مقالات دکتر علی‌اشرف صادقی

نشست دیدار با اهل فرهنگ، فضیلت و دانایی با حضور استاد محمدعلی موحد این نشست به یاد ادیب ایران‌دوست و شاهنامه‌پژوه آذربایجانی دکتر محمدامین ریاحی برگزار شد. بیست و پنج اردیبهشت که به روز پاسداشت زبان فارسی و برای بزرگداشت حکیم فردوسی نامگذاری شده، دکتر ژاله آموزگار درباره همشهری خود دکتر ریاحی سخن گفتند و دُر سفتند. سپس فیلمی از آن زنده‌یاد پخش شد. حدود پنج‌سال پیش از درگذشت ایشان(سال هشتادوهشت) بنده و همکارانم به زیارت ایشان نائل آمدیم و ایشان دربارۀ دلایل وجود آرامگاه شمس در خوی سخن گفتند. دکتر ریاحی چند اثر دربارۀ فردوسی نگاشته و مدتی رئیس بنیاد شاهنامه بودند و به فردوسی عشق می‌ورزیدند. پس از انقلاب حقوق ایشان قطع شد و سال هفتاد و هشت به پیشنهاد جناب اسفندیار معتمدی نامه‌ای به رهبری نوشتم. مرحوم دعایی و دکتر احمدی رئیس وقت مؤسسۀ سمت هم پیگیری کردند و دوسه ماه پیش از فوتش مطالبات معوقه ایشان پرداخت شد. سپس یادی کردم از زنده‌یاد ابوالفضل خطیبی شاهنامه‌پژوه صاحب‌نظر که درست روز گرامی‌داشت فردوسی، زادروز او بود و با تقدیم شاخۀ گل به همسر ایشان دکتر شکوهی یاد آن بزرگمرد را گرامی داشتیم. در ادامۀ سخنانم در محضر استادان ادبیات فارسی که از خطۀ آذربایجان بودند از جمله استاد موحد، دکتر آموزگار، دکتر توفیق سبحانی، دکتر امامی خویی، دکتر عطاءالله حسنی و... از لغو سخنرانی رنجبر درخشیلر شاهنامه‌پژوه ایران‌دوست در ارومیه اظهار تأسف کردم که در روز بزرگداشت فردوسی عناصر نفوذی تجزیه‌طلب با انگ سلطنت‌طلبی به ایشان باعث لغو سخنرانی این جوان کوشا و‌ محقق خدوم شدند و گفتم جای آنست که خون موج زند در دل لعل. در ادامه زادروز دکترصادقی زبان‌شناس برجسته را جشن گرفتیم. استاد موحد در سخنان کوتاهی فرمودند: «من برای تبریک تولد و تحسین دکتر صادقی آمدم» و سپس دست دکتر صادقی را بوسیدند و فروتنی فرمودند و بار دیگر، روزی به یاد ماندنی در دفتر عتیق مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب رقم خورد. حضور مفاخری چون موحد و محقق و... در این جلسه موجب سربلندی و بالیدن است. در پایان هنرمند خوش‌نوا غلامرضا رضایی غزلی خواندند و تحریری دلنشین زدند و ساز جناب سپنتا یاور ایشان بود و دلنواز. سپاس از همه حاضران و همکارانم. https://www.instagram.com/p/C7AtNSPq0E4/?igsh=MWQyMmc2ejIwb2Q2ag==

نکوداشت سالروز تولد جناب آقای دکتر علی‌اشرف صادقی مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب – چهارشنبه 26 اردیبهشت 1403 @mirasmaktoob .

دکتر علی‌اشرف صادقی در نشست تخصصی «فرهنگ‌نویسی» فرهنگستان زبان و ادب فارسی: فرهنگ جامع زبان فارسی در دست تدوین است 🔹 علی‌اشرف صادقی با اشاره به تدوین سه جلد از فرهنگ جامع زبان فارسی تاکنون، دلیل تدوین این فرهنگ را پدید آوردن اثری شامل و پوشانندۀ تمام کلمات فارسی متون قدیم و معاصر دانست ضمن آنکه گوشهٔ چشمی هم به فارسی تاجیکی و افغانستانی (دری) داشته باشد. 🔹علی‌اشرف صادقی، عضو پیوستۀ فرهنگستان زبان و ادب فارسی و مدیر گروه فرهنگ‌نویسی گفت: ما تا پیش از لغت‌نامۀ دهخدا فرهنگ‌هایی داشته‌ایم که اکثر قریب‌ به ‌اتفاقشان در هند و تعدادی در ایران تألیف شده‌اند. شاید بتوان گفت اولین فرهنگ جامع زبان فارسی لغت‌نامۀ دهخداست و سپس دو فرهنگ‌ فارسی قابل اعتنای دیگر، یکی «معین» و دیگری «سخن» هستند. 🔶 متن کامل خبر را در وبگاه فرهنگستان به نشانی زیر بخوانید: 🌐 https://apll.ir/?p=16049

سخنرانی دکتر صادقی ساعت ۹ در تالار دکتر شهیدی برگزار می‌شود.

برنامه‌های فرهنگستان زبان و ادب فارسی به مناسبت بیست و پنجم اردیبهشت‌ماه، روز پاسداشت زبان فارسی و بزرگداشت حکیم ابوالقاسم فردوسی شرکت علاقه‌مندان در این برنامه‌ها و نشست‌های علمی آزاد است. @theapll

⁠⁣⁠بیست‌ و‌ پنجم اردیبهشت‌ماه زادروز دکتر علی‌اشرف صادقی، منتخب بیست‌ و‌ پنجمین جایزۀ ادبی و تاریخی دکتر محمود افشار بخشی از سخنرانی دکتر علی‌اشرف صادقی پس از دریافت جایزه سه‌شنبه، ۲۹ خرداد ماه ۱۳۹۷ کانون زبان پارسی بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار؛ تعمیم زبان فارسی، تحکیم وحدت ملّی و تمامیت ارضی @AfsharFoundation

. زبان‌شناسِ فرهنگ‌نگار ♦️دبا: «علی‌اشرف صادقی»، عضو شورای عالی علمی مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، امروز، هشتادوسومین صفحۀ دفتر زندگی را ورق زد. ♦️او که از یاران نخستین این مؤسسۀ علمی و پژوهشی است، در فرهنگ‌‎نویسی و زبان‌شناسی از زبدگان روزگار ماست. ♦️در ادامه، ضمن مروری بر زندگی علمی او، بخشی از مدخل «اُمُّ الْكِتاب» نوشتۀ او در دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی را می‌خوانیم. 🔸«یكی از كتابهای مقدس و سرّی اسماعیلیان منطقۀ جیحون علیا در آسیای مركزی كه به زبان فارسی نوشته شده، و عمدۀ مطالب آن را پاسخهایی تشكیل می‌دهد كه امام محمدباقر (ع) در جواب پرسشهای شاگردان خود گفته است و ایوانف آن را برای نخستین‌بار در ۱۹۳۶ م در جلد ۲۳ مجلۀ «اسلام» همراه با مقدمه‌ای به انگلیسی منتشر كرد. 🔸زبان كتاب آشكارا زبان فارسی قدیم یا فارسی كلاسیک است (زبان پایان قرن ۵ و قرنهای ۶ و ۷ ق). وجود جمعهای مكسر عربی كه دوباره با علامتهای جمع فارسی جمع بسته شده‌اند و استعمال یای شرطی در جملات غیرمحقق و استعمال « بِ‍ِ » تأكید با ماضی مطلق و ماضی نقلی و كاربرد مصدر تام بعد از فعلهای توانستن و بایستن این نک‍ته را تأیید می‌كند. همچنین است كاربرد فعلهای پیشوندی كه خاص زبان فارسی به ویژه تا قرنهای ۷ و ۸ ق است. اما در كنار این ویژگیها بعضی خصوصیات دیگر نیز دیده می‌شود كه در فارسی متون خراسانی و ماوراءالنهری به چشم نمی‌خورد. 🔸در میان لغات كتاب نیز لغات متعلق به این مناطق اندک نیست. از آن جمله است كلمات تیرست (سیصد)، دیم (صورت)، وش (روشن كه در لهجه‌های تاتی زنده است)، ژاله (زهره در گویش ده آورزمان در نهاوند)، گل و تول (كه در گیلكی شرقی به معنی گِلاب و گل و شل به كار می‌رود). 🔸بنابراین، می‌توان نتیجه گرفت كه ام الكتاب در فاصلۀ قرنهای ۵ تا ۷ ق و به احتمال قوی‌تر در قرن ۶ ق در مناطق مركزی ایران یا فهله (ری، قم، اصفهان، قزوین و همدان) و به احتمال ضعیف‌تر در سرزمینهای اطراف دریای خزر به فارسی ترجمه و تحریر شده است. احتمالاً در این روزگار گروههایی از غلات شیعه در این مناطق بوده كه بعدها از بین رفته‌اند و كتاب از آنان به دست اسماعیلیان نزاری افتاده است. گروههایی از نزاریان تا قرن گذشته در كهك محلات زندگی می‌كردند كه آقاخان محلاتی پیشوای نزاریان از آنان است.» 🔹متن کامل این نوشتار را در صفحاتِ ٢٣٢ تا ٢٣۴ از جلد دهمِ دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی و هم‌چنین پیوند آن در تارنمای مرکز بخوانید: https://www.cgie.org.ir/fa/article/225739/%D8%A7%D9%85-%D8%A7%D9%84%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8 @cgie_org_ir

به‌مناسبت زادروز استاد صادقی، ترجمه‌ام را از نوشتهٔ آقای دکتر لودویگ پاول دربارهٔ ایشان (که در دفترچهٔ جایزهٔ بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار (۱۳۹۷) آمده) تقدیم می‌کنم. برای ایشان زندگانی‌ای دراز و تنی درست آرزومندم. ــــــــــــــــــــــــــــــ نخستین دیدارم با استاد علی‌اشرف صادقی در سال تحصیلی ۱۹۸۸-۱۹۸۹ و در تهران بود. آن زمان در مؤسّسهٔ لغتنامهٔ دهخدا فارسی فرامی‌گرفتم و در دانشگاه تهران در کلاس‌های احمد تفضَلی و ژاله آموزگار و علی‌اشرف صادقی شرکت می‌کردم. کلاس‌های دستورزبان فارسی معاصر صادقی را خوب به یاد دارم: در آموختن رویکرد رده‌شناختی و تجربی را می‌آمیخت و پذیرای دیدگاه‌های دانشجویان بود، یعنی از آن‌ها می‌خواست تا قواعد زبان مادریشان را، که از آن‌ها آگاه نبودند، بیابند. آن زمان دانشجویی جوان بودم و هنوز نمی‌دانستم که صادقی قرار است به یکی از بزرگ‌ترین دانشمندان دستورزبان فارسی، در همهٔ گونه‌ها و وجوه آن، بدل شود، یا این‌که در همان زمان نیز شده‌بود. صادقی تا به همان زمان شمار بسیاری اثر مهم چاپ کرده‌بود و در سال‌های بعد هم آثار بسیار دیگری نیز بر آثار خود افزود. جز کتاب مهم او دربارهٔ تحوّل فارسی نو (۱۳۵۷)، دوست دارم در این‌جا به مقالهٔ او دربارهٔ تحوّل «آن»/«آم» به «اون» و «اوم» در فارسی گفتاری معاصر (۱۳۶۳) نیز اشاره‌ای کنم. صادقی در مقام زبان‌شناس تاریخی نیز همواره بر مسائل لغوی متون کهنی که در کار خود از آن‌ها بهره می‌برد، خواه شعر کلاسیک و حماسه‌ها یا تفاسیر، تسلّط تمام دارد. حوزهٔ مهم دیگری که صادقی بدان پرداخته (و همچنان می‌پردازد) گویش‌شناسی ایرانی غربی است. او به گویش‌های زندهٔ معاصر (مثلاً کتابش دربارهٔ گویش قم، ۱۳۸۰) بسنده ‌نکرده، بلکه در اشعار گویشی قدیم (از جمله در فهلویات، و مثلاً فهلویات شیخ صفی‌الدّین) و لغات گویشی بسیار پراکنده، و پنهان، در آثار ادبی فارسی کلاسیک نیز تتبّعاتی کرده‌است. صادقی که رساله‌اش را در پاریس نوشته رویکرد زبان‌شناختی ژیلبر لازار را، به شایستگی، به ایران «وارد کرده»، و هم خود آن رویکرد را بهتر کرده‌است: یک رویکرد رده‌شناختی تجربی‌بنیاد که تحت‌تأثیر چهارچوب نظری و روش‌شناختی خاصی نیست و بنای آن بر آثار اصلی فارسی نو و گویش‌های ایرانی غربی و در بلندترین مرتبهٔ علمی است. در تحقیقات حوزهٔ دستور فارسی معاصر و تاریخی از آثار صادقی غافل نمی‌توان بود. او به فرانسه و انگلیسی نیز مقالاتی دارد، ولی برای جامعهٔ زبان‌شناسان خارجی مایهٔ افسوس است که بیشتر آثار مهمش به فارسی است و به این آثار کم‌تر دسترس دارند. شاید بشود در این‌جا چاره‌ای برای این وضع ناخوب طلب کرد، و آن چاره ترجمهٔ منتخبی از مقالات مهم اوست به انگلیسی. @Miladbigdeloo1

حضور جناب آقای دکتر محمد جعفری قنواتی، رئیس بخش فولکلور مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، علی‌اشرف صادقی، زبان‌شناس و عضو پیوستهٔ فرهنگستان زبان و ادب فارسی، و جناب آقای محمدحسین ساکت، نویسنده، مترجم و پژوهشگر حوزۀ حقوق و اسلام‌شناسى در غرفهٔ مؤسسهٔ پژوهشی میراث مکتوب در سی‌وپنجمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران 1403 @mirasmaktoob .

علی‌اشرف صادقی، پیش‌گفتار بر نامنامۀ ایرانی، فردیناند یوستی، تهران، اساطیر.