therealniyozov

Ben-Gurion Sinaydan o'z qo'shinlarini olib chiqish talabiga rozi bo‘lib, evaziga Tiran bo'g'ozi orqali erkin o'tish va chegara bosqinlaridan himoyalanish kafolatlarini olishni talab qilib qo‘ydi. To'rt oylik shov-shuvli diplomatiya davom etar ekan, bu davrda Isroilning Vashingtondagi va BMTdagi elchisi Abba Eban o'z mamlakatining kamaytirilmas manfaatlarini ta'minlashga harakat qildi. Ammo qutqaruvchi roli Ebanga yoki boshqa isroillikka emas, balki Kanada tashqi ishlar vaziri Lester "Mayk" Pirsonga tushdi. Barcha ishtirokchilar - arablar, isroilliklar, yevropaliklar tomonidan yagona ishonchga ega bo'lgan Pirson Angliya-Fransiya qo'shinlarining Misrdan olib chiqib ketilishini nazorat qilish uchun Birlashgan Millatlar Tashkilotining ko'p millatli Favqulodda Kuchlarini (UNEF) yaratish g'oyasini ilgari surdi. Keyinchalik u bu tushunchani Sinaydagi Isroil kuchlariga ham tatbiq etdi. Bu g‘oya BMT qo‘shinlarini Misr-Isroil chegarasi bo‘ylab, G‘azo sektorida va Tiran bo‘g‘oziga qaragan Sharm el-Sheyxda mamlakatlar konsorsiumidan joylashtirish degani edi. Nosirga g'oya yoqmadi, chunki u buni Misr nazoratidan voz kechish va Isroilni hujum qilgani uchun mukofotlash deb bildi. Ayni paytda Ben-Gurionga ham yoqmadi, chunki u Nosir xohlagan vaqtda bu kuchlarni quvib chiqarishini bilar edi. Oxir oqibat, logjam ikkita kelishuv orqali buzildi. Biri Nosir va BMT Bosh kotibi Dag Hammarskjold, ikkinchisi Davlat kotibi Jon Foster Dalles va Isroil tashqi ishlar vaziri Golda Meir o'rtasida tuzilgan kelishuvlar edi. Hammarskjold Nosirga Misr UNEFni olib tashlash huquqiga ega bo'lishini va'da qildi, lekin faqat Bosh Assambleya tinchlikparvar kuchlar o'z missiyasini tugatganligini ko'rib chiqqandan keyingina. Dalles AQSh nomidan Misrning Tiran blokadasini qayta tiklashga bo'lgan har qanday urinishini Isroil BMT Nizomining 51-moddasiga binoan o'zini himoya qilish uchun javob berishi mumkin bo'lgan urush harakati deb bilishini ma‘lum qilgan. Bunday holatda, Meir Qo'shma Shtatlarni Isroilning niyatlari haqida xabardor qilish majburiyatini oladi. Kanada va boshqa bir qancha G'arb davlatlari - Shvetsiya, Belgiya, Italiya va Yangi Zelandiya singari Angliya va Fransiya ham ushbu shartnomaga qo'shildi. Misr qo'shinlari G'azoga qaytganida va Dalles sulhni qo'llab-quvvatlashini yana bir bor tasdiqlaganida, bir nechta kamchiliklar yuzaga chiqa boshladi, ammo 1957-yil 11-martga kelib, UNEF hali ham aktiv edi va u oxirgi Isroil askarini Sinayni tark etishiga boshchilik qildi. Bularning barchasi orqali arab-isroil mojarosi Yaqin Sharq hayotining o'zgarmas dastgohi bo'lib qoldi. 1920- va 30-yillardagi mahalliy mojarodan boshlab, u 1940-yillarda mintaqani, keyin esa 50-yillarda dunyoni qamrab olgan mojaroga aylandi. @therealniyozov

O‘qiyotganlar bormi o‘zi?

4-noyabrgacha davom etgan bosqinchilik harakatlari boshlandi, misrliklar Sinaydan o'zlarining Afrikadagi asosiy hududlarini himoya qilish uchun taktik orqaga chekinishdi. Mushketyor operatsiyasi nomi bilan mashhur ushbu operatsiyasi anavi uchlik uchun harbiy jihatdan muvaffaqiyatli bo‘ldi. Misr armiyasi parchalanib ketdi va kanalning to'rtdan uch qismi qayta okkupatsiya qilindi. Biroq, siyosiy jihatdan, natijalar halokatli edi. Sovuq urush va madaniy tafovutlar yo'qoldi, chunki jahon hamjamiyati hujumni qoralashda birlashdi. Amerika sanksiyalari va Sovet raketalarining ikki tomonlama tahdidi ostida fransuzlar va inglizlar qiyin ahvolga tushib qolishgandi. Ularning qo'shinlari sharmandalik bilan chekindi va ularning bayroqlari Yaqin Sharqda abadiy tushirildi. Isroilliklar, aksincha, butun Sinay, G'azo va Tiran bo'g'ozlarini nazoratga olishib, tezda chekinishmadi. AQSh va Rossiya tomonidan katta bosimlarga duchor bo'lgan bo'lsa-da, Isroil hali ham blokadalar va terrorizm qurboni sifatida xalqaro xayrixohliklardan bahramand edi. Ben-Gurion esa mamlakatda kuchli qo'llab-quvvatlanishga erishdi. Sinaydan o'z qo'shinlarini olib chiqish talabiga egilib, u Tiran bo'g'ozi orqali erkin o'tish va chegara bosqinlaridan himoyalanish kafolatlarini o'ylab topdi. Misr Isroilga qarshi urushqoqlik qilgan sulh o'lik deb e'lon qildi. @therealniyozov

Isroil Mudofaa Kuchlari (IDF) shtab boshlig'i Moshe Dayan va Mudofaa vazirligi direktori Shimon Peres bilan birgalikda David Ben Gurion Misr armiyasini mag'lub etish va Nosirning obro'sini pasaytirish bo'yicha operatsiyani o'ylab topdi. Isroilga bu operatsiyani amalga oshirishi uchun Buyuk Kuch kerak bo‘lib, uni qurol bilan ta'minlashi va Sovet Ittifoqi aralashuvidan himoya qilish kerak edi. Isroilning mudofaa shartnomasi bo'yicha qayta-qayta so'rovlarini rad etgan Qo'shma Shtatlar, shuningdek, Iordaniyaga qilgan reydlariga javoban Isroilni bombardimon qilish bilan tahdid qilgan Buyuk Britaniya haqida gap-so‘z bo‘lishi mumkin emas edi. Biroq, oxir-oqibat, Fransiya bilan ittifoq tuzildi, u ham arab millatchiligiga qatshi Jazoirda kurash olib borayotgan edi va Isroilning sotsialistik ideallari Fransiyanikiga ham mos tushdi. Ben-Gurion urushga tayyorlanayotgandi, bu paytda Nosir esa o‘z ildiziga bolta urish bilan band edi. 23-iyul kuni Angliya va Fransiya bilan Suvaysh kanalining kelajagi bo‘yicha shartnoma tuzilganidan bir necha hafta o‘tib, Nosir ushbu suv yo‘lini bir tomonlama milliylashtirdi. Bu Fransiya va Britaniya uchun zid va haqoratli edi. Nosir ayni paytda Britaniyaning Iordaniya va Iroqdagi ittifoqchilariga va Jazoirdagi Fransiya hukmronligiga do'q-po'pisa qila boshladi, yevropaliklar Nosirni kanalni o‘zlari uchun ochishga majburlash uchun kuch ishlatishga ham tayyor edilar. Ammo Isroil Misrga qarshi o'z harakatlari uchun Buyuk Davlatning qo'llab-quvvatlashiga muhtoj bo'lgani kabi, Buyuk Britaniya va Fransiya ham super davlat Qo'shma Shtatlarning yordamiga muhtoj edi. Eyzenxauer ma'muriyati Nosirning qo'shilmaslik siyosati va SSSR bilan qurol-yarog' bitimlari sababli uni deyarli yoqtirmasdi. AQSh yana bir yashirin reja Gamma rejasini tuzayotgan edi. Bu rejaning maqsadi Isroil hududining bir qismini berish orqali Misrni urushsizlantirish edi. Prezident Eyzenxauer bu kelishuvga vositachilik qilish uchun shaxsiy emissari, texaslik neftchi va sobiq moliya vaziri Robert B. Andersonni yubordi. Ammo, Nosir Andersonni qabul qilishdan bosh tortdi. Shundan so'ng Eyzenxauer Nosirni suiqasddan tashqari barcha usullar bilan ag'darish uchun mo'ljallangan yana bir maxfiy loyiha - Omega'ni tasdiqladi. Vashington chindan ham Nosirni yoqtirmasdi, lekin u Yevropa mustamlakachiligidan yanada ko‘proq nafratlanardi. Fransiya va Buyuk Britaniya bilan 1950-yilda Yaqin Sharq chegaralarini kuch bilan o'zgartirishga urinishlarni taqiqlovchi Uch tomonlama deklaratsiyani imzolagan bo'lsa-da, Qo'shma Shtatlar kanalning milliylashtirilishini bunday urinish deb hisoblashni yoki Misrga qarshi kuch ishlatishga sanksiya berishni qat‘iy rad etdi. Bundan g'azablangan fransuzlar nihoyat o'zlarining isroillik ittifoqchilariga murojaat qilishdi va inglizlarni ham bunga ko'ndirishdi. 24-sentabr kuni Parijning Sevr chekkasida uch davlat vakillari o‘ta maxfiy protokolni imzoladilar. Isroil kuchlari Suvayshga hujum uyushtirdi va shu bilan yevropaliklarga kanalni bosib olish uchun bahona qilib berishdi, go'yoki ular Isroilni himoya qilish uchun kanalga bostirib kirishadi. Buning evaziga isroilliklar Sinayda Misr armiyasini yo'q qilib, Tiran bo'g'ozini ochgach, isroilliklar havo va dengizdan yordam oladilar. Ikkinchi arab-isroil urushi, Isroilda Sinay yurishi, arablar o'rtasida esa uch tomonlama tajovuz deb nomlanadi. U 29-oktyabr kuni tongda boshlandi. Isroil desantchilari kanaldan yigirma to‘rt mil sharqda joylashgan Mitla dovoniga qo‘ndi. Yuqorida keltirikgan bahona bilan Kuchlar o'zlarining ultimatumlarini qo'yishdi, misrliklar, kutilganidek, buni rad etishdi. Isroilning zirhli mashinalari esa Sinayning markaziy va janubiy qismidagi Misr chiziqlarini kesib o'tib, Misr tomonidan bosib olingan G'azoga o'tdi. Misr bosh qo‘mondoni general Muhammad ‘Abd al-Hakim ‘Amer vahimaga tushib, o‘z qo‘shinlariga chekinishni buyurdi. Isroilning g'alabasi o‘zi uchun ham, Fransiya va Buyuk Britaniya uchun ham jud tez bo'ldi. Angliya-Fransuz armadasi dengizda Misrga qarshi shay holatda edi, fransuz va ingliz rahbarlari xalqaro bosim ostida qoldi. @therealniyozov

1953-yil oxiri, Jamol Abdel Nosir Muhammad Nagibdan hokimiyatni tortib oldi va uni uy qamog‘iga tashladi. Endi Misr ijroiya hokimiyati to‘laligicha Nosir qo‘liga o‘tgan edi. 1948-yilgi birinchi Arab-Isroil urushida ishtirok etgan va Isroildan mag‘lubiyatga uchragan Jamalda Isroildan o‘ch olish otashi yonib turardi va endi unda bu qasosni amalga oshirish uchun real imkoniyat yuzaga kelgan edi. Hokimiyatga kelishi bilan (1953-yil, dastlab u prezident bo‘lmagan, rasman 1954-yildan prezidentlikni boshlagan) Falastin partizanlarining Isroilga hujumlarini qo‘llab-quvvatlay boshladi. Isroilning birinchi va o‘sha paytdagi amaldagi bosh vaziri David Ben Gurion bu harakatlarga toqat qila olmayotgan edi. Xullas, munosabatlar chigallashgan edi. Jamalning hokimiyatiga kelishi ham qiziq kontekstda yuz bergan. 1954-yilda Yaqin Sharqqa ham "Sovuq urush" yetib kelgan. Mintaqaning shimoliy davlatlari — Pokiston, Eron, Turkiya o‘rtasida Buyuk Britaniya homiyligida harbiy blok tuzilgan va Buyuk Britaniya zobitlari ushbu davlatlarga joylashtirilgan. Buyuk Britaniya bu hududlarda yaxshigina o‘rnashib olgandi, ammo bu blokka to‘siq sifatida Arab-Isroil mojarosini ko‘ra boshladi va uni oldini olishga kirishdi. Ingliz-amerikalik rejachilar uni yashirin tinchlik tashabbusi bilan olib tashlashga harakat qilishdi. Yashirin operatsiya nomi Alfa deb nomlandi, reja arablarning urush qilmaslik va'dasi evaziga Isroilni katta hududlarini qayta taqsimlash edi. Reja muvaffaqiyatining kaliti amerikaliklarga yaqin bo'lgan Nosir edi. Markaziy razvedka boshqarmasi uning to'ntarishiga jimgina yordam bergan. Haqiqatdan ham Nosir hamkorlikdan katta foyda ko'rgan. U hokimiyatga kelishi evaziga Amerika qurollari yuklangan qayiqlar hamda Misrning Negev daryosi boʻylab uzoq vaqtdan beri orzu qilgan quruqlikdagi nazoratini oldi. Ammo, hokimiyatga kelganidan so‘ng barchasi o‘zgardi. 1955-yil davomida zo'ravonlik avj oldi. Nosir partizan operatsiyalari bilan Isroilga qarshi va siyosiy jihatdan uning kuchayib borayotgan g‘oyalariga qarshi chiqqan konservativ arab sulolalari Iordaniya va Iroq Hoshimiylariga, Saudiyalarga qarshi hujumga o'tdi. Keyin, sentyabr oyida Nosir Isroilga ham, arab monarxlariga ham zarba berdi. Chexiyalik sovet qurollarini yetkazib beruvchilari orqali u Yaqin Sharqdagi barcha armiyalarni jamlaganidan ham ko'ra ko'proq tanklar, qurollar va samolyotlarni sotib oldi. Ben-Gurion Nosirning bunday o‘sishini chuqur tashvish bilan kuzatdi. U uzoq vaqtdan beri qilina olinmayotgan arab dunyosini urush uchun birlashtira oladigan kuchli va xarizmatik shaxs, yana bir Otaturkning paydo bo'layotganini taxmin qilardi. Haqiqatdan ham Ben Gurionning o'sha dahshatli tushi amalga oshdi. Uning bashorati to'g'ri chiqdi: chexiyaliklarning katta miqqdordagi qurol-yarog' yetkazib berganidan keyingi olti oy davomida keng ko'lamli chegara janglari, o'ch olish va yuzlab odamlarning hayotiga zomin bo'lgan partizan hujumlari yuz berdi. 1956 yilning bahoriga kelib Ben-Gurion Misr bilan yakuniy bahsga tayyorlana boshladi. Davomi bor, shuni o‘qib turinglar, u yog‘i bundan ham qiziq. @therealniyozov

1964-yil, 31-dekabr, tun. Falastin partizanlari otryadi Livandan Isroil shimoliga o'tdi. Sovet Ittifoqida ishlab chiqarilgan portlovchi moddalar bilan qurollangan, kiyimlari suriyaliklar tomonidan ta'minlangan partizanlar maqsadlari sari olg'a boradilar. Maqsadlari oddiy edi: Jalila suvini Negev cho'liga o'tkazish uchun nasos qurish. Ko'rinishidan kamtarona maqsad, ammo falastinliklarning asl maqsadi juda katta edi. Al-Fath a'zolari Yaqin Sharqda hal qiluvchi jangga kirishmoqda edi. Ularning harakati Isroilning qo'shni davlatlardan biriga Livanning o'ziga yoki Iordaniyaga qarshi qasos olishiga sabab bo‘lishi, buning ortidan esa sionistik davlatni yo'q qilish uchun butun arab davlatlari hujum boshlashi kerakligi reja qilingan edi. Al-Fathning bu birinchi operatsiyasi fiasko bilan yakunlandi. Birinchidan, portlovchi vositalar portlamay qoldi. Keyin Isroildan chiqib ketayotgan partizanlar Livan politsiyasi tomonidan hibsga olinadi. Shunga qaramay, al-Fath rahbari, o'ttiz besh yoshli g'azolik sobiq muhandis Yosir Arofat g'alabali bayonot e'lon qilib, "jihod (muqaddas urush) burchi va Inqilobiy arablarning Atlantika okeanidan Fors ko‘rfazigacha bo‘lgan orzulari" haqida gapirib chiqdi. Ammo, befoyda edi... @therealniyozov

Bugun 5-iyun, 1967-yil aynan shu kunda o‘sha mashhur "Olti kunlik urush" boshlangan edi. Keling, bir esga olamiz. Xullas, Misr va Isroil o‘rtasida muammolar 1967-yilgacha ham muammolar mavjud edi. Shu sababli ikki mamlakat o‘rtasidagi chegara zonasiga BMTni Favqulodda kuchlari (UNEF) harbiylari joylashtirilgan edi. Shu orada 1967-yil mayida bu keskinlik pik nuqtasiga chiqdi, o‘sha paytdagi Misr rahbari Jamal Abdel Nosir UNEF harbiylarini chegaradan olib chiqishni buyurgan va chegaraga Misr harbiylarini jo‘natgan. Chunki, SSSR Misrga Isroil ularga qarshi urushga tayyorlanyapti degan yolg‘on xabarni yetkazgan. 1967-yilda UNEF harbiylari chegarani tark etayotganda, Isroil Misr aerodromlariyu harbiy obyektlariga hujumlarni boshlagan, shunday qilib urush boshlangan. Jamal Abdel Naser o‘zini kuchiga katta baho berib yuborgan va Isroil kuchini yetarlicha baholamagan. U kutilmaganda Isroil aerodromlariga hujum qilib, havo kuchlarini hali ular yerdaligidayoq yo‘q qilishni rejalashtirgan. Ammo, bu rejani Isroil oldinroq amalga oshirgan va Misr harbiy samolyotlari hali yerdaligidayoq katta qismini yo‘q qilgan. O‘sha mashhur "Fokus operatsiyasi" amalga oshirilgan. Bu orqali urushning muhim qismi hisoblangan havo kuchlari endi yo‘q qilindi. Misr armiyasi bundan shokka tushgan bir vaqtda Isroil Misrning G‘azo Sektoridagi okkupatsiya zonasi va Sinay yarim oroliga hujum uyushtirdi. Misr hukumati esa Sinay yarim orolidagilarni evakuatsiya qila boshlagan, urushning oltinchi kuni Sinay yarim oroli Isroil tomonidan bosib olingan. Urush boshlanishidan bir hafta oldin Misr bilan mudofaa shartnomasini tuzgan Iordaniya Isroilga qarshi to'liq hujumkor rol o'ynamadi. Biroq, iordaniyaliklar Isroilning oldinga siljishini sekinlashtirish uchun Isroil kuchlariga qarshi hujumlar uyushtirganlar. Urushning beshinchi kuni Suriya shimoldagi Isroil pozitsiyalarini o'qqa tutib, urushga qo'shilgan. Misr va Iordaniya 8-iyunda, Suriya 9-iyunda esa oʻt ochishni toʻxtatish toʻgʻrisida kelishib oldilar va 11-iyunda Isroil bilan kelishuvlar imzolandi. Olti kunlik urush 20 000 dan ortiq arablarning halok bo'lishiga olib keldi, Isroil esa 1 000 dan kam harbiysini yo‘qotdi, xolos. Harbiy harakatlar to'xtatilgan paytda Isroil Suriyaning Golan tepaliklarini, Iordaniya tomonidan anneksiya qilingan G'arbiy Sohilni (shu jumladan Sharqiy Quddusni) va Misrning Sinay yarim orolini hamda Misr tomonidan okkupatsiya qilingan G'azo sektorini egallab oldi. Olti kunlik urush natijasida tinch aholining ko‘chirilishu uzoq muddatli oqibatlarga olib keladi, chunki 280 000 dan 325 000 gacha falastinliklar va 100 000 suriyaliklar G'arbiy Sohil va Golan tepaliklaridan qochgan yoki badarg'a qilingan. @therealniyozov

Nu da, Germaniyada jamoat transporti yaxshi yo‘lga qo‘yilmagan, qayiqlar kam. @therealniyozov

Bundan 35 yil muqaddam tunda, 1989-yil 3-iyun kuni kechqurun Xitoy Kommunistik partiyasining “Xalq ozodlik armiyasi” Pekin aholisini o‘qlardan o‘qqa tuta boshladi. Pekinning qoq markazida bepoyon kenglikda xalq orzu-umidlarini birlashtirgan ramziy chorraha joylashgan. Tarix yilnomalarida o‘ziga xos o‘rin tutadigan Tyananmen maydoni 1989-yil 3-4-iyun kunlari insoniyatning umum xotirasiga muhrlanib qolgan muhim voqeaga guvoh bo‘ldi. Mao Szedunning shafqatsiz nigohi ostida yuz minglab odamlar, asosan talabalar, demokratiya, erkinlik va adolat uchun tinch namoyishga to'planishdi. Biroq, Xitoy hukumatining javobi tez va shafqatsiz bo'ldi. Miltiq va tanklar bilan qurollangan xalq ozodlik armiyasi "tungi osoyishtalikni buzgan zo‘ravonlar to‘lqini"ni bostirish uchun maydonga "temir musht" bilan tushdi. Bir paytlar katta umidlar ila namoyishchilarning hayqiriqlari bilan to'lgan maydonni endi ko'zdan yosh oqizuvchi gazning achchiq hidi va harbiy texnikaning momaqaldiroq gumburlashiga o‘xshash portlash sadolari chulg‘agan edi. Namoyishchilar ana shunday ulkan kuchga qarshi turib, zulmkorlarning hujumiga qarshi inson barrikadasini tashkil qilib, tanklar oldiga chiqib, o‘zlarini tirik qalqon qilishdi. "Tank Man" voqeasi shundan paydo bo‘ldi. Ammo, ularning chidamkorligi davlatning shafqatsiz qudrati oldida hech narsa emas edi. 3-iyun tunda qirg‘in bo‘lib o‘tdi. Ertasi kuni tong otishi bilan bir vaqtlar muxolifatning katta oqimini o‘ziga sig‘dirgan Tyananmen maydoni qon va orzulari ushalmay o‘limga mahkum bo‘lgan minglarcha insonlarning o‘liklari bilan to‘lib toshgan edi. Tyananmen maydonidagi xunrezlikdan keyingi hukumatning birinchi qilgan ishi nafaqat maydonni jismonan tozalash, balki xotiralar va haqiqatni ham yo'q qilish edi. Xitoy hukumati norozilikning keng tarqalishidan qo'rqib, senzura va propagandaga zo‘r berdi. Tarixni barqarorlik va taraqqiyot haqidagi o'z hikoyasiga mos ravishda qayta yozdi. Shunga qaramay, Tyananmen maydonining aks-sadolari xotiralarda yillar, balki asrlar davomida qoladi. Bu voqealar senzura va qatag'on yoriqlaridan o'tib, dunyoga inson ruhining mustahkamligini, erkinlik va adolatga bo'lgan doimiy kurashini eslatib turadi. Tyananmen maydoni avtoritarizm va demokratiya o'rtasidagi, davlat irodasi va xalq ovozi o'rtasidagi kurashning katta misolidir. Bu nazoratsiz hokimiyat qarshisida inson huquqlari qanchalik zaif ekani va barcha uchun erkinlik va adolat tamoyillarini himoya qilishda hushyorlik zarurligi to'g'risida aniq eslatma bo'lib xizmat qiladi. Bundan tashqari, Tyananmen maydoni zamonaviy geosiyosatning yuzini ochib bergan desak ham ajab emas. Bu namoyishlar va unga hukumatning javobi iqtisodiy manfaatlar va ma'naviy imperativlar o'rtasidagi nozik muvozanatni o‘zida aks ettirgan. Iqtisodiy aloqalarni xavf ostiga qo'yishdan qo'rqib, Xitoyning inson huquqlarining buzilishiga qarshi turishni istamaslik bilan tavsiflangan qirg'inga xalqaro munosabat global ishlarda axloq va pragmatizm o'rtasidagi o'ziga xos taranglikni ochib beradi. @therealniyozov