واتێوە مانادارش بوزمیٛ سەر هەمدیسان مانای تازیٛ مەبەخشوٙ پەنەما. زانشتو زوانی ئەچی فاڕو جمیە کەلک هوٙر مەگیٛروٙ پەی پوٙڕنای هەرمانەکاو زوانی. با پیٛوەرە بڕێو نمونیٛ باوەرمیٛوە. یاوتەی، یاوای: دویٛ مانایشا هەنیٛ، یوٙ: یاوای بەروبومو میوەی مەبەخشوٙ، ماچی هەشتاڵوی یاوێنیٛ، تفی یاوێنیٛ. دویٛ: مەگنی ڕا پەی هەوارو کراویەدوٙڵی نیمەڕوٙ میاوی وەرۆ، ئینە ئەو ماناکیٛشەنە. وەلێم کاتێوە کە چەمەکە وەڵگیر یام دماگیرێش ملوٙنە سەر ئاوەختە مانای تازیٛ مەبەخشوٙ کە دوورەن جە مانا سادەکیٛش، نمونە. ئەوەیاوای: وەڵگیرو ئەوە+یاوای: واوەی، واخوا یاوای، دووەجار یاوای. ئتر بەرهەم بوٙ یام بلی پەی یاگێوە بیاوی. وەلێم کاتێو مەبوٙنە بە دماگیر (یاوایەو-یاوایۆ-یاوایوە) ماناکیٛش ئاسمان و زەمین فەرقمەکەروٙ، کە ماناو سیپاڵیٛ دەی وەرو وەرتاوی، تا وشکیٛ بباو، یام چیٛوێ تەر پان و وەڵاوش مەکەریوە تا وشک بوٙوە. هەرچندە چەمە کاتیٛو وەڵگیر و دماگیرە ملوٙنە سەر هەمان مانا مەبەخشوٙ، وەلێم ئینەشا شازەن و جە یاسای لاشدان، چون مانایوەتەرە مەبەخشوٙ. ئەرەیاوای: ئەرەیاوتەی: یاوتەرە: یاوارە. ئەرەیاوتەی و یاوتەیرە، یاوایرە، قاڵیە، نمەد، یاویرە چیٛرت تا سەرشۆ بنیشیرە. ئەنەیاوای: ئەنەیاوا، یاواینە: یانی کەسێوی فامیدە، ئەنایاوای یانی چەنەش بیاوینە. پەنەیاوای- یاوای پەنە-پەنەیاوا: کەسێوی ژیر و دنیادیدە، یاوانپەنە، کاڵ و کرچ نیەن. یام کەسێو ئینا وەڵیٛتەنە ماچی با بلو یاووش پەنە. کاڵەکەکە یاوانپەنە. کوڕەکەش یاوان پەنە. چەنەیاوای: یانی کەسێو قسیٛت پەی بکەروٙ چەنەش بیاوینە. وەنەیاوای: کەسێوە قسێت پەی بکەوٙ وەنەش بیاوینە. پوٙرەیاوای: یاوای پوٙرە. هەرمانێت بوٙ بلی شوٙنیشرە، ماچی با بیاووش پوٙرە. بلوە یاوەش پوٙرە با دەستەنە بەرنەشوٙ. پۆیاوای-یاوای پۆ. شوتیەکە پۆتەرزەکیٛوە یاوان، پۆشۆیاوان. یاونای: ماناو گەیاندنی مەبەخشوٙ، ئەرەیاونای: یاونایرە، کاتێوە تەوەنێوە مەشانی پەی یاگێوەی دوریٛ ماچی تەوەنکیٛم یاونارە لاو هانەکەی، یانی فرەدور شانێنەت. پەوکای هەورامینە متاومیٛ جیاتی (ئیعلامی-ڕاگەیاندن) ئەرەیاونای بەکار بارمیٛ، یام تەنیا یاونای. هیچ سەریرتا وەنە نێو، چون تەنیا ئاندەش زەحمەتەن هەکە بەکاربەیوٙنەو یاگیٛو ویٛش بگیٛروٙ. باوڕکەردیٛ واتیٛ چامنیٛ هەنە زوانەکای تەرنە ئەگەر لەیەکش بدەیوە سەرت ماسوٙ چەنی بەکارئامێنە پەی فڵانە مەبەستی. یاویای: چەمە-کەردەوەی نادیارەن، بکەر نادیارەن، ماچی، نامەکە یاویان دەسو کاوانی. نمەزانی کێ یاونان. قاڵیەکیٛ یاویێنەرە، بفەرماودیٛ بنیشدیٛرە. نمەزانی کێ قاڵیەکیٛش یاوێنەرە. چەمەو یاوای پیٛسەو واتێوە ئامیٛتیٛ، یانی چەنیو واتێوە تەریٛ بەکاربارمیٛ، پسەو میوەیاوای، سیپاڵ یاوایەو، نمەدیاوایرە، ویٛ یاوایۆ، هەنگوریاوای، یاوای یانە، بەمرادیاوای، بەکامیاوای. جە خیٛڵ خەمان دەروون ئاوای ویٛم بیٛدادەی مراڎ کام نەیاوای ویٛم (بیٛسارانی). یاو: ڕیٛخەو چەمەکەین (بن). متاومیٛ کاتو واتسازینە بەکارشبارمیٛ، پسەو. (دەسەیاو) ماچی کاک سبحان نیەن دەسەیاوەنە تا پەنەش بواچو. دەسم نمەیاووٙش پەنە. میوە یاو: میوەڕەسان. من نەژنیەنم بواچمیٛ میوە یاو، هەر وچیان میوە ڕەس. کە ڕەسای کەم بەکار ئاومان، خوٙ فرە ئاسانەن و قانونیچەن بواچمیٛ میوە یاو. چەمەو یاوای چەنیو چەمەو شتەی بەکارئاومان، پەی سازنای ئیدیەمی ماچا (شتم و یاوامۆ)، کارێم پەنەکەرد وا بەدەواری شڕیش نەکەروٙ، یانی شتەی و یاوای پیٛسەو جوٙتواتیٛ بەکار ئامان زوانەکەمانە.

وانەی یەرەم... ئەژناسەو واتچنسازی. قانونو نویستەی، برای هامزوانم، ئەگەر گەرەکتنە بە ڕاسو دروسی بنویسی، گوشبدارە پەی ئی ڤیدیوٙیە، چون واتچن ئەساسەو نویستەین، پەوکای زەروزەن فیٛرش ببیمیٛ.

وانەی دووەم

وانەی یوەم... ڕاس و دروس نویستەی. دەسەواتیٛو نامیٛ، چەنو دەسەواتیٛو یاوەرنامیٛ. ئەگەر گەرەکتەن دروس بنویسی بە زوانو ویٛت گوش بگیٛرە پەی ئی ڤیدیوٙیە.

هەرچندە هنەکەو ویٛچت بڕێو واتیٛش چەنە بیٛنیٛ پسەو (کەلتور) ی ، ئەگەر بواچمیٛ فەرهەنگ فرە تەمام و بیٛلەکەن...

‍ تەماشە، دیای، وینای زوانو گوران-دایلەکتو هەورامانینە ئی یەرە واتیٛما هەنیٛ کە بەکارمەیانیٛ پەی هەستو وینای و تەماشەکەردەی. جا با جوان وەرد و پەڕەناوشا بکەرمیٛ، بزانمیٛ هەریوٙشا چەنی بەکار مەیوٙ، هەریەری کەردەویٛنیٛ. چەمیٛ بەکارمارمیٛ پەی ئەنجامدای هەرمانەکیٛ. تەماشە: ئی واتیٛ تەنیا ڕیٛخەکەش مەنەن، خوتایو چەمەی نیەنە، جە بارو واتسازی-موٙرفۆلۆجیوە پەنەش ماچا ڕیٛخەی بەند bound root چون مەلکوٙ چەمەو (کەردەی) یرە ئیجا بە تەمامی مانای پەڕە مەبەخشوٙ. تەماشە بکەرە: تەماشە مەکەرە. تەماشەمەکەروٙ. تەماشەشکەرد، تەماشەشکەردێ... ماناو ئی تەماشەیە ئانەن کە پەی ماوێ دریٛژی یام کوڵی بەیەک ئاراستە تەماشەو چیٛوێ بکەری، سەرنجەش بدەی، فلم یام دیمەنو کەشوکوٙی، ڕەنگا مەسافێوی نزیک یام دورۆ بوٙنە، چەمیٛش پەی مەگیٛڵنی تا چیٛوێو بیٛزیوە، تا بزانی چیٛش ڕووە مەدوٙنە. پەیشهەن دیمەنەکیٛ بواڕیانیٛ وەرەچەماتەوە. ماچوٙ ئەگەر بەجوانی چەمیٛش پەی بگیٛڵنی مەوینیش. ئەگەر تەماشەش بکەری مەوینیش. یانی تەماشە مەکەری ئینجا مەوینی. تەماشە مکەرو، یانی مدیەو.... نمەواچی موینو. تەماشە بکەرە هەمسانەن چەنی بدیە. دیەی-دیای: ئی واتیٛ چەمەن، گردو دەمکاتەکاو کەردەوەیش چەنە مەسازیانیٛ، بدیە: مەدیە، دیانیٛ، دیانی، دیان. مەدیەو، مەدیەیمیٛ، مەدیوٙ، مەدیانیٛ، مەدیەی، مەدیەیدیٛ. هەکە ماچی بدیە، یام دیان، دیانیٛ یانی وردو چیٛوەکەی مەبیوە کە تەماشەش مەکەری، بە گردو ئاوەزیتەو مدیەی پەی خاڵێوە وردیٛ، چەنی ماچی بدیە کتیٛبەکەیرە، ڕازەکیٛرە، لاپەڕە ئاندە، دیٛڕەو چواری، مزانی چیٛش هەڵەن چاگەنە. یانی بە وردی چەمش بڕینە تا بوینیش. بە هوٙش و هاگادارییوە مدیەی، دیای پەی نزیکی و دوریچ بەکارمەیوٙ. دیانیٛ کتیٛبەکەیرە. دیانیٛ کەشەکارە. هاگاداربیانیٛ مارەکەم دی دلیٛو گیواوەکەینە. هیزی توٙم نەدیەی زەماوندەکیٛنە. ماچوٙ نەدی و بدی، کوڕێشابی، گونشا بڕی. بدی و نەدی نامیٛ بکەرینە (اسم فاعل). وینا و ناوینا وەرانوەرشەن. نمەتاوی جە تەماشەی نامیٛ بکەری بسازنی. وینای: ئی واتیٛچە چەمەن، گردو دەمکاتەکاو کەردەوەیش چەنەنیٛ، پسەو. بوینە: مەوینە، مەوینو، مەوینمیٛ، مەوینی، مەویندیٛ، مەوینوٙ، مەوینا. وینام، ویناش، وینات. چیٛگەنە تەواناو چەمات فرەتەر بەکارماری. ماچا، وینیش؟ ناوەڵا هیچ نمەوینو، تاریکەشەوەنە. یانی وردۆبییەی، سەرنجدای فرەتەرەن، توچ ماچی ئەریٛ دیم، ئەریٛ وینام. ماچوٙ مانگیٛ مەوینی چواردە شەوێنە، ئەریٛ مەوینوش. شەویٛنە موینو. نمەواچمیٛ شەویٛنە مدیەو. دیای پەی دورین پسەو تەماشەی. نمەتاوی هەمان پەرسیٛ و پەیواچەکەی بە (دی) بواچی. چون یاساو واتچنسازی ڕانمەدوٙ پینەی، هازەو کەردەوەکا جیانە (ویەر-نەویەر). وینا: کەسێو کە چەمیٛش بوینانیٛ، نەوین، ناوینا: کەسێو هەکە کوٙر بوٙ. نمەتاوی ئەو واتەکا تەری بەکار باری. سەرنجە بدە چند ماناشا فەرقش هەن چەنی نەدی و بدی. وینای مانای تەرە مەبەخشوٙ، پسەو زاڕوٙڵە وینای، وەرم وینای، یانی جۆرێن جە وینای هەکە بە چەمیٛ نیەن، وەرم خەیاڵو ویٛتنە وینیش، زاڕوٙیچ یاگێو تەرۆ مزیوٙوە. جەهامەن کاتنە ماچا وەرمێش دیەن پۆتوٙوە. وەرمێم دیەن. وەلێم نەژنیەنم بواچا وەرمدیەی، یام زاڕوٙڵەدیەی، فرەتەر ویناکەی بەکارئاومان، وەلێم کاتیٛو مەبوٙوە بە کەردەوە (دی) بەکار مەیوٙ، وەرمم دی. یانی جیاوازی بەکارئاوردەیشان هەن، جەهەمان کاتنە یوٙشیەچشا هەن. با نمونیٛ واتچنی بارمیٛوە پەی هەریەری، کە ماناکیٛشا پسەن یوٙی. تەماشەم کەرد_دیانیٛ_ وینام. ئی نمونە ویەردەن، سەرنجە بدەیدیٛ کە تەماشە، وینا یاگەگیرونامیٛ لکیٛ (م) شا لکان پوٙرە، وەلێم (دیا) یاگەگیرونامیٛ لکێ (انیٛ) لکان پوٙرە، چون دیا کەردەوێوی نەویەرەن تەنیا بکەر هوٙرمەگیٛروٙ ماچی من دیانیٛ. ولێم (وینا) کەردەوێوی ویەرەن، بکەر و وەرکار هوٙرمەگیٛروٙ. (من توٙ مەوینو). تەماشەکەردیچ بەهەمان شیٛوە ویەرەن. تەماشەمەکەرو_ مەدیەو_ مەوینو. تەماشە بکەرە_تەماشە مەکەرە_ بدیە_مەدیە_ بوینە_مەوینە. هەر زوانێو تایبەمەندییٛو ویٛش هەنیٛش جە بەکارئاوردەی واتەکاشنە. هەرپاسە ناوچە، دەگا جیاوازی هەن جە بەکارئاودەی واچەکاشانە. شمەیچ بەسەرنجەکاتا ئی باسیە چاخ بکەردیٛ. ناجح گوڵپی 24/6/2024

تەماشە، دیای، وینای زوانو گوران-دایلەکتو هەورامانینە ئی یەرە واتیٛما هەنیٛ کە بەکارمەیانیٛ پەی هەستو وینای و تەماشەکەردەی. جا با جوان وەرد و پەڕەناوشا بکەرمیٛ، بزانمیٛ هەریوٙشا چەنی بەکار مەیوٙ، هەریەری کەردەویٛنیٛ. چەمیٛ بەکارمارمیٛ پەی ئەنجامدای هەرمانەکیٛ. تەماشە: ئی واتیٛ تەنیا ڕیٛخەکەش مەنەن، خوتایو چەمەی نیەنە، جە بارو واتسازی-موٙرفۆلۆجیوە پەنەش ماچا ڕیٛخەی بەند bound root چون مەلکوٙ چەمەو (کەردەی) یرە ئیجا بە تەمامی مانای پەڕە مەبەخشوٙ. تەماشە بکەرە: تەماشە مەکەرە. تەماشەمەکەروٙ. تەماشەشکەرد، تەماشەشکەردێ... ماناو ئی تەماشەیە ئانەن کە پەی ماوێ دریٛژی یام کوڵی بەیەک ئاراستە تەماشەو چیٛوێ بکەری، سەرنجەش بدەی، فلم یام دیمەنو کەشوکوٙی، ڕەنگا مەسافێوی نزیک یام دورۆ بوٙنە، چەمیٛش پەی مەگیٛڵنی تا چیٛوێو بیٛزیوە، تا بزانی چیٛش ڕووە مەدوٙنە. پەیشهەن دیمەنەکیٛ بواڕیانیٛ وەرەچەماتەوە. ماچوٙ ئەگەر بەجوانی چەمیٛش پەی بگیٛڵنی مەوینیش. ئەگەر تەماشەش بکەری مەوینیش. یانی تەماشە مەکەری ئینجا مەوینی. تەماشە مکەرو، یانی مدیەو.... نمەواچی موینو. تەماشە بکەرە هەمسانەن چەنی بدیە. دیەی-دیای: ئی واتیٛ چەمەن، گردو دەمکاتەکاو کەردەوەیش چەنە مەسازیانیٛ، بدیە: مەدیە، دیانیٛ، دیانی، دیان. مەدیەو، مەدیەیمیٛ، مەدیوٙ، مەدیانیٛ، مەدیەی، مەدیەیدیٛ. هەکە ماچی بدیە، یام دیان، دیانیٛ یانی وردو چیٛوەکەی مەبیوە کە تەماشەش مەکەری، بە گردو ئاوەزیتەو مدیەی پەی خاڵێوە وردیٛ، چەنی ماچی بدیە کتیٛبەکەیرە، ڕازەکیٛرە، لاپەڕە ئاندە، دیٛڕەو چواری، مزانی چیٛش هەڵەن چاگەنە. یانی بە وردی چەمش بڕینە تا بوینیش. بە هوٙش و هاگادارییوە مدیەی، دیای پەی نزیکی و دوریچ بەکارمەیوٙ. دیانیٛ کتیٛبەکەیرە. دیانیٛ کەشەکارە. هاگاداربیانیٛ مارەکەم دی دلیٛو گیواوەکەینە. هیزی توٙم نەدیەی زەماوندەکیٛنە. ماچوٙ نەدی و بدی، کوڕێشابی، گونشا بڕی. بدی و نەدی نامیٛ بکەرینە (اسم فاعل). وینا و ناوینا وەرانوەرشەن. نمەتاوی جە تەماشەی نامیٛ بکەری بسازنی. وینای: ئی واتیٛچە چەمەن، گردو دەمکاتەکاو کەردەوەیش چەنەنیٛ، پسەو. بوینە: مەوینە، مەوینو، مەوینمیٛ، مەوینی، مەویندیٛ، مەوینوٙ، مەوینا. وینام، ویناش، وینات. چیٛگەنە تەواناو چەمات فرەتەر بەکارماری. ماچا، وینیش؟ ناوەڵا هیچ نمەوینو، تاریکەشەوەنە. یانی وردۆبییەی، سەرنجدای فرەتەرەن، توچ ماچی ئەریٛ دیم، ئەریٛ وینام. ماچوٙ مانگیٛ مەوینی چواردە شەوێنە، ئەریٛ مەوینوش. شەویٛنە موینو. نمەواچمیٛ شەویٛنە مدیەو. دیای پەی دورین پسەو تەماشەی. نمەتاوی هەمان پەرسیٛ و پەیواچەکەی بە (دی) بواچی. چون یاساو واتچنسازی ڕانمەدوٙ پینەی، هازەو کەردەوەکا جیانە (ویەر-نەویەر). وینا: کەسێو کە چەمیٛش بوینانیٛ، نەوین، ناوینا: کەسێو هەکە کوٙر بوٙ. نمەتاوی ئەو واتەکا تەری بەکار باری. سەرنجە بدە چند ماناشا فەرقش هەن چەنی نەدی و بدی. وینای مانای تەرە مەبەخشوٙ، پسەو زاڕوٙڵە وینای، وەرم وینای، یانی جۆرێن جە وینای هەکە بە چەمیٛ نیەن، وەرم خەیاڵو ویٛتنە وینیش، زاڕوٙیچ یاگێو تەرۆ مزیوٙوە. جەهامەن کاتنە ماچا وەرمێش دیەن پۆتوٙوە. وەرمێم دیەن. وەلێم نەژنیەنم بواچا وەرمدیەی، یام زاڕوٙڵەدیەی، فرەتەر ویناکەی بەکارئاومان، وەلێم کاتیٛو مەبوٙوە بە کەردەوە (دی) بەکار مەیوٙ، وەرمم دی. یانی جیاوازی بەکارئاوردەیشان هەن، جەهەمان کاتنە یوٙشیەچشا هەن. با نمونیٛ واتچنی بارمیٛوە پەی هەریەری، کە ماناکیٛشا پسەن یوٙی. تەماشەم کەرد_دیانیٛ_ وینام. ئی نمونە ویەردەن، سەرنجە بدەیدیٛ کە تەماشە، وینا یاگەگیرونامیٛ لکیٛ (م) شا لکان پوٙرە، وەلێم (دیا) یاگەگیرونامیٛ لکێ (انیٛ) لکان پوٙرە، چون دیا کەردەوێوی نەویەرەن تەنیا بکەر هوٙرمەگیٛروٙ ماچی من دیانیٛ. ولێم (وینا) کەردەوێوی ویەرەن، بکەر و وەرکار هوٙرمەگیٛروٙ. (من توٙ مەوینو). تەماشەکەردیچ بەهەمان شیٛوە ویەرەن. تەماشەمەکەرو_ مەدیەو_ مەوینو. تەماشە بکەرە_تەماشە مەکەرە_ بدیە_مەدیە_ بوینە_مەوینە. هەر زوانێو تایبەمەندییٛو ویٛش هەنیٛش جە بەکارئاوردەی واتەکاشنە. هەرپاسە ناوچە، دەگا جیاوازی هەن جە بەکارئاودەی واچەکاشانە. شمەیچ بەسەرنجەکاتا ئی باسیە چاخ بکەردیٛ. ناجح گوڵپی 24/6/2024