ویر

چه کرده ای تو با دلم که نازِ تو نیاز ماست... #مولانا @vir486

شراب از چند نگاه متفاوت بدون اینکه استقصای تامی کرده باشم، در این مجالِ کوتاه می‌خواهم دو کارکردِ متفاوت «می» را در دیوانِ خواجه و خیام با هم برّرسم و زود بگذرم. دو شاعری که از حال و هوای باده و شادخواریِ آن بسیار در هنرشان سود برده‌اند. از حافظ شروع می‌کنم: «ساقی بیار باده که ماه صیام رفت درده قدح که موسم ناموس و نام رفت». می‌بینید که «جفتِ متقابلِ» شراب در دیوانِ خواجه غالباً یکی از عناصرِ دینی و مذهبِ روزگارِ اوست (نمی‌گویم همه، بلکه اکثراً!). این چه را برایِ ما نشان می‌دهد؟ اینکه حافظ و عصرش مابه‌الابتلائشان بیشتر دغدغه‌ی دین و بقولِ خودش همان «زُهدِ ریایی» بوده است، نه آنچنان که مشهور است: اشتیاقِ خواجه به باده‌خواری و مستیِ حاصل از آن. در تقابل ببینیم که خیّام که نماینده‌ی نگاهِ عصرش هم هست چه در بابِ شرابِ و مستی می‌گوید. از درِ نمونه یکی از مهمّ‌ترین رباعیاتش را می‌آورم: «جامی است که عقل آفرین میزندش صد بوسه ز مهر بر جبین میزندش این کوزه‌گر دهر چنین جام لطیف می‌سازد و باز بر زمین میزندش». تفاوتِ راه را متوجّه شدید؟ دغدغه‌ی خیّام یکی از بنیادی‌ترین مفاهیمِ حضورِ انسان است: مرگ و وجود، نیستی و هستی! این کجا و نِک‌و‌نال‌های خواجه از «ماهِ صیام» و اینکه: «زاهد غرور داشت سلامت نبرد راه / رند از رهِ نیاز به دارالسلام رفت» کجا؟! فاصله‌ی خیّام تا حافظ شراب نیست، پاردایم زندگی ایرانی است! شراب که همان است تا به امروز هم تغییری نکرده است، آنچه که در تقلّبِ احوال تغییر کرده، خودْ انسانِ ایرانی است: انسانِ فلسفی و خردگرای عصرِ فردوسی و خیّام تا انسانِ دینی و صوفی‌گرای عصرِ حافظ. همین شراب در شاهنامه هم هست، امّا دقیقاً با کارکردی نزدیک به جهانِ خیام. در ابتدای داستانِ حیاتیِ شاهنامه، روایتِ «رستم و اسفندیار»: «هوا پرخروش و زمین پر ز جوش خُنُک آنکه دل شاد دارد به نوش دَرَم دارد و نُقْل و جامِ نبید سرِ گوسفندی تواند برید مرا نیست، خُنُک مر آنرا که هست ببخشای بر مردمِ تنگ‌دست»! نگاهِ «سرمایه‌داریِ» فردوسی را دیدید؟! کسی که اکنون از «فاصله‌ی طبقاتیِ مارکسیستی»، شکواییه دارد! بگذریم..، خواستم بگویم: ما همیشه در تقابل‌های دوگانه، باید جفتِ متقابل را از جفتِ بیان‌شده بیشتر وزن بدهیم. اینکه تو در برابر شراب، دینِ زاهدِ مراعی را بگذاری یا فلسفه‌ی وجود و یا فاصله‌ی طبقاتی را مهم است، بسیار مهم است. و این جریان تا روزگارِ معاصر هم ادامه دارد و مدام functionًهای شراب تغییر کرده، از هدایت در بوفِ کور بگیرید با آن «بغلیِ شرابِ کُهنه در پستویِ خانه‌اش» تا فروغ در «ایمان بیاوریم به آغاز فصلِ سرد»! که گفت: «من سردم است و انگار هیچوقت گرم نخواهم شد ای یار ای یگانه‌ترین یار آن شراب مگر چند ساله بود؟ نگاه کن که در اینجا زمان چه وزنی دارد و ماهیان چگونه گوشت‌های مرا می‌جوند چرا مرا همیشه در ته دریا نگاه می‌داری؟» «اسد آبشیرینی». @vir486

‍ ‏ آن‌ها می‌خواهند ما تنها باشیم، آقای مونترو! چون به ما می‌گویند انزوا تنها راه رسیدن به قداست است. فراموش می‌کنند که وسوسه در انزوا خیلی قوی‌تر می‌شود… ‏꥟ آئورا #کارلوس_فوئنتس @vir486

باب چهاردهم جهد کن ای پسر که تا عاشق نشوی، خواه به پیری و خواه به جوانی، پس اگر اتفاق افتد یقین دل مباش و پیوسته دل در لعب مدار بر عشق، که متابع شهوت بودن نه کار خردمندان‌ است. از عشق تا توانی پرهیز کن، که عاشقی کار با بلاست، خاصه پیری و هنگام مفلسی، که یک‌ساله راحت وصال به یک روزه رنج فراق نه ارزد، که سر‌تاسر عاشقی رنج است و درد دل و مِحّنت، هر چند که دردی خوش است، اگر در فراق باشی در عذاب باشی و اگر در وصال باشی و معشوق بدخو‌ی بود، از رنج ناز و خوی بد او راحت وصال ندانی و اگر مثل معشوقهٔ تو فریشتهٔ مقرب است که به‌هیچ وقت از ملامت خلقان رسته نباشی و مردم همیشه در مساوی تو باشند و در نکوهش معشوق تو، از آنکه عادت خلق چنین است. پس خویشتن را نگاه دار و از عاشقی پرهیز کن، که خردمندان از چنین کار پرهیز توانند کرد، از آنچه ممکن نگردد که به‌یک دیدار کسی بر کسی عاشق شود، اول چشم بیند، آنگه دل پسندد؛ چون دل پسند کرد طبع بدو مایل شود، آنگاه متقاضی دیدار او کند؛ اگر تو شهوت خویش را در امر دل کنی و دل را متابع شهوت گردانی تدبیر آن کنی که یک‌بار دیگر او را به بینی، چون دیدار دوباره شود و طبع بدو مضاعف گردد و هوای دل غالب‌تر شود پس قصد دیدار سیوم کنی، چون سیم بار دیدی و در حدیث آمد و سخن گفت و جواب شنید، خر رفت و رسن برد و دریغا چنبر. #عنصرالمعالی #قابوسنامه @vir486

#خیام_شاعر بخش دوم حافظ و مولوی و بعضی از شعرای متفکر دیگر اگرچه این شورش و رشادت فکر خیام را حس کرده‌اند و گاهی شلتاق آورده‌اند، ولی بقدری مطالب خودشان را زیر جملات و تشبیهات و كنايات اغراق‌آمیز پوشانیده‌اند که ممکن است آنرا بصد گونه تعبیر و تفسیر کرد. مخصوصاً حافظ که خیلی از افکار خیام الهام یافته و تشبیهات او را گرفته است، می‌توان گفت او یکی از بهترین و متفکرترین پیروان خیام است. اگرچه حافظ خیلی بیشتر از خیام رؤيا، قوه تصور و الهام شاعرانه داشته که مربوط به شهوت تند او می‌باشد ولی افکار او بپای فلسفه مادی و منطقی خیام نمی‌رسد و شراب را بصورت اسرار‌آمیز صوفیان در آورده در همین قسمت حافظ از خیام جدا میشود. مثلا شراب حافظ اگر چه در بعضی جاها بطور واضح همان آب انگور است ولی بقدری زیر اصطلاحات صوفیانه پوشیده شده که اجازه تعبیر را می‌دهد و یکنوع تصوف می‌شود از آن استنباط کرد. ولی خیام احتیاج به پرده‌پوشی و رمز و اشاره ندارد افکارش را صاف و پوست کنده می‌گوید. همین لحن ساده‌ی بی‌پروا و صراحت لهجه، او را از سایر شعرای آزاد فکر متمایز می‌کند. مثلا این اشعار حافظ بخوبی جنبه صوفی و رؤیای شدید او را می‌رساند: اینهمه عکس می و نقش و نگارین که نمود؟ يك فروغ رخ ساقی است که در جام افتاد ما در پیاله عکس رخ یار دیده‌ایم ای بیخبر ز لذت شرب مدام ما حافظ نیز به زُهاد حمله می‌کند ولی چقدر با حمله خیام فرق دارد: راز درون پرده از رندان مست پرس کاین حال نیست زاهد عالی مقام را خیلی با نزاکت‌تر و ترسوتر از خیام به بهشت اشاره می‌کند: باغ فردوس لطيف است ولیکن زنهار تو غنیمت شمر این سایه بیدو لب کشت چقدر با احتیاط و محافظه‌کار بجنگ صانع می‌رود: پیرما گفت خطا بر قلم صنع نرفت آفرین بر نظر پاک خطا پوشش باد! شعرای دیگر نیز از خیام تبعیت کرده‌اند و حتی در اشعار صوفی کنایات خیام دیده می‌شود؛ مثلا این شعر عطار: گرچو رستم شوکت و زورت بود جای چون بهرام در گورت بود. غزالی نیز مضمون خیام را استعمال می‌کند: چرخ فانوس خیالی عالمی حیران در او مردمان چون صورت فانوس سرگردان در او بر طبق روايت اخبار العلماء خیام را تکفیر می‌کنند به مکه می‌رود و شاید سر راه خود خرابه تیسفون را دیده و این رباعی را گفته: آن قصر که بر چرخ همی زد پهلو ... آیا خاقانی تمام قصیده معروف خود ایوان مدائن را از همین رباعی خیام الهام نشده؟! از همه‌ی تأثیرات و نفوذ خیام در ادبیات فارسی چیزی‌که مهمتر است، رشادت فکری و آزادی است که ابداع کرده و گویا بقدرت قلم خودش آگاه بوده. چون در نوروزنامه(ص (۴۸) در فصل اندر یاد کردن قلم حکایتی می‌آورد که قلم را از تیغ برهنه مؤثرتر میداند و اینطور نتیجه می‌گیرد: ... و تأثير قلم صلاح و فساد مملکت را کاری بزرگست، و خداوندان قلم را که معتمد باشند عزیز باید داشت. تأثیر خیام در ادبیات انگلیس و آمریکا، تأثیر او در دنیای متمدن امروزه همه اینها نشان می‌دهد که گفته‌های خیام با دیگران تا چه اندازه فرق دارد. خیام اگرچه سروکار با ریاضیات و نجوم داشته ولی این پیشه‌ی خشك مانع از تظاهر احساسات رقیق و لذت بردن از طبیعت و ذوق سرشار شعری او نشده و اغلب هنگام فراغت را به تفریح و ادبیات می‌گذرانیده. اگر چه ما بین منجمین مانند خواجه‌نصیر طوسی و غیره شاعر دیده شده و به آنها منسوب است ولی گفته‌های آنها با خیام زمین تا آسمان فرق دارد. آنان تنها در الهیات و تصوف با عشق و اخلاق و یا مسائل اجتماعی رباعی گفته‌اند. یعنی همان گفته‌های دیگران را تکرار کرده‌اند و ذوق شاعری در اشعار و قیافه پردازی آنها تقریباً وجود ندارد. #ترانه‌های_خیام #صادق_هدایت @vir486

یکم خرداد. زادروز عباس یمینی شریف شاعر کودکان. @vir486