Sharqshunos tarixchi

Hindukush qirg'og'idagi Ulug' Vatan urushi ... Buyuk g'alaba nafaqat g'arbiy frontlarda, balki uzoq Afg'onistonda ham qo'lga kiritildi. Shimoliy Afg‘oniston Turkiston va Kaspiybo‘yi o‘lkasi Rossiya imperiyasiga qo‘shib olingandan beri Rossiya imperiyasining O‘rta Osiyo mintaqasi, keyin esa SSSR uchun beqarorlik manbaiga aylandi. Bu beqarorlik Afg'onistondagi ichki siyosiy vaziyatga ham, Britaniya tomonining faoliyatiga ham bevosita bog'liq edi. 1920-yillarning o'rtalarida.l Butunittifoq Kommunistik partiyasi (bolsheviklar) Markaziy Qo'mitasining Afg'oniston bo'yicha maxsus komissiyasi tuzildi, unga Sovet Rossiyasining afg'on yo'nalishidagi siyosatini ishlab chiqish va nazorat qilish vazifasi yuklandi. 1929 yilda V.Primakov qoʻmondonligidagi otryadning muvaffaqiyatsizlikka uchragani bolsheviklar rahbariyatini gʻazablantirdi o‘z navbatida qo‘rqitdi ham[1]. Komintern afg'on siyosatini muayyan qayta ko'rib chiqdi. “Yangi amir, inglizparast Muhammad Nodirshohning hokimiyat tepasiga kelishi bolsheviklar uchun “Buyuk oʻyin”ning Osiyodagi yangi bosqichida, eng yuqori Sovet va Komintern doiralarida magʻlubiyatga uchrash edi. Bir muncha vaqt sovetlarning Afg'oniston xalq inqilobiy partiyasini tuzish va Afg'onistonda xalq respublikasini barpo etish haqidagi avanturistik g'oyalar ustunlik qilib turdi. Ya‘ni bosib olish haqida o‘ylay boshlashdi. Biroq, SSSRning o'zida ijtimoiy-siyosiy vaziyatning keskinlashishi, xalqaro vaziyatning yomonlashishi (jahon iqtisodiy inqirozi, Uzoq Sharqdagi mojaro va boshqalar) uzoq vaqt davomida Afg'oniston muammosini ikkinchi darajaga o'tkazdi va sovet-afg'on munosabatlari turli ijtimoiy siyosiy tizimga ega bo'lgan qo'shni davlatlar o'rtasidagi passiv o'zaro ta'sir uslubiga aylandi.[2] “Afgʻoniston yetakchiligida Buxoro, Fargʻona va Turkistonni birlashtirishga borib taqaladigan mustabid tuzum va ichki imperializm gʻoyasi amalda o‘sdi. Harbiy jihatdan bu kombinatsiya xavfli emas - biz Afg‘onistonni bemalol egallashimiz mumkinligiga ishonchimiz komil. Ammo Afg‘on xalqini do'st deb bilamiz lekin u bizni Turkiston bilan qo‘shnilik jihatidan xavotirga solmoqda”, — deyiladi RKP (b) MK Turkkomissiyasining Moskvaga yo‘llagan maktubida (1920 yil yanvar). [3] Buyuk Britaniya esa o'sha davr uchun an'anaviy bo'lgan mintaqaviy faolligini va Afg'onistonning o'zida vaziyatning o'ta murakkabligini hisobga olgan holda, 1920-yillarning oxirlarida bosmachilar harakatini qo'llab-quvvatlash samaraliroq deb hisobladi. Shunga qaramay Bosqinchilik xarakteridagi kayfiyat ham bo'lib, asosan Kobul amiri qurshovida bo'lgan Britaniyaparast doiralardan ilhomlangan. Amir Nodirshoh hukmronligining qisqa davri (1929-1933) zamonaviy Afg'oniston tarixida o'ziga xos rol o'ynadi, ichki siyosatda islom omilining kuchayishi bilan bir vaqtda, hatto Afg'oniston uchun ham misli ko'rilmagan ruhoniylar mavqeini kuchaytirishi bilan ajralib turadi. Shariat qonunchilikning asosi bo'ldi - “Jamiati Ulamo” ulamolar kengashi tashkil etildi, uning vazifalariga qonunlar ishlab chiqish va davlat organlari tomonidan diniy ko'rsatmalarning bajarilishini nazorat qilish kirdi. Bu jarayon 1931 yilda yangi konstitutsiyaning qabul qilinishi bilan mantiqiy yakuniga yetdi. Uning birinchi moddasida hanafiy mazhabidagi sunniy islom mamlakatda rasmiy din sifatida e'lon qilingan. Aholining diniy ishonchini nazorat qilish maxsus nazorat vazirligi - “Vazirat al-ixtisob” tomonidan amalga oshirildi. 1931 yilgi konstitutsiyaga ko‘ra, xalq ta’limi ruhoniylarning vakolati bo‘lib, faqat erkaklarga ovoz berish huquqi berilgan. Davomi bor... Kanalga obuna bo‘ling 🖌@Sharqshunos_tarixchi

#arxiv 🇹🇷📹🇹🇷 Shuningdek, Erdog'an:

🗣“Bu zolim hukumat qadrdon xalqimizni bir piyola choy va pecheniyga ham loyiq ko‘rmaydi. Unga qanday ergashasiz, qanday ovoz berasiz? ”

🥨 Turkiyada narx o'sishining o'ziga xos ko'rsatkichi bo'lgan "pecheniye indeksi" mavjud. Agar oddiy pecheniye narxi ko'tarilsa, unda hamma narsa ko'tariladi. So‘nggi yillarda ham shunday bo‘ldi. Kanalga obuna bo‘ling ✒️@Sharqshunos_tarixchi

#sehrli_sharq Mag‘ribdan lavhalar Kanalga obuna bo‘ling ✒️@Sharqshunos_tarixchi

#arxiv 🇹🇷📹🇹🇷 Rejep Tayyip Erdog'an (hali bosh vazir yoki prezident emas), 2001: 🗣

“Vatandoshlarim chiqindi orasidan yegulik izlab, bozorlarda qoldiq yig‘ishsa, maydonlarda “och qoldik” deb qichqirsa, elektr-suv pulini to‘lay olmasa, uy ijarasini to‘lay olmasa, agar 25 foizi ochlik yoqasida yashasa, 50 foizi qashshoqlik chegarasidan past bo‘lsa, demak, mamlakatni shunday qilib qo‘ygan hozirgi hukumatdir”.

Kanalga obuna bo‘ling ✒️@Sharqshunos_tarixchi

#arxiv 🖼“1945 yil olmalari” kartinasi (Shavkat G‘ofurov, 1988) va Shomahmudovlar oilasining 1945-1946 yillarda Toshkentda asrab olingan bolalari bilan surati. 🧍🧍‍♂🧍‍♀🏃🏃‍➡️🧎🧍‍♀G‘ofurovning rasmi urush yillarida 14 nafar yetim bolani asrab olgan toshkentlik temirchi Shoahmad Shamahmudovga bag‘ishlangan. Shomahmudovlarning o‘z farzandlari yo‘q edi. Ular evakuatsiya qilingan yetimlarni olib ketishni boshlagan paytda, Shoahmad aka 53 yoshda, xotini esa 40 yoshda edi. Bolalar turli millat vakillari edi.

O'sha paytda 14 bolani asrab olgan temirchining oilasi gazetalarda yozilganida, katta leytenant Levitskiy bir necha yuz rubl pul o'tkazmasini amalga oshirib, tirikligida har oyda bir xil miqdorda pul jo'natishni va'da qildi. Chunki Leytenant urush paytida o'z farzandlaridan ayrilgandi.

Statistik maʼlumotlarga koʻra, Ulugʻ Vatan urushi yillarida Oʻzbekistonga 400 ming bola evakuatsiya qilingan boʻlsa, ularning yarmi yetimlar edi. Xotira abdiy, Xotira muqaddas. Kanalga obuna bo‘ling ✒️@Sharqshunos_tarixchi

​​Mashhur turk jurnalisti Ragib Soyluning yaxshi bir maqolasini o‘qib qoldim. Unda turk konservatorlari Mustafo Kamol merosi bilan nihoyat kelishganligi aytilgan. Ma’lum bo‘lishicha, Soyluning o'zi ham birinchi imomlardan biri, Otaturkning Xalq partiyasi (CHP) a’zosi Ahmad Qutri afandining nevarasi ekan. “Buvam Erboqon bayrog‘i ostida mahalliy siyosatga kirib kelgan va saylovchilarni unga ovoz berishga da’vat etgan". 1980 yilgi harbiy to‘ntarishdan so‘ng, Erboqon siyosatdan man etilganida, ular neoliberal siyosat vakili Turgut O‘zalga ovoz berishgan. Oxir-oqibat ular Istanbul meri Rajab Tayyip Erdo‘g‘anga o‘tishdi. Erdoğan surunkali infratuzilma muammolarini... jumladan suv sifati, chiqindilarni boshqarish va Istanbulning tabiiy bandargohi bo‘lmish *Oltin Shoxni* tozalash haqida va‘dalar bergan edi". Ragib So‘ylu buni quyidagicha eslaydi: Najmiddin Erboqonning ashaddiy tarafdori bo‘lgan buvam ham 2001-yilda Erboqon juda keksayib qolgan, zamonga moslasha olmaydi, deb Erdo‘g‘onning partiyasiga o‘tgan edi. Ammo O‘sha paytda Erdo‘g‘an ko‘pchilik konservatorlar va islomchilar ma’qullashda qiynaladigan ko‘plab jihatlarga ega edi. U neoliberal va pravoslav pul-kredit siyosatini qo‘llab-quvvatlagan va o‘zini AQSh va Isroil bilan muzokaralarga ochiq bo‘lgan yevropaparast siyosatchi sifatida ko‘rsatgan. U harbiy vasiylikka qarshi edi va xususiy universitetlar bilan LGBT klublarini ochishiga ruxsat berishga kelishib olgan edi. Lekin Erdo‘g‘on Otaturk merosini qattiq tanqid qilgan edi. U hech qachon uning ismini tilga olmadi, CHPning bir partiyaviy boshqaruvini, minglab kurd alaviylarining o‘limiga sabab bo‘lgan Dersim qo‘zg‘olonini tashkil etish va boshqarishni va 1920-30-yillarda qilgan boshqa bahsli qadamlarini qayta-qayta tanqid qildi. Ammo so‘nggi yillarda Turkiyaning konservativ siyosatida haqiqiy o‘zgarishlar yuz berdi... Har yili Otaturkning islohotlari atrofidagi munozaralar shu darajaga yetdiki, Erdo‘g‘an va uning partiyasi Turkiya davlati va Otaturkning hissalarini ochiq va baland ovozda nishonlay boshladilar. Diniy konservatorlar Otaturkning yanada shafqatsiz dunyoviy siyosatini, jumladan, davlat maktablarida hijob kiyishni va yoshligida diniy ta'lim olishni taqiqlashni to'xtatishga muvaffaq bo'lgani uchun, ular uni dinsiz rahbar deyishdan millatchi qahramon sifatida qabul qilishga ko'proq tayyor bo‘ldilar. O'sha konservatorlar, jumladan, qattiq islomchilar, bir paytlar uni nuqsonli qutqaruvchi sifatida ko'rganlar, Hozirga kelib esa uni innovatsion lider va ozod qiluvchi sifatida olqishlaydilar. Erdo'g'anning afzal ko'rgan faxriy unvoni "G'ozi" diniy atamasi bo'lib, 1921 yilda bosqinchilarga qarshi urushdagi g'alabasi uchun parlament tomonidan Otaturkga berilgan muqaddas jangchi uchun diniy atama edi. Va bu ham hozirgi islomchi va bir paytda rivojlanishni xohlovchi qatlam orasida Otaturkni statusini oshirdi. Ba'zi norozi ovozlarga qaramay, Erdo'g'an va uning partiyasi Otaturk merosi bilan kelishdi. U mamlakatning asoschisi sifatida yodga olinadi, lekin ko'p sodiq kamolchilar xohlagan tarzda emas, balki turk millatchiligi va modernizmining ramzi sifatida." Manba deb ezvoradiganlar uchun bu yerga bosib hammasini o‘qishingiz mumkin Kanalga obuna bo‘ling 🖌@Sharqshunos_tarixchi

💸📝🏳️ Afg'onistonga sayohatga borsangiz afg‘on bolalar bilan qanday munosabatda bo'lish haqida eslatma. 🏃Afg'on bolalari xorijlik sayyohlar va sayohatchilar uchun alohida bosh og'rig'i. Sayyohlar aytganidek bolalarni haydashning foydasi yo‘q – ular Tolibon gidlardan yegan tepkilaridan keyin ham qaytib kelaverishadi.

Chunki ular qiziquvchanlikdan tashqari, kimnidir haqorat qilish, ta’qib qilish va noqulaylik tug‘dirishidan birlamchi zavqni his qilishadi.

Bu tuyg‘u odatda ta’lim jarayonida yo‘qotiladi yoki yengillashtiriladi, lekin biz Afg‘oniston haqida gapiryapmiz? (Ta‘lim yo‘q joyda tarbiyasizliklar bo‘lishi tabiiy demoqchi) 🤔Nima qilish kerak? Eng baland/kuchli/tajovuzkor bolaga o‘rtoqlarini sizni yoningizdan haydab ketishi uchun pul va'da qiling. Bu Variant sizdan tilni bilish yoki afg‘on tanishini talab qiladi, lekin sxema ishlaydi. Shu kunlarda Afg'onistonda sayohat qilayotgan Sharqshunos Mariya Kicha sahifasidan olindi. Lekin yaxshi Lifehack bo‘ldi. Kanalga obuna bo‘ling 🖌@Sharqshunos_tarixchi

Yaqinda bir ustozim Eronga sayohat qilib keldi. Bir turist va Eron madaniyatini yaxshi tushunadigan Sharqshunos olim sifatida u kishining Erondagi taassurotlari men uchun judayam qiziq. U inson bilan voice chat orqali jonli suhbat qilaman degandim, negadir unamadilar. (Bizda Olimlarning ko‘pchiligida mediya fobiya bor🥹). Shunday bo‘lsada ba‘zi savollarimga javob oldim. 1) Eronda suv siyosati qanday, yirik daryolar bormi? ♾ Eronda faqat bitta kema qatnashi mumkin bo'lgan yirik daryo bor - Karun, uzunligi 950 km. Eronda yog'ingarchilik kam, quruq ob-havo hukmronligi uchun daryolar suvi kam. Daryolar asosan bahorda erigan qor tufayli to'ladi. Eron aynan suv resurlari tufayli yaqin kelajakda qo‘shnilari bilan konfliktga borishi mumkin. 2) Eron bir konservatik davlat o‘laroq u yerda ham psixologlar, folbinlar, sehrgarlar yoki boshqalar bormi? Ushbu turdagi faoliyatlar "Islomiy davlat" tomonidan ta'qib qilinadimi? ♾ Ooo Barcha "sehrgarlar" shu yerda. Ularsiz hayotni tasavvur qilolmaysiz. Folchilik noqonuniy faoliyat bo‘lishiga qaramasdan shahar ko'chalari to'tiqush va kartalar yoki tasbeh yoki yana bir nimalar bilan fol ochayotgan "mutaxasislar" va ularning mijozlari bilan to‘lib toshgan. Yalda bayramida kitob bilan fol ochish juda mashhur faoliyatdir. Tarixan Shohlar davrida munajjimlar yuksak hurmatga sazovor bo‘lgan. Hozir ularning uylari muzeyga aylantiriligan. Munajjimlarning hashamatli uylari Fors hukmdorlari ularga qanday ishonishganini va qanday saxiylik bilan sovg'alar berganlarini isbotlaydi 3) Eronda qizlar necha yoshdan ro‘mol o‘rashlari kerak? Agar turist bo'lsachi? ♾ Umuman, 9 yoshdan boshlab, lekin diniy oilalar hijobni undan ham ertaroq tutishni boshlaydilar. Poytaxtda qizlar ko'pincha 13-15 yoshgacha kiymaydilar. Ko'p narsa qizning boradigan joyiga bog'liq. Eron ayollari qayerda va nima kiyishni yaxshi bilishadi. Turist ayollar boshlariga ro‘mol sifat sharf o‘rab olsalar yetarli. 4) Fors tilida 1.000.000 ga yaqin so‘zlari borligi rostmi? ♾ Yo'q, rost emas chunki bir million emas, undan ancha ko‘p. Fors tili dunyodagi eng batafsil tillardan biridir. Va, albatta, bir milliondan ortiq so'zlar bor, garchi men aniq aytishga jur'at etmasam ham (turli manbalarga ko'ra, 60 milliongacha), bu mutaxassislar uchun savol. 5) Eronga avia qatnov bormi? ♾ Toshkentan Tehronga muntazam reyslar bor.. 6) Eronda raqamlashtirish ishlari qanday ketmoqda? Davlat xizmatlarimiz, maktabdagi elektron jurnallar, davlat darajasidagi elektron ta’lim borasida biz bilan o‘xshashlik bormi? ♾ Ha bor. Ammo hozirgi vaqtda Toshkentga qaraganda kamroq. Shunga qaramay online xizmatlar yetarlicha. Eron bu yo'nalishni jadal rivojlantirmoqda. Va, ehtimol, bir necha yil ichida u eng jadal raqamli davlatga aylanar. 7) O'rtacha eronlikning Ikkinchi jahon urushi haqida, umuman tarix borasida bilimlari qanday? ♾ Ular Ikkinchi Jahon urushi haqida bilishadi, lekin yetarli emas. Ko‘pchilik tarixga asosan o'z nuqtai nazaridan qarashadi. 1941 yilda qo'shinlarning kirib kelishi ko'plab eronliklar uchun juda og'riqli. O'rtacha eronlik Stalingrad jangi, Moskva jangi, Kursk jangi, Belarus operatsiyasi (Bagration) yoki Normandiyaga qo'nish kabi yirik janglar haqida hech narsa bilmaydi. (Ничего bizda ham bilishmaydiyu). 8) Eronda Moda trendiga qanday qarashadi? Ayollar fitneslari bormi? Erondagi jamiyatning ijtimoiy qarashlaridan qat'iy nazar ayollar atletik qomatni muhim deb hisoblashadi. (Ko‘p fikrlarni aytgandilar to‘xtalgim kelmayapti. Kecha oddiy harflarni haqida tinmay gapirdi kimlardir. Bu mavzuni yozib malomatga qolmaylik) ♾ Sportga kelsak, Eronda ko'plab sport klublari va fitnes zallari mavjud. Sport komplekslari orasida davlatnikilari ham, xususiylari ham bor. Hovuzli yoki hovuzsiz ko‘rinishda. Tashriflar jinsi va kuniga (ayollar va erkaklar kunlari) qarab bo'linadi. Va har bir parkda ochiq mashq turlari mavjud. Ko'pgina parklarda ertalab va kechqurun "salomatlik guruhlari" mavjud, bu aralash guruh mashqlari shakli bo‘lib, buni hamma, yosh-u qari, bobo va buvilar aralash bajarishadi. Kanalga obuna bo‘ling ✒️@Sharqshunos_tarixchi

#sharq_sanati 🎶🇮🇳Karren Norrning "Hindiston qo'shiqlari" turkumidan olingan suratlar. 🔐1-qism Kanalga obuna bo‘ling ✒️@Sharqshunos_tarixchi

Yuqorida tilga olingan Andrey Amalrik o‘zi yozgan, biz siz uchun topgan va siz bir ochib biror qator o‘qib ham ko‘rmagan kitobingizda Tarixchi yana zo‘r gaplarni aytib ketgan. U asarida "norozilik sotsiologiyasi" degan atamani qo‘llagan. U SSSR tarixida birinchilardan bo‘lib sotsiologik tadqiqotlar orqali 1960-yillarning oxiriga kelib, davlatning noto'g'ri ishlariga qarshi turli jamoaviy va individual norozilik xatlarini imzolaganlar orasida kasblar ro'yxatini tuzdi. 1960 yil SSSR da Jami 738 kishining norozilik xatlarini tahlil qilib chiqar ekan Amarlik quyidagi gaplarni aytadi: SSSRda 738 kishi norozilik maktubini davlatning turli idoralariga yo‘llagan. Shulardan 38 ta kasb noma'lum. Agar ma'lum bo'lganlar sonini 700 ta deb olsak, quyidagi jadvalni tuzishimiz mumkin. “Mutlaq raqamlarda bu shunday ko'rinadi: olimlar - 314 nafar; rassomlar - 157 nafar; muhandis-texnik xodimlar – 92 nafar; nashriyot xodimlari, o‘qituvchilar, shifokorlar, huquqshunoslar – 65 nafar; ishchilar - 40; talabalar - 32 nafar."

Ko'rib turganimizdek, asosiy norozilik kuchi olimlarda edi. SSSRni olimlar kuchi orqali isloh qilish haqidagi o'sha paytdagi mashhur g'oyalar shundan kelib chiqdi. Qizig'i shundaki, G'arbda ham xuddi shunday g'oyalar bor edi, ya‘ni - texnokratlarning kuchi. Aytishlaricha, faqat olimlar o'z-o'zini anglash, mas'uliyat hissi, kollektivizmga ega va faqatgina ular foyda chanqog'ini yuqtirmaydilar.

Demak bundan hozirgi zamon uchun xulosa qilsak bizga labbay deb turadigan amal qullari emas, o‘z fikrini dadil aytadigan olimlar jamoasi kerak. Ammo bu qiyin masala. SSSR tarixida ham shunday bo‘lgan 70-yillargacha dunyoga mashhur olimlar chiqargan Sobiq Ittifoq 75- yildan boshlab ko‘chirmachilar to‘dasini yetishtirdi. Asl olimlar esa yurtini tark etishga majbur bo‘ldi. Sababi norozilik hissi chin olimlarda bo‘ladi. Ularning noroziligi asosli bo‘lib, hukumat ularni javobsiz qoldirishi oxir oqibat rejimning o‘zgarishiga olib keladi. Shu sababli olimlarga bosimlar kuchaytirildi. (U paytda blogerlar bo‘lmaganda) SSSRni tark etganlar Amerikani qurgan. Shu gapga ishonmaganlar keyingi postda bunga amin bo‘lishadi. Kuting.....⏳ Kanalga obuna bo‘ling ✒️@Sharqshunos_tarixchi