Javhari fard

Ассалому алайкум! Даврамиз номини "Жавҳари фард" деб ўзгартирдик. Қадимий сўз. Бўлинмайдиган нуқта. Қисмларга ажратиш мумкин бўлмаган парча... Жавҳари фард ҳақиқат дегани ҳам. Даврамиз ҳақиқат талабгорлари ва самимият соҳиблари учун очиқ! Жавҳари фардга хуш келибсиз!

Инсон асл ҳаётни кашф этиб, унда яшашни бошлаган вақтида ўлим билан дўстлашади. У давргача ёлғон ва пуфак каби сохта сўзларга алданиб юради. Амин бўлинг, инсониятнинг жуда катта қисми ҳақиқатни, асл ҳаётни кашф этмади. Исломда бўлганлар бу ҳақиқат билан юзлашдилир. Аммо ҳақиқатнинг ўзи билан, унинг барча сифатлари ҳам танишганлари йўқ. Шу боисдан енгил-елпи нарсалардан ҳам ҳаяжонланиб, ботилни ҳимоялаб юрадилар. Ҳақиқатга эса йўлбошчисиз етиб бўлмайди. Демократия ёлғони инсонлардан устозга итоат имконини олиб қўйди ва ўзибилармонлик жарига ташлади. Кошки, буни англаб етсалар, йўқ, англамайдилар, ботил ҳимояси учун жонларини бериб курашадилар. Бир куни бир хонага мусича кириб қолибди. Уйнинг қалби салим эгаси мусичани чиқариб юбориш учун эшикларни очса ҳам, чиқмасмиш. Яхшиси, ўзим қушни ушлаб ташқарига қўйиб юборсай деса, бечора қуш ундан қочиб ўзини деворга, эгикка, дераза рахига урармиш. Кошки, у билсайдики, уй эгаси уни озодликка чиқармоқчи! Ҳурматли ёшлар! Деярли ҳаммангиз мусичага ўхшайсиз. Ўткан кунларнинг ёлғон манзарасига ошиқ бўлишдан сизга фойда йўқ. У сизга меҳробдан фақат чаёнлар чиқади деб сафсата сўқади. Сиз юлдузли тунларга қараб хаёл сурасиз, ҳолбуки, у дунёнинг ишларидан бир зарра ҳам рост гапни айтмайди. Ва ҳоказо.

Мана, "Сукунатдаги суҳбатлар"да бироз сукунатни буздик. Энди эса докторликни ёзишда давом этамиз. Сизларни яхши кўраман. Шунчаки, фикрлашга ундадим, холос. Мактабда ўқитилган ҳамма гап ҳам мутлақ ҳақиқат эмас-ку.

Бадиий асар ўқиганингизда тўрт жиҳатга эътибор беринг: 1. Қаҳрамонларига. Уларнинг муаммо ва гапларига. ахлоқига. 2. Ёзувчининг қайси томонда эканига. 3. Бу асар инсонга қандай таъсир қилишига, яъни фикрни қай даражада ўзгартиришига. 4. Халқ ва миллат ҳурлиги учун хизмат қиладими, йўқми деган саволни беринглар. Бу энг умумий ёндашув. Яна жуда кўп жиҳатлари бор.

Шошиб фикр билдиришдан аввал уч дақиқа ўйланглар ва балки тўғридир, хато бўлса, қаери хато денглар овоз чиқариб. Адабиётимиз бўм-бўш ва сўнгги юз йилликда адабий тафаккуримиз ғарибдан ғариб бўлиб кетган.

Сизлар Абдулла Қодирий рус-тузем мактабида таълим олганини унутманглар! Рус-тузем мактаби қандайлигини эса википедия ҳам айтиб беради.

Абдулла Қодирий маиший тафаккурли бир одам эди, шунингдек, озиган исломофоб. Ёзувчилик бобида эса ҳаваскордан юқори, профессионалдан қуйи. Ҳали умуммиллий ёки умуминсоний сферада тафаккур қиладиган даражага чиқмаган эди, раҳматли.

ДИНИНИ СЕВГАН ОДАМ "МЕҲРОБДАН ЧАЁН" РОМАНИНИ ЁЗМАСДИ Қодирийнинг динга, хоссатан, Исломга фобияси ёки нафрати бўлган бўлса керак. Худо гуноҳларини кечирган бўлсин. Чунки мусулмонлар сажда қиладиган меҳробдан чаён чиқди деб ёзиш учун одамнинг табиати қандай бўлиш керак, билмадим. Бу романда мусулмон жамияти қолоқ ва паст деб тасвирланган. Илмсизлар улуғланган, илмлилар хор кўрилган, масалан. илм тарқатувчи Солиҳ махдум салбий бўёқларда берилган, лекин Анварнинг ўртоқлари, илмсиз сўконғир ва жоҳиллар мақталган. Давлат раҳбари хотинбоз кўрсатилган. Бу ҳеч бир тўғри мафкурага мос эмас. Ҳаёт қонунияти шуки, бўзчининг боласи бўзчи, олимнинг боласи олим, деҳқонники деҳқон бўлган. Аммо Қодирий бўзчининг боласидан салкам инқилобчи ясаган, яъни Анвардан. Инсонларнинг салоҳиятлари уларнинг зотига яширинган бўлади, шу боис улуғ ва олийнасаб инсонлар ҳамиша юксак тарбияли бўлганлар ва улар миллатни тамсил этадилар. Бироқ Қодирий бу қоидани писанд қилмаган. У советлар ғояси - паст табақаларни улуғлаш йўлидан борган. Албатта, буни онгли қилмаган. 24 ёшида илк романнни ёзган йигитча эди у. Демак, дунёқараши ҳам шунга яраша бўлган. Ўзбек халқ оғзаки ижодига мансуб биргина "Алпомиш"данинг бир бетига бу одам ёзган икки роман тенг эмас. Масалан, чўридан бўлган бола "Алпомиш" достонида хоин ўлароқ тасвирланган, яъни Ултонтоз. У чўри, яъни зоти тайинсиз хотиндан туғилган никоҳсиз бола эди. Отасини қамади, юртда зулмни кучайтирдию Алпомиш эса аслзода ва олижаноб, мард инсон - унга ўз жойини кўрсатди ва халқни адолатли кунларга етказди. Бу оддий қоида. Халқ донишманд, аммо содда, Қодирий халқни алдаган, арзон романлари билан одамлар тафаккурини бузган ҳамда ҳақиқатларга хиёнат қилган.

"Ўткан кунлар" ўртача асар. Қаҳамонлар саъвияси паст, маиший фикрга мойил. Айрим исбот: 1. Юсуфбек ҳожи: оиласи бошқарувни хотинига топшириб қўйган бўшанг эркак. 2. Отабек икки хотин орасида адолат қила олмаган ландавур. Халқ қалбида ўзига ишонч уйғотмайдиган асар. Халқ онгига сен шу қадар хорсан деган ғояни қуяди. Халқни ўз миллий давлатига қарши фикрлашга ундаган ва ўша давлатлардан қўрқиб, советга қул бўлишга ундаган асар. Чунки Қодирий даврида ўтмишни кирлик ва қора деб кўрсатиш жорий бўлиб турган совет ҳукуматига симпатия уйғотиш учун хизмат қилган. Отабекнинг икки хотинни эплолмаган эсипаст қилиб тасвирлаш одамлар Аллоҳ берган рухсатга нисбатан антипатия уйғотган. Бизда "Ўткан кунлар"ни кўр-кўрона улуғлаш у ёзилган даврдан қолиб келаётган традиция. Халқ ўша вақтда бундай услубдаги асарни ўқимагани учун берилиб ўқиган ва шу сабабли бу асар гард юқмас олийшон матндек кўрилиб қолди. Жадидларга келса, улар миллий ҳаракатчи эмас, Ғарб ғояларига эргашган тоифа эди. Қодирийда ҳам шунга ишора бор, масалан, Отабек айнан Шамайга бориб келгани учун фикри очиқ деб тасвирланган, гўё бу ўлкада умуман фикрли одам йўқдек, умуман халқ ғамини ўйлаган ва халқни инқироздан олиб чиқишга уринган одам йўқдек кўрсатилган. Ва ҳоказо. Фикрлар борми?