Martin Eden

#shaxsiyfikrlar Xavotirlarim haqida bir-ikki fikrlar Ming yillar davomida davlat rahbarlari xudo sifatida, uning oʻgʻli, yerdagi soyasi va yana allaqanday qarindoshi sifatida, ota sifatida yoki insoniyatning homiysi sifatida koʻrib kelindi. Insonlar hukmdor va xalq oʻrtasida shakllangan mana shunday munosabatni tabiiy jarayondek qabul qilishardi. Hukmdorlar cheklanmagan vakolatga ega edi. Xohlagan paytida yangi soliqlarni joriy qilar va xohlaganicha yigʻib olardi. Oʻrta asrlarga kelib faylasuflar davlat va jamiyat oʻrtasidagi munosabatlar aslida qanday boʻlishi kerakligini savol ostiga oldilar. Natijada minimal davlat va maksimal erkinlik gʻoyasini ilgari suruvchi tamoyil - liberalizm vujudga keldi. Shu gʻoya ustiga iqtisodiy- siyosiy institutlar qurildi. Bunda Jon Lokk, Sharl Lui de Monteskye, Jan Jak Russo, Jon Styuart Mill, Adam Smit va David Rikardolarning hissasi katta. Agar siz oxirgi 200 yilda inson umrining uzayishi, chaqaloqlar oʻlimining kamayishi va global ochlikning tugatilishini iqtisodiy oʻsish tufayli sodir boʻlgan desangiz oʻz oʻrnida liberalizmni ham e’tirof etgan boʻlasiz. Xullas, xavotirlarim ham dunyoda liberalizm va demokratiyaning degloballashuvi jarayon boshlangani bilan bogʻliq. Liberalizm gʻoyasi tufayli rivojlangan, inson huquqlari haqida bong urgan, tolerant boʻlishga chaqirgan davlatlar bugun insoniylikka nisbatan eng yomon xunrezliklarni amalga oshiryapti. Buning natijasida vakolatlari cheklanmasligini istasada oʻzini liberal demokratdek koʻrsatishga harakat qilib kelgan rahbarlarlarda liberal demokratiyani ochiqchasiga tanqid qilib hokimiyatini mustahkamlashga imkoniyat paydo boʻlyapti. Agar shunday boʻlsa, dunyo uchun ( yoki faqat dunyoning sharqiy qutubi uchun) alternativ iqtisodiy-siyosiy gʻoya kerak boʻladi. Bunday gʻoyani jadal rivojlanib kelayotgan Xitoydan olish mumkin. Xitoy paternalizmga ega avtoritar mamlakat. Iqtisodiy modeli ham ma’muriy buyruqbozlikka asoslangan rejali iqtisodiyot. Agar Xitoyning iqtisodiy siyosiy rejimi globallashuvi boshlansa, bu yuqorida aytib oʻtganim, oʻzini demokratdek koʻrsatishga majbur boʻlib kelgan potensial avtokratlarga juda qoʻl keladi. Bizdaka mamlakatlarda ham erkinlikdan voz kechilishi va bu afsuski, qullikka yoʻlning qurilishiga olib kelishi mumkin.

Demokratiyaga oʻtish Iqtisodiy oʻsish bilan amalga oshadimi? Bilamizki iqtisodiy oʻsish inson taraqqiyoti ( va inson kapitali ) darajasini oshiradi. Bu esa odamlarning ijtimoiy fanlarni chuqurroq oʻrganishiga va shu tufayli siyosiy ovozga talabni paydo boʻlishiga sabab boʻladi. Bu demokratiyaga erishishga kerakli boʻlgan ammo yetarli boʻlmagan omil. Sergey Guriyev oʻzining Spin Dictator kitobida demokratiyaga evrilish uchun modernizatsiya kokteyli haqida yozadi. Kokteylning tarkibi quyidagilardan iborat: 1. Industrial jamiyatlardan Postindustrial jamiyatlarga oʻtish. Bugungi kunda, postindistrial jamiyatlarning koʻpayishi natijasida avtoritar mamlakatlar ham iqtisodiy qoloq mamlakat boʻlib qolmasligi uchun oʻz iqtisodiyotidagi driverlarni tovar ishlab chiqarishdan xizmat ishlab chiqarishga diversifikatsiya qilishga majbur boʻladi. Natijada kreativ soha vakillari, ya’ni aqliy faoliyat bilan shugʻullanuvchilar koʻpayadi. Ammo bu o'z navbatida avtokrat uchun oliy ma'lumotli ishchilarni koʻpaytirishdek rejimga xavf solishi mukin bo'lgan islohotni amalga oshirish kerak degani. 2. Axborot va Iqtisodning glovallashuvi. Internetning arzonlashuvi va keng tarqalishi insonlarning axborot almashinuvini osonlashtiradi. Hamfikr odamlarni jamlaydi, fikr almashinuviga zamin yaratadi. Iqtisodning oʻsishi dunyo kezishga va dunyo qarashni kengaytirishga imkoniyat yaratadi. 3. Liberal tartibotning xalqaro maydonda yuksalishi Liberalizm va Demokratiya gʻoyalarining globallashuvi tolerantlik gʻoyalarini ilgari suruvchi xalqaro tashkilotlarning oʻrnini mustahkamlaydi. Dunyoda bunday tartibotning boʻlishi avtoritar mamlakatlarni rivojlangan demokratik mamlakatlar bilan iqtisodiy-ijtimoiy aloqalarini imkon qadar rivojlantirmaydi. Natijada avtoritar mamlakatlar demokratiyaga evrilishiga, hukumat vakolatini minimallashuviga hamda tolerantlik gʻoyalarni cheklanmasligiga ragʻbat paydo boʻladi. @economist_martin

Telegram`da foydali va qiziqarli kanallar tobora koʻpayib bormoqda. Bugun biz sizning e'tiboringizga adabiyot va kitobxonlikni targʻib qiluvchi eng sara kanallarni havola etamiz. Barcha kanallarga a'zo bo‘lish uchun havolani BOSING!

#review Frederik Bastianing “Sham ishlab chiqaruvchilar nomidan arznoma” nomli satirik asari haqida qisqacha Frederik Bastianing ushbu satirasi proteksionistlarning mantigʻini xato ekanligini isbotlashda, mantiqni kinoya sifatida maksimal limitga oshirish orqali ifoda etadi. Shundan koʻrinadiki import tovarlari arzon boʻlgani uchun narxni oshirish maqsadida import bojlarini qoʻllash bizga berilayotgan begʻaraz sovgʻadan voz kechish bilan teng. Satirada dastlab davlat shu paytga qadar importni cheklashining asosiy sababi ishlab chiqaruvchilar va ishchilarning manfaati iste’molchilarning manfaati bilan toʻqnash kelganda ishlab chiqaruvchilar va ishchilarning manfaatini oʻylashi ekanligi aytiladi. Import boʻlib kelgan koʻmir, temir, makkajoʻxori va matolar arzon boʻlgani uchun bundan iste’molchilar manfaatdor ekanligi ayon boʻlsada, mahalliy ishlab chiqaruvchilar importni cheklashdan manfaatdor, shunday ekan, davlat har doim boʻlganidek ishlab chiqaruvchilar tomon yon bosishi kerak. Ushbu mantiqdan kelib chiqib sham ishlab chiqaruvchilar davlatdan quyosh nuridan foydalanmaslik uchun derazalarni, tuynuklarni va barcha teshiklarni yopib tashlash toʻgʻrisida qonun qabul qilish kerakligini soʻraydi. Chunki quyosh nuridan iste’molchilar manfaatdor boʻlsada, uni cheklashdan mahalliy sham ishlab chiqaruvchilari manfaatdor. Bundan tashqari sham ishlab chiqaruvchilarining davlatga yozgan murojaatnomasida chet eldan kelgan apelsinlarning arzon ekanligini sababi, ularni yetishtirishda tabiiy sharotining yaxshiligi tufayli inson mehnati kamroq sarflangani aytiladi. Mamlakatning oʻzida esa apelsin tayyor boʻlgunicha toʻliq inson mehnati sarflanadi va shu sababdan narx qimmatalshadi. Negaki mahsulotni ishlab chiqarishda tabiat ishtirok etgan qism begʻarazdir, lekin inson mehnati ishtirok etgan qismi qiymatga ega boʻlib, unga haq toʻlanadi. Shunday ekan, ishlab chiqarish uchun tabiatning roli qanchalik katta boʻlsa, mahsulot narxi shunchalik nolga qarab intiladi. Davlat esa mamlakat ichida ishlab chiqarishda butunlay inson mehnati sarflangan tovarlar qimmatroq boʻlgani va shu sababdan tabiat begʻaraz ishtirok etgan tovarlar bilan raqobat qila olmagani uchun, narxni tenglashtirish maqsadida begʻaraz in’omdan import bojlari orqali voz kechadi. Shunday ekan, sham ishlab chiqaruvchilar quyosh bilan raqobatda yutqazayotgan va kun boʻyi shamlarini sotolmay qiynalidhayotgan bir paytda, yuqoridagi adolatli proteksionistlarning mantigʻiga binoan, xizmatning yarmi emas, hammasi tekin boʻlgan in’omdan voz kechish juda toʻgʻri qaror boʻlar edi. Axir, quyosh nurining narxi boshqa tovarlar kabi nolga intilayotgan emas, allaqachon nolga teng boʻlgan-ku! @economist_martin