MAUARA-NAHR ما وراء النهر

Дәрістер шәкірттер үшін. Жеңілдік таңға дейін

Ханафи мәзһабының классикалық мәтіні саналатын “Мухтасар әл-уиқая” кітабынан “Ораза, қажылық, Неке, талақ, сауда” баптарынан өткен сабақтарымды және усуль шәши, мәтн манар сабақтарын алғысы келетіндер болса, осы жерді басып жекеге шықсын. Усуль шәши кітабынан сабақтар жаңадан өтілген.

Пайғамбарымыздың аты айтылғанда салауат айтудың үкімі Ханафи мәзһабының дерлік барлық ғалмдары мұсылман адам өмірінде бір рет намаздан тыс пайғамбарымызға салауат айтуы - парыз. Пайғамбарымыздың мүбәрак аты айтылғанда салауат айтудың үкімінде имам Тахауй мен Кархи екі түрлі пікірге барған. Имам Тахауй: “бір мәжілісте бірнеше рет айтылса, бір рет салауат айту - уәжіп”, десе имам Кархи: “мустахаб” деген. Имам Кархидің сөзіне имам Сарахси басымдылық беріп “Имам Тахауй хадиске сүйенген болса да, бұл ісі арқылы ижмағқа қарсы келді”, дейді. (Бәхр райқ 1/346, Әл-Бинәя 2/276) Қорыта келе, пайғамбарымыздың аты айтылған кезде бір рет салауат айту - басым бөлік ғалымдардың құзырында мустахаб.

Сөз — қолдана білген адамға мықты қару.

Телеграмдағы қазақ каналдары ішінен тек мына екі ғана каналды оқиды екенмін: https://t.me/muftyat_kz https://t.me/beisenaliolzhas https://t.me/abuhammad01 Қалған бәрі арабша, түрікше, өзбекше)

Қалыпты жағдайдағы ақ түсті сұйықтық (выделение) дәретті бұза ма?   Әйелдерде қалыпты жағдайда қынаптан сұйықтық жиі бөлініп отырады. Бұл сұйықтықтың «мәни», «мәзиге» қатысы жоқ. Әйелдер өз араларында оны – ақ түсті «выделение» деп атайды. Фиқһ кітаптарымызда бұл сұйықтық — «рутубатул фардж дәхили» деп айтылған. Көптеген қыз-келіншектерді «осы сұйықтық дәретті бұза ма, жоқ па?» деген сұрақ мазалайды. Ең алдымен, бұл сұйықтықтың нәжас немесе таза екеніне тоқталып өтсек. Ханафи мәзһабының негізін салушы имам Әбу Ханифаның пікірінше, «рутубатул фардж дәхили» егер мәни, мәзиге араласпай, өздігінен шықса — таза сұйықтық үкімінде болады. Ал имам Мұхаммедтің көзқарастарында нәжіске жатады. Яғни киімге тисе, оны кетіріп тастау керек. Алайда «ең дұрыс көзқарас — имам Әбу Ханифаның көзқарасы, әрі осы көзқараспен пәтуа беріледі, деген ғұламаларымыз. Сәйкесінше Ішкиімге тиген жағдайда оны кетіру шарт емес. Ендігі кезекте «бұл сұйықтық дәретті бұза ма?», деген сұраққа жауап іздеп көрелік. Ханафи мәзһабының ең негізгі көзқарасы бойынша, бұл сұйықтық нәжас шығатын орыннан шыққандықтан, дәретті бұзады. Алайда соңғы ғасырда өмір сүрген ханафи мәзһабының ғалымы — Шейх Мустафа Зәрқаның пәтуасына сүйенсек, «егер бұл сұйықтық мәниге және мәзиге араласпай, өздігінен шығатын болса, дәретті бұзбайды. Адамның денесінен шыққан тер дәретті бұзбағаны секілді бұл сұйықтық та дәретті бұзатын факторға жатпайды», - деген. Түйін: Көпшілік әйелдерде осы жағдай жиі орын алады. Тіпті кейбір қыз-келіншектерде ақ түсті сұйықтық үздіксіз немесе жиі бөлініп тұруы мүмкін. Осы жағдайды зәрулік деп тарса, мүфти «выделение дәретті бұзбайды» деп пәтуа беруіне болады. Өйткені, «Росмуль Муфти» қағидасы бойынша: «қиыншылық келген жағдайда іс жеңілдетіледі», яғни қынаптан бұл сұйықтық бөлінген сайын дәрет алу немесе намаз оқып жатқанда сұйықтық бөлініп, қайта дәрет алып, намазды басынан оқу әйелдерге қиындық тудырады. Осыны ескеріп, «ешқандай нәжіске араласпай, өздігінен бөлінген сұйықтық дәретті бұзбайды» деуге негіз бар. Ықтияттылықты сақтаймын деген адам бұл жағдайда үзірлі адамның үкімінде болып, әр намаз үшін дәрет алғаны абзал.

Бір айдан соң Ақтөбе медресе колледжімізде жаңа оқу жылына қабылдау кезеңі басталады. Араб тілін және фиқһ ілімін терең оқығысы келетіндер бар ма? Бұйырса осы жылы медресімізде ең мықты кадрлар дәріс беруге келеді. Айтпақшы, құжаттарыңызды өзім қабылдап аламын😉

Екіншісі: Хайыз көруде орны сақталып, сандар өзгеруі мүмкін. Мысалы, бір әйел әр айдың алғашқы 5 күнінде хайыз қанын көріп, келесі айда 5 күн емес, 6 күн қан көрсе, бұл жағдайда 6 күннің бәрі хайыз күндері болады. Сәйкесінше әлгі әйелдің хайыз көрудегі әдеті 5-тен 6-ға өзгерген болады. Өйткені, хайыздағы ескі әдет күн жаңа әдет күнге бір хайыз көрумен өзгереді. Пәтуа осы пікірмен берілген. Ал имам Әбу Ханифа мен имам Мұхаммедтің көзқарасы бойынша, әлгі әйел келесі айда тура солай 6 күн қан көрген кезде ғана әдеті 5-тен 6-ға өзгерген болады. Әдет күнінің өзгеруіне бірнеше мысалдар: Бір қыз бала алғаш рет хайыз көрді делік, хайыз қаны 6 күнге барып, толық тоқтады, ол қыздың хайыз көрудегі әдет күні – 6 күн. Келесі айда қан 6-дан асып, 7-күнге келіп тоқтаған жағдайда осы 7 күн оның жаңа әдет күні болып бекітілді. Келесі айда қан тоқтаусыз 7 күннен асып, 12-күнге жетіп тоқтаса, соңғы әдет күніне, яғни 7-ші күнге қайтарылып, 8-12 күн аралығындағы намаздардың қазасын өтейді. Келесі мысал: Егер хайыздағы әдеті 6 күн болып, келесі айда 6 күннен асып, 10 күнге жетпей, мысалы 9-күні тоқтаса және тоқтаған соң 15 күн бойы мүлдем қан келмесе, оның хайыз көрудегі әдет күні 6-дан 9-ға өзгерген болады. Өйткені, 3 пен 10 күннің арасында келген қандар хайыз қандары болып есептеледі. Тазалық күндеріндегі мерзім де тура осылай өзгеруі мүмкін. Мысалы, бір әйел хайыз тоқтаған соң 17 күн таза болып жүрсе, осы 17 күн оның тазалықтағы циклі болып бекітіледі. Бұл тазалық циклі өзгеруі мүмкін. 17 күн таза болып жүрген әйел келесі айда 15 күн, не 20 күн таза болып жүрсе, осы 20 күн оның жаңа тазалық циклі болады.

Хайыздағы әдет күндердің өзгеруі Әр әйелдің ай сайын хайыз көруде әдет күні болады. Мысалы, кейбір әйелдер әр айда 7 күн хайыз көрсе, кейбір әйелдер 5 күн хайыз көреді. Бұл әдет күн әр айда өзгеруі мүмкін немесе өзгермеуі де мүмкін. Көпшілік қыз-келіншектерге хайыз көруде тұрақты бір күннің болмауы қиындық тудырады. Себебі оқитын намазы мен басқа да құлшылығы тікелей осы хайызға байланысты. Әдет екі түрлі болады: 1. Тұрақты; 2. Тұрақсыз. Егер хайыз алдыңғы әдет күннің уақытына сай келесі айда да тура солай келсе, әдет тұрақты деп саналады. Мысалы, хайыз осы айда 120 сағат яғни 5 күн келіп, келесі айда да тура 120 сағатқа жетіп тоқтаса, әдеті өзгермеген. Әдеттің тұрақсыз болуы екі түрлі болады. Біріншісі: Қан келудегі орны ауысып, әдет сандары сол күйінде қалуы мүмкін. Мысалы, бір әйел әр айдың алғашқы 5 күнінде хайыз көреді. Алайда бұл жолы әдеттегідей айдың алғашқы бес күнінде емес, 6-10 аралығында 5 күн қан келді, яғни хайыздағы сандар сақталып, орны өзгеріп кетті. Осы жағдайда «қан келмесе де әлгі әйелдің алғашқы 5 күнін хайыз дейміз бе немесе 6-күннен бастап, 5 күн келген қанды хайыз деп айтамыз ба?», деген мәселеде имамдарымыз екі түрлі пікір айтқан. Имам Әбу Ханифаның көзқарасында: егер келесі айда да хайызы тура осылай, яғни 6-күннен бастап 5 күн келсе, әдеті өзгерген болады. Ал егер келесі айда қан бұрынғыша айдың басында 5 күн келсе, алдыңғы айдағы 6-10 күн аралығындағы қан — үзір қаны боп саналады. Сәйкесінше осы аралықта оқымаған намаздарының қазасын өтейді. Өйткені, имам Әбу Ханифаның пікірінше, хайыздағы жаңа әдет күн — екі рет қайталанғанда ғана өзгереді. Яғни екінші айда да әуелгі айдағыдай хайыз көрген кезде ғана жаңа әдет күні бекітіледі. Имам Әбу Юсуфтың көзқарасы бойынша, бұл жағдайда 6-10 аралығында келген қан — хайыз күндері болып есептеледі. Келесі айда айдың алғашқы 5 күнінде қан келсе де, алдыңғы айдағы намаздардың қазасын өтемейді. Себебі имам Әбу Юсуф бойынша: ескі әдет жаңа әдетке бір рет хайыз көрумен өзгереді. Яғни әр айда хайызы қай күнге, қай уақытқа жетіп тоқтаса — әдеті сол болып саналады. Пәтуа осы көзқараспен, яғни имам Әбу Юсуфтың көзқарасымен берілген.