Dr najih gulpy

وانەی یەرەم... ئەژناسەو واتچنسازی. قانونو نویستەی، برای هامزوانم، ئەگەر گەرەکتنە بە ڕاسو دروسی بنویسی، گوشبدارە پەی ئی ڤیدیوٙیە، چون واتچن ئەساسەو نویستەین، پەوکای زەروزەن فیٛرش ببیمیٛ.

وانەی دووەم

وانەی یوەم... ڕاس و دروس نویستەی. دەسەواتیٛو نامیٛ، چەنو دەسەواتیٛو یاوەرنامیٛ. ئەگەر گەرەکتەن دروس بنویسی بە زوانو ویٛت گوش بگیٛرە پەی ئی ڤیدیوٙیە.

هەرچندە هنەکەو ویٛچت بڕێو واتیٛش چەنە بیٛنیٛ پسەو (کەلتور) ی ، ئەگەر بواچمیٛ فەرهەنگ فرە تەمام و بیٛلەکەن...

‍ تەماشە، دیای، وینای زوانو گوران-دایلەکتو هەورامانینە ئی یەرە واتیٛما هەنیٛ کە بەکارمەیانیٛ پەی هەستو وینای و تەماشەکەردەی. جا با جوان وەرد و پەڕەناوشا بکەرمیٛ، بزانمیٛ هەریوٙشا چەنی بەکار مەیوٙ، هەریەری کەردەویٛنیٛ. چەمیٛ بەکارمارمیٛ پەی ئەنجامدای هەرمانەکیٛ. تەماشە: ئی واتیٛ تەنیا ڕیٛخەکەش مەنەن، خوتایو چەمەی نیەنە، جە بارو واتسازی-موٙرفۆلۆجیوە پەنەش ماچا ڕیٛخەی بەند bound root چون مەلکوٙ چەمەو (کەردەی) یرە ئیجا بە تەمامی مانای پەڕە مەبەخشوٙ. تەماشە بکەرە: تەماشە مەکەرە. تەماشەمەکەروٙ. تەماشەشکەرد، تەماشەشکەردێ... ماناو ئی تەماشەیە ئانەن کە پەی ماوێ دریٛژی یام کوڵی بەیەک ئاراستە تەماشەو چیٛوێ بکەری، سەرنجەش بدەی، فلم یام دیمەنو کەشوکوٙی، ڕەنگا مەسافێوی نزیک یام دورۆ بوٙنە، چەمیٛش پەی مەگیٛڵنی تا چیٛوێو بیٛزیوە، تا بزانی چیٛش ڕووە مەدوٙنە. پەیشهەن دیمەنەکیٛ بواڕیانیٛ وەرەچەماتەوە. ماچوٙ ئەگەر بەجوانی چەمیٛش پەی بگیٛڵنی مەوینیش. ئەگەر تەماشەش بکەری مەوینیش. یانی تەماشە مەکەری ئینجا مەوینی. تەماشە مکەرو، یانی مدیەو.... نمەواچی موینو. تەماشە بکەرە هەمسانەن چەنی بدیە. دیەی-دیای: ئی واتیٛ چەمەن، گردو دەمکاتەکاو کەردەوەیش چەنە مەسازیانیٛ، بدیە: مەدیە، دیانیٛ، دیانی، دیان. مەدیەو، مەدیەیمیٛ، مەدیوٙ، مەدیانیٛ، مەدیەی، مەدیەیدیٛ. هەکە ماچی بدیە، یام دیان، دیانیٛ یانی وردو چیٛوەکەی مەبیوە کە تەماشەش مەکەری، بە گردو ئاوەزیتەو مدیەی پەی خاڵێوە وردیٛ، چەنی ماچی بدیە کتیٛبەکەیرە، ڕازەکیٛرە، لاپەڕە ئاندە، دیٛڕەو چواری، مزانی چیٛش هەڵەن چاگەنە. یانی بە وردی چەمش بڕینە تا بوینیش. بە هوٙش و هاگادارییوە مدیەی، دیای پەی نزیکی و دوریچ بەکارمەیوٙ. دیانیٛ کتیٛبەکەیرە. دیانیٛ کەشەکارە. هاگاداربیانیٛ مارەکەم دی دلیٛو گیواوەکەینە. هیزی توٙم نەدیەی زەماوندەکیٛنە. ماچوٙ نەدی و بدی، کوڕێشابی، گونشا بڕی. بدی و نەدی نامیٛ بکەرینە (اسم فاعل). وینا و ناوینا وەرانوەرشەن. نمەتاوی جە تەماشەی نامیٛ بکەری بسازنی. وینای: ئی واتیٛچە چەمەن، گردو دەمکاتەکاو کەردەوەیش چەنەنیٛ، پسەو. بوینە: مەوینە، مەوینو، مەوینمیٛ، مەوینی، مەویندیٛ، مەوینوٙ، مەوینا. وینام، ویناش، وینات. چیٛگەنە تەواناو چەمات فرەتەر بەکارماری. ماچا، وینیش؟ ناوەڵا هیچ نمەوینو، تاریکەشەوەنە. یانی وردۆبییەی، سەرنجدای فرەتەرەن، توچ ماچی ئەریٛ دیم، ئەریٛ وینام. ماچوٙ مانگیٛ مەوینی چواردە شەوێنە، ئەریٛ مەوینوش. شەویٛنە موینو. نمەواچمیٛ شەویٛنە مدیەو. دیای پەی دورین پسەو تەماشەی. نمەتاوی هەمان پەرسیٛ و پەیواچەکەی بە (دی) بواچی. چون یاساو واتچنسازی ڕانمەدوٙ پینەی، هازەو کەردەوەکا جیانە (ویەر-نەویەر). وینا: کەسێو کە چەمیٛش بوینانیٛ، نەوین، ناوینا: کەسێو هەکە کوٙر بوٙ. نمەتاوی ئەو واتەکا تەری بەکار باری. سەرنجە بدە چند ماناشا فەرقش هەن چەنی نەدی و بدی. وینای مانای تەرە مەبەخشوٙ، پسەو زاڕوٙڵە وینای، وەرم وینای، یانی جۆرێن جە وینای هەکە بە چەمیٛ نیەن، وەرم خەیاڵو ویٛتنە وینیش، زاڕوٙیچ یاگێو تەرۆ مزیوٙوە. جەهامەن کاتنە ماچا وەرمێش دیەن پۆتوٙوە. وەرمێم دیەن. وەلێم نەژنیەنم بواچا وەرمدیەی، یام زاڕوٙڵەدیەی، فرەتەر ویناکەی بەکارئاومان، وەلێم کاتیٛو مەبوٙوە بە کەردەوە (دی) بەکار مەیوٙ، وەرمم دی. یانی جیاوازی بەکارئاوردەیشان هەن، جەهەمان کاتنە یوٙشیەچشا هەن. با نمونیٛ واتچنی بارمیٛوە پەی هەریەری، کە ماناکیٛشا پسەن یوٙی. تەماشەم کەرد_دیانیٛ_ وینام. ئی نمونە ویەردەن، سەرنجە بدەیدیٛ کە تەماشە، وینا یاگەگیرونامیٛ لکیٛ (م) شا لکان پوٙرە، وەلێم (دیا) یاگەگیرونامیٛ لکێ (انیٛ) لکان پوٙرە، چون دیا کەردەوێوی نەویەرەن تەنیا بکەر هوٙرمەگیٛروٙ ماچی من دیانیٛ. ولێم (وینا) کەردەوێوی ویەرەن، بکەر و وەرکار هوٙرمەگیٛروٙ. (من توٙ مەوینو). تەماشەکەردیچ بەهەمان شیٛوە ویەرەن. تەماشەمەکەرو_ مەدیەو_ مەوینو. تەماشە بکەرە_تەماشە مەکەرە_ بدیە_مەدیە_ بوینە_مەوینە. هەر زوانێو تایبەمەندییٛو ویٛش هەنیٛش جە بەکارئاوردەی واتەکاشنە. هەرپاسە ناوچە، دەگا جیاوازی هەن جە بەکارئاودەی واچەکاشانە. شمەیچ بەسەرنجەکاتا ئی باسیە چاخ بکەردیٛ. ناجح گوڵپی 24/6/2024

تەماشە، دیای، وینای زوانو گوران-دایلەکتو هەورامانینە ئی یەرە واتیٛما هەنیٛ کە بەکارمەیانیٛ پەی هەستو وینای و تەماشەکەردەی. جا با جوان وەرد و پەڕەناوشا بکەرمیٛ، بزانمیٛ هەریوٙشا چەنی بەکار مەیوٙ، هەریەری کەردەویٛنیٛ. چەمیٛ بەکارمارمیٛ پەی ئەنجامدای هەرمانەکیٛ. تەماشە: ئی واتیٛ تەنیا ڕیٛخەکەش مەنەن، خوتایو چەمەی نیەنە، جە بارو واتسازی-موٙرفۆلۆجیوە پەنەش ماچا ڕیٛخەی بەند bound root چون مەلکوٙ چەمەو (کەردەی) یرە ئیجا بە تەمامی مانای پەڕە مەبەخشوٙ. تەماشە بکەرە: تەماشە مەکەرە. تەماشەمەکەروٙ. تەماشەشکەرد، تەماشەشکەردێ... ماناو ئی تەماشەیە ئانەن کە پەی ماوێ دریٛژی یام کوڵی بەیەک ئاراستە تەماشەو چیٛوێ بکەری، سەرنجەش بدەی، فلم یام دیمەنو کەشوکوٙی، ڕەنگا مەسافێوی نزیک یام دورۆ بوٙنە، چەمیٛش پەی مەگیٛڵنی تا چیٛوێو بیٛزیوە، تا بزانی چیٛش ڕووە مەدوٙنە. پەیشهەن دیمەنەکیٛ بواڕیانیٛ وەرەچەماتەوە. ماچوٙ ئەگەر بەجوانی چەمیٛش پەی بگیٛڵنی مەوینیش. ئەگەر تەماشەش بکەری مەوینیش. یانی تەماشە مەکەری ئینجا مەوینی. تەماشە مکەرو، یانی مدیەو.... نمەواچی موینو. تەماشە بکەرە هەمسانەن چەنی بدیە. دیەی-دیای: ئی واتیٛ چەمەن، گردو دەمکاتەکاو کەردەوەیش چەنە مەسازیانیٛ، بدیە: مەدیە، دیانیٛ، دیانی، دیان. مەدیەو، مەدیەیمیٛ، مەدیوٙ، مەدیانیٛ، مەدیەی، مەدیەیدیٛ. هەکە ماچی بدیە، یام دیان، دیانیٛ یانی وردو چیٛوەکەی مەبیوە کە تەماشەش مەکەری، بە گردو ئاوەزیتەو مدیەی پەی خاڵێوە وردیٛ، چەنی ماچی بدیە کتیٛبەکەیرە، ڕازەکیٛرە، لاپەڕە ئاندە، دیٛڕەو چواری، مزانی چیٛش هەڵەن چاگەنە. یانی بە وردی چەمش بڕینە تا بوینیش. بە هوٙش و هاگادارییوە مدیەی، دیای پەی نزیکی و دوریچ بەکارمەیوٙ. دیانیٛ کتیٛبەکەیرە. دیانیٛ کەشەکارە. هاگاداربیانیٛ مارەکەم دی دلیٛو گیواوەکەینە. هیزی توٙم نەدیەی زەماوندەکیٛنە. ماچوٙ نەدی و بدی، کوڕێشابی، گونشا بڕی. بدی و نەدی نامیٛ بکەرینە (اسم فاعل). وینا و ناوینا وەرانوەرشەن. نمەتاوی جە تەماشەی نامیٛ بکەری بسازنی. وینای: ئی واتیٛچە چەمەن، گردو دەمکاتەکاو کەردەوەیش چەنەنیٛ، پسەو. بوینە: مەوینە، مەوینو، مەوینمیٛ، مەوینی، مەویندیٛ، مەوینوٙ، مەوینا. وینام، ویناش، وینات. چیٛگەنە تەواناو چەمات فرەتەر بەکارماری. ماچا، وینیش؟ ناوەڵا هیچ نمەوینو، تاریکەشەوەنە. یانی وردۆبییەی، سەرنجدای فرەتەرەن، توچ ماچی ئەریٛ دیم، ئەریٛ وینام. ماچوٙ مانگیٛ مەوینی چواردە شەوێنە، ئەریٛ مەوینوش. شەویٛنە موینو. نمەواچمیٛ شەویٛنە مدیەو. دیای پەی دورین پسەو تەماشەی. نمەتاوی هەمان پەرسیٛ و پەیواچەکەی بە (دی) بواچی. چون یاساو واتچنسازی ڕانمەدوٙ پینەی، هازەو کەردەوەکا جیانە (ویەر-نەویەر). وینا: کەسێو کە چەمیٛش بوینانیٛ، نەوین، ناوینا: کەسێو هەکە کوٙر بوٙ. نمەتاوی ئەو واتەکا تەری بەکار باری. سەرنجە بدە چند ماناشا فەرقش هەن چەنی نەدی و بدی. وینای مانای تەرە مەبەخشوٙ، پسەو زاڕوٙڵە وینای، وەرم وینای، یانی جۆرێن جە وینای هەکە بە چەمیٛ نیەن، وەرم خەیاڵو ویٛتنە وینیش، زاڕوٙیچ یاگێو تەرۆ مزیوٙوە. جەهامەن کاتنە ماچا وەرمێش دیەن پۆتوٙوە. وەرمێم دیەن. وەلێم نەژنیەنم بواچا وەرمدیەی، یام زاڕوٙڵەدیەی، فرەتەر ویناکەی بەکارئاومان، وەلێم کاتیٛو مەبوٙوە بە کەردەوە (دی) بەکار مەیوٙ، وەرمم دی. یانی جیاوازی بەکارئاوردەیشان هەن، جەهەمان کاتنە یوٙشیەچشا هەن. با نمونیٛ واتچنی بارمیٛوە پەی هەریەری، کە ماناکیٛشا پسەن یوٙی. تەماشەم کەرد_دیانیٛ_ وینام. ئی نمونە ویەردەن، سەرنجە بدەیدیٛ کە تەماشە، وینا یاگەگیرونامیٛ لکیٛ (م) شا لکان پوٙرە، وەلێم (دیا) یاگەگیرونامیٛ لکێ (انیٛ) لکان پوٙرە، چون دیا کەردەوێوی نەویەرەن تەنیا بکەر هوٙرمەگیٛروٙ ماچی من دیانیٛ. ولێم (وینا) کەردەوێوی ویەرەن، بکەر و وەرکار هوٙرمەگیٛروٙ. (من توٙ مەوینو). تەماشەکەردیچ بەهەمان شیٛوە ویەرەن. تەماشەمەکەرو_ مەدیەو_ مەوینو. تەماشە بکەرە_تەماشە مەکەرە_ بدیە_مەدیە_ بوینە_مەوینە. هەر زوانێو تایبەمەندییٛو ویٛش هەنیٛش جە بەکارئاوردەی واتەکاشنە. هەرپاسە ناوچە، دەگا جیاوازی هەن جە بەکارئاودەی واچەکاشانە. شمەیچ بەسەرنجەکاتا ئی باسیە چاخ بکەردیٛ. ناجح گوڵپی 24/6/2024

‍ ولی-گوڵ-گوٙراڵیٛ-هەراڵە چەنی سلام و ئیٛژانەی پەی هامڕاکام. گجار بڕێو هامڕێما ماچا (گوڵ) واچێوە هەورامیە نیەنە، جا ئی ڕوشنکەردەیەمە بوٙنەو ئانەیوە نویست. ولی: پسە ولە شەسپەڕیٛ، ولە پایزیٛ، ولەگوڵای، ئا ولیٛ هەکە باخچەکانە هەمەڕەنگیٛشا هەنیٛ. ولی قتولە مەکەروٙ، خونچە مەکەروٙ، ئیجا مەتەنگیوٙوە مەبوٙنە بە ولی، بوەشا وەشەنە. دماتەر پەڕەکەشا مەڕیٛزوٙ و قنچکەکەشا جیا مەنوٙ، ئی ولیٛ دلیٛڕاسەشانە ئەندامو نیٛرو مایشاهەن، تومەکەشا هەن چاگەنە. ولی بە قەڵەم منریوٙ، پیٛوەن مەکریانیٛ تا جوٙرەکیٛشا خاستەریٛ ببانیٛ. بە کوردی پی ولیٛ ماچا گوڵ، گوڵەباخ، وەلێم هەورامی (ولی) ش ماچا. گوڵ: گیواو، ڕوەک، تەماکوٙ، گوڵ مەکەروٙ، کاتێو مەیاوان پەنە، دماو گوڵکەردەی تەمەنو ژیواش سەرمشوٙ، گوڵەکە مەبوٙنە بە توٙم، توٙمەکە مەڕیٛزوٙ. واتەنشا تەماکوٙکە گوڵش کەردەن، زافەرانەکە گوڵش کەردەن، هەرمەڵەکیٛ گوڵشکەردەن، فڵانە گیواو گوڵشکەردەن، هەرگیز نەوچیان ولەگڵاوکیٛ یام ولە سورەکیٛ گوڵش کەردەن، بەڵ وچیان ولە گڵاوەکیٛ ولیش گیٛرتیٛنیٛ. ئی جوٙرە جە گوڵی بە توٙم فریٛ بانیٛ، تومەکە مەڕیٛزوٙ یام ویٛشت توٙمەکەی مەشانی و دماتەر مزیوٙ. جە گوڵی چندەها واتیٛ و ئیدەیمیٛ و مەسەلیٛما وەشیٛکەردیٛنیٛ، پسەو (گوڵزار، گوڵڕەنگ، گوڵەباخ، سەرگوڵە، گوڵئەندام، گوڵعوزار). گوٙڕاڵیٛ: ئی گوٙراڵیٛ جوٙرێتەرنیٛ کە وەهار یام پایزەنە چەنیو گیواوی مزیانیٛ، گوراڵەکیٛ ڕەنگەشا موٙرە، چەرمیٛ، سورە مرمانا، هەرپاسە جوٙرەها ڕەنگیٛ تەریٛشا هەنیٛ. ئەوپەڕەکەش یەسێو بەرزیٛ مەبانوە. ئی گوراڵیٛ کەم تەمەنیٛنیٛ، توٙمەکەشا مڕیٛزوٙ ویٛڕەس بەئاوەو وارانی مەژیواوە. هەراڵە: باخەکە نیشتەن هەراڵە، هەڵبەت فرەو میوەکاو هەورامانی و دنیای وەهاریٛنە یام جە پلەو گەرمای دیاریکریاینە هەراڵە مەکەرانیٛ، ئی هەراڵە مەبوٙنە بە سەمەر (بەر)، هەشتاڵوی، مرویٛ، شیٛڵانیٛ، هەڵوچیٛ... ئینیٛ گرد هەراڵە مەکەرانیٛ و دماتەر مەبانیٛ بە میوە، دلیٛو میوەکەینە، پیٛشە، توم هەن. جە ڕاو پیٛوەن، یام پیٛشەکەیشاوە یام پیٛوەنیوە متاومیٛ فرەتەریٛشا بکەرمیٛ. هەرکەس کوچالێو دیوانەکەو سەیدی و بیسارانی و مەولەیوش وانابوٙوە، ئەکەید چندە یاگیٛونە واتیٛ (گوڵ) یشا بەکار ئاوردیٛنە دلیٛو شعرەکاشانە، جا وەروئانەی حەیفەن یەکسەر بڕیارە بدەیمیٛ گوڵ هەورامی نیەن، تەنیا بەخاترەو ئانەی برا زوانەکامانە بەکارمەیوٙنە!!! گوڵ چون ڕوی ئازیز نەزاکەت پوٙشان.... مەولەوی نەوروٙز گوڵ خیٛزەن نەوروٙز گوڵ خیٛزەن... سەیدی دڵەی غەریبان چون پەڕەی گوڵەن گوڵ خار تیٛش نیشوٙ خەیلیٛ موشکڵەن... بیٛسارانی ناجح گوڵپی 22/6/2024