Ethiopia Check

#EthiopiaCheck የተነካኩ ወይም አውድ እንዲስቱ ተደርገው የሚሰሩ ቪድዮዎች እና መለያ መንገዶች በ2014 (እ.ኤ.አ.) ከተሸጡት የተንቀሳቃሽ ስልክ አይነቶች ውስጥ 55% የሚሆኑት ከተፈጠረ ሁለት አስርት ዓመታትን ያስቆጠረው የስማርትፎን ቴክኖሎጂ ያላቸው ስልኮች ነበሩ። ዛሬ ከአጠቃላይ የተንቀሳቃሽ ስልኮች ሽያጭ የስማርትፎን ድርሻ ከ 78% በላይ ሆኗል። ተንቀሳቃሽ ስልክ ብቻ ግን አይደሉም፣ ከፍተኛ ጥራት ያለው ፎቶ እና ቪዲዮ ይቀርጻሉ። በኢንተርኔት መገናኘትን እና ለሌሎች ማጋራትን ይፈቅዳሉ፣ ያበረታታሉም። ይዘቶችን ይፈጥራሉ። ይዘቶችን ያሰራጫሉ። የመረጃ ቴክኖሎጂ ባለሙያዎች እነዚህን ይዘቶች ‘በተጠቃሚ የመነጩ ይዘቶች’ (user-generated contents) ይሏቸዋል። እኛም አገር፣ በተጠቃሚ የመነጩ ይዘቶችን በብዛት ማየት ከጀመርን ዓመታትን አስቆጥረናል። የማህበራዊ ሚዲያ ተጠቃሚነት መጨመርን ተከትሎም እነዚህ ይዘቶች በስፋት ይሰራጫሉ፣ ሐሰተኛ እና አሳሳች የቪድዮ ይዘቶችም በየድረ ገጹ ይዘዋወራሉ። እነዚህን ቪድዮዎች የሚያይ፣ አይቶም የሚያምን ሰው እስካለ ድረስም በሰፊው መሰራጨታቸውን ይቀጥላሉ። ይህንን ለመግታት ታዲያ ማየት ማመን ነው የሚለውን ዘመን ተሻጋሪ አባባል በድጋሚ ማጤን ያስፈልጋል። ከሩቅ ሲታይ፣ ሐሰተኛ ቪድዮዎችን መለየት እጅግ አስቸጋሪ ተግባር ሊመስል ይችል ይሆናል። በመሰረቱ ግን ሐሰተኛ ቪድዮዎችን መለየት ምንነታቸውን ከማወቅ ይጀምራል። በቀላል ቋንቋ ሐሰተኛ ቪድዮ ማለት የተነካካ ቪድዮ ማለት ነው። አውዱን እንዲያጣ/እንዲስት ሆኖ የተቆረጠ ቪድዮ፣ አሳሳች አርትዖት እንዲሁም ተንኮል አዘል ለውጥ የተደረገበት ቪድዮ ሐሰተኛ ሊባል ይችላል። ሁሉም የተቆረጠ ወይም የአርትዖት ስራ የተሰራበት ቪድዮ ሐሰተኛ ቪድዮ ነው ማለት ግን አይደለም። ሆኖም በመቆረጡ ምክንያት ከአውዱ ውጭ የሆነ ትርጓሜን የሚፈጥር ከሆነ ወይም ከቪድዮው ላይ የተቀነሰ/የተጨመረ ነገር ሲኖር፣ ይህ ቪድዮ ሐሰተኛ የመሆን እድሉ ከፍተኛ ነው። ይህ ተግባር ከዚህ በታች ያሉትን ያጠቃልላል: * አንድን ጉዳይ በስህተት ማስቀመጥ (Misrepresentation) * የተወሰነውን የቪድዮ ክፍል ነጥሎ ማውጣት ወይም ቆርጦ ማስወገድ * የቪድዮውን የተለያዩ ክፍሎች ቆርጦ መቀጣጠል * የቪድዮውን መጠን (ቁመት እና ጎን) መቀየር * የቪድዮውን ፍጥነት፣ የፍሬም ፍጥነት (frame rate)፣ ድምፅ እና ሌሎች መረጃዎችን መቀየር * በቪድዮው ላይ ማንኛውም ‘የቀዶ-ጥገና’ (Doctoring) ስራ መስራት * በኮምፒውተር ፈጠራ የተሰራን ምስል ወይም የምስል ክፍልን በቪድዮው ላይ መጠቀም (fabrication using artificial intelligence) ልምድ ያላቸው አይኖች አንድ ቪድዮ ከተቀረጸ በኋላ የተፈጠሩ (የተጨመሩ ወይም የተቀነሱ) ልዩነቶችን መለየት አይቸገሩም። ጥሩው ነገር ብዙ ልምድ የሌለው ሰው በቪድዮዎች ላይ ከቀረጻ በኋላ የተፈጠሩ ልዩነቶችን አንጥሮ ለመለየት InVID የተባለውን ተሰኪ (Plugin) በክሮም ወይም ፋየርፎክስ አሳሾች (Chrome Firefox browsers) ላይ በማከል በቀላሉ መጠቀም መቻሉ ነው። InVID ለዩትዩብ፣ ፌስቡክ እና ትዊተር ቪድዮዎች የተጎላበተ የሜታዳታ መመልከቻ (metadata viewer) ነው። ይህ ተሰኪ (Plugin) በነጻ የሚገኝ ሲሆን አንዴ ከተጫነ በኋላ ስምንት የተግባር አዝራሮችን (buttons) በአሳሹ ላይ ይፈጥራል። ሁሉም አዝራሮች ከላይ የተጠቀሱትን ከቀረጻ በኋላ በቪድዮው ላይ የተፈጠሩ ልዩነቶችን ለመለየት የተለያየ ዘዴዎችን ይጠቀማሉ። ሐሰተኛ ቪድዮ የመለየት ስራንም በእጥፍ ያቃልላሉ። ዝርዝር ትምህርታዊ ቪድዮዎችን በገጹ የላይኛው ረድፍ ላይ ካሉት አዝራሮች ውስጥ “Tutorial” የሚለውን በመጫን ሊያገኟቸው ይችላሉ። https://www.invid-project.eu/tools-and-services/invid-verification-plugin/ በተጨማርሪም በInVID ላይ የሰራነውን መሰረታዊ የማሳያ ቪድዮም በዩትዩብ ቻናላችን ላይ እንድትመለከቱት እንጋብዛለን። https://www.youtube.com/watch?v=2qDKs5CLEjQ ድረ-ገፃችን ላይ ይህን እና ሌሎች የተጣሩ መረጃዎችን ለማግኘት: www.ethiopiacheck.org @EthiopiaCheck

#EthiopiaCheck Video Explainer Mallattooleen akkaawuntiiwwan, fuulawwan fi chaanaliiwwan sobaafii fakkeeffamanii banaman baruuf nugargaaran maalfaadha? Viidiyoo gabaabaa Itoophiyaa Cheek dhimmicha ilaalchisee qopheesse kana yaa ilaallu. @EthiopiaCheck

#EthiopiaCheck "አምባሳደር ሀመር የትግራይ፣ የአማራ እና የኦሮሞ ፖለቲካን 'የሞት ትራያንግል’ በማለት ጠርተውታል" በሚል ርዕስ አልጀዚራ የሰራው ዘገባ የለም ከ13,600 በላይ ተከታዮች ያሉት እና ‘Pulp Faction’ የሚል ስያሜ የሚጠቀም የትዊተር አካውንት ከአልጀዚራ ድረ-ገጽ የተወሰደ የሚመስል የስክሪን ቅጅ (screenshot) ማጋራቱን ተመልክተናል። በስክሪን ቅጅው ላይም "Ambassader Hammer Calls Tigray, Amhara and Oromo Politics in Ethiopia, The Triangle of Death” ወይም ወደ አማርኛ ሲተረጎም "አምባሳደር ሀመር የትግራይ፣ የአማራ እና የኦሮሞ ፖለቲካን 'የሞት ትራያንግል’ በማለት ጠርተውታል’ የሚል አርዕስተ ዜና ይነበባል። በዚሁ የስክሪን ቅጂ ላይም ጽሁፉ እ.አ.አ ግንቦት ዓ/ም መታተሙን የሚገልጽ ቀን አመላካች መስመር (dateline) ይታያል። መረጃው እውነት ነው ብለው ያመኑ በርካታ ሰዎችም አስተያየቶቻቸውን ሲጽፉ አስተውለናል። ሆኖም ኢትዮጵያ ቼክ ባደረገው ማጣራት ስክሪን ቅጂው ኤዲት ተደርጎ የተሰራ (doctored image) መሆኑን አረጋግጧል። ኢትዮጵያ ቼክ የስክሪን ቅጅውን ትክክለኛን ለማረጋገጥ በአልጀዚራ ድረ-ገጽ የኢትዮጵያን ማህደር (Ethiopia Archive) በጥልቀት የፈተሸ ሲሆን አልጀዚራ ከላይ የተጠቀሰውን አርዕስተ ዜና በመጠቀም የሰራው ምንም አይነት ዘገባ አለመኖሩን ተመልክተናል። በስክሪን ቅጅው ላይ ስማቸው የተጠቀሰው አምባሳደር ማይክ ሀመር የአሜሪካ መንግሥት የአፍሪካ ቀንድ ልዩ መልዕክተኛ መሆናቸው ይታወቃል። ኤዲት ተደርገው የሚሰራጩ ስክሪን ቅጅዎች ለሀሠተኛ መረጃ ሊያጋልጡን ስለሚችሉ ከማመናችንና መልሰን ከማጋራታችን በፊት ተገቢውን ማጣራት እናድርግ። @EthiopiaCheck

#EthiopiaCheck ራስዎን ከሀሰተኛ ወይም ከተዛባ መረጃ ለመጠበቅ ቆም ብለው ያስቡ! @#EthiopiaCheck

#EthiopiaCheck Explainer ጊዜው የአርቴፊሻል ኢንተለጀንስ (AI) ነው፤ ለዚህም ከባለፈው አመት መጨረሻ ወራት ጀምሮ እንደመጣው ቻትጂፒቲ አይነት ወይም እንደ ዲፕፌክ ያሉ የምንፈልገውን ሃሳብ እና የሰው ድምጽ የሚሰጡን መሳሪያዎች ማሳያ ናቸው። በዚህ ዙርያ ያዘጋጀነውን ዘገባ ያንብቡ: https://ethiopiacheck.org/home/disinformation-threats-posed-by-ai-generated-images-%e1%8b%a8%e1%8a%a0%e1%88%ad%e1%89%b4%e1%8d%8a%e1%88%bb%e1%88%8d-%e1%8a%a2%e1%8a%95%e1%89%b0%e1%88%88%e1%8c%80%e1%8a%95%e1%88%b5/

ፎቶዎችን ከማጋራታችን በፊት ልብ እንበል! በማህበራዊ ሚድያ የሚዘዋወሩ ፎቶዎችን ከማጋራታችን ወይም ከማመናችን በፊት አለመነካካታቸውን እናጣራ፣ ለማጣራትም እነዚህን ልብ እንበል: @EthiopiaCheck

#EthiopiaCheck ቑጽርታትን ማሕበራዊ ሚድያን! ቑጽርታት ንሓሶትን ዝተዛብዐን መረዳእታ ከየቃልዑና ነስተውዕል። #MediaLiteracy @EthiopiaCheck

#EthiopiaCheck Explainer Video Yeroo baay’ee adamsitootni cuqaasaa (Clickbaits) odeeffannoo sobaa yemmuu tamsaasan mul’ata. Kanaafis viidiyoo mataduree ‘Kiyyoowwan cuqaasaafii facaatii odeeffannoo sobaa’ jedhu qabufii Itoophiyaa Cheekiin qophaa’e kana isiniif dhiyeesineerra. @EthiopiaCheck

#EthiopiaCheck Video Explainer አንድ የተነካካ (በተለምዶ ፎቶሾፕ የተደረገ የምንለው) ምስልን በፎረንሲካሊ (Forensically) አማካኝነት እንዴት ማጣራት እንደሚቻል ኢትዮጵያ ቼክ ባዘጋጀው በዚህ አጭር ቪድዮ እንመልከት። @EthiopiaCheck