Desalegn B.

Gaaffii "mirgi bilisummaa qaamaa kiyya akka naaf kabajamu (Habeas Corpus) jedhamee dhiyaatu keessummeessuun wal qabatee, darbee darbee, ogeessota seeraa gidduutti ejjennoon garaagaraa ni calaqqisa. Ogeessonni tokko tokko, gaaffiin 'Habeas Corpus' kan dhiyaachuu danda'u "haalli itti jalqaba irratti namni tokko qabame seeraan ala yoo ta'e qofadha malee" boodarra adeemsa seeraan alaatiin qabamee turuudhaan wal hin qabatu kan jedhan yemmuu ta'u, ogeessonni biroon immoo seerri deemsa falmii sivilii kwtni 177 jalqaba qofa irratti qabiinsi isaa seeraan ala ta'uu qofa kan ilaallatu osoo hin taane jalqaba irratti haalli itti qabame sirrii ta'ee adeemsa keessa garuu akkaataa seerri ajajuun ala hidhamee yoo argames tumaan Heeraa kwtni 19(4)fi sdfs kwtni 177 raawwatiinsa ni qabaata jedhu. Fakkeenyaaf, namni tokko Yakka ajjeechaatiin shakkamee erga qabamee booda, beellamni yeroo irra deddeebiidhaan isa irratti kennamee ragaan yoo dhabameefi galmeen beellama yeroo isaas yoo cufame furmaata akkamii qabaata? Ka'umsarraa yakka ajjeechaatiin waan shakkameef wabiidhaan (sdfs Kwt 179) ykn akkanumatti gadi Lakkifamuu hin danda'u jechuudhaa? Ragaan qabatamaatti shakkamaayyuu isa taasisuu danda'u hin jiru taanaan maal eega? Furmaatni sdfs Kwt 177n kennamu 'extraordinary remedy' mitii? (Seera Idileetiin furmaatni diriire hojiirra ooluu yeroo hin dandeenyetti ykn wayita gahaa hin taanetti kan hojiirra oolu mitii?) Hubachiisa: 👉Sdfs Kwt 179 jalatti iyyannoo 'habeas Corpus' dhiyaate ilaalchisee haalli dhimmichaa ilaalamee wabii waamsisuun gadi lakkisuun akka danda'amu ibsa. 👉Sdfs kwtni 177 akkaataa itti namni sun jalqaba qabame qofa irratti daangeffamuu kan qabu ta'uu hin ibsu. (Adeemsa seeraan alaatiin qabamuu, hidhamuufi akka hin sochoone taasifamuu ibsa) (Waraabbii Afaan Amaaraa ilaali) 👉Heera kwtni 19(4)fi sdfs kwtni 177 gosa Yakkaa namni tokko jalqaba ittiin shakkamee qabame irratti hundaa'ee gaaffiin 'Habeas Corpus' kan ilaalamuu qabu ta'uus hin ibsu. (Haalonni madalamuu qabu jedhamee Heerichaan tumame akkuma jirutti ta'ee) 👁️Waan hundaafuu, mee Murtii dirqisiisaa Dhaddachi Ijibbaataa MMWF, dhaddacha gaafa 21/02/2015 ooleen Lakk.Ga.235413 ta'e irratti kenne (Kan hin maxxanfamne) ilaalaa☝️☝️☝️☝️☝️    Isin akkamitti hubattu? (Heera, sdfs, murtiilee dirqisiisaa, hojmaataafi seen-duubee 'Habeas Corpus')         Desalegn B.

Qondaalli Poolisii yookiin seera kabachiisaan isaan to 'ate, yeroo daangeffame keessatti mana murtiitti dhiyeessuudhaan sababa to'atamaniif yoo hin ibsine, Manni Murtichaa bilisummaa qaama isaanii akka kabachiisuuf gaafachuudhaaf mirga sarbamuu hin dandeenye qabu. Ta'us, haqni akka hin hir'anne haalichi kan gaafatu yoo ta'e, manni murtichaa, namni to'atame sun to'annaa jala akka turu ajajuuf yookiin yeroo qorannaa adeemsisuuf dabalatni yommu gaafatamu hanga barbaachisaa ta'e qofa hayamuu ni danda'a. Manni Murtichaa qorannaadhaaf yeroo dabalataa barbaachisu yommuu murteessu, ittigaafatamaan Abbootii Taayitaa seera kabachiisan qorannicha calalanii namichi to'atame hanga danda'ametti ariitiidhaan mana murtiitti dhiyaachuuf mirga qabu kan kabachisu ta'uu qaba.    (Heera Mootummaa FDRI kwt 19(4)) 👉Kaayyoon mirga kanaa inni guddaan hidhaa (to'annaa) seeraan alaa ittisuufi hambisuudha. (Memberetsehay Taaddasaa, 1999) 👉Mirgi kun sanadoota idila addunyaa Mirgoota namaa eeguuf qophaa'an keessatti beekamtii kan argate ta'ullee biyya kana keessatti beekamtii Heeraa kan argate Heera Mootummaa FDRI qofaanidha. Seerri deemsa falmii sivilii Kwt 177 jalatti waa'ee 'Habeas Corpus' kan tume ta'ullee Mootummaan Dargii tumaa ifa ta'een akka hojiirra hin oolle ittisee ture. (Memberetsehay Taaddasaa, 1999) 👉Mirgi kun karaa ol'aanaa ittiin mirgi namoomaa namootaa kabajamu waan ta'eef mirga, haala kam keessattiyyuu, sarbamuu hin dandeenye (ሊጣስ የማይችል መብት) (inalienable right) ta'uun isaa Heera keenyaan jala sararamee ibsameera. (Memberetsehay Taaddasaa, 1999) የያዛቸው የፖሊስ መኮንን ወይም የሕግ አስከባሪ በጊዜው ገደብ ፍርድ ቤት በማቅረብ የተያዙበትን ምክንያት ካላስረዳ፤ ፍርድ ቤቱ የአካል ነፃነታቸውን እንዲያስከብርላቸው የመጠየቅ ሊጣስ የማይችል መብት አላቸው። ሆኖም ፍትሕ እንዳይጓደል ሁኔታው የሚጠይቅ ከሆነ ፍርድ ቤቱ የተያዘው ሰው በጥበቃ ስር እንዲቆይ ለማዘዝ ወይም ምርመራ ለማካሄድ ተጨማሪ ጊዜ ሲጠየቅ አስፈላጊ በሆነ መጠን ብቻ ሊፈቅድ ይችላል። የሚያስፈልገውን ተጨማሪ የምርመራ ጊዜ ፍርድ ቤቱ ሲወስን ኃላፊ የሆኑት የሕግ አስከባሪ ባለሥልጣኖች ምርመራውን አጣርተው የተያዘው ሰው በተቻለ ፍጥነት ፍርድ ቤት እንዲቀርብ ያለውን መብት የሚያስከብር መሆን አለበት ።    (የኢ.ፌ.ዲ.ሪ.ሕገ-መንግሥት አንቀጽ 19(4)) All persons have an inalienable right to petition the court to order their physical release where the arresting police officer or the law enforcer fails to bring them before a court within the prescribed time and to provide reasons for their arrest. Where the interest of justice requires, the court may order the arrested person to remain in custody or, when requested, remand him for a time strictly required to carry out the necessary investigation. In determining the additional time necessary for investigation, the court shall ensure that the responsible law enforcement authorities carry out the investigation respecting the arrested person's right to a speedy trial.   (Art.19(4) of z Constitution of FDRE)       Desalegn B.

"የችሎቱን ክብር ወይም የዳኝነት ሥነ ሥርዓቱን ከምናስከብርበት መንገድ አንዱ የችሎቱን ክብርና ሥነ-ሥርዓት የሚያውክን ሰዉ ተጠያቂ በማድረግ ነዉ" €€€€€✓✓✓€€€€€€✓✓✓✓✓✓€€€€€€€ ችሎት የመድፈር ወንጀል እና የሚያስከትለው ተጠያቂነት የዳኝነት ሥራ በሰዎች ሰብዓዊ እና ቁሳዊ መብት ላይ ፍርድ/ዉሳኔ የሚሰጥበት ሂደት በመሆኑ በከፍተኛ ትኩረት እና ጥንቃቄ ሊሠራ ይገባል። ይህ የፍርድ አደባባይ ሰዎች ሕግን መከታ አድርገው ሊጠጉበት፣ መብታቸውን ሊያስከብሩበት የተሰየሙበት አውድ በመሆኑ ሊከበር ይገባል፡፡ የችሎቱን ክብር ወይም የዳኝነት ሥነ ሥርዓቱን ከምናስከብርበት መንገድ አንዱ የችሎቱን ክብርና ሥነ-ሥርዓት የሚያውክን ሰዉ ተጠያቂ በማድረግ ነዉ፡፡ በዚህ ጽሑፍ የችሎት መድፈርን ምንነት እና በኢትዮጵያ ስላለው የህግ ማዕቀፍ እንመለከታለን፡፡ የችሎት መድፈር ምንነት ለሕግ ወይም ለፍርድ ቤት አለመታዘዝ፣ ለችሎት ክብር መንፈግ ወይም የፍርድ ቤትን ሥራ በቀጥታም ሆነ በተዘዋዋሪ ለማወክ መሞከር አልያም ደግሞ በዳኝነት ሥራው ጣልቃ መግባት በተለምዶ “ችሎት መድፈር” ተብሎ ይጠራል። ለፍርድ ቤት አለመታዘዝ የምንለው በችሎት ሂደት ውስጥ በዳኛው የሚተላለፉ ትዕዛዞችን አለማክበር ወይም መተላለፍ ሲሆን ለችሎት ክብር መንፈግ ደግሞ ፍርድ ቤት ማህበረሰብ ፍትሕ የሚያገኝበት ስፍራ በመሆኑ ሊሰጠው የሚገባውን አክብሮት ለተቋሙና ለዳኛው አለመስጠት ነው። በሌላ በኩል ፍርድ ቤትን ማወክ የዳኝነት ሂደቱ ሊካሄድ በማይችልበት ሁኔታ እንዲቋረጥ ማድረግ ወይም ለማቋረጥ መሞከር አልያም ዳኛው በነፃነት ተግባሩን እንዳያከናውን በተለያየ ሁኔታ ጣልቃ መግባት የችሎት መድፈር ሊባል ይችላል፡፡ ይህ ፅንሳ ሃሳብ ቀደም ተብሎ በእንግሊዝ እና በአሜሪካ ፍርድ ቤቶች ግልጋሎት ላይ የዋለ ሲሆን በአሁኑ ወቅትም ሀገራችንን ጨምሮ በአብዛኛው ሃገራት የሕግ ማዕቀፍ ውስጥ ይገኛል። ምንም እንኳን የተለያዩ ጥፋቶች ለችሎት መደፈር ክስ የሚያጋልጡ ቢሆንም አብዛኞቹ የሕግ ሥርዓት እኚህን ጥፋቶች በሁለት አይነት የችሎት መድፈር ይከፍሉታል። የመጀመርያው ባለማወቅ ለሕጉ አለመታዘዝ ሲሆን በአመዛኙ ከግንዛቤ እጥረትና ከቸልተኝነት የመነጨ ነው። ለምሳሌ ችሎቱ በሚካሄድበት አከባቢ በቸልተኝነት ወይም ባለማወቅ የድምጽ ብክለትን በማስከተል የችሎት ሂደቱን ማወክ ሊሆን ይችላል፡፡ በሌላ በኩል ሁለተኛው አይነት ችሎት መድፈር ደግሞ በፍቃደኝነት ወይም ሆን ብሎ ለሕጉ ታዛዥ አለመሆን ነው። ለምሳሌ ዳኛዉ ላይ መዛት፣ መሳደብ፣ ለድብድብ መጋበዝ እና ሌሎች ሆነ ተብለዉ ሊፈጸሙ የሚችሉ ድርጊቶችን መፈጸም ሊሆን ይችላል:: ችሎት መድፈር በኢትዮጵያ የህግ ማእቀፍ በኢትዮጵያ የሕግ ማዕቀፍ ችሎት መድፈር ተብሎ የሚጠራው ከፍርድ ቤቶች የዕለት ተዕለት የችሎት ሂደት ጋር ቀጥታ ግንኙነት ያላቸው ማናቸውንም የዳኝነት ሥራዎች የሚያውኩ ወይም የሚያደናቅፉ ተግባራትን ለመግታት እንዲቻል ለፍርድ ቤቶች በሕግ የተሰጠ ስልጣን ነው። የዳኝነት ሥራ የፍትሐብሔር ወይም የወንጀል ጉዳይ ላይ ሊሆን ይችላል። ይህ ተጠያቂነትም በችሎት ውስጥ የተገኘ ማንኛውንም ግለሰብ ማለትም ችሎቱ ከተሰየመበት ጉዳዩ ጋር ግንኙነት ያለውን ባለ ጉዳይም ሆነ ችሎት በመከታተል ላይ ያለን ወይም ሌላ ከችሎቱ ውጭ የሆነን ግለሰብ ያካተተ ነው። በሀገራችን ችሎት መድፈር በ1996 ዓ.ም በወጣው የኢፌዲሪ የወንጀል ሕግ የተካተተ በወንጀል የሚያስጠይቅ ጥፋት ነው። በወንጀል ሕግ አንቀጽ 449 መሰረት ማንም ሰው በፍርድ ቤት ምርመራ በሚደረግበት ወይም የፍርድ ሥራ በሚከናወንበት ጊዜ ፍርድ ቤቱን ወይም የዳኝነት ሥራ በማከናወን ላይ ያለን ዳኛ በማናቸውም መንገድ የሰደበ፣ ያወከ ወይም በእነዚሁ ላይ ያፌዘ ወይም የዛተ እንደሆነ ወይም የፍርድ ቤቱን ሥራ በማናቸውም ሌላ መንገድ ያወከ እንደሆነ ከአንድ ዓመት በማይበልጥ ቀላል እሥራት ወይም ከብር ሦስት ሺህ በማይበልጥ መቀጮ ይቀጣል። ፍርድ ቤቱ ቀጠሮ ሳያደርግ ወድያውኑ በጥፋተኛው ላይ ቅጣት ሊወስን ይችላል፡፡ ወንጀሉ የተፈፀመው ከችሎት ውጭ ሆኖ ዳኛው ሥራውን እያከናወነ ባለበት ጊዜ ከሆነ ቅጣቱ ከስድስት ወር የማይበልጥ ቀላል እሥራት ወይም ከብር አንድ ሺህ የማይበልጥ መቀጮ የሚሆን ሲሆን ወንጀሉ የተፈፀመው በችሎት ወይም በማናቸውም ቦታ የዳኝነት ሥርዓት በሚካሄድበት ጊዜ ሆኖ በኃይል ወይም በማስገደድ እንደሆነ አግባብ ያለው ድንጋጌ/ የወንጀል ህጉ አንቀፅ 441 በተደራቢነት ተፈፃሚ ይሆናል።ችሎት መድፈር በሚከሰትበት ጊዜ ችሎቱ እንደ ጥፋቱ ደረጃና የአጥፊው ሁኔታ ከእሥራት እና ከገንዘብ መቀጮ አንዱን ሊወስን ይችላል። ይህ ማለት ከሕጉ አረዳድ በአማራጭ ከተቀመጠው ቅጣት የጥፋቱ ደረጃ ከግምት ገብቶ ጥፋተኛውንና ሌላውን ዜጋ ሊያስተምር የሚችለው የትኛው ቅጣት እንደሆነ ከጥፋተኛው ነባራዊ ሁኔታ ጋር ተመዝኖ የሚተላለፍ ነው ማለት ነው። የችሎት መድፈር ተጠያቂነት መኖሩ ፍርድ ቤት የሚመጣ ማንኛውም ዜጋ የዳኝነት ሥርዓትን እንዳያስተጓጉል ወይም እንዳያደናቅፍ ከማድረጉም በላይ ዳኞች በመሰል ድርጊት ከሚከሰት ጫና ነፃ ሆነው ሥራቸውን እንዲሰሩ ያስችላል። በአጠቃላይ አንድ ሰዉ በባለ ጉዳይ መልክም ሆነ ችሎት ለመከታተል ወደ ፍርድ ቤት ሲሄድ ችሎቱ የሚመራበትን ሥነ ሥርዓትና የፍርድ ቤቱን ህጋዊ ትዛዞች መፈጸም ይኖርበታል፡፡ ችሎቱ የሚገባዉን ክብር አለመስጠትና ችሎቱን በማንኛዉም መንገድ ማወክ የወንጀል ተጠያቂነትን የሚያስከትል መሆኑን መረዳት ያስፈልጋል፡፡        (በንቃተ ህግ ትምህርትና ስልጠና ዳይሬክቶሬት የተዘጋጀ ፍትህ ሚኒስቴር  (Via Ale Hig))      Desalegn B.

Via Ethiopia Insider “ኢትዮጵያ ውስጥ መፈንቅለ መንግስት አይሳካም”- ጠቅላይ ሚኒስትር አብይ አህመድ በኢትዮጵያ መንፈቅለ መንግስት ለማድረግ “ውይይት የሚያደርጉ” አካላት እንዳሉ ጠቅላይ ሚኒስትር አብይ አህመድ ተናገሩ። “ኢትዮጵያ ውስጥ መፈንቅለ መንግስት አይሳካም” ሲሉ ለፓርላማ አባላት የተናገሩት ጠቅላይ ሚኒስትሩ፤ “እኛ ወታደሮች ነን። መፈንቅለ መንግስት እንዳይሳካ አድርገን ነው ተቋማት የሰራነው” ሲሉ ተደምጠዋል። ጠቅላይ ሚኒስትሩ ይህን ያሉት ዛሬ ሐሙስ ሰኔ 27፤ 2016 ከፓርላማ አባላት ለቀረቡላቸው ጥያቄዎች ማብራሪያ በሰጡበት ወቅት ነው። አብይ የመፈንቅለ መንግስት ጉዳይን ያነሱት፤ ስልጣን በኃይል ለመያዝ ስለፈልጉ አካላት ለፓርላማ አባላት ባስረዱበት የንግግራቸው ክፍል ነው። “በርካታ ሰዎች በንዋይ ፍቅር ሰክረዋል። ያ የንዋይ ፍቅራቸውን ለመመለስ የመጨረሻው ግብ ስልጣን መያዝ ነው ብለው ያስባሉ። እኔ ካልሆንኩ በቀር ይላሉ” ያሉት አብይ፤ “በቅርቡ መፈንቅለ መንግስት እናካሄዳለን” በሚል ውይይት የጀመሩ ግለሰቦች እንዳሉ ተናግረዋል። ጠቅላይ ሚኒስትሩ ይህን ውይይት ያደርጋሉ ያሏቸውን አካላት በግልጽ አላሳወቁም። ሆኖም በንግግራቸው “አንዳንድ አባቶቻችን” እና “ታላላቅ ወንድሞቼ” የሚሉ ገለጻዎችን ተጠቅመዋል። “መፈንቅለ መንግስት ኢትዮጵያ ውስጥ አይሳካም” ሲሉም ለእነዚሁ አካላት “ምክር” ለግሰዋል። “ኢትዮጵያ ውስጥ መፈንቅለ መንግስት አንዴ ተሳካ፤ የዛሬ 50 ዓመት። ከ50 ዓመት በኋላ ብዙ የሚረቡና የማይረቡ ሙከራዎች ነበሩ አልተሳኩም። አሁን ጭራሽ አይሳካም” ሲሉም ጠቅላይ ሚኒስትሩ አጽንኦት ሰጥተዋል። (ኢትዮጵያ ኢንሳይደር)        Desalegn B.