پەیلوای عادل محمدپور

📖 باسێو سەروو مەزموونوازی و مەفهووموازی شێعرێ شێعرەی کلاسیکنە شاعێرێ ئێمە کەمتەر وێشا دان قەرەو مەفهووموازی و خێزنای ڕچێوی ڤیریی تایبەیرە. رێژەیی بازنەو مەزموونوازی و تکنیکی شاعێرانە و گوزارەو شێعرە پەی شێعرێ نەترازیاینێ. ئەڵبەت مەبەستما فێرکانسوو نۆرمەکان کە چی بارەوە شێوازی دەورەش پەی نەخولێقناینمێ. ئینە متاوۆ هەم خەسار بۆ و هەمتەر بەهرە. کە کاندڕکەردەیش باسێوی قووڵتەرش گەرەکەن و یاگێوتەرەنە باسێم چی بارەوە کەردێنێ. ئی ڕوەکەردە  نیشانێ ئاست نزمی شاعێرەکاما نیا، بەڵکەم پەی "هێژمۆنی سۆننەتی باوی ئەدەبی" هۆرمگێڵۆوە کە بابەتێ زاڵێ فەرهەنگی، ئەدەبی و گلێرگەیی ئێمە پێسنەشا واستەن کە دیمەن و دلێنەو شێعرەو ئەوسایی هورامی یەکدەس و ناوەندواز مەنۆوە و فۆڕموو جۆت قافیەی و ڕیتموو بڕگەی و دیدی غەنایی هێژموونیش وێش چی ڕەوتێنە بپارێزنۆ. واتما ئی هەرمانکەردە ئەدەبیێ هەم خەسارش بیەن و هەمتەر بەهرە. خەسارش ئینە بیەن ئی هێژمۆنییە بیەن هۆو ئانەیە دێرتەر کەوتیمێ چێروو ڕەهەننەکاو شێعرێ سەردەمیانێ و فۆرمێ ئازادێ. قازانجش ئینە بیەن گوزارەن شێعرە پەی شێعرێ و مارکەکاش ویرۆکەو شاعێرانە پارێزیان و هەر پی سامانەو، مەزموونەکانە شاعێرێما دەسەڵاتی هونەری و ئیستەتیکیی وێشا نیشانە دان و متاومێ دوەتۆو دەقەکاشانە وێنێ کۆمەڵایەتیێ و دەروونمایەو تەنزێ بوێزمێوە. شاعێری (مەزموونواز)، بە ئەمڕازی شێعری و پێوەننییە شێعرییەکا، تەشکێ هونەریێ خولقێنۆ کە ساباتی هونەرینە یاگێ سەرنجیەنێ و شێعرێ پەتیێ و نابێ وێنا کریا و بە واتا شێعرە پەی شێعرێ منیۆرە، نە پەی ڤیر و مەبەستێوی تایبەی و ئیدئۆلۆژیکی و سیاسیی بەروو شێعرێ. بەڵام ژیوی هونەریی شاعێری مەفهووموازی ئینا بەروو شێعرێوە و ویرێ تایبێ و ئیدئۆلۆژیکیێ وێش کە وەڵفەرزێ و دیاری کریاینێ مارۆ و سەپنۆشا ملوو شێعرێرە و بە زوانێوی شاعێرانە، دێفۆرمە/Deforme و وەراوفاڕشا کەرۆ و وێش پێسەو شاعێرێوی دەربایسی/ متعهد و سەر بە تێرمێوی ویری، ئیدئۆلۆژیکی و سیاسیی تاقمێوی دیاری و بازنەکریا، مژناسنۆنە. ئی ڕوەکەردە جەوهەرییەت و ئەوەخێزنی شێعرێنە بایەخش کەمتەرەن. چوون ئی شاعێرە ئا ویرە تایبەتییە شێعرێ کەرۆ ئامڕازێو پەی یاوای مەبەستەکاش و خاڵەی ئەرێنیەش وانایەو ئوبژەکاو کۆمەڵگەکەین کە بەیانشا کەرۆنە. ئی حاڵەتە ماچاش پەنە شاعێری ئەندێشەوەرز. شاعێری مەبەستواز متاوۆ هونەری و مەزموونوازیچ بۆ و وێنێ شاعێرانێ و دیدێ غەنایێ بخێزنۆنە. چوون بۆتیقا و تکنیکوو شێعرێچ فرە حەننایوە شێعرەکێشانە مپێویانە. هەرپاسەیچ ڕوەکەردی مەزموونوازینە پۆلێو ڤیرێ تایبەتیێچ پێویانە کە دلێو شێعرێنە سەرشا هۆردان. بە کورتی بواچمێ کە شاعێری مەزموونواز بێ ئینەیە دەربایسیی ئیدئۆلۆژیکیش بۆ، بە دیدی ئیلهامی و غەنایی شێعرێوە ملۆ پەی بەروو وێش میاوۆ ئینسانی و کۆمەڵگەی و مەزموونێ و وێنێ جۆڕاوجۆرێ خولێقنۆ، بەڵام چەپەوانەش شاعێری مەفهووموازی چەقبەستە، وەڵفەرزانە و هۆرچنیا بەروو شێعرێ کەرۆ وەسیلە پەی یاوای مەبەستەکاش و مەفهووم خێزنی کەرۆ و دەرباییسەن بە تێرمێوی ئیدئۆلۆژیکی ... ئەدەبی فارسینە فێردەوسی ڕازەو ئازایەتی و سەرنموونیی حەماسیی ئێرانیش بە زوانی هۆنیای و ئەمڕازی شێعریێ بەیان کەردەن. سەنایی پێسەو زاهێد و قەلەندەرێوی عێرفانی، بە مەزموونوو شێعرێ، تەنگەژەکاو گلێرگەیش، بەرجەستە کەردێنێوە. مەولانای ڕۆمی، هونەرەکەشنە، بە دیاردەو عەشقی، بەینوو خودای و ئینسانینە پردیش بیناینە و کەرامەتی ئینسانیش بەرز نیشانە دان. حافز گەورەن هەم مەزموونواز بیەن و هەمتەر مەفهوومواز. نەمری وێش بە ڤیری خەیامی کامڵ کەردەن، وەروو چێشی؟ وەروو ئانەیە ئی دوێ بە چامەی هونەری و تێماتیکی تەنزانە و زوانی ئیهامخێزن و چن تووە، فرەدەنگی و فرەمانایی و ئازادیی ویریشا خێزناینێ و نەریتە باوەکاو گلێرگەکەیشا وستێنێ چێروو پەرسەو ڵۆمەی و ڕەخنەی نەرێنیوه. ئی شاعێرێ خەیام یا حافز، فرە یاگێنە پۆلێو وشکە موقەدەساتی باوێشا کە پەی خەڵکی هێڵەی سوورە بیێنە و دەسەڵات دژەکەڵکش چۆ هۆرگێرتەن، بەزناینە و پەرسێشا پە وانەری وەش کەردێنێ کە ئارۆنە ئی هەرمانکەردە، یۆ جە ئەرکەکاو رۆشن ڤیرین. سەربەسەرێشا چنی کارگاو خێلقەتی کەردێنە، موحتەسێب و زاهێدی ریاکاری و دەسەڵاتچیاو وەختیشا وستێنێ چێروو تێخوو ڕەخنەی هونەری و زوانی ئیلقایی شێعرێ و ... کە ئی هەرمانە هونەریێ گورزێوە بیەن پەی وەرانوەریی چنی ڕیای و سالوس و فێڵکاریی دینی ئا زەمانەیە کە شەپۆلەش داینە. بەڵێ گوزارێ هونەریێ مەزموون و مەفهوومی حافزی و خەیامی پێسە ڕەوتەو زەمانینە، هەتایی مەنێنێوە:   - حافظا مَی خور و رندی کن و خوش باش ولی دامِ تزویر مکن چو دیگران قرآن را  ...        - گر بر فَلکَم دَست بُدی چون یزدان برداشتمی من این فلک را از میان از نو فلکی دگر چنان ساختمی کآزاده به کام دل رسیدی آسان   ... 📝 عادڵ محەمەدپوور/ وەڵتەر وەڵا کریانەوە ✨✨ https://t.me/paylway

📖 بارقەهای مطبوعات در جهان ✅ به شهادت تاريخ اولين روزنامه را «چيني ها» نوشتند اين روزنامه موسوم بود به روزنامه «كين بان» در سال (911 ق.م) منتشر شده و فاصله انتشار آن ماهانه، و زبان حال حكومت آن زمان چين بوده است.  چنين روزنامه اي با چنين نامي هنوز هم در حال انتشار است. بعداً «يوناني ها» هم براي انعكاس اخبار يوميه و ثبت حوادث جنگ ها و بيان افتخارات حماسه ها و بهادري هاي ملي خود، نياز به رسانه اي داشته و به گونه اي چنين ابزار ارتباط جمعي را سامان بخشيده و حتي مي توان گفت داستان هاي حماسي و رمان هاي قهرماني-تخيلي خود را بر بنيان چنين بستري به وجود آورده اند. در شكل نوين تر، اولين روزنامه ي رسمي در اروپا روزنامه اي بود به نام (āctā Diurnā) يعني: اخبار يوميه، كه از طرف (يوليوس قيصر) شاهنشاه در سال (58 ق.م)، چاپ و منتشر شد كه ابتدا شرح نشست هاي كنگره ملي رُم در آن منتشر مي شد. اين رسانه بعداً به (āctā Populic) يعني اخبار مردم مشهور شد و پس از آن اين روزنامه كليه اخبار متنوع جامعه را منعكس مي ساخت و از آن فراتر به عوامل ارتباطي ديگر مثل خبرنگار نياز پيدا كرد و براي آن در جاهاي ديگر خبر مي فرستادند به اين ترتيب اين پديده حوزه وسيع تري به خود گرفت . در پايان سير قهقرايي قرون وسطي، با اختراع چاپ توسط «گوتنبرگ آلماني» در سال 1436 ميلادي انقلابي عظيم در ارتباط سريع جمعي دنيا به وقوع پيوست. در ابتداي سده‌ي هفدهم (1609 م) و (1631 ميلادي) با انتشار اولين روزنامه مدرن اروپايي(ستراسبورگ ريلش) در آلمان و روزنامه‌اي به نام (لاگازيت) در فرانسه تبلور چنين تحولي در دنيا به نمود واقعي رسيد. «صنعت چاپ براي اولين بار در سال‌هاي پاياني قرن پانزدهم(1494 م) توسط يهوديان سفاردي((Sephārdi كه از دست آزار مذهبي از اسپانيا و پرتقال به سرزمين‌هاي امپراطوري عثماني گريخته بودند؛ وارد قلمرو امپراطوري عثماني شد. بعد از آن ارامنه در سال (1565م) به استفاده از اين صنعت روي آوردند. استفاده از چاپ با رسم‌الخط ويژه مسلمانان در سرزمين‌هاي اسلامي با تأخيري بسيار معمول شد و اين را بايد ناشي از سياست‌هاي سلاطين از يك سو و از سوي ديگر ريشه در عقب ماندگي مردم منطقه دانست.»  به هر ترتيب در سده‌هاي بعد در اروپا و تمام دنيا و به ويژه خاورميانه ، پديده روزنامه و روزنامه نگاري به شكل معاصر و نوين يك امر لاينفك ارتباطات جمعي و رسانگي تبديل شد و اكنون به ركن چهارم دموكراسي مشهور و با ديجيتاليزه شدن آن حكم «جهان مجازي» به خود گرفته است. 🔻راهنمای مطبوعات كُردی؛ سير تاريخي و  بازشناسي ساختاری، عادل محمدپور، ص ۷ و 6 ✨✨

نکتەی ادبی: 📖 نمونەای از قانون رعایت اقتصاد در کوششهای خلاق(The Law of the economy of Creative efort) الکساندر وسەلوسکی فرمالیست روسی معتقد بود کە یک اسلوب قانع کنندە و رضایت بخش، دقیقا اسلوبی است کە بیشترین اندیشە را با کمترین واژگان ارائە می دهد. ایجاز و حذف: یکی از راههای بسیار پیچیدە و غیر قابل تحلیل در زبان شعر کە موجب تشخُّص کلمات و رستاخیز واژەها میشوڕ، نوعی از فشردە کردن و ایجاز است. حافظ می گوید: دیدم (و) آن چشم سیە دل کە تو داری جانب هیچ آشنا نگە ندارد یا: قیاس کردم (و) آن چشم جاودانە مست هزار ساحر چون سامریش در گلە بود یا: قیاس کردم (و) تدبیر عقلدر رە عشق چو شبنمی است کە بر بحر می کشد رقمی این واو از آن واوهای اختراعی حافظ است. در شعر دیگران آن را ندیدەام یا بە خاطرم نماندە و این هیچکدام از معانی معهود واو در زبان فارسی را ندارد باید آن را (واو حذف و ایجاز) خواند. دیدم (و) آن چشم سیە دل کە تو داری/ جانب هیچ آشنا نگە ندارد این واو بە معنی چندین فعل محذوف عمل میکند: -دیدم و دانستم و کە... - فهمیدم و احساس کردم و کە... - بر من عیان و مسلم شد و کە... این واو حد اقل بە جای یک (فعل و کە موصل) زمینەی دِلالی دارد. حافظ در این واوها خیلی چیزها را حذف کردە است. قیاس کردم و (دانستم کە) کە فلک دیدم و (دانستم کە) و ... (کدکنی، شفیعی. 1378. این کیمیای هستی. صص 157-156) جز متون شعری این فرآیند زبانی کە بە آن (کم کوشی زبان) یا (قانون صرف کمترین انرژی در گفتار و نوشتار) اطلاق می شود، یکی از برجستەترین رویدادهای زبانی در عصر مدرن و همزمان با تغییر و تحولات بنیادین در نحوه تفکر و شیوه زیست آدمیان حرکت زبان به سمت کم‌کوشی و میل به اختصار و ایجاز است کە نمود آن در زبان محاورە و گفتاری دیدە میشود... ✨✨

ئارەزووت دڵ بێ، ئەوەڵ جارت بەرد هەنی گیانەکەم مەتڵەبت چێشەن ... 📝 مەولەوی تاوەگۆزی(1882-1806) ✨✨

📖 مەریوانم مەریــــوانە مەکانی مەهــــڕۆخانە مەریوانە وەکوو باخــــی جینانە مەریوانە بەهەشـتی ڕووی زەمینە مەریـوانە کە نایابی جیهانە برا سەرچەشمەکەی وەک سەلسەبیل بە عەینی خاکەکەی فەردی زەمانە لە ناو ئەو دەشتەدا گۆلی زرێبار  نموونەی چاوی لەیــلی عاشقانە هەوایێ موعتەدڵ، کوێستانی پڕ گوڵ بە مل باقی وڵاتا ئاســــمانە بەهەشــتە ئاو و خاک و با و ئەرزی کچـــانی حوور و کوڕ غیلمانیانە ئەمە زۆر فەخرە بۆ خاکی مەریوان  موئەریخان ئەڵێـن جێی ئاردەڵانە ئەمیر حەمزە و هەڵۆخان و قوباد بەگ یەکایەک جێگە دەستیان تیا نیشانە جەنابی ناری فەرمووی خاکـــی ئێمە قەدیم تا ئێســــتا جێگای شاعیرانە خەیاڵی و شێخ سەعید و خاتوو خۆرشید مەلا ئابی کە شیعری چەن جوانە؟! فەریق و ناری هەردو بەحری عیلمن  لە گشـــت لایە هونەرهایان عەیانە بە فارسی و عارەبی و کوردی و تورکی بە چوار زوانە ئەدەبیاتیان بەیانە لە قەڕنی پێشـــووا کاری مەریوان موحەق خارجــی شـــەرح و بـــەیانە زمان کوا قووەتی شەرحـــی ئەداکا؟  قەڵەم کەی قابیلی ئەو داستانە! بە هیچ (قانع) هەموو وەسف و سەناکەت کە ئێستا مەنزڵی بێگانەکانە! 📝 کۆ دیوانی قانع، نەشری ئامیار، ل 161-159 ✨✨

📖 نکتەی ادبی چشمِ ترکان: در ادبیات فارسی، تُرک بە معنی تُرک زبان نیست، بلکە بە معنی قومی است کە در مرزها شرقی ایران می زیستەاند و بە یکی از زبانهای تُرکی شرقی سخن می گفتەاند. این قوم دارای چشمهای تنگ و کوچک بودەاند و در ادبیات کهن فارسی و عربی نیز، هر جا بە تنگْ چشمی ترکان اشارە دارد، ناظر بە این قوم است و بە ترک زبانانی کە در سراسر ایران زندگی میکنند و از خالصترین اقوام هستند، هیچ ارتباطی ندارد. سنایی در جایی گفتە است: می نمی بینند آن سفیهانی کە تُرکی کردەاند همچو چشمِ تنگِ تُرکان گور ایشان تنگ و تار در شعر حافظ نیز ناظر بە همان قوم است از مرزهای شرقی ماورالنهر و چین است: بە تنگْ چشمیِ آن تُرک لشکری نازم کە حملە بر منِ درویشِ یک قبا آورد 🔻 منبع: کدکنی شفیعی. (1387). این کیمیای هستی. نشر آیدین ✨✨

من معلّم هستم...! گرچه بر گونەی من سُرخیِ سیلیِ صد درد، درخشش دارد! آخرین دغدغەهایم این است : نکند حرف مرا هیچ کس امروز نفهمید اصلاً؟ نکند حرفی ماندە؟ نکند مجهولی روی رُخسارەی تن سوختەی تخته سیاه جا ماندە است؟ ... 📝 منتسب بە فریدون مشیری ✨✨ @paylway

ز دردِخویش ندارم خبر، همین دانم که هر چه جز دل خود می خورم زیانکارست جهان به مجلس مستان بیخرد مانَد که در شکنجه بود هر کسی که هُشیارست... 📝 صائب تبریزی (یازدهم هجری قمری)، دیوان اشعار، غرل 1675 ✨✨ @paylway

📖 مرگ آگاهی و معنای زندگی گاهی ما به پایان ‌می‌اندیشیم چنان‌که به پایان یک رقابت و یا مسابقه دو؛  وقتی که دونده‌ای در یک مسابقه دو دارد می‌دود و بسیار هم خسته شده و تمام امیدش رسیدن به نقطه پایان است، این پایان برای او به مثابه رسیدن به تن آسایی و یک نوع در واقع آرامش است. پایان اینجا  به معنای آرامش است. اما پایان یک جشن و سرور لزوماً به معنای آرامش نیست. وقتی یک جشن پایان پیدا می‌کند گویی که ما قرار است برگردیم به روال عادی و روزمره گی که چندان هم خوشایند نیست. پایان تعطیلات هم به همین معناست. وقتی تعطیلات به پایان می‌رسد به این معنی است که زندگی روزمره و تلخی‌ها و مصائبش دوباره شروع می‌شود. لذا پایان معانی مختلفی دارد. وقتی به مرگ به مثابه‌ی پایان فکر می‌کنیم باید مشخص کنیم که این پایان دقیقا به چه معنایی است. اگر به معنای رسیدن به یک تن آسایی است، آن گونه که سقراط ‌می‌اندیشید؛ سقراط در مواجهه با حکم دادگاهی که او را محکوم به مرگ کرد، نپذیرفت که از مرگ رهایی پیدا کند؛ چون استدلال می‌کرد که مرگ پایان این زندگی مشقت بار و رسیدن به یک زندگی جاودان است و یک زندگی که در آنجا توام با آرامش و در واقع تن آسایی است. لذا برای سقراط مرگ چنین معنایی دارد. یا به طور کلی برای تفکر تئولوژیک مرگ هم چنین معنایی دارد؛ یعنی پایان به مثابه‌ی تن آسایی است. اما برای کسانی که پایان را تئولوژیک نمی‌فهمند، یعنی برای بعد از مرگ چیزی قائل نیستند؛ چون به هرحال در تفکر افلاطونی و سقراطی یا در تفکر تئولوژیک حیات بعد از مرگ امری مفروض است و این حیاتِ بعد از مرگ است که معنایِ پایان را روشن می‌کند. اما اگر ما از این تفکر تئولوژیک خارج بشویم و به حیات بعد از مرگ حداقل کاری نداشته باشیم، اگر انکارش هم نکنیم، آن وقت ما با خود مرگ مواجه می‌شویم؛ اینجا پایان به مثابه‌ی رسیدن به یک آغاز نیست. در چنین وضعی پایان، خودش پایان همه چیز است؛ گویی پایانِ بودن است یا به عبارت دیگر پایان هستی است و این هستی قرار نیست ادامه پیدا کند. در این اندیشه ما وجودِ انسانی را و بودنِ انسان را در این سرحداتش می‌توانیم ببینیم. کسی مانند هایدگر مرگ را به مثابه‌ی یک امکانی که به سایر امکان‌ها پایان می‌دهد، معنا می‌کند. مرگ یک رخدادی در پایان زندگی نیست، بلکه خودش یک پروسه است؛ پروسه‌‌ای که از لحظه‌ی به دنیا آمدن ما شروع می‌شود. یعنی از وقتی که ما به دنیا ‌می‌آییم، هر لحظه داریم به سمت مرگ حرکت می‌کنیم. یعنی این پروسه‌ای که نامش زندگیست و از لحظه‌ی تولد شروع می‌شود، نام دیگرش هم می‌تواند مرگ باشد و اینجا ما آن مصراع معروف از شاهنامه که فردوسی می‌گوید «ز مادر همه مرگ را زاده‌ایم» را می‌توانیم با همین معنا بفهیم؛ از این رو مرگ یک پروسه است، مرگ یک رخداد در پایان زندگی نیست، بلکه یک پروسه‌‌ایست که از لحظه‌ی تولد ما در این عالم شروع می‌شود. خب به این معنا مرگ نام دیگر زندگی است و مرگ نام دیگر این پروسه‌‌ایست که ما اسم دیگرش را زندگی می‌گذاریم. تصور و تحلیل ما از زندگی منوط به فهم ما از مرگ است؛ آن وقت مرگ اندیشی به معنای اندیشیدن به پایان یا به پوچی نیست، بلکه مستقیما اندیشیدن به خودِ زندگی است. لذا مرگ اندیشی به یک اعتبار اندیشیدن به زندگی و حیات انسانی است. ✅ از کتاب مسٲلەی معنا، بخش پنجم: گفتگو با دکتر اکبر جباری، انتشارات: بنیاد سهروردی، تورنتو_کانادا ✨✨