کردستان نامه

🔶سالگرد فتح استانبول، به نام آنان، به کام آنان ✍ اسماعیل شمس 🔺امروز ۵۷۱ سال از تصرف استانبول در دوران خلافت سلطان محمد فاتح گذشت. رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه طی پیامی در شبکه اجتماعی ایکس 571'مین سالگرد فتح استانبول از سوی سلطان محمد فاتح را به مردم کشورش تبریک گفت.آقای اردوغان در این پیام نوشت: با حکومت بردبار و عادلانه سلطان محمد فاتح، استانبول به مرکزی تبدیل شده است که در آن باورها و فرهنگ‌های مختلف در کنار هم زندگی می‌کنند. وی افزود: 571'مین سالگرد فتح استانبول که یکی از بزرگترین پیروزی‌ها در طول تاریخ بوده را تبریک می‌گویم. یاد قهرمانان به‌ویژه سلطان محمد فاتح که این سرزمین را برای ما میهن کردند، گرامی می‌دارم.اردوغان ادامه داد: ایمان، عزم و استقامت سلطان محمد فاتح و سربازان قهرمان او در فتح استانبول امروز به ما برای رسیدن به هدف قرن تورک الهام می‌بخشد".   🔺می‌گویند تاریخ علم بررسی گذشته است، اما دست کم تاریخ یک سده اخیر به ویژه در خاورمیانه نشان می‌دهد که تاریخ علم حال حاضر است و ربط چندانی به گذشته ندارد. ایدئولوژی‌اندیشان با وجود تفاوت دیدگاههایشان در یک چیز اشتراک نظر دارند و آن استفاده از تاریخ و نمادهای تاریخی برای تثبیت و توسعه قدرت خود است. تاریخ مهمان ویژه قدرت است و همواره با ظاهری جذاب و رتوریک در خدمت قدرت و ایدئولوژی قرار می‌گیرد. شاعر می‌گوید "رنج گل، بلبل کشید و بوی گل را باد برد" و تاریخنگار هم می‌نویسد که گنج حاصل از رنج ساختن تاریخ توسط دیگران، امروز تنها و تنها در سبد صاحبان قدرت ریخته می‌شود و سازندگان اصلی فراموش می‌گردند؛ تنها به این سبب که صاحب قدرت و دولت نیستند. 🔺پرسش این است که آیا به راستی سلطان محمد فاتح و ترکان به تنهایی استانبول را فتح کردند؟ آیا فتح استانبول، فارغ از درست بودن یا نبودن آن از منظر تاریخی، باید تنها به نام سلطان محمد که در روز فتح، تازه ۲۱ ساله شده بود، سند زده شود و سایر نامها و اقوام و ملل همراه در سپاه او حذف گردد؟ من در اینجا تنها به نام دو شخصیت برجسته کرد،آق شمس الدین و ملا گورانی، اشاره می‌کنم که پیشتر هم درباره آنان نوشته بودم و تاریخ نشان می‌دهد که نقش اصلی را در فتح استانبول آنان و پیروان و سپاهیانشان داشتند. 🔺محمد بن حمزه مشهور به آق شمس الدین از نوادگان شیخ شهاب الدین سهروردی  از صوفیان نامدار کرد و فرمانده شمار زیادی از جنگجویان حاضر در جنگ بود. او را  رهبرمعنوی فتح استانبول می‌دانند. سه روز پس از فتح،  نخستین نماز جمعه در مسجد ایاصوفیا به امامت آق شمس الدین برگزار شد و او به نام سلطان محمد فاتح خطبه خواند. شمس الدین محل قبر ابوایوب انصاری را در استانبول برای سلطان مشخص کرد و سلطان، مسجد و مدرسه‌ای در کنار آن برای او ساخت که البته نپذیرفت و به شهر گوینوک بازگشت. از شمس الدین ۴ رساله به نامهای الصوفیه و رقصهم، النوریه فی التصوف،فی دفع مطاعن الصوفیه و مادة الحیات باقی مانده است. 🔺شهاب الدین احمد بن اسماعیل بن عثمان گورانی معروف به ملا گورانی دانشمند و مفسر کرد از مردم گوران شهرزور بود.او به رسم علمای کرد برای تحصیل علوم دینی به شهرهای مجاور کردستان و تبریز و همدان رفت و از آنجا راهی بغداد شد. او نزد عالمانی مانند قزوینی بغدادی در بغداد و جلال حلوانی در حصن کیفا و برخی علمای دیگر در دیاربکر تلمذ کرد و آنگاه راهی دمشق شد. ملا گورانی سرانجام به قاهره رفت. 🔺در دوره سلطنت سلطان مراد دوم ملا یگان از علمای نزدیک به سلطان با ملا گورانی درسفر حج آشنا شد و او را با خود نزد سلطان برد. سرانجام شهرت ملا گورانی به حدی رسید که سلطان مراد او را به عنوان معلم فرزندش محمد انتخاب کرد. ملا گورانی آموزش محمد را از دوران کودکی‌اش به عهده گرفت و نخستین بار قرآن را به او آموخت. سلطان محمد فاتح پس از رسیدن به سلطنت ملا گورانی را به تناوب قاضی القضات و مفتی خلافت کرد. به روایت منابع تاریخی موضوع فتح استانبول را نخستین بار ملا گورانی به سلطان محمد گوشزد کرد. ملا گورانی تا اندازه ای بر سلطان محمد نفوذ کلام داشت که به او تذکر می‌داد و از انجام برخی کارها برحذرش می‌داشت. پس از مرگ  گورانی در سال ٨۹۳ ق سلطان بایزید بر جنازه او نماز خواند. 🔺ملا گورانی که ابتدا شافعی مذهب بود، در میانه عمر مذهب حنفی را برگزید و کتابهای زیادی تٲلیف کرد که شماری از آنان چاپ و منتشر شده اند. 🔺 امروزه ملا گورانی و شیخ شمس‌الدین نه تنها در ترکیه،بلکه در میان همزبانان خود نیز غریب هستند. نقل است که شیخ سعید برزنجی زمانی که فرزندش شیخ محمود جوان را با خود به استانبول برده بود، با این پرسش مهم او روبرو شد که پدر جان! چرا ترکها این همه پیشرفت کرده اند و ما کردها عقب مانده ایم؟ پاسخ پدر به پسر جوانش قابل تٲمل بود: " چون ما برای آنان کار می کنیم و آنان برای خود" .  https://t.me/kurdistanname

‍ 🔶نیم میلیون سال سکونت انسان در غار قلعه‌کُرد @kurdistanname غار قلعه‌کُرد در دهستان حصار از توابع شهر آبگرم شهرستان آوج استان قزوین قرار دارد. این غار در ۲۰ کیلومتری برج‌های دوگانه خرقان واقع شده است.کاوش‌ها و تجزیه‌وتحلیل‌های باستان‌شناسی و زمین‌باستان‌شناسی تیم مشترک ایران و فرانسه نشان می‌دهد که انسان‌ها در طول پلیستوسن میانه، در بازه زمانی از حدود ۳۲ ± ۴۵۲ هزار سال تا ۱۱ ± ۱۶۵ هزار سال پیش در این محل ساکن بوده‌اند. دندان شیری یافت‌شده، دندان آسیای بزرگ فوقانی است و از قسمت فوقانی توالی پلیستوسن میانه می‌آید. تاج دندان به شکل گسترده‌ای تحت تأثیر سایش قرار گرفته و استنتاج‌های طبقه‌بندی را محدود می‌کند. مطالعه این سه مجموعه باستان‌شناسی نشان می‌دهد که غار قلعه‌کرد مکرراً توسط انسان‌های فرهنگ اولیه پارینه‌سنگی میانه اشغال می‌شده است. این مجموعه‌ها برخی از صفات مجموعه‌های فرعی معاصر را به یاد می‌آورند که در قفقاز و شام و همچنین پارینه‌سنگی میانه بعدی زاگرس شناخته شده‌اند. مجموعه جانوران عمدتاً از بقایای اسب تشکیل شده است. بقایای آن بسیار تکه‌تکه‌اند و آثار زخم‌های متعددی را نشان می‌دهند که حاصل دست انسان است؛ موردی که نشان‌دهنده فعالیت‌های قصابی قابل‌توجهی در این سایت است.از منظر بزرگی منطقه و گستردگی دوره زمانی، این یافته‌ها غار قلعه‌کرد را به مکانی کلیدی برای آگاهی از سکونت‌گاه‌ها و پراکندگی‌های انسانی اولیه بین شام و آسیا تبدیل می‌کند. اصل مقاله را در لینک زیر مطالعه فرمایید: https://link.springer.com/article/10.1007/s41982-024-00180-4 منبع : اینستاگرام حامد وحدتی نسب https://t.me/kurdistanname

👆👆👆👆 لەم فەرهەنگە زارەکییەدا دەکرێت بەشێک لە زمان و کولتووری خۆجێییەکانی ناوچەکە کە بریتین لە گۆتی و هۆری کاسی و لۆلۆیی و ئۆرارتوو و مانا ببینرێت و هەمیش سۆمەر ئەکەد و بابل و ئاشوور. هەم شوێنپێی ماد و هەخامەنشی و ئەشکانی و ساسانی دەبیندرێت، هەم یۆنانی و ڕۆمی و هەم عەرەب و تورک و مەنگۆل و تەتەر و زۆرێکی تر کە ڕەنگە ناویان لە جێگایەکا تۆمار نەکرابێت. 🔻ئەو ژنە دەم بە پێکەنینە نیاندرتاڵییە زۆر بەختەوەر بوو کە لە سەردەمانی ئەودا هێشتا گڕوگوێلاکی مرۆڤە زیرەکەکان سەریان نەجووقابوو کە هەزاران کیلۆمەتر لە بیابانەکانی ئەولاترەوە هێرش بێننە وڵاتە پڕپیت و خۆش ئاو و هەواکەیەوە و ژیان و دەورانی لێ تەسک و تفت و تاڵ کەن. بەرە و نەوەی ئەو لەناو چوو و نەماوە تا داستانی زۆر و ستەمی هێرشبەرانی داگیرکەر و کۆمەڵکوژیی خۆجێییەکان و گۆڕینی بێگانەکان بە خانەخوێ لە جوگرافیای ئەشکەوتەکەی خۆیا ببینێت. نازانم ئەگەر ئەو زیندوو دەبووەوە و لە زمانی ئەم ژنە کوردەوە تەنیا چیرۆکی ۷۵۰۰ ساڵ لەو ۷۵۰۰۰ ساڵەی دەبیستەوە، گەلۆ بزە بەسەر لێوانیەوە وشک هەڵنەدەگەڕا و بە نیشانەی شەرم لە کارکردی دڕندانەی مرۆڤی خاوەن شارستانییەتێک کە ڕووی ئەو و باوباپیرانی سپی کردووە، دانەدەخست؟ وەرگێڕ: ئیرەج کاکەیی. https://t.me/kurdistanname

🔸چیرۆکی دوێنێی تۆ، مێژووی سبەی ئێمەیە / بە بیانووی دۆزینەوەی ژنێکی ۷۵ هەزار ساڵە لە شانەدەری کوردستان. ✍ ئیسماعیل شەمس 🔻دوکتۆر دڵشاد زامووا مامۆستای کۆڕی کۆنینەناسیی زانکۆی سلێمانی، وێنەیەکی کە بیست ساڵ لەمەوپێش لە ژنێکی دانیشتووی ئەشکەوتی شانەدەر لە پارێزگای هەولێر لە هەرێمی کوردستان کێشاوە، لە تەنیشت وێنەی نۆژەنکراوی ژنێکی نیاندرتاڵی ۷۵ هەزار ساڵ بەر لە ئێستای، دانیشتووی ئەم ئەشکەوتەی داناوە و پرسیاری کردووە کە گەلۆ، لە نێوان ئەم دوو ژنەدا لێک‌چوونێک دەبیندرێت؟ من وڵامی ئەم پرسیارە ئەسپێرمە خوێنەرە خۆشەویستەکانی کەناڵی کوردستان‌نامە و لێرەوە لە جیاوازیی نێوان ئەم دوو ژنە باس دەکەم؛ بزە و ڕوانینی بەرەو ئاسۆی ژنێکی نیاندرتاڵ کە ۷۵ هەزار ساڵ دواتر جێگاکەی بە ڕوانینی خەم‌داگرتوو و سەرلەژێری ژنێکی کورد داوە؛ ژنێک کە دەڵێی قورسایی و بارگرانیی ئەم هەموو ساڵەی بە تاق و تەنیا بەکۆڵ کێشاوە. 🔻ئەو ژنە یەکێک لە پاشماوەکانی چاخی ئاخروئۆخری ژیانی مرۆڤی نیاندرتاڵ بوو و بووە ئاڵقەی پەیوەندیی باوباپیرانی بە مرۆڤە زیرەک و وشیارەکانەوە. هەر چەن ڕەگەزی مرۆڤی زیرەک  لەگەڵ نیاندرتاڵەکان جیاوازە، بەڵام ئەم باسە حاشا کردن لە پەیوەندیی نێوان ئەم دوو بەرەوە نییە. هەر ئەم ئەشکەوتەی کە ئەمڕۆکە لە دوای ۷۵ هەزار ساڵ لە نیشتەجێبوونی ئەو ژنە نیاندرتاڵە هێشتا هەر ماوەتەوە و بووەتە شوێنی نیشتەجێبوونی ئەم ژنە کوردە، یەکێک لە لایەنە هاوبەشەکانی ئەوانە. کەژ و پێدەشت و چۆم و ڕووەکەکان و گیان‌لەبەران و جوگرافیای دەوروبەری ئەشکەوتەکەش ئەو کەشە هاوبەشانەن کە ئەم دوانە پێکەوە دەلکێنن. ئەو جوگرافیایەی کە سەردەمانی تێپەڕین لە مرۆڤی نیاندرتاڵەوە بە مرۆڤی زیرەک لەودا ڕووی داوە، لە هەموو بووارێکەوە جیاوازە لەگەڵ ئەو جوگرافیایەی کە تەمەنی نیشتەجێ‌بوونی مرۆڤ لەوێدا لە هەزار ساڵ زیاتر تێ ناپەڕێنێت. ڕوون و ئاشکرایە کە شوێن، (ظرف) جێگیرە و شوێنەوار، (مظروف) ناجێگیرە و بگۆڕ و هیچ شوێنەوارێک ناتوانێت لەژێر کاردانەوەی شوێندا نەبێت و کەم تا کورت لە هاوشێوە و قەبارەی ئەودا خۆی نەگونجێنێت. جوگرافیا هەر ئەو شوێنە جێگیرەیە کە گۆڕانکاریی مێژوویی واتا چۆنییەتی هەڵسووکەوتی مرۆڤ لەگەڵ شوێن بەدرێژایی زەمەن پێی ناوەتە ناو شوێنێک لە جوگرافیاوە کە ئەمڕۆکە بە کوردستان ناوی لێ دەبرێت، کەوتوونەتە ژێر کاردانەوەی تایبەتمەندییەکانی ئەوێوە. هەڵبەت ئەم مرۆڤانە بەهۆی لێهاتوویی و هەبوونی ورە و دەسەڵاتەوە تا ئەو جێیەی کە توانیویانە لەم شوێنیشەدا گۆڕانکارییان بەدی هێناوە و ئەوێیان لە قەبارەی سرووشتی و کۆنیی خۆی دەرهێناوە. 🔻۷۵ هەزار ساڵ تەمەنێکی کەم نییە. باس لە ۲۷ ملوێن و ۳۷۵ هەزار ڕۆژە. ئەشکەوتێک واتە تەنیا سووچێکی بچووک لەم وڵاتە گەورەیە کە ئەو هەموو ڕۆژانە میوانداری ئەو مرۆڤانە بووە کە پێیان ناوەتە ناویەوە. ڕێگام پێ بدەن کە ۷۵ هەزار ساڵ دابەش بەسەر ۱۰ دا بکەم و تەنیا بە ۷۵۰۰ ساڵ لە تەمەنی وڵاتێک کە ئەوڕۆکە بە کوردستان ناوی لێ براوە، قەناعەت بێنین. ئەگەر ناوگینی تەمەنی دەسەڵاتداریی هەر فەرماندەرێکی ئەم وڵاتە، ۱۵ ساڵ لەبەرچاو بگیردرێت لە درێژایی ئەم ۷۵۰۰ ساڵەدا ۵۰۰ فەرماندەر دەسەڵاتدارییان بەسەریا کردووە کە لە سەدا ۹۰ ی ئەوانە، بێگانە بوونە نە خۆجێیی. ئەم داگیرکەرە هێرشبەر و نامۆیانە لەگەڵ خێڵ و هۆز و بەکرێگیراوانی خۆیان لە دوور و نزیکەوە هاتنە ئەشکەوتەکان و شار و لادێکان و ڕێگا و کانیاو و کەژ و پێدەشتەکانی کوردستان و هەڵیانکووڵا و سووتاندیان و کوشت و بڕیان کرد و ڕۆیشتن." بە ڕۆیشتنی باوکان، خاو و خێزان و نەوەکانی هەندێک لەوانە لە وڵاتێک کە باوباپیرانیان داگیریان کردبوو، ماونەوە و تا بە ئەمڕۆیش میراتی نگریسی ئەوانیان زیندوو هێشتووەتەوە. هەندێک لەوانەش بەڕوواڵەت لە ناو دڵی کۆمەڵگەی کوردیدا تووانەوە، بەڵام ڕچەی خوێنیان لە ئاکار و ڕەوشتی مرۆڤی کوردی ئێستاکە و شوێنی پێیانیش لە خاکی کوردستان و کولتوورەکەی هەر مایەوە کە شوێنەوارەکانی ئێستاش هەر دەبیندرێت. 🔻بەبڕوای من مێژووی شاڵاوی هێرشبەران و ڕووبەڕووبوونەوەی خۆجێییەکان لە زمانی جوگرافیای کوردستان و بەتایبەت ناوی شوێنەکان لە هەموو جێگایەک زیاتر بگێڕدرێتەوە. دەکرێت بە ڕێژەی گوندەکانی کوردستان بە تۆماری میراتی زارەکیی خەڵک، دەیان هەزار قامووسی هەزار لاپەڕەیی بنووسیت کە نەتەنیا ناسنامەی مێژوو و کەلتوور و زمانی کوردستانە، بەڵکوو دەبێتە هی هەموو ئەو هێرشبەرانەش کە لەم ۷۵۰۰ ساڵەدا هێرشیان کردووەتە سەری. https://t.me/kurdistanname

‍ ‍ ‍ ‍ 🔶قصه دیروز تو تاریخ فردای ماست/به بهانه کشف زنی ۷۵ هزارساله در شانه‌در کردستان ✍ اسماعیل شمس 🔻دکتر دلشاد زاموا استاد گروه باستان‌شناسی دانشگاه سلیمانیه عکسی را که ۲۰ سال پیش از زنی ساکن در غار شانه‌در در استان هەولێر(اربیل) در اقلیم کردستان گرفته، در کنار عکس بازسازی‌شده زن نئاندرتال ۷۵ هزار سال پیش ساکن در این غار گذاشته و پرسیده است که آیا میان این دو زن شباهتی هست؟ من پاسخ این پرسش را به خوانندگان عزیز کانال کردستان‌نامه می‌سپارم و در اینجا از تفاوت میان این دو زن می‌گویم؛ لبخند و نگاه به افق زن نئاندرتالی که ۷۵ هزار سال بعد جایش را به نگاه غمگین و سربه‌زیر زنی کرد داده است؛ زنی که گویی سنگینی بار این همه سال را یک‌تنه به دوش می‌کشد. 🔻آن زن یکی از بازماندگان عصر متٲخر حیات انسان نئاندرتال بود و حلقه وصل اجدادش به انسانهای هوشمند گردید. هرچند نژاد انسان هوشمند جدای از نئاندرتالهاست، اما این امر نفی‌کننده پیوند این‌دو نیست. همین غاری که امروز پس از ۷۵ هزار سال از سکونت آن زن نئاندرتال هنوز باقی مانده و مسکن این زن کرد شده است، یکی از وجوه مشترک آنهاست. کوه و دشت و رود و گیاهان و جانوران و جغرافیای اطراف غار نیز فضاهای مشترکی‌اند که این دو را به هم پیوند می‌دهند.جغرافیایی که دوران گذار از انسان نئاندرتال به انسان هوشمند در آن رخ داده است، از هر نظر متفاوت با جغرافیایی است که عمر سکونت انسان در آن از هزار سال تجاوز نمی‌کند. روشن است که ظرف، ثابت و مظروف، متغیر است و هیچ مظروفی نمی‌تواند تحت تٲثیر ظرف نباشد و کمابیش به شکل آن درنیاید. جغرافیا همان ظرف ثابتی است که تحول تاریخی یعنی نحوه تعامل انسان با مکان در طول زمان در دل آن صورت گرفته است، بنابراین انسانهایی که در طول زمان وارد ظرف جغرافیایی که امروز کردستان نامیده می‌شود، شده‌اند، تحت تٲثیر ویژگیهای آن قرار گرفته‌اند. این انسانها به حکم داشتن اراده و اختیار البته تا جایی که توانسته‌اند در این ظرف هم تغییر ایجاد کرده و آن را از شکل طبیعی و دیرین خود خارج کرده‌اند. 🔻۷۵هزار سال عمرکمی نیست. صحبت از ۲۷میلیون و ۳۷۵ هزار روز است. یک غار یعنی تنها گوشه‌ای کوچک از این سرزمین بزرگ این همه روز میزبان انسانهایی بوده است که وارد آن شده‌اند. اجازه بفرمایید ۷۵ هزار سال را بر ۱۰ تقسیم کنیم و تنها ۷۵۰۰ سال از عمر سرزمینی که امروز کردستان نامیده می‌شود، بسنده کنیم. اگر میانگین عمر حکومت هر فرمانروای این سرزمین، ۱۵ سال در نظر گرفته شود در طول این ۷۵۰۰ سال ۵۰۰ فرمانروا بر آن حکم رانده‌اند که ۹۰ درصد آنان، نه بومی که بیگانه بوده‌اند.این جهانگشایان مهاجم بیگانه با ایل و عشیره و مزدوران خود از دور و نزدیک به غارها و روستاها و شهرها و راهها و چشمه‌ها و کوهها و دشتهای کردستان " آمدند و کَندند و سوختند و کشتند و رفتند". با رفتن پدران، فرزندان و نوادگان برخی از آنان در سرزمینی که توسط نیاکانشان اشغال شده بود، ماندند و تا به امروز میراث ننگین آنان را زنده نگه داشتند. برخی از آنان هم در ظاهر در دل جامعه کردی هضم شدند، اما رد خونشان در خلق و خوی انسان کرد کنونی و ردپایشان هم در خاک کردستان و فرهنگ حاکم بر آن باقی ماند که نشانه‌هایش را حالا هم می‌توان دید.  🔻به باور من تاریخ تقابل و تهاجم مهاجمان و بومیان را بیش از هرجا باید از زبان جغرافیای کردستان و به ویژه جای‌نامهای آن روایت کرد. به تعداد روستاهای کردستان می‌توان با ثبت میراث شفاهی مردم، دهها هزار فرهنگ هزارصفحه‌ای نوشت که شناسنامه تاریخ و فرهنگ و زبان نه تنها خود کردستان که همه آن مهاجمانی خواهد بود که در این ۷۵۰۰ سال به آن هجوم آورده اند. در این فرهنگ شفاهی می‌توان بخشی از زبان و فرهنگ بومیان منطقه اعم از گوتی و هوری و کاسی و لولوبی و اورارتو و مانا را دید و هم سومر و اکد و بابل و آشور را. هم ردپای ماد و هخامنشی و اشکانی و ساسانی دیده می‌شود، هم یونانی و رومی و هم عرب و ترک و مغول و تاتار و بسیاری دیگر که شاید اسمشان جایی ثبت و ضبط نشده است. 🔻آن زن خندان نئاندرتال خیلی خوشبخت بود که در دوران او هنوز سروکله انسانهای هوشمند پیدا نشده بود که از بیابانهای هزاران کیلومتر آن‌سوتر  به سرزمین حاصلخیز و خوش و آب و هوایش حمله‌ور شوند و زندگی و زمانه را بر او تلخ و تنگ کنند. او نسلش منقرض شد و نماند تا حکایت ظلم و زور اشغالگران مهاجم و قتل‌عام بومیان و تبدیل بیگانگان به میزبان در جغرافیای غار خود را ببیند.نمی‌دانم اگر او زنده می‌شد و از زبان این زن کرد تنها حکایت ۷۵۰۰ سال از آن ۷۵۰۰۰ سال را می‌شنید، آیا لبخند بر لبانش خشک نمی‌شد و سرش را به نشانه شرم از عملکرد وحشیانه انسان متمدنی که روی او و اجدادش را سفید کرده‌ است، پایین نمی‌انداخت؟ @kurdistanname

🔶گردشگری یا تخریبگری؟ ✍ اسماعیل شمس 🔻پیشتر درباره تٲثیرات خطرناک کولبری بر زیست‌بوم و زندگی مردم کردستان به ویژه هورامان نوشته‌ و تٱکید کرده‌ام که کولبری و درآمد فوری آن سبب بی‌علاقگی جوانان به تحصیل و رهاکردن کارهای تولیدی شده است؛ به نوعی که مردم برای آبیاری و دامداری ناچارند از کارگر غیربومی استفاده کنند. در گذشته، چشم‌انداز زیست و معیشت در هورامان به‌سبب جغرافیا و تنوع آب و هوایی، ترکیبی بود. مردم به‌شکل همزمان کشاورزی،دامداری،باغداری،زنبورداری،مرغداری و حتی صید ماهی می‌کردند و مازاد محصول خود را در نقاط دور و نزدیک می‌فروختند. آنان صدها گیاه و محصول خودروی زیر و روی زمین و جنگلها و مراتع را می‌شناختند و بخش اعظم خوراک خود و دامهایشان را از جنگلهای منطقه به دست می آوردند. در این جنگل، یک درخت و درختچه و گیاه و بوته بی‌فایده نبود و از هر وجب آن استفاده مطلوب می‌شد و آسیبی هم به محیط زیست و چرخه طبیعت وارد نمی‌گردید. ۴۰سال پیش در هرکدام از روستاهای هورامان حداقل ۴۰۰ رٲس بز، صد گاو شیرده و دهها گوسفند وجود داشتند و نه تنها کسی از شهر لبنیات نمی‌خرید، بلکه مازاد آن هم به شهر فرستاده می‌شد. با کمال تٲسف امروز در بیشتر این روستاها دامداری سنتی دیده نمی‌شود و جنگلها یا طعمه آتش می‌شوند و یا توسط برخی‌گردشگران و افراد بی‌مسئولیت از بین می‌روند و برای تهیه زغال فروخته می‌شوند. 🔻موضوع این یادداشت و در ادامه یادداشت قبلی، گردشگری افسارگسیخته‌ای است که این‌روزها در حال اتمام کار ناتمام کولبری است و در آینده‌ای نزدیک آخرین میخ را بر تابوت چشم‌انداز ترکیبی هورامان خواهد زد. هورامان منطقه‌ای کوهستانی است و آب و خاک و جنگل آن بسیار محدود است. متٲسفانه شمار زیاد گردشگران، بافت جنگلی منطقه را تخریب و زباله‌ و پسماند آنان به سبب شیب بالای زمین، آب و محیط زیست را آلوده می‌کند. همین الان بیشتر فاضلاب و زباله‌های موجود بازیافت نمی‌شوند و در گودالهای پایین و کنار شهر و روستا دفن می‌شوند که سبب آلودگی آب چشمه‌های پایین دستی و گسترش انواع بیماریها شده اند. افزون بر آن هورامان موزه تاریخ و فرهنگ و گنجینه لغات و اصطلاحات این سرزمین است. نابودی زبان و فرهنگ و میراث مادی و معنوی هورامان تنها به فرهنگ کرد آسیب نمی‌رساند، بلکه به کلیت فرهنگ ایران و اسلام هم صدمه می‌زند.برخی کتیبه‌ها و کتابهای کهن فارسی بدون آشنایی با زبان مردم هورامان که تنها بازمانده زبانهای باستانی این سرزمین است، به هیچ وجه قابل خواندن نیستند. فلسفه و عرفان و برخی آثار اسلامی را هم نمی‌توان بدون درک میراث معنوی هورامان بازخوانی کرد.همچنین جمعیت گویشوران هورامی بسیارکم و زبان آنها در حال انقراض است و اگر روند خرید املاک و سکونت مردمان مختلف در هورامان ادامه یابد،این زبان از تاریخ حذف خواهد شد. هورامان منطقه خاص و نادری است که نظیر آن در ایران وجود ندارد و بنابراین باید آن را حفظ کرد. من نمی‌فهمم که چرا باید این همه جشنواره در هورامان برگزار شود؟ مراسماتی که قبلاً نبودند یا محلی بودند و صبغه عمومی و عامه‌پسند کنونی را نداشتند. به‌راستی کجای ایران اینگونه است؟ گردشگران و تورلیدرها هم بیشتر به خاطر این مراسمها به هورامان می‌آیند و از فرهنگ و تاریخ منطقه بی‌خبرند و با آن هم آشنا نمی‌شوند.   🔻این یادداشت به منزله مخالفت با اصل گردشگری و دفاع از جامعه بسته نیست،بلکه خواهان توجه به زیرساختها و حفظ میراث مادی و معنوی هورامان است.گردشگری بدون زیرساختهای لازم هرچند سود کوتاه‌مدتی به بخشی از ساکنان می‌رساند،اما بهای آن نابودی زیست بوم و میراث معنوی در بلند مدت است.این فاجعه در حالی در هورامان رخ می‌دهد که در پیشرفته‌ترین کشورهای جهان هم حتی با وجود زیرساختها مقررات ویژه‌ای برای گردشگران گذاشته‌اند و در عین حال سنتی‌ترین لایه‌های زندگی خود را حفظ کرده اند.چند سال پیش در سفر به سویس در روستاها و فاصله بین شهرها گله‌های بزرگ گاو و گوسفندی دیدم که مشغول چرا بودند. در این کشور مدرن در کنار دامداری صنعتی، دامداری سنتی هم به شکل گسترده رایج بود و دولت آن را تشویق و تسهیل می‌کرد. یکی از بزرگ‌ترین کارخانه‌های لبنیات سویس که پنیر آن یک برند مشهور جهانیست در روستای گرویر قرار داشت و روزانه هزاران توریست از مراحل تولید آن بازدید می‌کردند.در روستاهای دامنه آلپ هم که سالانه محل گردهمایی بزرگان سیاست، اقتصاد و هنر دنیاست، یکی از سنتی‌ترین شکلهای دامداری و کلبه‌های عشایری وجود داشت که نظیر آن در میان عشایر ما هم کمتر یافت می‌شود. 🔻می‌شد در هورامان هم چنین کرد، اما زهی افسوس، نه‌تنها چنین نیست، بلکه ما از تولیدکننده اصلی محصولات دامی، باغی وکشاورزی ارگانیک به مصرف‌کننده تبدیل شده‌ایم و حالا هم محیط زیست، معماری سنتی،زبان کهن،فرهنگ تاریخی و میراث معنوی خود را فدای گردشگری می‌کنیم. @kurdistanname

🔶مصیبتی به نام ثبت جهانی هورامان ✍ اسماعیل شمس 🔻به‌رغم نقدهای زیادی که به فرایند ثبت جهانی هورامان داشتم و بخشی از آنها را در جلسه تیرماه ۱۳۹٨ وزارت میراث فرهنگی در حضور معاون وزیر و مسئولان ملی و استانی ثبت به صراحت مطرح نمودم، فایل سخنان من در لینک زیر https://t.me/horamanhistory/372 از ثبت هورامان استقبال کردم و بی‌درنگ پس از اعلام خبر آن، در یادداشتی در کانال کردستان‌نامه نوشتم :   " با ثبت هورامان کار مسئولان و مردم تمام نشده، بلکه تازه آغاز شده است.حال نوبت مدیران و مسئولان کشوری است که با ایجاد زیرساختهای توسعه، ارتقای سطح معیشتی مردم و رسیدن همه‌جانبه به وضعیت هورامان، نشان دهند که هورامان نه سرزمین کولبران، که قلمرو فرهنگ و تمدن در طول تاریخ و در سطح جهان است. اکنون وقت آن رسیده است که با جلوگیری از نابودی جنگلها، مراتع، باغها و خشکیدن رودها و چشمه‌ها و حفظ بافت سنتی هورامان نشان دهند و نشان دهیم که همگی لیاقت حفظ میراث گرانبهایی را که گذشتگانمان برایمان به جا گذاشتند، داریم و می‌توانیم آن را به آیندگان منتقل کنیم و اجازه نابودی‌اش را نمی‌دهیم. یادمان نرود که هورامان به خاطر منظر و چشم‌انداز جغرافیایی و فرهنگی‌اش ثبت شد، پس از امروز به بعد هر کاری از سوی هرکسی که سبب از بین رفتن این چشم‌انداز جغرافیایی، این منظر فرهنگی و البته اکوسیستم این منطقه شود، اوضاع را به قبل برمی‌گرداند و ثبت جهانی را هم خنثی می‌کند. به یقین اگر چنین نشود و ثبت هورامان رنگ و بوی تجاری و موزه ای کردن مردم و منطقه را بگیرد، فرصت ثبت، ممکن است به تهدید تبدیل گردد". متن کامل آن یادداشت در لینک زیر https://t.me/kurdistanname/343 🔻امروز و پس از سه سال به صراحت می‌نویسم که متٲسفانه ما مردود شدیم و پیش‌بینی من خیلی زودتر از انتظار تحقق یافت و ثبت جهانی نه‌تنها سبب حفظ چشم‌انداز جغرافیایی هورامان نشد، بلکه خواسته یا ناخواسته آن را با سرعت و شدتی وحشتناک به پرتگاه نابودی و انقراض یکجای میراث مادی و معنوی‌اش سوق می‌دهد. پیش از این برخی دوستان به من گفته بودند که میراث تاریخی و جغرافیایی هورامان از سوی عده‌ای از سودجویان در حال تخریب است،اما اظهار نظر در این باره را به دیدن خودم موکول کردم. نوروز امسال پس از سالها مجالی دست داد که دیدار کوتاهی از منطقه داشته باشم. در یک‌کلام باید بگویم که از آنچه دیدم، بهت‌زده شدم. انگار به سرزمین دیگری رفته‌ام که خاستگاه و زادگاه من نیست و هم او برای من غریبه است و هم من برای او.با شماری از مردم عادی و برخی دلسوزان فرهنگی منطقه صحبت کردم و از زبان آنان بیشتر به عمق بحران پی بردم. همه آمارهای رسمی و غیر رسمی خبر از فاجعه‌ای بزرگ در زیر پوست هورامان می‌دهند. با هورامان چه کرده‌ایم؟ چه بلایی بر سر هورامان آورده‌ایم؟ 🔻اگر برخی دوستان به هر دلیلی سکوت کرده‌اند، اما من به عنوان پژوهشگری مستقل که هیچ گونه منافعی در منطقه ندارم و تنها نگران میراث کهن تاریخی و جغرافیایی این سرزمینم با صدای بلند هشدار می‌دهم و از مردم و دلسوزان فرهنگ منطقه می‌خواهم تا دیر نشده است مانع توسعه روند تخریب بافت سنتی هورامان شوند. همین الان که صحبت از ثبت جهانی پالنگان می‌‌شود، قلبم می‌لرزد و نگرانم آن بلایی که بر سر شرکان و دیگر روستاهای ثبت‌شده پیشین آمد،بر سر پالنگان هم بیاید. از مدیران کشوری و استانی ثبت جهانی هورامان استدعا می‌کنم که در پرونده، بازبینی و هورامان را به عنوان یک " منطقه حفاظت شده" ثبت کنند. متٲسفانه مدیران دولت قبلی به هیچ یک از انتقادات دلسوزان گوش ندادند و زمینه‌ساز این مصیبت شدند.به راستی یونسکو چگونه در یک پرونده، زبان مردم هورامان را به عنوان زبان در حال انقراض معرفی می‌کند و در پرونده دیگری به دست خود زمینه انقراض هرچه سریع‌ترِ این زبان، و البته جغرافیا و میراث مادی و معنوی و حتی انسان هورامانی را فراهم می‌نماید؟ 🔻من در این کانال بیش از هرجا درباره هورامان نوشته‌ام و جستجوی فقط واژه هورامان، عدد ۴۳ را تا پیش از نگارش این یادداشت به شما نشان می‌دهد، بنابراین نیازی به تکرار ذکر اهمیت هورامان نیست،اما اجازه بدهید اینجا یک نکته را اضافه کنم که اگر قبلاً گفته‌ام هورامان قلب کردستان است، حال اضافه می‌کنم که جغرافیا و زبان و فرهنگ هورامان و میراث مادی و معنوی‌اش راه حل بسیاری از معماهای تاریخ و تمدنی است که امروز به آن تاریح و تمدن ایرانی، اسلامی، زاگرسی، مزوپوتامیایی و کردی گفته می‌شود. اگر هورامان را دوست دارید اندک بخشهای سالم باقیمانده آن را به منطقه حفاظت شده‌ای تبدیل کنید که نابود نشود تا به کمک آن بسیاری از معماهای تاریخ و تمدن خود را حل کنید.آنچه می‌گویم یک شعار نیست، حاصل ۴۹ سال تجربه زیسته در منطقه و ۳۰ سال پژوهش و مطالعه است و آماده‌ام مستنداتم را در اختیار همگان بگذارم. https://t.me/kurdistanname

فایل PDF چرم‌نوشته‌های اورامان.

🔶کرد و فلسطینی، انفال و قتل عام غزه ✍ اسماعیل شمس "فقط این را بدون که من خیلی‌خیلی خوشحالم که این اتفاق[سرطان منجر به فوت] برای خودم افتاد نه زبانم لال، زبانم لال برای سروش. فکرش را بکن من ۴۴ سال طعم زندگی رو چشیدم و به بهترین نحو زندگی کردم، ولی سروش خیلی راه داره، خیلی تجربه‌ها باید بکنه، طعم زندگی‌رو باید مزمزه کنه. باور کن هر شب با این خیال، راحت خوابم می‌بره و دیگه نگرانی و ترسی ندارم. تو هم به همین خاطر خوشحال باش". 🔻آنچه خواندید بخشی از وصیت‌نامه یک بانوی فرهیخته کرد، خطاب به خواهرش چند روز پیش از مرگ بود. تٲمل در این جملات و مقایسه آن با جنایات صدام و نتانیاهو درحق مردم بی‌گناه کردستان و فلسطین، پرده از یک دوقطبی بزرگ و دو سبک زندگی متضاد در تاریخ برمی‌بردارد: سبک آنانی که حاضرند جهانی را با مردمانش به آتش بکشند تا خود دمی بیشتر در قدرت بمانند؛ و آنانی که با آغوش باز با زندگی وداع می‌کنند و به پیشواز مرگ می‌روند تا کودکان طعم زندگی را بچشند. پرسش این است که در این جهان به‌نام، مدرن و متمدن چه کسانی زمینه خلق جنایتکارانی چون صدام و نتانیاهو را فراهم کردند و با اولویت دادن ایدئولوژی بر جان انسان، کشته شدن کودکان و بیگناهان را همچون وسیله‌ای برای تحقق آرمانهای ایدئولوژیک خود مشروع پنداشتند؟ 🔻۱۴ آوریل هر سال برای مردم کرد یادآور یک روز بسیار تلخ در تاریخشان است؛ روز نمادینی که صدام جنایتکار ۱٨۲ هزار پیر و کودک را به نام سوره انفال در اقلیم کردستان قتل‌عام یا در بیابانهای سماوه و ... در گورهای دسته‌جمعی سربه‌نیست کرد.این نسل‌کشی نتیجه  تقدم ایدئولوژی نژادپرستانه عربی بر جان انسان بود که ریشه در جهان غرب داشت. در عملیات انفال آن سالهای سیاه خانواده‌های کردی بودند که نسلشان به کلی منقرض شد و خانواده‌هایی که دهها عضو خود را از دست دادند و بسیاری دیگر که تنها یک عضو خانواده باقی ماند. فاشیستهای بعثی عرب در برابر چشمان نظاره‌گر جهان غرب و شرق و عرب و اسلام هزاران روستا را پس از قتل‌عام و اخراج ساکنانشان با خاک یکسان کردند و به طبیعت و پرنده و چرنده کردستان رحم ننمودند. 🔻۳۵ سال پس از آن جنایت ننگین ، روح صدام در وجود پیرمرد جنایتکار ۷۴ ساله‌ای به نام نتانیاهو حلول کرد و با اولویت دادن ایدئولوژی ملی و مذهبی یهود بر جان انسان، همان جنایاتی را مرتکب شد که روزگاری صدام در قبال کردها انجام داد. هرچند امروز در جامعه کردی مواضع متفاوتی در برابر مسئله فلسطین وجود دارد، اما اگر به‌دور ازایدئولوژی‌اندیشی و از منظر تاریخی به جنایتهای این دو نفر و همکیشان آنان نگاه کنیم،درمی‌یابیم که بستر و زمینه وقوع هردو جنایت، یکی است.نیم‌نگاهی به نقشه خاورمیانه در ۱۰۰ سال پیش بیندازیم.چند دولت، وجود داشتند؟ پاسخ، ساده است: دو دولت عثمانی و ایران قاجار. آیا در نقشه جهان آن‌روز دولتهایی به نام اسرائیل و عراق بودند؟ آیا نامهای ترکیه، سوریه، عربستان، اردن، کویت، عمان، قطر، بحرین و امارات دیده می‌شد؟ پاسخ، بدون هیچ تردیدی منفی است. نقشه تمام این دولتها و ملتهای ساختگی با مداد و ماژیک استعمارگران انگلیسی و فرانسوی و امضای امریکا کشیده شد که پس از شکست دادن دشمن دیرینه خود عثمانی قلمرو آن را تقسیم کردند و بدون هیچ مبنای قومی، تاریخی و طبیعی دولتهای وابسته به خود را در آن به‌وجود آوردند. طنز تلخ تاریخ آنجاست که آنان دو برادر عربستانی را به اردن و عراق بردند تا پادشاه دولتهایی شوندکه قرار بود بر دو ملت ساختگی این دو کشور جدیدحکمرانی کنند. در جایی مثل فلسطین هم که در آن زمان تنها پنج درصد مردم، یهودی و البته عرب‌زبان بودند، تصمیم گرفتند یک دولت یهود بسازند، اما مشکل آن بود که این دولت مطلوب با کمبود "ملت" روبرو بود و نمی‌شد که مثل عراق و اردن خیلی زود به اسم دولت-ملت آن را به دنیا معرفی کنند، بنابراین مقرر شد که در یک فرایند زمانی چند ده ساله با کوچ‌دادن یهودیان از همه جای جهان به فلسطین ملت اختراعی مورد نظر خود را به وجود بیاورند و چنین بود که با جمع کردن یهودیان ۷۲ ملت و دولت جهان، دولت اسرائیل را در فلسطین تشکیل دادند. 🔻پرسش بزرگ پژوهشگر تاریخ از غربیها این است که چگونه در قلمرو عثمانی بیش از ۱۵ کشور عربی تٲسیس کردند، اما اجازه ندادند کردها و فلسطینی‌ها که به تنهایی جمعیتشان برابر آنها بود، صاحب یک دولت شوند؟ آیا جنایات صدام در کردستان و نتانیاهو در غزه ریشه در سیاست غرب برای منطقه ندارد؟ آیا اقدامات صدام که خود را سردار قادسیه و نتانیاهو که خود را مجری فرامین تورات می‌داند ریشه در یک خاستگاه مشترک ایدئولوژیک ندارد؟ آیا کشتن انسان کرد و فلسطینی ریشه در تقدم ایدئولوژی دولت- ملت مقدس غربی برجان انسان و دیگر ایدئولوژیهایی که در واکنش به آن برآمدند، نیست؟ پاسخ این پرسشها را به خوانندگان فرهیخته کردستان‌نامه می‌سپارم https://t.me/kurdistanname

🔶کرد و فلسطینی، انفال و قتل عام غزه ✍ اسماعیل شمس "فقط این را بدون که من خیلی‌خیلی خوشحالم که این اتفاق[سرطان منجر به فوت] برای خودم افتاد نه زبانم لال، زبانم لال برای سروش. فکرش را بکن من ۴۴ سال طعم زندگی رو چشیدم و به بهترین نحو زندگی کردم، ولی سروش خیلی راه داره، خیلی تجربه‌ها باید بکنه، طعم زندگی‌رو باید مزمزه کنه. باور کن هر شب با این خیال، راحت خوابم می‌بره و دیگه نگرانی و ترسی ندارم. تو هم به همین خاطر خوشحال باش". 🔻آنچه خواندید بخشی از وصیت‌نامه یک بانوی فرهیخته کرد، خطاب به خواهرش چند روز پیش از مرگ بود. تٲمل در این جملات و مقایسه آن با جنایات صدام و نتانیاهو درحق مردم بی‌گناه کردستان و فلسطین، پرده از یک دوقطبی بزرگ و دو سبک زندگی متضاد در تاریخ برمی‌بردارد: سبک آنانی که حاضرند جهانی را با مردمانش به آتش بکشند تا خود دمی بیشتر در قدرت بمانند؛ و آنانی که با آغوش باز با زندگی وداع می‌کنند و به پیشواز مرگ می‌روند تا کودکان طعم زندگی را بچشند. پرسش این است که در این جهان به‌نام، مدرن و متمدن چه کسانی زمینه خلق جنایتکارانی چون صدام و نتانیاهو را فراهم کردند و با اولویت دادن ایدئولوژی بر جان انسان، کشته شدن کودکان و بیگناهان را همچون وسیله‌ای برای تحقق آرمانهای ایدئولوژیک خود مشروع پنداشتند؟ 🔻۱۴ آوریل هر سال برای مردم کرد یادآور یک روز بسیار تلخ در تاریخشان است؛ روز نمادینی که صدام جنایتکار ۱٨۲ هزار پیر و کودک را به نام سوره انفال در اقلیم کردستان قتل‌عام یا در بیابانهای سماوه و ... در گورهای دسته‌جمعی سربه‌نیست کرد.این نسل‌کشی نتیجه  تقدم ایدئولوژی نژادپرستانه عربی بر جان انسان بود که ریشه در جهان غرب داشت. در عملیات انفال آن سالهای سیاه خانواده‌های کردی بودند که نسلشان به کلی منقرض شد و خانواده‌هایی که دهها عضو خود را از دست دادند و بسیاری دیگر که تنها یک عضو خانواده باقی ماند. فاشیستهای بعثی عرب در برابر چشمان نظاره‌گر جهان غرب و شرق و عرب و اسلام هزاران روستا را پس از قتل‌عام و اخراج ساکنانشان با خاک یکسان کردند و به طبیعت و پرنده و چرنده کردستان رحم ننمودند. 🔻۳۵ سال پس از آن جنایت ننگین ، روح صدام در وجود پیرمرد جنایتکار ۷۴ ساله‌ای به نام نتانیاهو حلول کرد و با اولویت دادن ایدئولوژی ملی و مذهبی یهود بر جان انسان، همان جنایاتی را مرتکب شد که روزگاری صدام در قبال کردها انجام داد. هرچند امروز در جامعه کردی مواضع متفاوتی در برابر مسئله فلسطین وجود دارد، اما اگر به‌دور ازایدئولوژی‌اندیشی و از منظر تاریخی به جنایتهای این دو نفر و همکیشان آنان نگاه کنیم،درمی‌یابیم که بستر و زمینه وقوع هردو جنایت، یکی است.نیم‌نگاهی به نقشه خاورمیانه در صد سال پیش بیندازیم.چند دولت، وجود داشتند؟ پاسخ خیلی ساده است: دو دولت عثمانی و ایران قاجار. آیا در نقشه جهان آن‌روز دولتهایی به نام اسرائیل و عراق بودند؟ آیا نامهای ترکیه، سوریه، عربستان، اردن، کویت، عمان، قطر، بحرین و امارات دیده می‌شد؟ پاسخ، بدون هیچ تردیدی منفی است. نقشه تمام این دولتها و ملتهای ساختگی با مداد و ماژیک استعمارگران انگلیسی و فرانسوی و امضای امریکا کشیده شد که پس از شکست دادن دشمن دیرینه خود عثمانی قلمرو آن را تقسیم کردند و بدون هیچ مبنای قومی، تاریخی و طبیعی دولتهای وابسته به خود را در آن به‌وجود آوردند. طنز تلخ تاریخ آنجاست که آنان دو برادر اهل عربستان را به اردن و عراق بردند تا پادشاه دولتهایی شوندکه قرار بود بر دو ملت ساختگی این دو کشور جدیدحکمرانی کنند. در جایی مثل فلسطین هم که در آن زمان تنها پنج درصد مردم، یهودی و البته عرب‌زبان بودند، تصمیم گرفتند یک دولت یهود بسازند، اما مشکل آن بود که این دولت مطلوب با کمبود "ملت" روبرو بود و نمی‌شد که مثل عراق و اردن خیلی زود به اسم دولت-ملت آن را به دنیا معرفی کنند، بنابراین مقرر شد که در یک فرایند زمانی چند ده ساله با کوچ‌دادن یهودیان از همه جای جهان به فلسطین ملت اختراعی مورد نظر خود را به وجود بیاورند و چنین بود که با جمع کردن یهودیان ۷۲ ملت و دولت جهان، دولت اسرائیل را در فلسطین تشکیل دادند. 🔻پرسش بزرگ پژوهشگر تاریخ از غربیها این است که چگونه در قلمرو عثمانی بیش از ۱۵ کشور عربی تٲسیس کردند، اما اجازه ندادند کردها و فلسطینی‌ها که به تنهایی جمعیتشان برابر آنها بود، صاحب یک دولت شوند؟ آیا جنایات صدام در کردستان و نتانیاهو در غزه ریشه در سیاست غرب برای منطقه ندارد؟ آیا اقدامات صدام که خود را سردار قادسیه و نتانیاهو که خود را مجری فرامین تورات می‌داند ریشه در یک خاستگاه مشترک ایدئولوژیک ندارد؟ آیا کشتن انسان کرد و فلسطینی ریشه در تقدم ایدئولوژی دولت- ملت مقدس غربی برجان انسان و دیگر ایدئولوژیهایی که در واکنش به آن برآمدند، نیست؟ پاسخ این پرسشها را به خوانندگان فرهیخته کردستان‌نامه می‌سپارم

gülümseyen o gence adıyorum. [Bu gencin gülümseyen direnişi] kendilerinin topraklarına kök salmış insanların asla yok olmayacağını gösterdi 🔶از جناب آقای دکتر بهروز شجاعی استاد دانشگاه کوبانی در روژآو(اقلیم کردستان در سوریه) برای ترجمه این یادداشت به زبان ترکی بسیار سپاسگزارم.   اسماعیل شمس https://t.me/kurdistanname

💢Van halkının direniş tarihinden bir sayfa ✍Yazar: Dr. İsmail Şems Geçen haftada Kürtistan ile ilgili en önemli haberlerden biri, Türkiye hükümetinin Van halkı tarafından seçilen Belediye Başkanı @AbdullahZeydan 'ın görevden alınması, yerine kendi atadığı bir belediye başkanının getirilmesi ve halkın direnişi sonucu bu kararın iptal edilerek Zeydan'ın görevine geri dönmesi oldu. Yazar olarak, bu olayın siyasi ve partisel boyutlarıyla ilgilenmiyorum, sadece 640 yıl önce Van halkının direnişinden bir sayfasını hatırlatarak, kültür, dil, kimlik ve yakın zamanda yurtların adından bile, mahrum bırakılmaya çalışılan halkların zorla ve baskıyla sindirilemeyeceğini, bu konuda daha önce Timur, Cengiz ve Tuğrullar gibi güç sahiplerinin de başarılı olamadığını belirtmek istiyorum; dolayısıyla insan onurunu ırkçı egemenliğe tercih etmemeleri ve kendilerini tarihin ders olarak kullandığı Timur gibi görmemeleri daha iyi olacaktır. Timur, kendisini Cengiz Han'ın torunu ve Turan'ın kralı olarak ilan etmiş ve 1386'da İran'ı işgal ettikten sonra batıya doğru ilerlemişti. Amacı, henüz ona teslim olmamış olan güçlü Kürt hükümdarı Van'daki İzzedin Şêr'i cezalandırmaktı. İzzedin Şêr, Timur'un muhaliflerini bastırdıktan sonra yaptığı şehir yakmaları, katliamlar ve cinayetler hakkında bilgi sahibi olmuş ve sonunda direnmek yerine teslim olmayı tercih etmişti, ancak Van halkı bu teslimiyete uymadı ve muhtemelen kardeşi Nasirüddin'i liderleri olarak Timure karşı direnmek için seçti. İzzedin Şêr, mecburen Timur'un ordugahına giderek ona teslim olur. Şerefeddin Yezdi, Timur'un Zafernamesi'nin yazarı, Van Kalesi'nin sakinlerini asi, kötü, isyankar, cahil, alçak, fesatçı ve şeytani sıfatlarla tanımlar.  Ekte bulunan Zafername’nin iki sayfasının anlatımı, binlerce kilometre öteden gelip başkalarının topraklarını gasp eden yabancı bir işgalcı padişahın, bir maaşlı tarihçi tarafından mutlak doğruluk pozisyonunda gösterildiğini ortaya koyup aynı zamanda, bu işgalciye karşı evlerini ve topraklarını savunmanın dışında hiçbir 'suçu' olmayan şehir sakinlerini, çeşitli asılsız suçlamalarla betimler. Timur, Van'ı kuşattıktan sonra şehri 20, ve bazı rivayetlere göre 27 gün boyunca mancınıklarla taş yağmuruna tutar ve nihayet surları yıkıp, ordusu ”birçok insanı katleder”. Hafız-i Ebru'nun Timur tarafından kale sakinlerine yapılan cezalandırmanın nasıl gerçekleştiğine dair raporu çok şaşırtıcı ve üzücüdür. Bu tarihçiye göre, Timur Van'ı ele geçirdikten sonra halkı "ikişer olarak birbirine bağlayıp ve [orada bulunan] mevziyi aşağıya 500 gez [yükseklikte] olan dağdan attırdı ve İzzedin Şêr’in yerine geçen hakim Nasirüddin'i çağırıp ona 'kendine ve insanlara yaptığın bu zulüm neydi?' der. Nasirüddin'in cevap vermemesi üzerine, saçını, sakalını, bıyığını yarım bir şekilde ve bir kaşını karşıt yönlerde tıraş ettirip tüm ordu ve ulusun önünde göstererek bu fezayihten sonra, hareket günü, başını keserek ordunun geçeceği yolda bir kenara atarlar, böylece bütün ordu onun üzerinden geçerek ona büyük bir fazihet yapar". Timur, Van'dan sonra Hoy ve Salmas'a gitti. Orada, "İzzedin Şêr'i terbiyet edip Kürtistan vilâyetini ona teslim etti." Yezdi'nin Zâfername'sinde önemli bir nokta şu, Timur, Van Kalesi'nin tahrip emri verdikten sonra, askerlerinden bir grubu bu [emrin] uygulaması için görevlendirir, "ama ne kadar uğraşsalar da [kale] taşlarından birini bile sökemediler."  Timur'un, kendi mansuplarını Van'da yönetmek yerine, Van'ı yönetmesi için Melik İzzeddin'i geri getirmesi, Van halkının direnişine ek olarak Van Kalesi'nin sağlam yapısından kaynaklanmış gibi görünüyor.   İzzedin Şêr, Timur'un emriyle "Kürtistan"ın hakimi olduktan sonra, geçmişinden ders alarak Van’ı yeniden inşa etti ve güvenliği ve refahını sağladı ve Timur'un ölümünden sonra Karakoyunlular ve Akkoyunlular'ın bölgeye saldırılarına karşı Van ve çevresini korudu. Böylece Van, direniş kalesi olarak kalmaya devam etti ve 2024 Newroz'unda tarih kitabına bir başka direniş sayfası ekledi. Bu yazıyı, Timur'dan ve kendisinden önceki zamanlardan zulüm ve işgalı alay konusu ederek gözaltına alınırken.

🔶ما با که نشینیم که یاران همه رفتند. ✍ اسماعیل شمس 🔻در طول سال گذشته و فروردین امسال شمار زیادی از شخصیتهای فرهنگی کرد را از دست دادیم که خیلی زودتر از عهد پیری رٶیایشان را به گور بردند و ما را در حسرت خود تنها گذاشتند که همین‌جا به روحشان درود می‌فرستم و به بازماندگان و دوستدارانشان تسلیت می‌گویم. 🔻نوروز امسال که بر سر مزار کاک جمیل نوسودی، هنرمند نامدار کرد در هورامان رفتم، احساسی شگرف به من دست داد که به راستی گناه این همه مرد بزرگ خفته درخاک چیست؟ چرا پیش از آن‌که به مرگ طبیعی از دنیا بروند دست اجل آنان را زودهنگام با خود می‌برد؟ چرا خیلی از آنان وقتی یقین می‌کنند رٶیاهایشان مانند رٶیای پدرانشان هرگز تحقق پیدا نخواهد کرد، آرزوی مرگ می‌کنند؟ در سوی دیگر، چرا بیشتر ما تا پیش از آن‌که کسی بمیرد او را کمتر می‌شناسیم و کارهایش را نمی‌خوانیم و نمی‌شنویم یا او را آزار می‌دهیم و دست‌کم نادیده می‌گیریم، اما آنگاه که رفت در سوگ فقدانش و ذکر محاسنش با هم مسابقه می‌گذاریم؟ چرا بسان مثل مشهور، زنده کش مرده پرست شده‌ایم؟در کنار مزار کاک جمیل یک قبر خالی برای متوفای بعدی خانواده که کسی نمی‌داند کیست، حفر شده بود و من برای چند دقیقه داخل آن دراز کشیدم تا در موقعیت او به پاسخ این پرسشها فکر کنم. جوابهای متعددی به ذهنم رسید که وجه مشترک همه آنها این بود که مردم عادی ما گناهی ندارند. آنان تا جایی که توانسته‌اند قدردان بزرگان خود بوده‌اند و ما حق نداریم جامعه خود را سرزنش نماییم و وارد فاز خودآزاری شویم. مشکل، جای دیگری است که ما چون جسارت رویارویی با آن را نداریم، آگاهانه یا ناخودآگاه فرافکنی می‌کنیم و سراغ جامعه می‌رویم و به جای مبارزه با علت، مشغول رویارویی با معلول می‌شویم. 🔻وقتی هنرمند بزرگ ما کاک علی زندی درگذشت، ناخودآگاه مقایسه او با کاک جمیل نوسودی ذهنم را فرا گرفت.برای پاسخ به پرسشهایی که سر قبر کاک جمیل سراغم آمده بودند، ترانه‌های کاک علی را از مناجاتها و مولودی‌خوانیهای او تا عاشقانه‌ها و حسرت‌نامه‌هایش یک‌بار دیگر گوش دادم و سیر تکوین و تحول اندیشه او را در فراز و نشیبهای زندگی‌اش بررسی کردم؛ آنگاه مطمئن شدم که پس از مرگ بزرگان کرد، جایی که باید بعد از همه نقد شود، مردم عادی کردستان هستند. شاید باور نکنید تمام سایتها و شبکه‌های اجتماعی را گشتم تا کمی درباره زندگی او بنویسم، اما دریغ از یک سطر مطلب. کمی‌بعد جایی خواندم که او متولد سال ۱۹۵۶م در سنندج بود و بس. اگر ننوشتن کاک علی زندی درباره خودش به حساب فرهنگ حاکمی گذاشته شود که به‌غلط باور دارد، نگفتن از خود نشانه فروتنی و تواضع؛ و نوشتن درباره خود علامت غرور و خودنمایی است، باز این پرسش، باقی است که چرا ما تاریخنگاران و خبرنگاران و صاحبان تریبونهای گوناگون، در زمان حیاتش سراغ او نرفتیم و زندگی و زمانه و اندیشه‌اش را از زبان خودش ثبت نکردیم؟ اگر هنرمندانی چون نوسودی و زندی در هرجای جهان زندگی می‌کردند، قطعاً زندگی و اندیشه و زمانه و کارنامه هنری آنان در قالب کتاب و فایل صوتی و تصویری منتشر می‌گردید، اما ما اهل تاریخ و رسانه و سیاست و قدرت و سرمایه در کردستان این کار را برایشان نکردیم و حالا که رفته‌اند با نوحه‌سرایی و تبرئه خود، جامعه یا مردم عادی کرد را مجرم می‌دانیم که از قضا کارهای فاخر آن هنرمندان نتیجه حمایت آن است. 🔻اجازه بفرمایید براساس یکی از ترانه‌های علی زندی بپرسم که چرا او و بزرگان پیش از او با وجود بی‌گناهی و بی‌پناهی، آواره و بیچاره‌ شدند؟  "من بێگۆناهم. من بێپەناهم/ من بۆ ئاوارەم یا خۆ بێچارەم؟" علی زندی خودش پاسخ این معما را جستجوی آرمان روز روشن یعنی عشق و آزادی و مرگ زودرس را نتیجه ناامیدی از تحقق آن می‌داند: " ئاخ بۆ ئامانجی ڕۆژی ڕووناک". طبیعی است که عشق و آزادی نه فقط امری سیاسی، بلکه آزادی از قیدوبندهای دگرساخته و فرهنگ سنتی حاکم بر کردستان است. او در ترانه‌ "مامە کوڕنوو" سروده محمد صالح دیلان نیز سراغ تاریخ رفته و داستان ناکامی وطن‌دوستان کرد را خطاب به او شرح داده است: "مامە کوڕنووی راکشاوی گردەکەی سەیوانەکەم/سەر رەحەت دڵ بێگرێ گوێ شلکە بۆ داستانەکەم". نکته تٲسف‌آور در پرحرفی و کم‌عملی ما آن است که این ترانه و آهنگ را بارها در صفحه‌هایمان گذاشتیم؛ بی‌آنکه بگوییم، مامه کوڕنوو کیست و حکایت تپه سیوان چیست.احمد درگزینی مشهور به مامه کوڕنوو از رجال خوشنام سلیمانیه؛ و تپه سیوان هم گورستان مشهور این شهر است که او و بسیاری از بزرگان کرد در آن آرمیده‌ و شاعران زیادی در وصفش شعر سروده‌اندکه ویژگی مشترک همه آنها ناکامی است.نگاه کنید به لینک زیر B2n.ir/q31104 🔻و کوتاه سخن اینکه پس از وفات بزرگان به جای مرثیه‌سرایی برای آنان یا کشمکش بر سر عملکردشان به این بیندیشیم که چه باید کرد که ما هم مانند آنان، ناکام از این دنیا نرویم؟ https://t.me/kurdistanname

‍ نام من خواب، پدرم كوه کامران رحیمی شيركو بیكس‌ در سال‌ 1940 در سليمانيه‌ (كردستان‌ عراق‌) متولد شد پدرش‌ فائق‌ بیكس‌ از شاعران‌ مشهور آن‌ سامان‌ بوده‌ است‌ تاكنون‌ 12 مجموعه‌ شعر و 2 نمايشنامه‌ منظوم‌ و ترجمه‌ «پيرمرد و دريا» اثر ارنست‌ همينگوی و «عروس‌ خون‌» اثر فدريكو گارسيا لوركا به‌ زبان‌ كُردی از او به‌ چاپ‌ رسيده‌ است‌ شيركو بی كس‌ نه‌ تنها در ميان‌ كُردزبانان‌ كه‌ در جهان‌ نيز شهرت‌ بسيار دارد مجموعه‌هايی از شعر او به‌ زبانهای فرانسوی، عربی، فارسی، تركی، ايتاليايی ترجمه‌ و منتشر شده‌ است‌ ترجمه‌ آخرين‌ اثر او را يكی از معتبرترين‌ انتشارات‌ اروپا (لامارتان‌ پاريس‌) با مقدمه‌ی «ژيل‌ فيك‌» از بزرگترين‌ شاعران‌ اروپا چاپ‌ و منتشر نموده‌ است‌. مؤسسه‌ ملی قلم‌ سوئد جايزه‌ ادبی توخولسكی سال‌ 88ـ1987 را به‌ او اعطا كرد (1) و همچنين‌ كميته‌ی حقوق‌ بشر ايتاليا نيز لقب‌ شـهروند افتخـاری فلورانس‌ را به‌ او داده‌ است‌. شيركو بیكس‌ در سال‌ 1970 به‌ همراه‌ چند شاعر كُرد بيانيه‌ای با عنوان‌ روانگه‌ (ديدگاه‌) درباره‌ی ضرورت‌ تحول‌ در شعر كُردی منتشر كرد اين‌ بيانيه‌ زمينه‌ساز تحولی مهم‌ در ادبيات‌ كُردی شد سيد علی صالحی از شاعران‌ مطرح‌ معاصر و دبير كانون‌ نويسندگان‌ ايران‌ در مورد وی چنين‌ میگويد: «شيركو بیكس‌ بلندآوازه‌ترين‌ نام‌ و شاعر جهانی ملت‌ كُرد است‌ كه‌ او را در رديف‌ شاعرانی چون‌ لوركا، ناظم‌ حكمت‌، يانيس‌ ريتسوس‌، پابلو نرودا، آدونيس‌ و محمود درويش‌ میدانند اما برای من‌ سفير ستارگان‌ شهيد و اندوه‌سرای زندگان‌ عذاب‌ديده‌ی كردستان‌ است‌.» (2) آنچه‌ كه‌ میخوانيد روايت‌ شاعرانه‌ی زندگی شاعر از زبان‌ خودش‌ همراه‌ با چند قطعه‌ شعر است‌ كه‌ «محمد رئوف‌ مرادی» آن‌ را به‌ فارسی سليس‌ و روان‌ ترجمه‌ نموده‌ است‌. (3) نام‌ من‌ خواب‌ است‌. از ديار افسونم‌. پدرم‌ كوه‌ است‌ و مادرم‌ مه‌. من‌ در سالی ماه‌ كشته‌ شده‌، در ماهی هفته‌ كشته‌ شده‌ و در هفته‌ای ساعت‌ كشته‌ شده‌، بعد از شبی آبستن‌ به‌ باد، بعد از شبی كمر خميده‌ و نشيب‌ بر گُرده‌، در سپيده‌ای زخمی، در پگاهی تنگ‌، چون‌ تابش‌ سرخ‌، هبوط‌ كردم‌ و چون‌ شمعی، روشن‌ شدم‌. من‌ در محله‌ی مسيحیها به‌ دنيا آمدم‌، همسايه‌ی ما مسيحی بود. چون‌ مريم‌. نافم‌ را بريد و با زغالی بر پيشانيم‌ صليبی كشيد. در آغوش‌ غريب‌ خود و عيساييش‌ چون‌ بره‌ای به‌ آغوشم‌ كشيد، بوسيد مرا و بلندم‌ كرد. از آن‌ به‌ بعد من‌ گناه‌ برهنه‌ و عريان‌ رانده‌شده‌ی آن‌ بهشتم‌، كه‌ بودنم‌ را نفرين‌ كرد... از آن‌ به‌ بعد من‌ آن‌ پرسش‌ آواره‌ام‌، ديوانه‌ وار میگردم‌ نه‌ به‌ خدا میرسم‌، نه‌ به‌ تو و نه‌ به‌ خودم‌... از آن‌ روز به‌ بعد پيشانی من‌ چهارراهی است‌. از آن‌ لحظه‌ به‌ بعد پيشانی من‌ سرنوشتم‌ را میسوزاند و با مرگ‌ مأنوس‌ شده‌ام‌. روزی مادرم‌ زن‌ جادوگر سياه‌ چرده‌ی كولی را صدا زد و گفت‌: من‌ برايت‌ خواب‌ تعريف‌ نمیكنم‌. تنگ‌ غروبی به‌ چشمه‌ رفتم‌. بر پوست‌ اين‌ گاوميش‌ پسرم‌ را تنها گذاشتم‌، وقتی برگشتم‌، ديدم‌ ماری از تو سياه‌تر؛ از رنج‌ و غم‌ پدرش‌ سياه‌تر، دراز چون‌ دستِ شيطان‌ و تيرهای چوب‌ سقف‌ اين‌ خانه‌، بر گردن‌ پسرم‌ حلقه‌ زده‌ و سرش‌ را بر شانه‌اش‌ نهاده‌ و او را میبوسد و با هم‌ بازی میكنند. انگار رازی را با نجوا برايش‌ بازگو میكرد. تا ديدم‌ غش‌ كردم‌ و از حال‌ رفتم‌. به‌ هوش‌ كه‌ آمدم‌ مار رفته‌ بود. زن‌ كولی جادوگر تاس‌هايش‌ را بر روی پوست‌ گاوميش‌ به‌ هوا انداخت‌. سنگها چون‌ صليبی كنار هم‌ افتادند و گفت‌: رنجی همراه‌ با درد چون‌ خونی ريخته‌، عمر او را به‌ دنبال‌ خود میكشد. مار زهر خود را به‌ عاشقش‌ بخشيده‌، مار بر عشق‌ انتخاب‌ شده‌اش‌ حلقه‌ زده‌، مار، راز زبانی را به‌ او بخشيده‌ كه‌ وقتی بزرگ‌ شد، او واژە را جادو میكند. خود خواب‌ بر زانوهايش‌ مینشيند و رازهای دل‌ خدا و پيغمبران‌ خدا و اين‌ چرخه‌ی گردون‌ را برايش‌ مینويسد: «بوسه‌های شيرين‌» آن‌ گاه‌ كه‌ كبك‌ میميرد بعد از خود برای كوه‌ آوازی چند به‌ جا میگذارد آن‌ گاه‌ كه‌ زنبور (عسل‌) میميرد بعد از خود برای باغ‌ بوسه‌های شيرين‌ به‌ جا میگذارد هنگامی كه‌ طاووس‌ میميرد چند پر رنگين‌ برای گلدان‌ به‌ جا میگذارد وقتی آهو میميرد بعد از خود مشك‌ به‌ جا میگذارد و هرگاه‌ كه‌ من‌ بميرم‌ برای شما برای كردستان‌ چند شعر زيبا و لطيف‌ به‌ جا میگذارم‌. * «داستان‌ يك‌ مرد» فرش‌ بافی تا روز مرگ‌ فرش‌ بافت‌ و گل‌ چيد؟ اما هرگز نه‌ فرشی برای خود داشت‌ و نه‌ هيچ‌ كس‌ گلی به‌ مزارش‌ سپرد!

🔶امشب دلم هوای گنجه و تبریز و فارقین دارد. ✍ اسماعیل شمس 🔺قطران تبریزی را دوست دارم، چون راوی یک دوره طلایی از تاریخ کرد است که اگر او نبود هیچ یک از ما از آن خبر نداشتیم و نمی‌دانستیم که چگونه چند فرمانروای عاقل و دوراندیش و کاردان کرد با اتکا به مردم، قلمرو خود را از دست فرمانروایان ستمگر عرب عباسی پس گرفتند و دورانی مملو از شکوه و رونق را برای آن رقم زدند. قطران شاعر راستگو و وفاداری است که اگر فرمانروایان کرد شدادی و روادی در گنجه و تبریز میزبان او در دربارهایشان شدند او نیز قدرشناس بود و نامشان را در تاریخ جاودانه کرد. قطران همان شاعری است که صادقانه خطاب به امیر لشکری شدادی می‌گوید: نبودم نامور اول تو میرم نامور کردی نبودم پر هنر اول تو شاهم پر هنر کردی 🔺راستی اگر قطران نبود چه کسی در جشن نوروز و جشن رمضان امسال ما را با خود به گنجه و تبریز می‌برد تا همراه و تماشاگر طرب و شادی فرمانروایان کرد آن دیار و مردمانش شویم؟ خجسته بادت فرخنده عید روزه گشای/ به خرمی بگذاری هزار عید چنین. در زمانه‌ای که برخی دینداران کرد، نوروز را جشن مجوسان و حرام می‌دانند و جماعتی  سکولار هم با ادعای تضاد اسلام با هویت کردی، مردم کرد را به بازگشت به پنج هزار سال پیش و احیای آیین میترا دعوت می‌نمایند، اگر قطران نبود ما چگونه می‌دانستیم که درست هزار سال پیش مردم کرد دارای فرمانروایان و عالمان و شاعرانی ذی‌شعور بودند که هیچ تضاد و تفاوتی میان تاریخ باستانی و اسلامی؛ و فرهنگ دینی و ملی خود نمی‌دیدند و هردو را بخشی از هویت و واقعیت مسلم جامعه خویش می‌پنداشتند: ای کام دل دوست و بلای دل دشمن روزه شد و دیمه شد و عید آمد و بهمن رسم اندر پیغمبر و بهمن تو به‌جای آر هم سیرت پیغمبر و هم سیرت بهمن بر سیرت آن هستی و بر کرده او نیز بر سیرت این باش و بر آن کرده همی تن از خصم میندیش و درافکن به‌قدح می وز می برخان رنگ گلسرخ بیفکن از شادی و از سور مپرداز بکاری تا آنکه بپردازد بدخواه بشیون 🔺اگر قطران نبود ما از کجا می‌دانستیم این رادمردان وطن‌دوست جشن نوروز و جشن رمضان را بدون هیچ تفاوتی جشن می‌گرفتند: خجسته بادت نوروز و عید روزه گشای/ به نام تو همه آفاق راست کرده خُطب. آری این قطران بود که به لشکری توصیه کرد جشن نوروز(جشن دهقان) و رمضان را به عنوان دو سنت باستانی و اسلامی پاس بدارد: چو بر خسروان عجم جشن دهقان/ تو را باد فرخنده این عید تازی. همو بود که به منوچهر فرزند وهسودان هر دو جشن را همزمان تبریک گفت: عید تازی باد، فرخ بر شه پیروزبخت/ تا هزاران جشن، عید تازی و دهقان کند و برادرش مملان را مورد خطاب قرار داد: خجسته بادت نوروز و روزه و هموار/ هزار روزه و نوروز بگذراند ایدون/ یکی به توبه و طاعت به عهد پیغمبر/ یکی به رامش و رادی به رسم افریدون. 🔺و نمی‌توانم در شب جشن رمضان ابن ازرق فارقی(وفات: 577ق/ 1181م) نویسندۀ کتاب تاریخ میافارقین را فراموش کنم که در ذیل وقایع سیاسی عید فطر سال 384ق/994م می نویسد:  امیر ابوعلی حسن بن مروان کردی، فرمانروای مروانیان به مرکزیت میافارقین در دیاربکر، طبق سنت هر سال، همراه با وزیرش «مم» و بزرگان شهر بهترین لباسها و زیورآلات خود را پوشیدند و برای خروج از شهر میافارقین آماده شدند. رسم بود که فرمانروا و مردم، صبح روز عید برای نماز و تفریح و شادی از دروازه های شهر بیرون می رفتند و در پایان روز برمی گشتند 🔺و من در این شب و همزمان با طلوع هلال شوال همراه با قطران که در وصف فرمانروای روادی می‌گوید:"بو نصر محمد که بەمردی و بەرادی/انگشت نمای است و چو ماه شب شوال" دلم سخت هوای رادمردان تبریز و فارقین و گنجه هزار سال پیش را دارد؛ جایی که فرمانروایان و علما و مردم با تلفیق دین و هویت هر دو را در خدمت زندگی و رفاه و امنیت و پیشرفت و شادی جامعه قرار داده بودند و به نام آنها و در پشت آنها شمشیر علیه هم نمی‌کشیدند و جامعه خویش را به قهقرا نمی‌کشاندند. روزگاری مارکس می‌گفت تاریخ دارای روند تکاملی و تحولی است، ولی من هرچه نگاه می‌کنم نشان چندانی از این قاعده در جامعه کردی نمی‌بینم. ای کاش شما خوانندگان عزیز کردستان‌نامه امشب همراه من می‌شدید تا به گنجه و فارقین و تبریز می‌رفتیم و می‌دیدم که امیر لشکری شدادی، امیر وهسودان روادی و نصرالدوله مروان چگونه در اتحاد و یکدلی با هم قلمرو خویش را آباد و مردم آن را خوشحال و مرفه کرده بودند و همه با هم در شب اول شوال سال 437ق/1046م برای برگزاری جشن فردا آماده می‌شدند. 🔺و حرف آخر من یک خیالبافی است و بس. راستی اگر شمشیر طغرل و الب ارسلان و غزهای سلجوقی با همراهی قلم عمیدالملک کندری و خواجه نطام الملک طوسی از دو هزار کیلومتر آن طرف‌تر در پی جهانگشایی سر نمی‌رسیدند و با قتل و غارت و اشغال به آن عصر زرین خاتمه نمی‌دادند، امروز وضعیت این سه شهر چگونه بود؟ 🔻جێژنتان پیروز https://t.me/kurdistanname

🔴 برای استاد کریم کریم پور، مرد بی ادعا و پرتلاش فرهنگ کردی کلهری ✍ اسماعیل شمس 🔺استاد کریم کریم پور چهره نام آشنای فرهنگ کردی در دیار کرماشان هم از میان ما رفت. نویسنده کتابهای مهم و خواندنی تقویم ایلیاتی کرمانشاه، فرهنگ خوەرهلات، لالایی در ادبیات کردی کلهری، گلاره و افسانه کلەوا،دستور زبان تطبیقی گویشهای زبان کردی و دستور زبان کردی کرمانشاهی( کلهری)، آرام و در سکوت از میان ما رفت. 🔺مرگ بزرگان و فرهیختگان، جملگی سخت است، اما داغ مرگ عاشقان بی ریایی که به دور از هیاهوی سیاست و ایدئولوژی و بری از سودای شهرت و ثروت و قدرت، در کنج خلوت، مشغول خدمت به زبان و فرهنگ ملت خود هستند،بسی اندوهناک تر است. ما دانشگاهیان و دانشجویان عادت کرده ایم که در کتابخانه یا کامپیوتر خود کتاب و مقاله بخوانیم و به آنها ارجاع دهیم و پژوهشی منتشر کنیم یا در فضای حقیقی و مجازی له یا علیه هم بنویسیم و از این غافلیم که منبع و خوراک خام پژوهش ما را مردان بی ادعا و گمنامی چون کریم کریم پور فراهم کردەاند. زهی افسوس که او خیلی زود از میان ما رفت. کریم پور دیگر در میان نیست که ما را به اعماق فرهنگ کردی کلهری و فرهنگ گرمسیر کرد ببرد و به ما از افسانه‌ پیرزنی بگوید که عزرائیل به قصد قبض جانش در فصل زمستان سراغ او می‌رود. پیرزن از او می‌خواهد که در فصل زمستان و یخبندان او را نکشد و او هم می‌پذیرد و بهار برمی‌گردد. پیرزن به او می‌گوید که فصل بهار است و مَشک پر از کره است و از عزرائیل می‌خواهد او را نکشد و او هم می‌پذیرد. در تابستان هم به بهانه رسیدن میوه‌ها از عزرائیل مهلت می‌خواهد و هنگامی که عزرائیل در پاییز برمی‌گردد به او می‌گوید فرزندم پاییز است و خواب شیرین و عزیز،اما عزرائیل بهانه او را قبول نمی‌کند و جانش را در فصل پاییز می‌گیرد. او دیگر نیست تا از «شرط شبان»  در پاییز و آغاز «بهار کردی» کردان گرمسیر در ابتدای بهمن بگوید. به ما بگوید که در شب اول بهار کردی، تمام خانواده‌های کلهر، پلو مخصوص «اول بهار» را درست می کردند و با خوردن آن، آمدن بهار را جشن می‌گرفتند. جوانان و چوپان های ایل نیز به صورت گروهی جمع می شدند و با کف زدن و کوبیدن ظروف به در منازل و سیاه چادرهای مردم می‌رفتند و با خواندن آواز «شلی‌ملی» از صاحبخانه، خوراکی و شیرینی می‌خواستنند. کریم پور نیست تا از «دلینگه» بگوید که نانی از آرد و روغن و شکر بود و مردم بر این باور بودند که پیرزنی نامرئی آن را می‌چشد و اگر خوشمزه باشد برای اهل خانه، دعا می‌کند و در صورت بد مزه بودن، بالا پوشش را به در خانه می‌زند که نشانه بدیمنی و رفتن خیر و برکت است.او نیست تا از جن و پری (طایفه عمه برجم) بگوید که از گرمسیر می‌آیند و برای این که سردشان نشود از حلیم بهاری می‌خورند. کاشکی کریم پور بود تا دوباره به ما می گفت که 18روز اول بهار کردی را «سه شش»، یعنی 18روز می نامند که 6 روز بی‌وقفه باد، 6 روز باران و 6 روز آفتابی است. راستی اگر کریم پور نبود چند نفر از ما دانشگاهیان می دانستیم که در فولکلور کرد گرمسیر ،روز اول بهار کردی را روز «بز گوش تیز  همیل» می‌نامیدند؛ بزی که در هنگام رقص و آوازخوانی‌ مردم از غار یا طویله‌اش خارج می شد و سرمای زمستان را با زبان طنز به سخره می‌گرفت، اما هنگام بازگشت به طویله بر اثر سرما می‌مرد .کدام یک از ما می دانستیم که در میان عشایر زنگنه رسم بود که در دوازدهمین روز بهار کردی، هیچ کس پیاده بیرون نرود، زیرا در گذشته‌های دور، فردی به نام شیخ علی در زیر برف و بوران آن منطقه مرده است و این روز به نام او مشهور است؛ یا می دانستیم که سیزدهمین روز بهار کردی به نام خری که در رودخانه و میان آب سیل‌آسای بهاری گرفتار شده و چهاردهمین روز بهار به نام ریسنده دوکی است که در جنگل بلوط گرفتار تگرگ شده‌است . بیستمین روز بهار کردی هم به نام «پسر صیّاد» است که نماد نفس کشیدن زمین و خلاصی از سرمای زمستان است. کریم پور از «پنجه و تار» ( 1 تا 5 فروردین) و در برخی جاها( 4 تا 8 این ماه) یا همان «خمسه مسترقه» به ما گفت و به یادمان آورد که ایلات کرمانشاه، این پنج روز را تاریک و تار و منحوس می‌دانستند و به سبب پشت سرگذاشتن آن جشن می‌گرفتند. آنان روی پیشانی گاوها و الاغها و پشت گوسفندان پنجه می‌زدند. برخی هم پنج انگشت خود را به خمیر زده و به در خانه‌ها می‌زدند که اهالی خانه از بد یمنی این 5 روز در امان باشند. 🔺آری کریم پور بیشتر از هر چیز نماد بهار طبیعت و بهار فرهنگ کردی در اسلام آباد و کرماشان و دیار گرمسیر بود و ای دریغا در بهاری که بسیار دوستش داشت، «عزرائیل صیاد» او را از ما گرفت. روحش شاد و یادش گرامی باد. 🔺بازنشر، به مناسبت سالگرد درگذشت ایشان @kurdistanname

Rûpelek ji dîroka berxwedana gelê Wanê ✍ Ismayîl Şems Dibe ku yek ji girîngtirîn nûçeyên vê heftiyê sebaret bi Kurdistanê re ji kar dûrxistina Abdolah Zêydan, şaredarê Wanê yê hilbijartî ji aliyê hikûmeta Tirkiyê ve û danîna şaredarê xwe yê tayînkirî bû û di dawiyê de jî betalkirina vê fermanê ji ber berxwedana gelê Kurd Zêydan vegeriya şaredariyê. Têkiliya nivîskar bi mijarên siyasî û hizbî yên vê mijarê re nîne û tenê rûpelek ji berxwedana gelê Wanê ya 640 sal berê tîne bîra wan kesên ku difikirin ku bi zor, zordarî û tirsandinê dikarin mirovan ji çanda wan a kevnar veqetînin û niha jî ji bikaranîna navê xaka xwe bêpar bihêlin. bila bê Bîra wan ku beriya wan hêzên wek Toqrol, Çengîz û Tîmûr nekarîn û wê nikaribin jî; Ji ber vê yekê çêtir e ku regezperestîyê biguherînin ser mirovatîyê û xwe wekî Tîmûr Lengê ku hûn ê çîroka wî di têbiniya jêrîn de bixwînin, nekin destnîşana dîrokê. 🔻 Tîmûr ku xwe neviyê Çengîz û şahê Tûran bi nav dikir û hewl dida ku herêmên din ên cîhanê jî bi vê padîşahiyê ve girêbide di sala 788’ê hicrî/1386’ê mîladî de piştî ku Îran zeft kir, derbasî rojava bû. Wî biryara cezakirina Melik Êzeddîn Şîr mîrekî kurd ê bi hêz ê Wanê ku hê teslîmî wî nebûbû da. Êzeddîn ku ji şewitandina bajaran bi destê Tîmûr û qetlîamên wî hatibû agahdarkirin, di dawiyê de teslîmiyetê ji berxwedanê re tercîh kir, lê gel şîreta wî nekir û Nasir Eldîn [dibe ku birayê wî ye] kir mîrê xwe û bi Tîmûr re dest bi şer kirin. Êzeddîn Şîr jî çû wargeha Tîmûr û xwe teslîmî wî kir. Şerefeddîn Yezdî, nivîskarê Zefernameya Tîmûrî, niştecihên Qela Wanê wek serhildêr, bêhiş, nezan, xerab, bi pîşeyê fesad û şeytan bi nav dike. Nivîsarên wî yên ku di fayla pêvekê de hatîye zêdekirin nîşan didin ku dîroknasekî xwefiroş çawa padîşahek biyanî û îstîsmarkarê cîhanê, ku ji çend hezar kîlometran dûr rabûye û dagîr kiriye, li ser xaka hinekên din datîne cihê mafê mutleq û xelkê bajêr ku tenê sûcê wan parastina av û ax û mal û xaniyên xwe li hember êrîşa  padîşahê êrîşker e bi her cure îftirayan dide nasandin. Tîmûr ji 20 rojan zêdetir heta bi qasî 27 rojan, bi mencinîqan kevir barand ser bajarê Wanê û di dawiyê de, piştî hilweşandina dîwarên bajêr, leşkerên wî "gelek ji xelkê kuştin". Li gorî wî dîroknasî, piştî girtina Wanê, Tîmûr ferman daye ku rûniştevanên wir ji ser kelehî avêtin jêr ku ji wir heta binê, pêncsed gez zêdetir dibû. Û Nasereddîn serdarê duyem [piştî Melik Êzeddîn] gazî kir û got: Te çi tundî li xwe û xelkê xwe kir? Di bersivê de zimanê wî lal bû, mora bêdengiyê xist ser lêvên xwe. emir kir ku nîvê serê wî, nîvê rîha wî, nîvê simbêlê wî û çavekî wî li ser hev bên şelandin û jêkirin. roja koçkirinê serê wî jê kir û danî ser cihekî teng de, heta ku tevahiya artêşê di ser wî re derbas bû û gelek xerabî lê kirin. Tîmûr ji Wanê çûye Xoyê û Selmasê lê berî çûyînê Melik Êzêddîn Şîr xwest û hukûmeta Kurdistanê radestî wî kir. Di vegotina Zefernameya Êzdî de xala girîng ew e ku dibêje, piştî fermana rûxandina Kela Wanê, Tîmûr komek leşkerên xwe erkdar kir ku keleha wanê xirab bikin, "lê çiqas hewl dan, kevirek jî ji bo wêrankirinê derneket. ew wisa dixuye ku sedema vegera hikûmetê ji bo Melîk Êzeddîn  û radestnekirina bajêr ji bo wezîfedarên xwe, ne tenê li berxwedana xelkê bajêr de, belkî ji bo avakirina kelehê ya bi hêz were dîtin. Êzeddîn Şîr ku niha bi fermana Tîmûr bûye mîrê "Kurdistan"ê, Wanê bi ava dike û li wir ewlekarî û bextewarî saz dike û piştî mirina Tîmûr û ketina Tirkmenên Qereqwînlû û Aqqwînlû li herêmê, Wan û navçeyên wê Ji wan û bandora wan parast. Bi vî rengî, Wan bû keleha berxwedanê û di Newroza 2024'an de rûpeleke din a berxwedanê li dîroka xwe zêde kir. Wergêr; #Mecîd_Rehwerd https://t.me/kurdistanname

‍ ‍ 🔶برگی از تاریخ مقاومت مردم شهر وان ✍ اسماعیل شمس 🔻شاید یکی از مهم‌ترین خبرهای مرتبط با کردستان در این هفته عزل عبدالله زیدان، شهردار منتخب مردم وان توسط دولت ترکیه و جایگزینی شهردار منصوب خود و سرانجام فسخ این حکم در پی مقاومت مردم کرد و بازگشت زیدان به شهرداری بود. نگارنده کاری به مسائل سیاسی و حزبی پیرامون این ماجرا ندارد و تنها به یادآوری برگی از مقاومت مردم وان در ۶۴۰ سال پیش می‌پردازد تا به آنانی که فکر می‌کنند با زور و سرکوب و ارعاب می‌توانند مردمی را از فرهنگ و زبان و هویت دیرین و اخیراً نام سرزمین خود محروم کنند، یادآور شود که پیش از آنان قَدَرقدرتهایی چون طغرل و چنگیز و تیمور هم نتوانسته‌اند و آنان هم نخواهند توانست؛ پس بهتر است عزت و کرامت انسانی را جایگزین سلطه‌طلبی نژادی نمایند و خویشتن را مانند تیمور لنگ که روایتش را در ادامه یادداشت می‌خوانید، دستمایه پند و عبرت تاریخ نکنند. 🔻تیمورکه خود را نواده چنگیز و پادشاه توران می‌خواند و در صدد الحاق دیگر نواحی جهان به این پادشاهی بود در سال ۷٨٨ق/۱۳٨۶م پس از تصرف ایران راهی غرب شد. او تصمیم داشت ملک عزالدین شیر،فرمانروای قدرتمند کرد در وان را که هنوز تسلیم او نشده بود، تنبیه کند.عزالدین که از شهرسوزیها، جنایتها و قتل‌عامهای تیمور پس از سرکوب مخالفان مطلع شده بود، سرانجام تسلیم را بر مقاومت ترجیح داد، اما مردم وان زیر بار توصیه او نرفتند و ناصرالدین[احتمالاً برادر او] را حاکم خود کردند و به جنگ با تیمور پرداختند.عزالدین شیر هم به ناچار به اردوی تیمور رفت و تسلیم او شد. شرف‌الدین یزدی، نویسنده ظفرنامه تیموری ساکنان قلعه وان را یاغی، شقی، متمرد، جاهل، خبیث، فساد پیشه و شیطان‌صفت می‌نامد. نوشته‌های او که در فایل پیوست آمده‌اند، نشان می‌دهند که یک تاریخنگار قلم‌به‌مزد چگونه پادشاه جهانگشای بیگانه‌ای را که از چند هزار کیلومتر آن‌طرف‌تربرخاسته و به قلمرو دیگران تجاوز کرده است در موضع حق مطلق می‌نشاند و مردم شهری را که تنها جرمشان دفاع از آب و خاک و خانه و کاشانه خود در برابر این پادشاه مهاجم است، به انواع و اقسام تهمت‌ها وصف می‌کند. تیمور بیش از ۲۰ و به قولی ۲۷روز با منجنیق شهر وان را سنگ‌باران کرد و سرانجام پس از تخریب حصار،  سپاهیان او «بسیاری خلق را به قتل آوردند».گزارش حافظ ابرو از نحوۀ مجازات ساکنان قلعه توسط تیمور بسیار عجیب و تأسف آور است. به نوشتۀ این مورخ، تیمور پس از تصرف وان دستور داد که اهالی آن را «دو دو بر یکدیگر بسته از قلعۀ کوه در موضعی که از آنجا تا به پایین می رسیدند پانصد گز بل زیادت بود، بینداختند و آن ناصرالدین حاکم دوم[بعد از ملک عزالدین] را پیش طلبید و گفت: این چه بیداد بود که بر خود و خلایق کردی؟ زبانش در جواب لال بود.مهر خاموشی بر لب نهاد.حکم شد تا یک نیمۀ سر و یک نیمۀ ریش و یک نیمۀ بروت[سبیل] و یک ابروی او را بر ضد یکدیگر تراشیدند و گرد تمامی اردو و الوس برآوردند و بعد از فضایح، روزِ کوچ او را گردن زده بر یک طرف راه نهادند در تنگنایی تا تمام لشکر بر او عبور کردند و فضیحت بسیار با او بکردند». تیمور از وان راهی خوی و سلماس شد.در آنجا «ملک عزالدین شیر را تربیت فرموده ولایت کردستان بر او مسلم داشت». 🔻نکته مهم در روایت شرفنامه یزدی آنجاست که می‌گوید تیمور پس از فرمان تخریب قلعه وان، گروهی از لشکریانش را مٲمور اجرای آن کرد، " اما هرچند سعی نمودند یک سنگ از آن کنده نشد ". به نظر می‌رسد علت بازگرداندن ملک عزالدین به وان توسط تیمور و صرف نظر او از واگذاری شهر به منصوبان خودش را باید در مقاومت نه تنها مردم شهر، بلکه بنای مستحکم قلعه دید. عزالدین شیر که اینک به دستور تیمور فرمانروای " کردستان" شده بود، با پندگرفتن از گذشته وان را آباد و امنیت و رفاه را در آنجا برقرار کرد و پس از مرگ تیمور و هجوم ترکمانان قره‌قوینلو و آق‌قوینلو به منطقه، وان و نواحی آن را از نفوذ و دستبرد آنان حفظ کرد. به این ترتیب وان همچنان سنگر مقاومت باقی ماند و در نوروز ماه ۲۰۲۴ برگی دیگر از مقاومت را به دفتر تاریخ خود افزود. 🔻این یادداشت را به آن نوجوانی تقدیم می‌کنم که در هنگام دستگیری لبخندزنان تاریخ ظلم و اشغال را از زمانه خود تا تیمور و پیش از او به سخره گرفت و نشان داد مردمی که ریشه در خاک خود دارند هرگز از بین نخواهند رفت.مایل بودم این یادداشت را به کردی کرمانجی(زبان ساکنان وان) هم منتشر کنم، اما به سبب مشغله زیاد فرصت ترجمه آن از زبان فارسی فراهم نشد.امیدوارم یکی از خوانندگان عزیز کانال کردستان‌نامه که به هر دو زبان تسلط دارد،چنین کند تا وانیها هم با تاریخ پرافتخار خود آشنا شوند. 🆔 بازنشر این مطلب تنها با آیدی کانال کردستان‌نامه جایز است. https://t.me/kurdistanname

🔶ایلام، مرکز ولایت کردستان در نزهةالقلوب حمدالله مستوفی ✍ اسماعیل شمس 🔻شاید برای نویسندگان کرد و علاقه‌مندان به تاریخ کردستان چنین تیتری تعجب‌آور و بالاتر از آن غیرقابل باور باشد. من هم به آنان حق می‌دهم، زیرا همه شرق‌شناسان و کردشناسان غربی و شرقی و همه پژوهشگران کرد از محمد امین زکی بیگ تا امروز، بالاتفاق گفته‌اند که قلعه بهار، مرکز ولایت کردستان مندرج در نزهة القلوب حمدالله مستوفی، همان شهر بهار در استان همدان امروزی است. با وجود این نگارنده این یادداشت پس از سالها پژوهش، ضمن رد دیدگاه همه تاریخنگاران و پژوهشگران پیشین، بدون هیچ گونه شک و تردیدی و با قطعیت تمام به این نتیجه رسیده است که مرکز ولایت کردستان، بهار همدان نبوده و در ایلام کنونی است. هرچند دوست پژوهشگرم جناب آقای د. رحمتی پیشتر تردیدهایی را درباره تطبیق مرکز ولایت کردستان با بهار همدان مطرح کرده بود، اما او هم در جایابی محل اصلی بهار به نتیجه نرسیده بود. می‌دانم که با قطعیت و حتمیت سخن‌گفتن با اصول حرفه‌ای پژوهش سازگار نیست، اما از آنجا که پذیرش چنین ادعایی برای پژوهشگران و خوانندگانی که بیش از چند قرن یک روایت خاص را شنیده و از فرط تکرار به آن ایمان آورده‌اند،بسیار سخت است، ناچارم برخلاف روال قبلی با قطعیتی غیرقابل تردید این موضوع را که پیشتر در قالب فرضیه به برخی دوستان نزدیکم گفته بودم،این بار همچون جدیدترین یافته پژوهشی‌ام به خوانندگان عزیز کردستان‌نامه ارائه دهم. مستندات تاریخی و میدانی این مطلب را که پس از مطالعه صدها منبع تاریخی مرتبط، بازدید از منطقه و تطبیق جاینامهای جغرافیایی قدیم و کنونی به دست آمده است، در چند ماه آینده در نشریه‌ای پژوهشی انتشار خواهم داد. امیدوارم برخی کسان که عادتشان سرقت ایده‌های دیگران و انتشار آن به نام خودشان است، پیش از انتشار مقالە دست‌به‌کار نشوند و آن را هم مانند مواردی دیگر به اسم خود ثبت ننمایند. 🔻خوشحالم که یک بار دیگر روشن شد که سخن شرق‌شناسان غربی درباره تاریخ کرد و کردستان آخرین حرف و فصل‌الخطاب نیست و یک پژوهشگر کرد آشنا با تاریخ و جغرافیای منطقه می‌تواند به سادگی سخن آنان را نفی‌کند و به کناری‌نهد. این کشف پژوهشی به بسیاری از خطاها و بدفهمی‌ها در این باره پایان خواهد داد و عرصه جدیدی را بر روی پژوهش درباره منطقه‌ای که من همواره قلب حکومت ساسانیان خوانده‌ام، خواهد گشود.پیش از این در همین کانال نوشته بودم که سخن لسترنج و پیروانش درباره آمدن نام کردستان برای نخستین بار در عصر سلطان سنجر سلجوقی و نزهةالقلوب نادرست است و سلیمان‌شاه، والی کردستان هیچ ربطی به سلجوقیان ندارد، حالا هم با قاطعیت می‌گویم که مرکزیت حکومت او بهار همدان نیست، بلکه تپه گل‌وهار در روستای مهدی‌آباد در شهر ایلام کنونی است. 🔶هەڵوەشاندنەوەی مێژوویێکی دێرین/ناوەندی ویلایەتی کوردستان کە لە نوزهەتولقولووبی حەمدۆڵڵا مستەوفی قەڵای وەهارە، لە شاری ئیلامی ئێستایە. 🔻ڕەنگە زۆربەی توێژەران و خوێنەرانی کورد لەم بابەتە سەریان سۆڕ بمێنێت و بڵێن ئەمە یانێ چی؟ چۆن دەبێ ئەم هەموو مێژوونووس و توێژەرە لە محەمەد ئەمین زەکی‌بەگ بگرە تا ئەمڕۆ و ئەو هەموو ڕۆژهەڵاتناسە لە لسترەنج و مینورسکی تا برۆیین‌سن و ئەوانیتر بە هەڵە چووبن؟ مافی خۆتانە کە بڕوام پێنەکەن، منیش نەمدەویست‌ ئەم باسە کە هەڵوەشاندنەوەی مێژوویێکی دێرین و گشتگیرە لەم کۆرتە باسە پێشکەش بکەم، بەڵام ئەمڕۆ کە نەورۆزی شکۆمەندی ئیلامم دی نەمتوانی تا بڵاو بوونەوەی توێژینەوەکەم کە لەوێ بە تێر و تەسەلی و بە بەڵگە و فەکت و دۆکیۆمێنت ئەم ڕاستیەم پیشان داوە سەبر بکەم. لە بەر ئەوە لەیرە بە دڵنیایی و بێ هیچ شک و گۆمانێک پێتان دەڵێم کە تا ئێستا هەرچی لە بارەی وەهاری هەمەدان وەکوو ناوەندی ویلایەتی کوردستان نووسراوە هەڵەیە و ناوەندی ئەو ویلایەتە شاری ئیلامی ئێستایە. پێشتریش وتبووم کە ناوی کوردستان هیچ پەیوەندیێکی بە سوڵتان سەنجەری سەلجووقیوە نیە و یەکەم جاریش لە نوزهەتولقلووب نەهاتووە. هیوادارم لە چەند مانگی داهاتوو تەواوی توێژینەوەکەم لە گۆڤارێکی زانستیدا بڵاو ببێت و بکەوێتە بەردەستی خوێنەرانی ئازیز.خۆشحاڵم کە جارێکیتر بۆ هەموان ڕوون دەبێت کە بۆچوونی ڕۆژهەڵاتناسان، وێڕای سپاس بۆ هەموو زەحمەتەکانیان،دوایین قسە لە سەر مێژووی کورد نین و توێژەرێکی کورد بە ئاسانی دەتوانێت بیر و بۆچوونیان هەڵوەشێنێت. 🔻هیوادارم لەمه زیاتر بەچاۆیلکەیێکی سووک و لە ئاستێکی نزمەوە چاو لە توێژەرانی کورد نەکەین و پشتیان بگرین و ئەو هەموە بە توێژەرانی بیانی و ڕۆژهەڵاتناس سەرسام نەبین.دەیان توێژەری بەهێز و نەناسراو لەم وڵاتە دەژین کە دەتوانن بۆچوونە هەڵەکانی بیانی‌کان پووچەڵ بکەن، بەڵام بە داخەوە بێ هیوا و بێ پەنان و لە بەر بژیوی ژیان کاری مێژوویی ناکەن. 🆔 https://t.me/kurdistanname 🆔 بازنشر این مطلب بدون آیدی کانال کردستان‌نامه ممنوع است.

‍ 🔶ملاحظاتی درباره ضحاک - آخرین شاه ماد و مسٲله تقویم کردی ✍ وزیر منبری/دکترای تاریخ باستان مدتی است برخی افراد روایتی وارونه از داستان کاوه و ضحاک ارائه می‌دهند و در نتیجۀ این واژگونی روایی، ضحاک را پادشاه کرد و کاوه را فردی خائن معرفی می‌نمایند. همین افراد ناآگاه، «ضحاک اسطوره‌ها» را با «آستواگسِ تاریخ (آخرین پادشاه ماد)» یکی می‌دانند! حال آنکه، چنین امری صرفاً نتیجۀ شباهت‌های لفظی است و نه هیچ چیز دیگری. نام آخرین پادشاه ماد در «تواریخ» هرودُت (I, 46) به شکل «آستواگِس» (Άστυάγης) و در «پرسیکا»ی کتسیاس (19) به صورت «آستوئیگاس» (Άστυϊγάς) ضبط شده است و امروزه در زبان‌های اروپایی به شکل «آستیاژ» (فرانسوی)، «اَستیاجیس» (انگلیسی) و «آستیاگِس» (آلمانی) تلفظ می‌شود. شکل اَکّدی این نام در «رویدادنامۀ نبونید» (RINB 2, Nbn. 28, i 29) به صورت «ایشتومِگو» (mIš-tu-me-gu) ضبط شده است. هر دو شکل یونانی‌نویس‌شده و گونۀ اَکَّدی‌نویس‌شدۀ این نام، بازتابی از ریشۀ مادی «اَرشتی‌وَئیگَ» (*Ṛšti-vaiga)، به معنای «نیزه‌انداز»، است. برخلاف نظر برخی افراد، نام آخرین پادشاه ماد (اَرشتی‌وَئیگَ) هیچ ارتباط واژگانی با نام اوستایی «اژدهاک یا اَژی‌دَهاکَ»، به معنای «سوزانندۀ مار/اژدها» (؟)، ندارد و فقط و فقط در تلفظی نادرست و در هنگام برگردان به الفبای لاتین و در شکل «آستیاگ»، اندک شباهت صوتی به «اژدهاک» می‌یابد. نام «ضحّاک» نیز معرب‌شدۀ «اَژدهاک» اوستایی و «اَزدهاگ» فارسی میانه است. به گفتۀ هرودُت، دیااُکو در میان هم‌میهنان مادی خود مردی برجسته و مورداحترام بود، به طوریکه او را بسیار می‌ستودند و داوری هیچ شخصی جز او را قبول نداشتند.زمانیکه مادی‌ها تصمیم گرفتند برای خود پادشاهی برگزینند، همه بلافاصله یک نام را صدا زدند: دیااُکو. بنابراین این دیااُکو بود که ملت ماد را متحد ساخت .دیااُکو بعد از برتخت‌نشینی، شهر اکباتان (هگمتانه) را بنا کرد و آن را به پایتختی خود برگزید. هفت بارو گرداگرد شهر وجود داشت. رنگ کنگرۀ باروها، به ترتیب از بیرون به درون، سفید و سیاه و سرخ و آبی و نارنجی، و دو باروی داخلی، سیمین و زراندود بود. بنا به روایت هرودُت، آشوری‌ها به مدت 520 سال بر آسیای علیا مسلط بودند، تا آنکه مادی‌ها برای نخستین بار علیه آنان به پا خاستند. مادی‌ها که برای استقلال خویش می‌جنگیدند، مردمان دلیری شدند که یوغ آشوری‌ها را از گردن خود برکندند و آزادی خود را به دست آوردند و سپس ملل دیگر از آن‌ها پیروی کردند. فرَوَرتیش تمامی ملل آسیایی را یکی پس از دیگری مطیع ساخت، اما در نبرد با آشوری‌ها کشته شد. سرانجام، هوخشتره که نخستین کسی بود که در آسیا ارتشی منظم گردآوری نموده و آن‌ها را به دسته‌های نیزه‌دار، کمان‌دار و سواره‌نظام تقسیم کرده بود - آشوری‌ها را شکست داده و به عمر این امپراتوری پایان داد  

‍ ‍ ‍ ‍ 🔴 آتشی که هرگز خاموش نخواهد شد. ✍ اسماعیل شمس 🔺 تصاویر جشن نوروز کردی از هورامان تا ماکو و از ئاکری تا دیاربکر و قامشلو با زبانی صریح پرده از یک واقعیت تاریخی برمی‌دارند و آن اینکه آتشی که روزی و روزگاری نیاکان ما برافروختند، هرگز خاموش نخواهد شد.باور عمومی در حافظه تاریخی و میراث شفاهی کردان این بوده است که مشعل این آتش به دست توانای کاوه آهنگر برافروخته شده و کاخ ظلم و زور ضحاک را سوزانده است. هرچند امروز دستهایی خواسته و عامدانه یا ناخواسته و از روی ناآگاهی در تلاشند تا این روایت از نوروز را کمرنگ کنند و جای ظالم و مظلوم را عوض نمایند، یا آن را به یک دورهمی شاد تقلیل دهند، اما به باور من تصاویر نوروز در جای‌جای کردستان و به ویژه ئاکری چنان قدرتمند و اصیل هستندکه مجال تحریف واقعیت نوروز را به هیچ کسی نمی‌دهند. همه می‌دانیم که در جهان پیشا تاریخ آتش بیش از هرجا نزد مردمانی مقدس و ارزشمند بود که تاریکی و سوز و سرمای زمستان در کوهستان زندگی را برایشان سخت می‌کرد. آنان چنین سرمای سوزناکی را زمهریر می‌نامیدند. در سنت زردشتی و بودایی هم جهنم همان زمهریر بود. در نواحی گرم و بیابانی آتش نه‌تنها چنین قداستی نداشت،بلکه به مثابه جهنم برای مردمان آن بود. در قرآن هم در کنار جهنم که عذابش آتش و گرمای وحشتناک است از عذابی دوم به نام زمهریر سخن رفته است که صفتش تاریکی و سرمای جانگداز است و گروهی از دوزخیان گرفتار آن می‌شوند. 🔺هدف از ذکر این مقدمه آن بود که به خوانندگان کانال کردستان‌نامه بگویم بزرگداشت نوروز با آتش بیش از هر چیز امری طبیعی و مرتبط با مردمی است که نه در بیابان و صحرا و دشتهای گرم، بلکه در کوهستان می‌زیستند،بنابراین پایان سوز سرما و آغاز بهار برای آنان در حکم نوعی جشن و شادی بود؛ به همین سبب بسته به ارتفاع مکان و شدت سرما نوروز در روزهای متفاوتی برگزار می‌شد.مردمانی که در ارتفاع پایین‌تر و سواحل رودخانه‌ها می‌زیستند، نوروز را دست‌کم یک‌ماه زودتر از نواحی مرتفع جشن می‌گرفتند؛ در نتیجه در گذشته شاهد کثرت جشن‌های نوروز بسته به زمان پایان سرما در کردستان بوده‌ایم. این جشن‌ها در منابع به نام جشن دهقان هم شناخته می‌شدند و با طبیعت پیوند وثیقی داشتند و خاص کشاورزان و روستانشینان بودند. 🔺با وجود تکثر نوروز در حوزه طبیعی و جغرافیایی، در طول تاریخ یک جشن ویژه و خاص در یک روز مشخص به نام نوروز وجود داشت که همه این کثرتها در آن به وحدت می‌رسیدند. این نوروز در منابع قدیم به نوروز سلطانی شهره بود و آداب و رسوم خاص خود را داشت. افزون بر فرمانروایان باستان، خلفای مسلمان و حتی سلاطین ترک و مغولی که بعدها این سرزمین را اشغال کردند، تحت تٱثیر قدرت تاریخی و فرهنگی این سنت دیرین، جشن نوروز را در این روز خاص برگزار می‌کردند. 🔺روایات زیادی درباره اسطوره‌ای یا تاریخی بودن مناسبت این نوروز وجود داشته و هرکس از ظن خود یار آن شده است، اما با وجود این روایات و داستانهای نویسندگان و خطیبان کرد و غیر کرد، نگارنده همچنان روایت ماریو لیورانی را نزدیک‌ترین روایت به فلسفه و ماهیت نوروز رایج در کردستان می‌داند. به باور من نوروز تنها امری طبیعی، فرهنگی و جشن دسته‌جمعی نیست و برخلاف دیدگاه برخی سلفیان کردستان ربطی به آیین زردشت و آتش‌پرستی ندارد و کهن‌تر از آن است. نوروز بیش از هر چیز نماد ضدیت با سلطه‌گری و پیروزی نور بر تاریکی است.می‌دانیم که واژه پیروز در همه شاخه‌های زبان کردی به معنای مقدس است و "جەژنە پیرۆزە"، جشن مقدس است، بنابراین نوروز باید از یک سرچشمه تاریخی بزرگ ریشه گرفته باشد.به باور لیورانی این روز باشکوه جز روز سقوط آشور به دست کوهستان نشینان ماد در نتیجه یک انقلاب اجتماعی نیست.او افسانۀ قیام کاوه آهنگر علیه ضحاک و به آتش کشیدن کاخ او را نماد این واقعیت تاریخی می‌داند. بر اساس تقویم بابلی سقوط آشور در روز 21 مارس 612 پیش از میلاد و دقیقاً منطبق با نوروز است. مردم مشعل به‌دستی که شبانه از کوهستانهای کنونی کردستان به سمت دشت می‌آ‌یند، نوادگان همان مردمی هستند که از ظلم و زور ضحاک(نماد شاهان آشور) در کوهستان پناه گرفته بودند و ۲۰۹۶ سال پیش و همزمان با پایان سرما از کوهستان زاگرس پایین آمدند و متحد و یکپارچه به رهبری هووخشتره یا کیاکسار(کیخسرو کردان) به ظلم و زور چند هزارساله آشوریان پایان دادند و کاخ تباهی و تاراج آنان را سوزاندند و سپس طبق رسم مقدس خود دست در دست هم حلقه رقص و شادی درست کردند و به دور این آتش سرود پیروزی خواندند. 🔺دیگر مطالب نگارنده درباره نوروز را در لینک‌های زیر ملاحظه فرمایید: https://t.me/kurdistanname/306 https://t.me/kurdistanname/453 https://t.me/kurdistanname/491 https://t.me/kurdistanname/449 https://t.me/kurdistanname/302

🔶 نوروز کردی ♦️ زانکه دانست او که روزه پیش فروردین بود/ در پی این ملِک را نوروز در شعبان کند. ✍ اسماعیل شمس 🔻این بیت بخشی از قصیده نوروزانه مفصلی است که قطران تبریزی در وصف ابوالحسن علی لشکری (حکومت: 425 -441ق/ 1034 – 1049م)، فرمانروای کرد شدادی به مرکزیت گنجه می‌سراید. چنانکه در ادامه خواهد آمد، شعر در اواخر حکومت لشکری و زمانی سروده شده که او به یاری وهسودان روادی کردی، فرمانروای آذربایجان و همسایگان ارمنی و رومی‌ نخستین حمله گسترده طغرل سلجوقی و غزهای حامی‌اش به گنجه را دفع کرده بود. این را می‌توان از دیگر ابیات قطران در وصف لشکری استنباط کردکه ضمن تحقیر طغرل، لشکری را از تبار پیشدادیان و ساسانیان و شایسته‌ترین فرد برای احیای حکومت آنان می‌داند: این زمانه شد که چون خویل را شاهی دهد/وان ولایت شد که چون طغریل را سلطان کند/این جهان بوده است دائم ملکت ساسانیان/باز سالارش خدا بر ملکت ساسان کند/نیست کس در گوهر ساسانیان چون لشکری/تا پس آن چون نیاکان شاهی ایران کند/همچو افریدون بگیرد ملک عالم سربسر/وآنگهی تدبیر ملک خیل فرزندان کند/او به‌تخت ملک ایران بر نشیند در سطخر[استخر]/کهترین فرزند خود را مهتر اران کند.../خسرو لشکر شکن سالار شاهان بوالحسن/آنکه کمتر سائلش با معطیان احسان کند . 🔻در نیمه اول سده ۵ق و پیش از هجوم سلجوقیان که قلمرو کردستان و آذربایجان و قفقاز به همت فرمانروایان کرد روادی و شدادی و دیگر حاکمان بومی از سلطه اعراب بیرون آمد و در اوج رفاه و امنیت و پیشرفت قرار گرفت، جشن نوروز هم مانند دیگر آداب کهن احیا شد. قطران، شاعر دربار این حاکمان معمولاً نوروز را به شاهان شدادی و روادی تبریک می‌گفت. او یک‌جا خطاب به فضلون شدادی می‌گوید: بر تو فرخ باد و میمون، جشن و نوروز و بهار/ تا جهانت بنده همچون فرخ و میمون بود. 🔻نکته مهمی که در این یادداشت به آن می‌پردازم، همزمانی جشن نوروز امسال با ماه رمضان است که پس از هزار سال تکرار شد و تجلی تاریخی آن را بیش از هرجای دیگر در کردستان شاهد بودیم. هزار سال پیش از این لشکری، پادشاه شدادی دستور داد که به‌سبب تقارن نوروز با ماه رمضان، جشن آن در ماه شعبان و در فصل زمستان برگزار شود تا مبادا روزه‌داری مانع برگزاری آن گردد. با بررسی تطبیقی موقعیت فصلی ماه رمضان در دوره حکومت لشکری مشخص می‌شود که در نخستین سال حکومت او(٤٢٥ق) آغاز ماه رمضان همزمان با مرداد ۴۱۳ش/جولای ۱۰۳۴م بود. بر همین اساس نخستین سالی که نوروز همزمان با ماه رمضان شد، سال ۴۳۷ق/۱۰۴۶م است که ماه رمضان در ۲۷ اسفند ماه ۴۲۴ش/۱٨ مارس ۱۰۴۶م آغاز شد. از سوی دیگر در دو سال آخر حکومت لشکری(۴۴۰-٤٤١ق) هم عید فطر پیش از نوروز بوده است. عید فطر سال ۴۳۹ نیز ۵ فروردین ۴۲۶ بوده و بعید است لشکری نوروز را در ماه شعبان یعنی قبل از ۵ اسفند جشن گرفته باشد و احتمالاً آن را همزمان با عید فطر برگزار کرده است. با توجه به محاسبات تقویمی می‌توان گفت که برگزاری جشن نوروز در ماه شعبان و فصل زمستان در دو سال ۴۳۷ و ۴۳٨ق بوده است. زانکه دانست او که روزه پیش فروردین بود/ در پی این ملِک را نوروز در شعبان کند. 🔻این شعر قطران پرده از یک تاریخ کهن و یک سنت و فرهنگ دیرین برمی‌دارد و آن اهمیت بسیاربالای جشن نوروز برای کردان بوده است. این جشن چنان ریشه‌دار و قدرتمند بود که پس از هزار سال همچنان در ناخودآگاه روح جمعی مردم کرد زنده است و می‌بینیم که امسال به صورت خودجوش جشن نوروز را پیش از آغاز رمضان برگزار کردند. هرچند برخی‌ها سعی در مصادره این جشن‌ مردمی و تفسیر و تٱویل آن با مصالح و منافع و ایدئولوژی خود داشتند، اما چنانکه در این شعر و محاسبات تقویمی بر پایه آن روشن شد، سنت پیش‌انداختن جشن نوروز به زمستان به سبب تقارن روز اول فروردین با ماه رمضان دست‌کم پیشینه‌ای هزارساله دارد و فرمانروایان و مردم کرد به سبب احترام به عقاید مذهبی، این سنت باستانی را حفظ و آن را پیش از موعد برگزار کرده‌اند. 🔻یافته‌های این پژوهش که برای نخستین بار منتشر و به مثابه جەژنانە(عیدی) به خوانندگان محترم کانال تلگرامی کردستان‌نامه تقدیم می‌شود، راز دیگری را آشکار می‌کند و آن انطباق کامل اشعار قطران تبریزی درباره فرمانروایان روادی و شدادی با منابع تاریخی مبنی بر سکونت دیرپای کردها در آذربایجان و قفقاز است؛ حضوری که جهانگشایان سلجوقی که از ترکستان در غرب چین برخاسته بودند و پس از آن مغولان و تیموریان و ترکمانان به آن پایان دادند و خود بر جایشان نشستند. زهی‌اسفا که امروز برخی نفرت‌پراکنان با تحریف تاریخ، مردم کرد را مهمان آذربایجان می‌خوانند.نکته مهم دیگر شباهت نوروز وصف شده توسط قطران با نوروز کنونی کردان است. نوروز او در خانه‌نشستن و جمع‌شدن به دور سفره نیست، بلکه رفتن به باغ و چمن و برگزاری جشن نوروز  همراه با رقص و شادی در طبیعت است. 🔻نوروزتان پیروز https://t.me/kurdistanname

🔶 نوروز کردی ♦️ زانکه دانست او که روزه پیش فروردین بود/ در پی این ملِک را نوروز در شعبان کند. ✍ اسماعیل شمس 🔻این بیت بخشی از قصیده نوروزانه مفصلی است که قطران تبریزی در وصف ابوالحسن علی لشکری (حکومت: 425 -441ق/ 1034 – 1049م)، فرمانروای کرد شدادی به مرکزیت گنجه می‌سراید. چنانکه در ادامه خواهد آمد، شعر در اواخر حکومت لشکری و زمانی سروده شده که او به یاری وهسودان روادی کردی، فرمانروای آذربایجان و همسایگان ارمنی و رومی‌ نخستین حمله گسترده طغرل سلجوقی و غزهای حامی‌اش به گنجه را دفع کرده بود. این را می‌توان از دیگر ابیات قطران در وصف لشکری استنباط کردکه ضمن تحقیر طغرل، لشکری را از تبار پیشدادیان و ساسانیان و شایسته‌ترین فرد برای احیای حکومت آنان می‌داند: این زمانه شد که چون خویل را شاهی دهد/وان ولایت شد که چون طغریل را سلطان کند/این جهان بوده است دائم ملکت ساسانیان/باز سالارش خدا بر ملکت ساسان کند/نیست کس در گوهر ساسانیان چون لشکری/تا پس آن چون نیاکان شاهی ایران کند/همچو افریدون بگیرد ملک عالم سربسر/وآنگهی تدبیر ملک خیل فرزندان کند/او به‌تخت ملک ایران بر نشیند در سطخر[استخر]/کهترین فرزند خود را مهتر اران کند.../خسرو لشکر شکن سالار شاهان بوالحسن/آنکه کمتر سائلش با معطیان احسان کند . 🔻در نیمه اول سده ۵ق و پیش از هجوم سلجوقیان که قلمرو کردستان و آذربایجان و قفقاز به همت فرمانروایان کرد روادی و شدادی و دیگر حاکمان بومی از سلطه اعراب بیرون آمد و در اوج رفاه و امنیت و پیشرفت قرار گرفت، جشن نوروز هم مانند دیگر آداب کهن احیا شد. قطران، شاعر دربار این حاکمان معمولاً نوروز را به شاهان شدادی و روادی تبریک می‌گفت. او یک‌جا خطاب به فضلون شدادی می‌گوید: بر تو فرخ باد و میمون، جشن و نوروز و بهار/ تا جهانت بنده همچون فرخ و میمون بود. 🔻نکته مهمی که در این یادداشت به آن می‌پردازم، همزمانی جشن نوروز امسال با ماه رمضان است که پس از هزار سال تکرار شد و تجلی تاریخی آن را بیش از هرجای دیگر در کردستان شاهد بودیم. هزار سال پیش از این لشکری، پادشاه شدادی دستور داد که به‌سبب تقارن نوروز با ماه رمضان، جشن آن در ماه شعبان و در فصل زمستان برگزار شود تا مبادا روزه‌داری مانع برگزاری آن گردد. با بررسی تطبیقی موقعیت فصلی ماه رمضان در دوره حکومت لشکری مشخص می‌شود که در نخستین سال حکومت او(٤٢٥ق) آغاز ماه رمضان همزمان با مرداد ۴۱۳ش/جولای ۱۰۳۴م بود. بر همین اساس نخستین سالی که نوروز همزمان با ماه رمضان شد، سال ۴۳۷ق/۱۰۴۶م است که ماه رمضان در ۲۷ اسفند ماه ۴۲۴ش/۱٨ مارس ۱۰۴۶م آغاز شد. از سوی دیگر در دو سال آخر حکومت لشکری(۴۴۰-٤٤١ق) هم عید فطر پیش از نوروز بوده است. عید فطر سال ۴۳۹ نیز ۵ فروردین ۴۲۶ بوده و بعید است لشکری نوروز را در ماه شعبان یعنی قبل از ۵ اسفند جشن گرفته باشد و احتمالاً آن را همزمان با عید فطر برگزار کرده است. با توجه به محاسبات تقویمی می‌توان گفت که برگزاری جشن نوروز در ماه شعبان و فصل زمستان در دو سال ۴۳۷ و ۴۳٨ق بوده است. زانکه دانست او که روزه پیش فروردین بود/ در پی این ملِک را نوروز در شعبان کند. 🔻این شعر قطران پرده از یک تاریخ کهن و یک سنت و فرهنگ دیرین برمی‌دارد و آن اهمیت بسیاربالای جشن نوروز برای کردان بوده است. این جشن چنان ریشه‌دار و قدرتمند بود که پس از هزار سال همچنان در ناخودآگاه روح جمعی مردم کرد زنده است و می‌بینیم که امسال به صورت خودجوش جشن نوروز را پیش از آغاز رمضان برگزار کردند. هرچند برخی‌ها سعی در مصادره این جشن‌ مردمی و تفسیر و تٱویل آن با مصالح و منافع و ایدئولوژی خود داشتند، اما چنانکه در این شعر و محاسبات تقویمی بر پایه آن روشن شد، سنت پیش‌انداختن جشن نوروز به زمستان به سبب تقارن روز اول فروردین با ماه رمضان دست‌کم پیشینه‌ای هزارساله دارد و فرمانروایان و مردم کرد به سبب احترام به عقاید مذهبی، این سنت باستانی را حفظ و آن را پیش از موعد برگزار کرده‌اند. 🔻یافته‌های این پژوهش که برای نخستین بار منتشر و به مثابه جەژنانە(عیدی) به خوانندگان محترم کانال تلگرامی کردستان‌نامه تقدیم می‌شود، راز دیگری را آشکار می‌کند و آن انطباق کامل اشعار قطران تبریزی درباره فرمانروایان روادی و شدادی با منابع تاریخی مبنی بر سکونت دیرپای کردها در آذربایجان و قفقاز است؛ حضوری که جهانگشایان سلجوقی که از ترکستان در غرب چین برخاسته بودند و پس از آن مغولان و تیموریان و ترکمانان به آن پایان دادند و خود بر جایشان نشستند. زهی‌اسفا که امروز برخی نفرت‌پراکنان با تحریف تاریخ، مردم کرد را مهمان آذربایجان می‌خوانند. 🔻نکته مهم دیگر شباهت نوروز وصف شده توسط قطران با نوروز کنونی کردان است. نوروز او در خانه‌نشستن و جمع‌شدن به دور سفره نیست، بلکه رفتن به باغ و چمن و برگزاری جشن نوروز در طبیعت همراه با رقص و شادی است. 🔻نوروزتان پیروز

🔶خۆزگە گەردوون زمانی بووبا/ بە بۆنەی ساڵوەگەڕی بۆمبارانی کیمیایی هەڵەبجە[2] 🔻نازانم باسی کامەیان بکەم؟ باسی هەخامەنشییەکان بکەم کە دوای تێکشکاندنی یەکجارەکیی مادەکان لە بێستوون و هەولێر ئەسپیان بەرەو یۆنان و میسر تاودا، یان بچمە سەر بابەتی ئەسکەندەر و یۆنانییەکان کەوا بە تۆڵەی پەلامارەکەیان دوایین پادشای هەخامەنشییان لە هەولێر لەسەر تەختی دەسەڵات هەڵداشت؟ داخوا باسی هێرشی ڕۆمییەکان و ئەو کەسانە بکەم کە لەم لایەوە بەرەنگاریان ڕاوەستان یان نەخێر باسی ئەو عەرەبە مسوڵمانانە بکەم کە حکوومەتی ساسانییان ڕووخاند؟ یان دەبێ بچمە سەر بابەتی ئەمەوییەکان و عەبباسییەکان و دەسکەلا شڕەخۆرەکانیان؟ باشە باسی غوزەکان و سەلجووقییەکان و تۆغرۆڵ و ئەلب‌ئەرسەلانەکانیان بکەم، کە لە تورکستانی چینەوە بە مەبەستی گرتنی دەریای مەدیتەرانە و ئاناتۆلی و قەفقاز هرووژمیان هێنا و ئەم خاکەیان کردە پێشێلی سمی ئەسپەکانیان؟! یان دەبێ باسی چەنگیز و مەغۆلەکانی بکەم کە لە مەغۆلستانەوە هەستان و هاتن و لە هەولێر و دیاربەکر سێدارەکانیان چەقاندن؟ باشە دەبێ تەیموور و تاتارەکانی ژێر ڕکێفی بخەمە کام کونجی دڵمەوە، کە خاشەی هەموو شارێکی ئاوەدانیان کێشا و خاپووریان کرد و سەرپاکی جەماوەری ئەوێیان بەزیندوویی لە گڕی ئاگردا سووتاندن؟!    🔻چۆن باسی تورکمانانی ئاق‌قۆیوونلوو و قەرەقۆیوونلوو بکەم کە خەڵکی کوردیان تاکوو قووڵایی چیاکانی هەورامان پاشەکشە پێکرد؟! دەبێ چۆن بکەومە سەر گێڕانەوەی ماوەی ٤٠٠ ساڵ شەڕی عوسمانی لەوبەری سنووران لەگەڵ سەفەوی و ئەفغان و ئەفشار و زەند و قاجار لەم‌بەری سنووران، بە درێژایی ١٤٦٠ کیلۆمیتر و نیو ئەوەندەش زیاتر بەرین، کە سەدی نەوەدی کوژراوانی شەڕ و گەڕ و پەلامارەکان کورد بوون؟! باشە دەبێ شەڕی یەکەم و دووهەمی جیهانی و چیرۆک و بەسەرهاتی کوردکوژی بەدەستی کوردان لەپێناو لایەکی شەڕەکەدا چۆن بگێڕمەوە، کە لە هەموویان دڵتەزێنترە؟!    🔻دەی سەرەنجام دەبێ پێنووسەکەم چۆن هەڵسووڕێنم کە بنووسێ عەرەبێکی ڕەگەزپەرست لە ماوەی ساڵێک‌دا ١٨٢ هەزار کوردی بەناوی سووڕەتی ئەنفالەوە تێدابردووە و تەفروتونای کردوون و لە ماوەی تەنیا ڕۆژێک‌دا ٥٠٠٠ کەسی بێ‌تاوانی هەڵەبجەی بە گازی خەردەل پشووبڕ کردوون و مەرگی لە چارەی نووسیون!؟ 🔻دوا قسەی من ئەمەیە کە ئەو مێژووە تاڵە کە بە سەری ئێمەدا سەپێندراوە، نابێ دووبارە بێتەوە. هەموو هیوا و ئامانجم تێپەڕبوون لەم ڕابردووە ڕەشە و خۆلقاندنی داهاتوویێکی ڕووناک و مێژوویێکی تازەیە. https://t.me/kurdistanname

🔶خۆزگە گەردوون زمانی بووبا/ بە بۆنەی ساڵوەگەڕی بۆمبارانی کیمیایی هەڵەبجە[1] ✍نووسەر: ئیسماعیل شەمس ♦️وەرگێڕ: سەلاحەددین ئاشتی 🔻هەر کاتێک بە سواری فڕۆکە لە تارانەوە دەفڕم بەرەو هەولێر و سلێمانی و بەپێچەوانە دەگەڕێمەوە، ئەو کاتەی لە ئاسمانەوە سنوور تێدەپەڕێنم، لەڕێوە فرمێسک هەڵدەوەرێنم. لێرەدا مەبەستم لە سنوور، سنوورە سیاسییەکانی نێوان وڵاتانی ئێران و عێراق نییە، بەڵکوو مەبەستم‌ لەو سنوورە سروشتی و دیوارەی چیا بەرزەکانە، کە دوو دەشتی شارەزوور و دەشتی ماد (مایەشت و ماهیدەشتی بە هەڵە باو)ی لە یەکتر دابڕیون.تێپەڕین بەم شاخ و کێوە ئەستەمەدا بۆ ئەو پەلاماردەرانەی لە سەرەتای دیرۆکەوە لە لای خۆرنشینەوە هرووژمیان دەکردە سەر باڵی خۆرهەڵات یان بەپێچەوانەوە لە خۆرهەڵاتەوە هەڵیاندەکوتایە سەر خۆرنشین، شاڵاوێکی هێندە ساکار و بێ‌کۆسپ و گرێ نەبووە، چونکە دانیشتووانی ناوچەکە بە پشتیوانیی قەڵای چیا بەرزەکان دەکەوتنە بەرخۆدان و بەرەنگاری، بەڵام لەبەروەی دوژمنان ئەو مەڵبەندەیان بە تەنیا ڕێ و ڕەوگەی تێپەڕینی نێوان خۆرنشین و خۆرهەڵات دەزانی،  لەپێناو تێپەڕین‌دا شوویان لێ هەڵدەکێشا و دەستیان لە وەشاندنی هیچ زەبرێک و خوڵقاندنی هیچ جینایەت و کارەساتێک نەدەپاراست.مەولانا جەلالەددین وتەنی: ئەگەر گەردوون زمانێکی بووبا بۆ دەربڕین تاکوو پەردەی لە ڕووی ڕووداوەکان داماڵیبا، جوغرافیای ئەم ناوچەیە بە شاخ‌وداخ و دەشت و شیو و دۆڵ و کانیاوەکانییەوە وەدەنگ دەهاتن و بۆیان دەگێڕاینەوە ئەوا پەلاماردەرانی جیهانگیری مێژوو چییان بەسەر خەڵک و جەماوەرەکەی هێناوە.   🔻 ئەی خۆزگە وەک ئەم شێعرەی هاتفی ئیسفەهانی کە  دەڵێ: ئەگەر هەر وردیلەیەک بقەڵشیتەوە لە هەناوی‌دا هەتاوێک بەدی دەکەی، بست‌بەبستی خاکی ئەم نیشتمانە و تەنانەت وردەبەردەکانیشی قەڵشتیان تێکەوتبا تاکوو چیرۆک و بەسەرهاتی چەند هەزار ساڵەی کوشتار و تاڵان‌وبڕۆ و دەرد و کوێرەوەری و ئێش و ئازاری دەست پادشایانی پەلاماردەریان گێڕابایەوە، چونکە ئەگەر دەروون‌ناسانی سەردەم بە پێوەری زانستی بکەونە هەڵسەنگاندنی ئاکار و کرداریان، دەردەکەوێ ئەوانە چەندە تووشی نەخۆشیی دەروونی بوون و هەموو لایەک ئەم بابەتەیان وەک ڕۆژ لێ ڕوون دەبێتەوە.   🔻 ئەی خۆزگە حەزرەتی سولەیمانێک پەیدا بووبا تاکوو لە زمانی باڵندە و هەموو بوونەوەرانی کوردستانی زانیبا و لە زمانی ئەوانەوە بۆ ئێمەی گێڕابایەوە چەپەڵکارانی مێژوو چۆن بەزەیان بە خۆیان و خانە و لانە و جێ‌ژیانیان‌دا نەهاتووە و هەموویان بۆ چێژەی ژیان و دابینی هەستی لووت‌بەرزانەی خۆیان قەڵت‌وبڕ و پێخوست کردووە.   🔻 ئەی خۆزگە هەموو گەواڵە هەورەکانی نێوان ئاسمانی هەولێر و کرماشان، کە فڕۆکە بەسەریان‌دا تێدەپەڕێ، دەیاندرکاند تاکوو ئێستا چەنێ ئاھ و ناڵەی چەند میلیۆن خەڵکی بێ‌تاوانی ئەم سەرزەمینەیان دیتووە! ئەی بریا ئەو مانگ و ئەستێرانەی کەوا شەوی تاریکی ئەم کەژ و کۆیانە ڕوون دەکەنەوە، پێیان گوتباین چەندە ڕاز و نیاز و کوڵ‌وکۆی هەناوی هەڵقرچاوی دایک و خوشک و هاوژین و کیژی دڵسووتاویان بژاردوون!    🔻ئەی خۆزگە ئەو خواوەندەی لە سەری سەرانەوە لەسەر کورسیی فەرمانڕەوایەتی پاڵی داوەتەوە، ڕۆژێک کاسەی لەکارزانی و پشوودرێژیی کەیل و پڕ بووبا و سزادانی زاڵمانی هەڵنەگرتبا بۆ دنیای دیکە و هەر لێرە لەم دنیایە و لە بەر چاوی هەموو لایەک پەردەی لە ڕووی هەموو جینایەتەکان لادابا، کە کۆمەڵێک لە بەندەکانی بە ناوی ئەو یان بە ناوی خۆیانەوە، بەناهەق دەرهەق بە کۆمەڵێکی دیکە کردوویانە.    🔻ڕەنگە لێم بپرسن باشە بۆ کەوتوویە سەر باری لاواندنەوە و شینگێڕان؟ باشە بۆ باسی مێژوو ناکەی؟ بێ‌گومان وڵامی ئەم پرسیارە لە هەناوی ئەم نووسینەدا خۆی مەڵاس داوە، چونکە ئەوە  "بوون و گەردوون"ە، کە دەتوانێ ئەم چیرۆک و بەسەرهاتە پڕ خەم و پەژارانە بگێڕێتەوە و ئیتر تەواو، بەڵام هەتا هاتنی ئەو کات و ساتە خەیاڵییە، دەبێ چۆنییەتیی ئەم زوڵم و زۆرەملییانە لەو کتێب و بەردەنووسانەدا بدۆزینەوە، کە ئەو پادشایانە سەبارەت بە شاکارەکانی خۆیان نووسیویانن!  🔻 لە دووهەزار ساڵ بەرلەزایینەوە، یانی لە ڕۆژگاری دەسەڵاتی پادشایانی ئاشوورەوە، کە سوورهەڵگێڕانی ڕەنگی ڕووبارەکانی ئەم خاکەیان بە خوێنی جەماوەرەکەی بە شانازییەوە گێڕاوەتەوە، تاکوو چوارهەزار ساڵ دواتر، یانی  ڕۆژی ٢٥ی ڕەشەمەی ١٣٦٧ی هەتاوی‌، ١٦/ ٣/ ١٩٨٨، کەوا سەددام حوسێن بە گازی کیمیایی پتر لە ٥٠٠٠ مرۆڤی بێ‌تاوانی هەڵەبجەی شەهید کرد، هیچ سەدە و ساڵ و مانگ و ڕۆژێک نەبووە کە جیهانگیرێک بەم نیشتمانەدا تێنەپەڕێ و سەر و ماڵی خەڵکەکەی تێدا نەبا و تۆزیان لێ بە با نەکا.   https://t.me/kurdistanname ‍🔷درێژەی بابەت 👇👇👇👇👇👇

🔶کاشکی هستی زبانی داشتی/به بهانه سالروز بمباران شیمیایی حلبچه ✍ اسماعیل شمس 🔻هرگاه با هواپیما از تهران به هەولێر(اربیل) و سلیمانیه و برعکس سفر می‌کنم، به‌محض عبور از آسمان این‌سوی مرز به آن‌سویش ناخودآگاه اشک از چشمانم سرازیر می‌شود.منظورم از مرز، مرزهای سیاسی میان دو کشور ایران و عراق نیست، بلکه مرز طبیعی و دیواره‌ای کوهستانی است که دو دشت شهرزور و دشت ماد(مایدشت یا مێڐەشت/ماهیدشت مغلوط کنونی) را از هم جدا کرده است. گذر از این کوهستان برای مهاجمانی که از ابتدای تاریخ از غرب راهی شرق می‌شدند و یا از شرق به سمت غرب می‌تاختند، آسان نبود، چون ساکنانش با اتکا به قلعه‌های کوهستانی سر به فلک کشیده‌اش از آن دفاع می‌کردند و دشمنان هم که آن را تنها معبر شرق و غرب می‌دانستند به هر جنایت و جسارتی دست می‌زدند تا از آن گذر کنند.به قول مولوی اگر هستی زبانی داشت و از هستان پرده‌ها برمی‌داشت، جغرافیای این ناحیه اعم از کوهها و دره‌هایش و دشتها و چشمه‌هایش به ما می‌گفتند که جهانگشایان تاریخچه بر سر مردمانش آورده‌اند. کاشکی بسان این شعر هاتف اصفهانی که دل هر ذره را که بشکافی آفتابیش در میان بینی، وجب وجب خاک این سرزمین و حتی سنگ‌ریزه‌هایش شکافته می‌شدند تاحکایت چندهزار سال کشتار و غارت و زجر و آزار پادشاهان مهاجم را که اگر امروز روانشناسان کردار آنان را با معیارهای علمی بسنجند، مشخص می‌شود، چندین بیمار روانی داشته‌اند همچون آفتاب بر همگان عیان می‌کردند. کاش حضرت سلیمانی پیدا می‌شد تا زبان جانوران و پرندگان کردستان را می‌فهمید و از قول آنان به ما می‌گفت که نابکاران تاریخ به آنها و زیست‌بومشان هم رحم نکرده و همه را طعمه لذت‌جویی و خودخواهی خویش نموده‌اند.ای کاش ابرهای آسمان اربیل تا کرماشان که هواپیما از بالای آنها می‌گذرد، می‌گفتند که تاکنون آه و ناله چند میلیون بیگناه این دیار را دیده‌اند و ای کاش ماه و ستارگانی که شب تیره این کوهستان را روشن می‌کنند، می‌گفتند که نجواهای شبانه چند مادر و خواهر و همسر و دختر داغدیده و جگر سوخته را شمرده‌اند. ای کاش خدایی که آن بالابالاها بر کرسی فرمانروایی‌اش نشسته است، روزی کاسه حکمت و صبرش لبریز می‌شد و سزای ظلم ظالمان را حواله دنیای دیگر نمی‌کرد و در همین دنیا و درجلوی چشم همگان پرده از آن همه جنایتی برمی‌داشت که گروهی از بندگانش به نام او و یا به‌نام خود به‌ناحق در حق گروهی دیگر روا داشته‌اند. 🔻شاید به من بگویید چرا مرثیه‌سرایی؟ چرا از تاریخ نمی‌گویی؟ البته که پاسخ این پرسش در عنوان یادداشت نهفته است، زیرا تنها "هستی" است که می‌تواند این قصه پرغصه را روایت کند و بس، اما تا وقت رسیدن آن لحظه خیالی شرح این ظلم را تنها باید در کتیبه‌ها و کتاب‌هایی جست که آن پادشاهان در شرح شاهکارهایشان نوشته‌اند. از دو هزار سال پیش از میلاد یعنی از زمانی که پادشاهان آشور سرخ کردن رنگ رودهای این دیار با خون مردمانش را با افتخار نقل کرده‌اند تا ۴هزار سال بعد در ۲۵ اسفند ۱۳۶۷ که صدام با گاز شیمیایی بیش از ۵ هزار نفر مردم بی‌گناه حلبچه را شهید کرد، هیچ قرن و سال یا ماه و روزی نبوده است که یک جهانگشا از این سرزمین نگذرد و جان و مال مردمش را به باد فنا ندهد.از کدام یک بگویم؟ از هخامنشیان که پس از شکست‌دادن نهایی مادها در بیستون و اربیل تا یونان و مصر تاختند یا اسکندر و یونانیان که به تلافی هجوم آنان آخرین شاه هخامنشی را در اربیل برانداختند.از تهاجم رومیان و آنانی که در این سو در برابرشان ایستادند بگویم یا اعراب مسلمانی که ساسانیان را ساقط کردند و امویان و عباسیان و نوچه‌هایشان؟ از غزها و سلجوقیان و طغرل و آلب ارسلانشان بگویم که از ترکستان چین به قصد مدیترانه و آناتولی و قفقاز راه افتادند و این سرزمین را زیر سم اسبان خود له کردند یا چنگیز و مغولانش که از مغولستان به پا خاستند و چوبه‌های دارشان را در اربیل و دیاربکر برافراشتند. تیمور و تاتارانش را که از تاتارستان آمدند،کجای دلم بگذارم که شهری آباد نماند، مگر این که آن را به آتش کشیدند و مردمش را زنده زنده در آن سوزاندند.با ترکمانان و آق قوینلو و قره قوینلویش چه بگویم که مردم کرد را تا عمق کوهستانهای هورامان عقب‌راندند و کشتند. ۴۰۰ سال جنگ عثمانی در آن سوی مرز با صفوی و افغان و افشار و زند و قاجار در این سوی مرز با طول ۱۴۶۰ کیلومتر و عرضی نصف آن را چگونه روایت کنم که نود درصد کشته‌های دوسویش کرد بودند. جنگهای اول و دوم جهانی و داستان کردکشی به دست کردان در حمایت از این و آن را چه‌کنم که از همه جانسوزتر است و سرانجام قلم را چگونه بچرخانم که بنویسد عربی نژادپرست در یک سال ۱٨۷ هزار کرد را به نام سوره انفال سربه‌نیست کرد و در یک روز ۵۰۰۰نفر را با گاز خردل کشت؟ 🔻مقاله حلبچه و بمباران شیمیایی آن را در لینک زیر به قلم نگارنده بخوانید: B2n.ir/n02732 https://t.me/kurdistanname

🔶کاشکی هستی زبانی داشتی/به بهانه سالروز بمباران شیمیایی حلبچه ✍ اسماعیل شمس 🔻هرگاه با هواپیما از تهران به هەولێر(اربیل) و سلیمانیه و برعکس سفر می‌کنم، به‌محض عبور از آسمان این‌سوی مرز به آن‌سویش ناخودآگاه اشک از چشمانم سرازیر می‌شود.منظورم از مرز، مرزهای سیاسی میان دو کشور ایران و عراق نیست، بلکه مرز طبیعی و دیواره‌ای کوهستانی است که دو دشت شهرزور و دشت ماد(مایدشت یا مێڐەشت/ماهیدشت مغلوط کنونی) را از هم جدا کرده است. گذر از این کوهستان برای مهاجمانی که از ابتدای تاریخ از غرب راهی شرق می‌شدند و یا از شرق به سمت غرب می‌تاختند، آسان نبود، چون ساکنانش با اتکا به قلعه‌های کوهستانی سر به فلک کشیده‌اش از آن دفاع می‌کردند و دشمنان هم که آن را تنها معبر شرق و غرب می‌دانستند به هر جنایت و جسارتی دست می‌زدند تا از آن گذر کنند.به قول مولوی اگر هستی زبانی داشت و از هستان پرده‌ها برمی‌داشت، جغرافیای این ناحیه اعم از کوهها و دره‌هایش و دشتها و چشمه‌هایش به ما می‌گفتند که جهانگشایان تاریخچه بر سر مردمانش آورده‌اند. کاشکی بسان این شعر هاتف اصفهانی که دل هر ذره را که بشکافی آفتابیش در میان بینی، وجب وجب خاک این سرزمین و حتی سنگ‌ریزه‌هایش شکافته می‌شدند تاحکایت چندهزار سال کشتار و غارت و زجر و آزار پادشاهان مهاجم را که اگر امروز روانشناسان کردار آنان را با معیارهای علمی بسنجند، مشخص می‌شود، چندین بیمار روانی داشته‌اند همچون آفتاب بر همگان عیان می‌کردند. کاش حضرت سلیمانی پیدا می‌شد تا زبان جانوران و پرندگان کردستان را می‌فهمید و از قول آنان به ما می‌گفت که نابکاران تاریخ به آنها و زیست‌بومشان هم رحم نکرده و همه را طعمه لذت‌جویی و خودخواهی خویش نموده‌اند.ای کاش ابرهای آسمان اربیل تا کرماشان که هواپیما از بالای آنها می‌گذرد، می‌گفتند که تاکنون آه و ناله چند میلیون بیگناه این دیار را دیده‌اند و ای کاش ماه و ستارگانی که شب تیره این کوهستان را روشن می‌کنند، می‌گفتند که نجواهای شبانه چند مادر و خواهر و همسر و دختر داغدیده و جگر سوخته را شمرده‌اند. ای کاش خدایی که آن بالابالاها بر کرسی فرمانروایی‌اش نشسته است، روزی کاسه حکمت و صبرش لبریز می‌شد و سزای ظلم ظالمان را حواله دنیای دیگر نمی‌کرد و در همین دنیا و درجلوی چشم همگان پرده از آن همه جنایتی برمی‌داشت که گروهی از بندگانش به نام او و یا به‌نام خود به‌ناحق در حق گروهی دیگر روا داشته‌اند. 🔻شاید به من بگویید چرا مرثیه‌سرایی؟ چرا از تاریخ نمی‌گویی؟ البته که پاسخ این پرسش در عنوان یادداشت نهفته است، زیرا تنها "هستی" است که می‌تواند این قصه پرغصه را روایت کند و بس، اما تا وقت رسیدن آن لحظه خیالی شرح این ظلم را تنها باید در کتیبه‌ها و کتاب‌هایی جست که آن پادشاهان در شرح شاهکارهایشان نوشته‌اند. از دو هزار سال پیش از میلاد یعنی از زمانی که پادشاهان آشور سرخ کردن رنگ رودهای این دیار با خون مردمانش را با افتخار نقل کرده‌اند تا ۴هزار سال بعد در ۲۵ اسفند ۱۳۶۷ که صدام با گاز شیمیایی بیش از ۵ هزار نفر مردم بی‌گناه حلبچه را شهید کرد، هیچ قرن و سال یا ماه و روزی نبوده است که یک جهانگشا از این سرزمین نگذرد و جان و مال مردمش را به باد فنا ندهد.از کدام یک بگویم؟ از هخامنشیان که پس از شکست‌دادن نهایی مادها در بیستون و اربیل تا یونان و مصر تاختند یا اسکندر و یونانیان که به تلافی هجوم آنان آخرین شاه هخامنشی را در اربیل برانداختند.از تهاجم رومیان و آنانی که در این سو در برابرشان ایستادند بگویم یا اعراب مسلمانی که ساسانیان را ساقط کردند و امویان و عباسیان و نوچه‌هایشان؟ از غزها و سلجوقیان و طغرل و آلب ارسلانشان بگویم که از ترکستان چین به قصد مدیترانه و آناتولی و قفقاز راه افتادند و این سرزمین را زیر سم اسبان خود له کردند یا چنگیز و مغولانش که از مغولستان به پا خاستند و چوبه‌های دارشان را در اربیل و دیاربکر برافراشتند. تیمور و تاتارانش را که از تاتارستان آمدند،کجای دلم بگذارم که شهری آباد نماند، مگر این که آن را به آتش کشیدند و مردمش را زنده زنده در آن سوزاندند.با ترکمانان و آق قوینلو و قره قوینلویش چه بگویم که مردم کرد را تا عمق کوهستانهای هورامان عقب‌راندند و کشتند. ۴۰۰ سال جنگ عثمانی در آن سوی مرز با صفوی و افغان و افشار و زند و قاجار در این سوی مرز با طول ۱۴۶۰ کیلومتر و عرضی نصف آن را چگونه روایت کنم که نود درصد کشته‌های دوسویش کرد بودند. جنگهای اول و دوم جهانی و داستان کردکشی به دست کردان در حمایت از این و آن را چه‌کنم که از همه جانسوزتر است و سرانجام قلم را چگونه به‌چرخش درآورم که نویسد عربی نژادپرست در یک سال ۱٨۷ هزار کرد را به نام سوره انفال سربه‌نیست کرد و در یک روز ۵۰۰۰نفر را با گاز خردل کشت؟ 🔻تاریخ حلبچه و بمباران شیمیایی آن را در لینک زیر به قلم نگارنده بخوانید: B2n.ir/n02732

🔶از کردستان تا بلوچستان ✍ اسماعیل شمس 🔻در دو هفته اخیر سیل بلوچستان سبب شد که توجه بخشی از مردم ایران به آنجا معطوف شود. با وجود ارسال کمک از مناطق مختلف به جرٱت می‌توان گفت که در هیچ جا به اندازه کردستان برای جمع آوری کمک به سیل‌زدگان مظلوم بلوچستان تلاش مردمی صورت نگرفت. هرچند برخی تنها از منظر مذهب مشترک به این تلاش نگریستند،اما این موضوع وجوه دیگری هم داشت که نگارنده تنها به وجه تاریخی آن اشاره می‌کند. ضمن سپاس از کسانی که در این کار خیر پیشقدم شدند و درخواست از همه عزیزان برای تداوم کمک به مردم بلوچ، خوانندگان کردستان نامه را به مطالعه این یادداشت کوتاه دعوت می‌کنم. 🔻کتاب شهرستانهای ایران(تٱلیف در سده ۲ق) بلوچها را یکی از ۷ گروه کوه نشین/کوفیار{کوهیار} می‌نامد که از ظلم ضحاک به کوهها پناه بردند. این روایت در شاهنامه فردوسی درباره کردها هم آمده است و یکی از مهم‌ترین اشتراکات کرد و بلوچ در تاریخ حماسی است. منابع نخستین سده‌های اسلامی نیز بلوچها را از زمره اکراد معرفی کرده اند.ابن حوقل از طوایف قفص(کوفج) و کرد کوههای بارز در کرمان ومکران یاد کرده است. در تاریخ سیستان از "بسام کورد" نام برده شده که از خوارج سیستان بود وبرای یعقوب لیث شعر می‌خواند.اعتماد السلطنه در مرآة البلدان می‌نویسد:"بلوص(بلوچ) اسم کوهی است از برای اکرادی که ایشان را بلادی است وسیع میانه کرمان وفارس و مجاورند با مردمان قفص". هرچند برخیها با تقلیل واژه کرد به شبان آن را فاقد بار نژادی می‌دانند، اما میراث شفاهی و اسناد تاریخی نشان می‌دهندکه چنین نگاهی خالی از خطا نیست. علاءالملک در سفرنامه بلوچستان از قول یکی از کردهای مکران می‌نویسد: "مکران گویا همین مکری آذربایجان است...پدرم کرد است و از آن سمتها آمده است". دکتر باستانی پاریزی در مقدمه‌اش بر سفرنامه بلوچستان اصطلاح "کوچ کردون" را که میان بلوچها رایج است به کوچ احتمالی اجداد آنان از کردستان پیوند داده است. منصور سید سجادی در کتاب باستان شناسی و تاریخ بلوچستان درباره کوفج‌ها/کوچ‌ها می‌نویسد:" کوچان همانند بلوچان بازماندگان گروه‌های کردی هستند که در سده های پیشین با حرکت خود از شمال غرب فلات ایران... با مردم بومی ... مخلوط شده و مستقر شده اند". محمود زندمقدم در کتاب حکایت بلوچ از دهها طایفه کرد در مناطق مختلف بلوچستان از جمله خاش، سراوان و دامنه های کوه تفتان نام برده است که نام خانوادگی کرد دارند و به زبان خود، کورتی(کردی) می‌گویند. 🔻 از نظر زبانشناسی هم شواهد زیادی برای نشان دادن شباهت زبان بلوچی وکردی و کوچ بلوچان از کردستان به بلوچستان وجود دارد. بلوچها در مسیر کوچ خود از شمال غرب به جنوب شرق آثاری از زبان خود را در واحه های کویر مرکزی فلات ایران بر جای گذاشته‌اند.این را می‌توان از نزدیکی وهمانندی گویشهای خوری وانارکی با گویش بلوچی استنباط کرد.(ایرانیکا،3 /633،دایرۀ المعارف بزرگ اسلامی،12 /504). 🔻درباره این‌که نوع رابطه کرد و بلوچ چگونه است، میان پژوهشگران اختلاف نظر وجود دارد. برخیها مانند نویسنده کتاب کردگال نامک کرد و بلوچ را یکی و از تبار ماد می‌دانند. آنچنانکه در مقدمه کردگال نامک آمده است، این کتاب در سال 1070ه.ق/1659م توسط آخوند ملا محمد صالح به زبان فارسی نوشته شده است. او از کردهای زنگنه بلوچستان و وزیر کبیر میر احمد خان اول حاکم قلات بلوچستان (1666_1695م) بوده و پس از او به 5 امیر دیگر براخوئی(براهویی) خدمت کرده است. با نگاهی مختصر به این کتاب می‌توان دریافت که سبک نگارش و داده‌‌های تاریخی آن هیچ شباهتی به دوره صفوی ندارد و به احتمال زیاد عمر آن از صد سال فراتر نمی‌رود.نویسنده، داستانهای شفاهی رایج در میان مردم را با برخی نوشته‌های هرودوت و دیگر تاریخنگاران معاصر ترکیب و به نام کردگال‌نامک منتشر کرده است. شاید این کتاب توسط خوانین قلات بلوچستان در پاکستان کنونی نوشته شده باشد که در نیمه‌های قرن بیستم با کردستان ارتباط یافتند.از جمله رجال مشهور بلوچستان پاکستان در آن زمان میرعبدالعزیز کرد بود و بعید نیست نگارنده کتاب او یا یکی از نزدیکانش بوده باشد. برای آگاهی از زندگی او نگاه کنید به دو لینک زیر B2n.ir/j62266 . B2n.ir/f44276 🔻کردهای بلوچستان پاکستان در صد سال گذشته در تحولات این کشور نقش داشته و در احزاب و نهادهای سیاسی و فرهنگی حضور داشته اند و امروزه هم در شبکه‌های اجتماعی صفحه‌های مختلفی به نام آنان وجود دارد.منابع تاریخی اشاره‌ای به کوچ کردان از کردستان به بلوچستان در دوره ماد و پس از آن نکرده‌اند و بنابراین نمی‌توان در این باره قضاوت کرد، اما برخی حکام بلوچستان مانند گنجعلی‌خان زیگ و شاهوردی سلطان محمودی در دوره صفوی کرد بوده و با سپاهیان و خویشاوندان خود از کردستان به بلوچستان رفته‌اند.شاید کردهای کنونی بلوچستان از بازماندگان آنان باشند. https://t.me/kurdistanname

‍ ‍ ‍ ‍ ‍🌑 خاموشی بلبل خوشخوان هورامان/ به بهانه درگذشت هنرمند محبوب کاک جمیل احمدی ✍ اسماعیل شمس ✔️این یادداشت را در حالی می‌نویسم که آواز "عەمرم پەروانە" را در فایل پیوست با صدای کاک جمیل و فرزند خلفش، کاک سعدی که گویی وصیت‌نامه او خطاب به هورامان است، گوش می‌دهم؛ به چهره غمگین این مرد رنجدیده و صبور می‌نگرم و در فراق او می‌گریم. از شما خوانندگان عزیز هم می‌خواهم با من همراه شوید و آن صدای سخن عشق را ببینید که چگونه با همنوایی فرزندش از عمق جان با زادگاهش گفتگو می‌کند و خطاب به او می‌گوید که مصیبتهایش را هرگز از یاد نمی‌برد و از یارانش می‌خواهد پس از مرگ، پیکرش را به هورامان ببرند و در آنجا به آغوش خاک بسپارند. این کلمات در حالی از ذهن و روح و قلبم می‌گذرند که قدرشناسان هنر و هورامان نیز هم‌اکنون در حال اجرای وصیت اویند و جسم بی‌جانش را به زادگاهش نوسود، مرکز هورامان لهون می‌برند.   ✔️استاد کاک جمیل نوسودی برای نسل ما تنها یک استاد آواز هورامی/کردی و سیاوچمانه نبود، بلکه در کنار ماموستا عثمان هورامی که عمرش دراز باد، نماد پیوستگی اکنون و آینده ما با تاریخ و فرهنگ و فولکلور و جغرافیای هورامان بود. کاک جمیل با شادی مردم سرزمینش شاد می‌شد و همراه با دیگر هنرمندان منطقه و به‌ویژه ماموستا عثمان برایشان آواز شاد(چەپڵەڕێزان) می‌خواند و در غم آنان اشک می‌ریخت و ساز غمگین می‌نواخت. او از دل هورامان و از بطن مردم برخاسته بود و تا لحظه آخر زندگی با مردمش ماند.   ✔️درباره سیاوچمانه، این آواز اهورایی هورامان که کاک جمیل از سرآمدان آن بود، سالها پیش مقاله‌ای در دانشنامه فرهنگ مردم ایران نوشته‌ام و در آن از کاک جمیل هم یاد کرده‌ام که خوانندگان عزیز کانال کردستان‌نامه می‌توانند آن را در لینک زیر مطالعه فرمایند:  B2n.ir/b06977 بنابراین در اینجا از سیاوچمانه و آواز کاک جمیل نمی‌نویسم، بلکه به سبب رابطه سببی(دایی همسرم) و آشنایی نزدیک با زندگی و زمانه‌اش از خود ایشان خواهم نوشت. کاک جمیل در سال ۱۳۲۵ش در شهر نوسود چشم به جهان گشود. پدرش مرحوم عبدالله و مادرش بانو صافیه، زنی از جنس شیرزنان اصیل هورامان بود. جمیل در کودکی پدرش را از دست داد و مادرش او را در فقر و  نداری و با هزاران رنج و مصیبت و گرفتاری بزرگ کرد. او از سن ۲۰ سالگی وارد دنیای موسیقی و آواز و سیاوچمانه شد. هنوز به ۳۵ سالگی نرسیده بود که جنگ تحمیلی شیون و مرگ را برای مردم دیارش نوسود کە در هورامان و کردستان به شهر هنر و شادی و مرکز سیاوچمانه و امید به زندگی شهره بود، بە همراە آورد. در جریان جنگ کاک جمیل سه برادر خود را از دست داد و خانواده اش پس از ویرانی شهرشان، آواره و پراکنده شد.جمعی از آنان به هورامان اقلیم کردستان پناه بردند. برخی در نودشه و پاوه و روانسر و کرمانشاه ساکن شدند و جمعی هم در سنندج و نواحی اطراف مریوان مٲوی گزیدند.  ✔️یک خانواده پیوسته و متمرکز در یک لحظه تاریخی متفرق شد و هر یک از اعضای آن سرنوشتی متفاوت یافت. درد و رنج آوارگی و از دست دادن خانە و کاشانە رٶیای یک زندگی معمولی را در طول جنگ و پس از آن برای بسیاری از مردم هورامان به تمنایی محال تبدیل نمود. با اتمام جنگ مردم نوسود به شهرشان برگشتند و ویرانه‌ها را از نو ساختند، اما زندگی به روال قبلی برنگشت و زخم‌های گذشته هرگز درمان نشد و همنشین جسم و روح مردم باقی ماند و بسیاری از جمله تنها خواهر کاک جمیل را هم قربانی کرد. هنرمند پرآوازه ما هم یکی از هزاران کسی بود که این دردها و این رنجها را تا لحظه آخر زندگی با خود به دوش کشید، اما هیچ‌گاه از خواندن برای مردم دست نکشید.خود را آزار داد، اما به کس آزار نرساند. نان حنجره خود را خورد، اما دست پیش نامردان و نامردمان دراز نکرد. روحش شاد و آسوده؛ که جبر تاریخی و جغرافیایی و فرهنگی که گویی تقدیر آدمهای متفاوت این سرزمین است به او مجال لحظه‌ای آرامش و آسوده زیستن نداد.  ✔️در خاتمه مصیبت دردناک کوچ این هنرمند بزرگ را که در طول حیاتش چنانکه باید و شاید قدر ندید و بر صدر ننشست به مردم هنردوست نوسود و هورامان و کردستان تسلیت می‌گویم و برای بازماندگان آن عزیز  صبر و بردباری را آرزومندم. ‍🔷 ئا هەورامانە تۆ کەردەن گۆزەر پەیت تازەیە بارا ئاڐ جە من بەتەر کۆگا خەمەکام هۆرگێردێ بە کۆڵ بەرووش هەوارگەی هەورامانی چۆڵ ڕەفێقان بەیدێ دەستم بە دامان فەرامۆش نەکەردێ ماوای هەورامان ئا هەورامانە من گەڕێام پێوە ئاڐ هەر باقیەن من شیام بە ڕێوە یاران هامسەران وەسیەتەن ئامان تەرمەکەیم بەردێ ڕوو بە هەورامان هەی داڐ هەی بێداڐ کەس دیار نیەن کەس جە دەردی من خەبەردار نیەن باقی وەسەلام شاخی هەورامان من مەجنوونوو تۆ ئینەم سەر ئامان https://t.me/kurdistanname