Davlatova Saodat Anthropologiya, Etnologiya va millatlararo munosabatlar

#boysun_madaniy_muhiti Manbalarda, “Boysun” –  atamasi qadimiy turkiycha “boy” va “sin”dan olinib, “ulugʻ togʻ” yoxud “katta togʻ” maʼnosini anglatgan, deya ta'riflangan. Biroq bu soʻzning etimologiyasi xususida boshqacha izohlar ham yoʻq emas. Masalan, Sayfullo Tursunov oʻzining “Surxondaryo viloyati toponimlari” asarida quyidagi fikrlarni keltiradi: "Boysun – Boysin oronim sifatida yuzaga kelgan, oʻzbek xalq dostonlaridagi Boysin yurti ham togʻ, ham oʻlka nomidir. Manbalarda eʼtirof etilishicha, “chin” – “sin” – “shin” aslida xitoycha soʻzning talaffuzdagi oʻzgarishlaridir, “chin” – xalq, ulus, elat, qavm maʼnolarini bildiradi. “Boy” soʻzi turkiy soʻz boʻlib, u katta, buyuk, ulkan, ulugʻ, yirik maʼnolariga egadir. Koʻrinadiki, Boysun tarkibidagi “sun” – “chin”, “sin” va “shin”larning oʻzgargan shakli ekan. Xulosa, Boysun –  “boy” (katta), “sun” (xalq), koʻp aholisi bor katta xalq maʼnosini anglatar ekan”. Telegram/Instagram/Facebook

#changqobiz_changqovuz Changqo‘biz yoki changqovuz – o‘zbek xalqi o‘tmishida dastlab suyakdan, qamishdan va yog‘ochdan keyinchalik va hozirga qadar metaldan yasalib kelinayotgan folklor musiqiy cholg‘u asbobi bo‘lib, asosan xotin-qizlar tomonidan chalingan. Changqo‘biz chalinganda undan belgili balandlikdagi barqaror bitta ovoz va o‘sha ovoz obertonlaridan og‘iz artikulyatsiyasi yordamida muayyan ohanglar chiqariladi. Ovozning baland yoki pastligi og‘iz bo‘shlig‘ining katta yoki kichik ochilishiga aloqador bo‘lib, u oʻziga xos past ovozi, nisbatan tor (oktava doirasidagi) diapazoni bilan ajralib turadi.

Changqo‘biz ko'p xalqlarda mavjud musiqa asbobi hisoblanib, bu musiqiy asbob har bir xalqda o‘ziga xos nomga ega. Masalan: Rus xalqlarida – “vargan”, Yakutiyada – “xomus”, Ukraina, Moldova va Rim xalqlarida – “drumba”, Hind xalqida – “morchang”, Turkman xalqida “gopuz”, Boshqurt va Tatar xalqida – “kubiz”, Estoniyada – “parmuppil”, Slavyanlarda “vargan” nomi bilan ataladi.

Telegram/Instagram/Facebook

"Строители Большого Ферганского канала", 1939 Фото Макс Альперт

СРЕДНЕАЗИАТСКИЕ АРАБЫ (ус­тар. – бу­хар­ские ара­бы), груп­па ара­бов на юге Ср. Азии. Тра­ди­ци­он­но жи­ли на вос­то­ке Фер­ган­ской до­ли­ны, по сред­не­му и ниж­не­му те­че­нию Зе­рав­ша­на – от Са­мар­кан­да до Ка­ра­куль­ско­го оа­зи­са и ле­во­бе­ре­жья Аму­да­рьи в ок­ре­ст­но­стях Турк­ме­на­ба­да (Чар­д­жоу), в ни­зовь­ях Каш­ка­да­рьи, Ше­ра­бада, Сур­хан­да­рьи, Ка­фир­ни­га­на, Вах­ша, Кы­зыл­су, вплоть до г. Ку­ляб (юг и вос­ток Уз­бе­ки­ста­на, вос­ток Турк­ме­нии, юго-за­пад Тад­жи­ки­ста­на). Го­во­рят на узб., туркм., тадж. язы­ках, часть со­хра­ня­ет ср.-ази­ат. диа­лек­ты араб­ско­го язы­ка, вхо­дя­щие в вост. груп­пу диа­лек­тов; вы­де­ля­ют­ся бу­хар­ская и каш­ка­дарь­ин­ская груп­пы го­во­ров. Му­суль­ма­не-сун­ни­ты.До сер. 20 в. ме­жэт­ни­че­ские бра­ки бы­ли ред­ки; се­ли­лись отд. об­щи­на­ми, со­хра­ня­ли де­ле­ние на пле­ме­на: шай­бо­ни (по пре­да­нию – по­том­ки вы­ход­цев из Бал­ха, ны­не Аф­га­ни­стан), са­но­ни (из Анд­хоя), ба­луи и др.; тра­ди­цию из­го­тов­ле­ния ки­ли­мов (ги­лам), осо­бен­но­сти жен­ско­го кос­тю­ма и т. п.

Қашқадарё келинлари ХХI асрлар

Подшоҳ ойим Подшоҳ ойим (Ойпошшоҳ ойим, Ойпошша биби) - аштархонийлар ўзбек сулоласи маликаси. Бухоро хонлиги ҳукмдори Надр Муҳаммадхоннинг (1642-1645) хотини. Бухоро хонлигининг ҳукмдорлари - Абдулазизхон ва Субҳонқулихонларнинг онаси ҳамда Манғитлар ўзбек сулоласи раҳбарининг амир Ҳайдардан (1800-1826) барча Бухоро амирлиги ҳукмдорларининг бибикалонидир. Жўйбори калон мадрасасининг ҳомийси. "Ойпошшоҳ ойим", "Ойпошша биби" номлари билан ҳам машҳур бўлган. Малика тарихий манбаларда “Замон Хадичаси”, “Даврон Фотимаси” номлари билан ҳам улуғланган. Келиб чиқиши Подшоҳ ойим 1607-йилларда Бухорода туғилган. Ота томондан Жўйборийлар ва она тарафдан Аштархонийлар наслидан эди. Унинг отаси Абдураҳимхожа жўйборийлардан Хожа Калонхожанинг (Носириддинхожа Саъднинг) 2-ўғли, онаси Бибижон хоним эса, аштархоний Жонибекхоннинг қизи эди. Ҳаёти Подшоҳ ойим вояга етга аштархонлардан Надр Муҳаммадхонга турмушга чиқади. Улардан Абдулазизхон ва Субҳонқулихонлар дунёга келади. Малика ниҳоятда маърифатли, тақволи аёл эди. Унинг тарихи олдинги хизматлари ҳали етарли тадқиқ этмаган. Саййидлар авлодидан бўлган Шамсиябонунинг Дин Муҳаммадхонга ва Подшоҳ ойимнинг Надр Муҳаммадхонга турмушга чиқиши сабабдан муаррихлар Аштархонийлар ва Манғит ҳукмдорларини ҳам Чингизий, ҳам саййидлар наслидан деб қарашади. Бунёдкорлик ишлари Жўйбори калон мадрасаси — Ўзбекистон мусулмонлари идорасига қарашли аёл-қизлар ўрта махсус ислом билим юрти 1671-йили Бухоро қалъасидан ташқарида, Жўйбор мавзесида Подшоҳ ойим маблағлари эвазига Жўйбори ка мадрасаси бунёд этилган. У Бухородаги энг нуфузли ва довруқли мадрасалардан ҳисобланиб, "Ойпошша ойим" мадрасаси деб ҳам номланади[1]. Советлар орқали мадраса ишлаш тўхтатилиб, ундан турли усулларда фойдаланилган. Мадрасада 1992-йилдан буён Ўзбекистон мусулмонлари идорасига қарашли аёл-қизлар ўрта махсус ислом билим юрти ўз ҳосил олиб боряпти. Ўлими ва номининг абадийлаштириш Подшоҳ ойим 1675/76-йилда оламдан ўтади. Қабри Чор Бакр меъморий мажмуасида қолган. Тепасига қора мармартош қўйилган. Унинг қабри зиёратгоҳ ҳозир Пошша ойим деб ҳисобланади. У "Подшоойим хазираси" номи остида давлат ҳимоясига олинган, Ўзбекистон моддий ва маданий меъросининг кўчмас объектлари миллий рўйхатига мулк. Бу ерда яна бир қанча яқинлари дафн қилинган. Шохиста Ўлжаева

Чойхона. Тошкент, 1929-йил. Иван Панов фотоси

Костюм богатой женщины. Сарты. Узбекистан, Ферганская область, город Маргилан, конец XIX века. Фото из коллекции МАЭ РАН.