ساجد طیبی

تولیدِ ادبی مشترک انسان و ماشین: در شماره‌ی اخیر The New Yorker داستانی منتشر شده است از شیلا هتی با عنوان According To Alice. داستان را می‌توان در سایت نشریه (https://www.newyorker.com/magazine/2023/11/20/according-to-alice-fiction-sheila-heti) خواند و با صدای نویسنده شنید. نکته‌ی جالب درباره‌ی این داستان این که، آن گونه که نویسنده در انتها می‌گوید، با همکاری هوش مصنوعی نوشته شده است. شیلا هتی در تابستان ۲۰۲۲ شروع به مکالمه با یک چت‌بات می‌کند و از آن پرسش‌هایی می‌پرسد که پاسخ‌هایشان حداکثر یک جمله است. در نهایت او پرسش‌های خود را حذف می‌کند. داستان منتشرشده نتیجه‌ی به دنبال هم آوردن،پاسخ‌های چت‌بات، بعد از حک‌واصلاح‌هایی ویرایشی هتی، است. شرح روند تولید این اثر ادبی را می‌توان اینجا خواند: https://www.newyorker.com/books/this-week-in-fiction/sheila-heti-11-20-23

في الحروبِ لا تثقْ بالله ولا بمُرسَليه من الرجالِ البيضِ ثِق فقط بمَن قاست لكَ نبضَ قلبِك بمَن ناولتكَ الدواء بمَن ذرفتْ دمعةً ونصبتْ لكَ خيمةً في العرَاء (مرزوق الحلبي، شاعر و نویسنده‌ی فلسطینی) *** در جنگ‌ها به خدا و رسولانش تکیه نکن از میان مردمان سفید تنها به آن کس اعتماد کن که نبض‌ات را گرفت به آن کس که تو را دارو داد به آن کس که قطره اشکی ریخت، در حالی که چادری برایت برپا می‌کرد در فضای باز https://alketaba.com/%D9%83%D9%84-%D8%B4%D9%8A%D8%A1-%D9%85%D9%86-%D8%A3%D8%B9%D9%84%D9%89-%D8%A5%D9%84%D9%89-%D8%A3%D8%B3%D9%81%D9%84/

. «زنان و اندیشه» برگزار می‌کند: ❇️«خضرای غزنوی» در شناخت جایگاه و اهمیت تاریخ بیهقی با هم‌خوانی داستان کوتاه در این فرصت اندک، از میان کلمات سترگ و درعین‌حال حریر‌گون بیهقی با داستان‌هایی از دل تاریخ مواجه خواهیم شد، در پیوندگاه تاریخ و ادبیات؛ جایی که هردو معنای مآلوف خود را از دست می‌نهند. سخنران: سحر رضاسلطانی دبیر نشست: ناهید عبدلی 🔹 زمان برگزاری: یک‌شنبه، ۲۱ آبان ۱۴۰۲، ساعت ۱۸-۲۰ (به‌وقت تهران).   🔹محل برگزاری: به‌صورت آنلاین و در پلت‌فرم زوم  (zoom)، با مراجعه به لینک زیر: https://uni-freiburg.zoom.us/j/66836374877?pwd=NktxLzNNNm0xRm8yNnFPcG9HNW9Bdz09 Meeting-ID: 668 3637 4877 Kenncode: QL16HaLcG 🔸دوستانی که تمایل دارند اطلاعیه‌ی برگزاری نشست‌ها، دو روز پیش از هر نشست، برایشان ارسال شود لطفاً ایمیلی برای ما ارسال کنند، به این آدرس: [email protected] مشتاق حضورتان هستیم.         «زنان و اندیشه»

«سردی عادت ایشان سردی شب زمستانی است» نجم‌الدّین ابوالرجاء قمی در «ذیل نفثة المصدور» (اواخر قرن ششم) در ضمن صحبت از «صفی‌الدّین منشی» نامی، که گویا اهل فلسفه بوده است، فرصت را برای حمله به فیلسوفان مغتنم می‌شمارد:

‌صفی‌الدین متهتّک بود، از ورع و تقوی دور. [...] پیوسته مطالعت جهل کردی که مشتی بی‌دین آن را حکمت نام کرده‌اند. ندانستی که احباط دین و اسلام در ضمن آن است و از علّت و معلول گفتن جز عذاب ابد نیاید. ار روزی نماز کردی خبر نادر غریب به آسمان رسیدی.

تا اینجا البته چیز غریبی نیست و از این دست حملات به فیلسوفان امری است آشنا. عجیب هم نیست که مؤلف «ذیل ...» چنین فرصتی را برای حمله به پیشوای قوم از دست نداده باشد:

شیخ رئیس ایشان ابوعلی سینا را در اصفهان با خاک برابر کردند. در هجو او این قطعه نیکو گفته‌اند: شعر یا أیها الشیخ الرئیس الّذی تعزی إلیه الحکمة البالغة إن العلوماً کنت اوضحتها لنا بتلک الحجّة الدامغة کادت تضاهی الوحی لکنّها قد نزلت من غرفة فارغة

آنچه امّا ابوالرجاء قمی در ادامه می‌گوید، دست‌کم برای من غریب است. حکایت سبب مرگ شیخ‌الرئیس مشهور است. برای مثال، حسین خدیو جم بر اساس زندگی‌نامه‌‌‌ی ابن سینا که شاگردِ شیخ، عبدالواحد محمد جوزجانی، نوشته است، درباره‌ی بیماری منجر به مرگ او می‌نویسد (در مقدمه‌ی «ترجمه رساله اضحویة ابوعلی سینا»):

زياده‌روى در شهوات سرانجام جسم نيرومند شيخ را فرسوده كرد. به هنگامى كه علاء الدوله با «تاش فراش» مى‌جنگيد- و ابن سينا همراه وى بود- بيمارى قولنج گريبان شيخ را گرفت. شيخ از ترس آنكه مبادا در هنگامه كارزار و فرار امير، زمين‌گير شود و از همگامى با او بازماند، در يك روز هشت نوبت دستور تنقيه داد. بر اثر اين زياده‌روى، روده‌هايش زخم شد. چون در كار درمان ورزيده بود، خويشتن را با داروهاى مناسب اندكى بهبود بخشيد. اما عليل گشت. زيرا از غذا پرهيز نمى‌كرد، و از صحبت زن دست‌بردار نبود.

چنین سابقه‌ای و شهرتی امّا ظاهراً باعث نشده است که ابوالرجاء حتی در همین یک زمینه هم اعبتاری برای فیلسوفان قائل شود. او بلافاصله پس از ابیات فوق می‌نویسد:

طبع این جماعت سردتر از مزاج مرگ است. ماهی سقنقور ایشان برابر کافور است. طبع صندل به اضافت با ایشان گرم باشد.

[توضیح: ماهی سقنقور در طب سنتی دارای طبع گرم شناخته می‌شده است وموجب تقویت قوای جنسی، و صندل دارای طبعی سرد و موجب کاهش قوای جنسی.] در واقع به نظر می‌رسد برای مؤلف «ذیل ...»، با فرض اطلاع‌اش از این شایعات راجع به ابن سینا، دغدغه‌ی اصلی انکار چنان توانی در شیخ بوده است که در حکایات شاگردان او آمده است و نه توسل به آن حکایات برای متهم کردن او و فلاسفه به فسق و فجور.

می‌شود از بیانیه‌ی پنج بازیگران سرایل «فرندز» چیزها آموخت درباره‌ی آداب سوگواری. بیانیه‌ای که پس از چند روز از مرگ متیو پری (بازیگر نقش چندلر بینگ) منتشر شده است. می‌گویند: “We are all so utterly devastated by the loss of Matthew,” the five actors said. “We were more than just castmates. We are a family. There is so much to say, but right now we’re going to take a moment to grieve and process this unfathomable loss. In time we will say more, as and when we are able. For now, our thoughts and our love are with Matty’s family, his friends, and everyone who loved him around the world.” این را مقایسه کنید با مسابقه‌هایی که به راه می‌افتد میان «فرهیختگان» وطنی پس از مرگ هر یک از مشاهیر: انتشار عکس‌های دو نفره، ذکر خاطراتی از معاشرت‌های دو نفره که تنها شاهد آن اکنون در وادی خاموشان است، نقل یا یادآوری ارادتِ تازه گذشته به راوی، و قس علی هذا. مسابقه‌ای برای نمایش هر چه بیشتر «خود» راوی در پس‌زمینه‌ای کم‌رنگ از زندگی متوفی. در یک کلام می‌توان فرق آدم حسابی مبادی به آداب سوگواری را فهمید با آدم دوزاری تشنه‌ی توجه. https://www.theguardian.com/tv-and-radio/2023/oct/31/matthew-matt-perry-death-friends-stars-cast-tribute-statement

از شهرام شیدایی از دفترِ شعرِ «سنگی برای زندگی سنگی برای مرگ» پُشتِ هر اسمی داستانی می‌خوابید پُشتِ هر داستانی لکه‌هایی از خون بود وقتی آسمانِ آن اسم در هم می‌پیچید وقتی آن اسم را زنده می‌کردند بوی خونی دیوانه می‌پیچید در فضا خونی دیوانه از خدایانی که زمینِ زیرِ پایشان را دیگرباره می‌خواستند اقتدارِ پیشینشان را در چنگ‌هایشان دیگرباره و می‌خواستند مغزهای ما را با عظمتِ خود پُر کنند و ما خود چنین می‌خواستیم و می‌خواستند ترسْ همیشه در ما چیزی چون سنگینی و ثقلِ زمین باشد و ما خود چنین می‌خواستیم و می‌خواستند تا خرخره از وجودِ آنان پُر شویم یعنی خفه شویم و ما خود چنین می‌خواستیم و می‌خواستند تسخیرِ ابدیتِ ... اما دیگر در مغز من پرنده‌ای از آنان پَر نمی‌زند #داریوش‌مهرجویی

نکبت و تباهی مطلق اگر تصویر بود، چیزی بود شبیه این تصویر: مشتی دلقکِ حقیرِ پلید که بی‌سوادی و بی‌مایگی کمترینِ رذایل‌شان است. با این حال، اشتباه است اگر فکر کنیم این نکبت تباهی کار اینان است. اینها حقیرتر از آن اند که مضحکه شدن دانشگاه را کار آنها بدانیم. این صرفاً تصویر پایان فرایندی است که با انقلاب فرهنگی شروع شد، و در همه‌ی این سال‌ها به اشکال مختلف ادامه یافت. گاه با تحمیل شبه‌استادان "متعهد" به دانشگاه و گاه با اخراج، بازنشسته و خانه‌نشین کردن استادان بله‌قربان-ناگو‌؛ گاه با حذف‌های موردی و فردی و گاه با پاکسازی‌های فله‌ای و سیل‌وار؛ گاه با اعمال تصمیم‌های سلیقه‌ای و گاه با مصوبه‌های احمقانه شورای عالی انقلاب فرهنگی. و در همه‌ی این سال‌ها این ویرانی همراه بوده است با سکوت خفه‌کننده‌ی استادانی که، اگرچه خود از طایفه‌ی حرامیان نیستند، اما گمان می‌کنند مصلحت آن است که خود را به ندیدن بزنند و می‌پندارند دارند با این کار چراغی کم‌سو را برای آینده روشن نگاه می‌دارند. غافل از آنکه نهاد دانشگاه که ویران شد، چراغ آنها هم یا زیر آوارش مدفون می‌شود یا در بهترین حالت به کار تزئین تابلوی سیرک حضرات می‌آید.