Saidahmadov

Гапираётган одамнинг кўзи косасидан чиқиб кетай дебди. Ким ўзи бу? @Jamoliddin_Bobojonov

Auditoriyada jimlik. Keyin bir-ikki ahamiyatsiz savollar bo‘ldi va ularga ham aniq va asosli javoblar berdim. Dars tugash arafasida savolimni yana takrorladim: Alifboga kiritilayotgan o‘zgarishlarni ma’qullaysizmi? 101 nafar talabadan 2 nafari qarshi bo‘ldi, 2 nafar betaraf va 97 nafari ma’qulladi. Xudoga shukur! Tushuntirsa bo‘lar ekan… Qadrli vatandoshlar, millatdoshlar! Yurtimiz kelajagi bo‘lgan yoshlar! Tilimiz taqdiri hal bo‘lmoqda, masalaning mohiyatini anglashga harakat qiling, yuzaki yondashib, tushunmasdan fikr bildirmang! Aslida alifbo islohoti Sizning foydangizga, sizning kelajagingiz uchun bo‘lmoqda, buni unutmang! Aslida, menga qolsa, barcha turkiy davlatlar uchun mushtarak alifbo qabul qilinsa ayni mudao bo‘lar edi. Biroq bu orzuyimizni amalga oshishini uzoq kutishga to‘g‘ri keladi nazarimda. Nima bo‘lganda ham alifbo islohoti bo‘yicha hamjihat bo‘laylik. Aks holda bu imkoniyatni ham qo‘ldan chiqarib yana yillar davomida alifbodagi og‘riqlarni ko‘tarib yurishga to‘g‘ri keladi… Farhod Bobojonov — Filologiya fanlari nomzodi, Davlat tilida ish yuritish asoslarini o'qitish va malaka oshirish markazining Qoraqalpog'iston Respublikasi hududiy bo'linmasi rahbari. @haqiqatdaIlyos

Nega lotin alifbosini isloh qilish kerak? Bugun Qoraqalpoq davlat universiteti o‘zbek filologiyasi fakulteti 1-kurs talabalariga “Davlat tilida ish yuritish” fanidan ma’ruzam bor edi. Mavzu “O‘zbekistonda davlat tiliga oid qabul qilingan normativ-huquqiy hujjatlar”. Rejaning bir bandi 2021-yil 10-fevralda qabul qilingan Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining «Lotin yozuviga asoslangan oʻzbek alifbosiga bosqichma-bosqich toʻliq oʻtishni ta’minlash chora-tadbirlari toʻgʻrisida»gi 61-sonli qarori edi. Mavzuning bugungi kunga to‘g‘ri kelgani ayni muddao bo‘ldi. Chunki talabalar orasida kechagi lotin alifbosi islohiga bag‘ishlangan anjuman takliflari qizg‘in muhokama qilinayotgan ekan. Avvalo, talabalarga savol berdim: Alifboga kiritilayotgan o‘zgarishlarni ma’qullaysizmi? 101 nafar talabadan 93 nafari qarshi bo‘ldi, 5 nafar betaraf va 3 nafari ma’qulladi. Sababini so‘raganimda, kimdir masalaning iqtisodiy tomonini, kimdir hozirgi alifbo shakliga o‘rganib qolganini aytdi. Ko‘pchilik esa nima uchun qarshiligini o‘zi ham bilmas ekan. Men ham o‘z munosabatimni bildirdim… Nega lotin alifbosini isloh qilish kerak? Buning bir qancha sabablari bor: 1. Hozirgi lotin alifbosidagi o‘ va g‘ harflari o‘zgartirilmasa, kompyuter imkoniyatlaridan to‘liq foydalana olmaymiz. Bu harflarni yozish uchun klaviaturada 6ta tugmani bosish kerak: o(yoki g)+bo‘shliq+’(belgi tugmasi)+orqaga qaytish+oldindagini o‘chirish+keyinga o‘tish=o‘(yoki g‘). Bu texnik muammo, buni hal qilish uchun klaviaturaga biror ishlatilmaydigan harf o‘rniga (masalan w) o‘ (yoki g‘) harfini joylashtirish mumkin. Biroq kompyuter (sun’iy intelekt) bu harfni tanimaydi va tan olmaydi. Chunki Yunikod belgilar tizimida bunday harfiy belgi yo‘q, uni kiritib ham bo‘lmaydi. Shu sababli hozirgi alifboda yozilgan matnlar ustida turli xil amallar qilganimizda aynan shu harflar qatnashgan so‘zlarda kutilgan natijaga erisha olmaymiz. Ya’ni o‘zbek tilini hozirgi alifbo bilan kompyuter tiliga aylantirib bo‘lmaydi. To‘liq kompyuterlashmagan til halokatga uchrashi muqarrar. 2. Sh harfi yoshlar uchun noqulaylik tugdirmoqda. Sh harfi ifodalaydigan tovishni berish uchun yoshlar orasidagi shaxsiy yozishmalarda w (kirilcha ш harfiga o‘xshagani uchun) harfidan foydalanish urfga kirgan. Islohot bahonasida bu qusurdan qutilish imkoni paydo bo‘lmoqda. Bu imkoniyatdan albatta foydalanish kerak. 3. Ch harfiga c belgisining qabul qilinayotganligi ham to‘g‘ri qaror. Turk va ozarbayjon alifbolaridagi kabi bu tovush uchun ç harfini (oldingi loyihada shunday edi) qabul qilish mumkin. Biroq alifboda c harfi bo‘lmasdan undan hosil qilingan yasama ç qo‘llanilishi mantiqsiz bo‘lar edi. Shu bois bu qarorni ham to‘g‘ri qabul qilish kerak. 4. ng harfiy birikmasini alifbodan chiqarish masalasini uzil-kesil hal qilish lozim. Mazkur harfning alifboga kiritilishi harfiy birikmani doim bir tovush sifatida talaffuz qilishni taqazo etadi. Vaholanki, ng birikmasi ko‘plab o‘rinlarda ikkita mustaqil tovushni ifodalaydi (menga, unga, senga, vatanga va h.). Mazkur harflar qaysi holatlarda bir tovushni, qaysi holatlarda ikki tovushni ifodalashini imlo qoidalari bilan tartibga solish mumkin. Islohotga qarshi chiquvchilarning etirozlariga javoblar: Islohot iqtisodiy jihatdan hech qanday zarar keltirmaydi. Shaxsni tasdiqlovchi hujjatlar, tashqi yozuvlar, yo‘l ko‘rsatkichlari uzog‘I (avtomatik tarzda kattalashib ketgan harfni ataylab tuzatmadim, bu holat islohot zarurligining yana bir isboti) bilan besh o‘n yil ichida joyiga tushadi. O‘ttiz yil bo‘ldi ikki yozuv orasida sarson bo‘lib yuribmiz-ku, to‘rt harfning to‘rt besh yillik muammosi nima bo‘libdi. Hozircha faqat birinchi sinf alifbo kitobini yangilasa yetarli. Qolganlari vaqti-soati bilan amalga oshirilaveradi. Yoshlar hozirgi alifboga o‘rganib qolishgan ekan!? Axir biz (yoshim ellikdan oshgan, kiril yozuvida savod ochganman) siz uchun o‘z yozuvimizdan butunlay voz kechyapmiz-ku, to‘rtta harfning o‘zgarishini qabul qilish shunchalik qiyinmi?! Unda siz boshqa tillarni qanday o‘rganasiz?

Xushnudbek Xudoyberdiyev va Eldor Asanovning alifbo islohi bo'yicha konferensiya ishtirokchilari va jamoatchilikka murojaati. @haqiqatdaIlyos

"Yon beraylik, shu islohot amalga oshsin", demoqda Xushnud Xudoyberdiyev.. Hey, baraka topgurlar, oldin shu "islohot"ning zaruratini tushuntirib beringlar. Oʻzi nima uchun, kimga kerak? Shunchaki qaysidir hujjatga, dasturga "alifboni isloh qilish" masalasi kirib qolgani uchunmi? Hujjatlarga kiritilgan qanchadan-qancha bandlar, tamoyillar, qoidalar bajarilmayapti, ularning oldida bunisining bajarilmay qolishi kichik masala boʻlsa kerak. Hozirgi alifbo ideal emas, mukammal emas. Lekin shu paytgacha lotin yozuviga toʻliq oʻtmaganimiz sababini boshqa joydan qidirish kerak, alifboning nomukammalligidan emas. Balkim oldin davlat tiliga toʻliq oʻtish masalasini hal qilarmiz, a labbay? Hozirgi alifbo texnologiyalar uchun muammo tugʻdiryaptimi? Muammo aynan nimada va uning alifboni oʻzgartirmasdan yechish yoʻllari qidirib koʻrildimi, tadqiq qilindimi? Gap faqat xarajatdan qochishda emas. Biz aslida xatoni 1993-yilda, undan keyin 1995-yilda qilib boʻlganmiz. Misol uchun, 1995-yilda kimdir "burgaga achchiq qilib koʻrpani yoqqanida" (1993-yil qabul qilingan qonunga hech qanday tuzuk-quruq asos va tadqiqotlarsiz oʻzgartirish kiritishni taklif qilganda) oʻsha paytda "tepa" aytgan "любой" narsani oqlab beradiganlar oqlab berishgan, "hozir kelayotgan" deputatlarimiz yoqlab berishgan. Hozir shu xatoni qaytarmoqchimiz. Men taklif qilinayotgan oʻzgarishlarda na ilm va na mantiq nuqtayi nazaridan asos koʻrmayapman.

🤔 Mukofot uchun ishlamagan ma’qul, aslida. Qolgan uyg’oqlar…