NAMOZ NORMO'MIN (RASMIY)

Shaxs va Jamiyat Norwegiyadan Saudiyaga Islom dinini o'rgranish uchun ketgan talaba aytgandi: Olti oy o'tib Arab tilini ozroq o'gandim. Ko'chaga chiqsam odamlar bilan gaplasha oladim. Otam pul yubordi. Eskiroq mashina sotib oldim. Ammo bu yerda Norwegiyadagidek yo'l qoidalariga amal qilinmas ekan. Haydovchilar istaganini qilishadi. Yashil qizil chiroq deb o'tirishmaydi. Hamma istagan joyida "signalga" bosadi. Avvalllari bu hollardan norozi bo'ldim. O'zim daimo haydovchi qayishini bog'lab yo'l qoidasiga amal qilardim. Keyin bu tartibsizliklardan jahlim chiqadigan bo'ldi. Oxiri men ham bu yerdagi haydovchilar kabi bo'lib qoldim. Yo'lda bilganimni qilib, istaganda signalga bosib ketaveraman hozir... Shaxsni jamiyat ham tarbiyalaydi.. Bundan besh olti yil oldingi gap edi. Ajabo, hozir ahvol o'zgarganmikin? N.N 20.02.23

Jamiyat ikkiga bo'lindi: Mirziyoyev oilaviy diktaturasiga rozi bo'lganlar va bo'lmaganlar. Sizchi rozimisiz?

Ҳасан ҳам зарбаларининг кучини ортирди. Султон ва унинг қиличи янада шиддатли равишда бир бирига урила бошлади. Султон асабий эди. Бор кучи билан қиличлашар, лекин Ҳасаннинг қиличини қўлидан тушира олмасди. Аксинча Ҳасаннинг зарбаларининг кучи ортганча ортиб борарди. Султон энди қиличини икки йўли билан тутди ва қиличлашишни давом эттирди. Лекин барибир Ҳасаннинг зарбалари уникидан кам эмасди. Жанг машқи давом этарди. Султон терлаб кетса ҳам курашдан воз кечишни истамасди. Қиличининг зарбалари билан унинг жаҳли, ғазаби, алами борлиғини тарк қилиши керак эди гўё...Гўё у қиличини Ҳасаннинг қиличига эмас, дунёнинг қиличига ураётгандай эди. Дунёнинг меҳрсиз, шафқатсиз, қиличига... Акани укага, укани акага душман қиладиган қиличига...Икки томони эмас, тўрт томони ўткир қиличига...Султон шунинг учун аскари Ҳасан билан қиличлашарди. Аммо қаршисида тоғ каби бир йигит бор эди. Султон қанча ҳаракат қилмасин Ҳасаннинг қилича янада кучлироқ зарба берарди.”Мен бу паҳловоннинг қўлидан қиличини тушира олмайман”, деб ўйлади Султон. Охири у ҳолдан тойди. Ҳансираган ҳолда қиличлашишни тўхтатиб, орқасига қаради ва бор овози билан қичқириб йиғлаб юборди - Акажон! Қўрқут акажоним.... Султоннинг бу ҳолини кўриб, Ҳасан ва Ҳусан ҳам кўз ёши тўка бошладилар. Қолган аскарлар уларнинг ёнига чопиб келишди. Ҳасан уларга орқага кетинглар, дея қўли билан ишорат қилди. Султон ерга ётганча узоқ вақт кўз ёши тўкди. Аскарлар кийик гўштини пишириб келишди. Лекин у гўштга қўл урмади. Аскарлар ҳам пиширган гўштларидан ея олмадилар. Шу тарзда Султон ва аскарлари Бурсага қайтиб келишди... (Давоми бор) Муаллиф: Намоз НОРМЎМИН

- Шаҳзода Аҳмад болалигимдан менга бегона эди. Лекин Қўрқут акам болалигимдан мени қўлимдан етаклаб юрарди. Мен билан бирга ўйнарди. Укам, деб ёнидан айирмасди... Эр хотин яна кўз ёшларига кўмилдилар... - Ҳафсам, деди ниҳоят Султон Салим ўрнидан туриб. – Сен менинг фақат яхши кунларимнинг эмас, ёмон кунларимнинг ҳам шеригисан. Аллоҳ рози бўлсин, юрагингда мен учун қўрқув билан ҳузуримга келдинг. Шу қора ва бахтсиз кунимда ёнимда суянадиган тоғим бўлдинг. Мен Аллоҳдан сенга нисабатан қалбимга нафрат ва ғазаб солмаслигини сўраганман. Сен мени ва Сулаймонни доимо дуо қил. Ҳеч қурмаса саройимда хотиржам ва бахтиёрлик ичида бўлишим учун қўлингдан келадиган яхшиликларни аяма. Аммо сиёсат ва давлат ишларимдан ҳар доимгидек узоқ тур. Бу суиқасд масаласини ҳеч кимга айтма, Гулжамолга ҳам айтма. У ёш, қолаверса у бизнинг сарой ва давлат ишларини тушунмайди. Тушундингми, Ҳафсам? Ҳафса хотун эрига, султонига тикилиб қаради. Султон Салимнинг ҳоли ҳақиқатан ҳам ўзининг ҳоли каби абгор эди. Султонлик бошқа, инсонлик бошқа, дея ўйлади Ҳафса хотун. Аммо у султонини бундан кўп машғул қила олмас эди. - Сизнинг буйруғингиз бошимнинг устидадир, Султоним! Мен ожиза хотингизман. Бу келишимни раҳматли акангиз учун сизга, ўзимга, оиламизга таъзиям ўрнида кўринг! Гуноҳим бўлса, бағишланг Султоним! - Йўқ, Ҳафсам, деди Султон Салим энди босиқ ва хотиржам овоз билан. – Сенда гуноҳ йўқ. Менда гуноҳ бўлса, Аллоҳим кечирсин! - Амин, Султоним! Шундан кейин Ҳафса хотун кўнгли хотиржам бўлиб, Султоннинг ҳузуридан чиқди... Султон Салим дафн кунининг эртасига Синан пошага навбатдаги буйруқлари берди: - Тўпчилар ва бошқа хизмат гуруҳлари Анқарада тўпланишсин. У ерда дам уч кун дам олишгандан кейин Сивасга йўлга чиқишсин. У ерда менинг келишимни кутишсин. Янчарлар қўмондони Аҳмад поша аскарлари билан Бурсага келсин... - Буйруқ Султонимнингдир! Шундан кейин Султон Салим қўриқчиларидан элликка яқин аскари билан Бурса ўрмонига овга чиқди. У ҳеч билан гаплашишни ҳам, кўришишни ҳам истамасди. Ўрмонга келишгандан кейин Султон яқин масофадан ўртача катталикдаги бир кийикни ёйдан ўқ отиб ярадор қилди. Ёйдан тилган ўқ кийикнинг бўйнига теккан эди. У бироз юриб ерга йиқилди. Султон ва аскарлар унинг ёнига боришди. Жонивор ўлим арафасида типирчилар эди. Султон ёнидаги девқомат Ҳасан ва Ҳусанга “кийикни ушланглар”, деди. Ўзи тиз чўкиб, ҳайвоннинг бошидан ушлади ва ханжарини унинг бўғозига тираб, “Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳим”, дея кийикни сўйди... - Хасан! Аскарларга айт, бунинг ярмини ҳозир пиширишсин. Қолган ярмини саройга қодирсинлар. Ўзларингиз мен билан келинглар... Султон жонсиз кийикнинг ёнидан ўрмон томонга юз метрча кетди. Унинг ёнида Ҳасан ва Ҳусандан бошқа ҳеч ким йўқ эди. Қолган аскарлар кийикнинг терисини шилиш, ўчоқ қилиш ишлари билан банд эдилар. -Ҳасан, деди Султон эгизакларнинг каттасига. – Қиличингни чиқар, сен билан қиличлашиш машқи қиламиз. Ҳасан Султоннинг бу гапидан шошиб қолди: - Султоним! Мен сизга қарши қандай қилич кўтараман... -Бу машқдир Ҳасан! Яхши машқ қилмаган аскар урушда нобуд бўлади. Кейин менинг буйруғимга бундан кейин ҳеч эътироз қилма... Ҳасан чорасиз қиличини қинидан чиқарди. Султон ва у қиличлаша бошлашди. Ҳусан бир чеккада буни томоша қилиб турарди. Султон беш олти зарбадан кейин бор кучи билан қиличини Ҳасаннинг қиличига ура бошлади. Ҳасан фақат ўзини ҳимоя қиларди. Султон буни сезди: -Ҳасан, бор кучинг билан ур қиличимга!

Бу пайтда Султон Салим Манисадаги ишларини битириб, ёнидаги аскарлари билан Бурсага қайтаётган эди. У йўлнинг ярмини ўтганда жаллод Нурий бир аскар билан юборган хабар унга етиб келди: “Буйруғингиз бажарилди, Султоним! Бурсага қайтмоқдамиз”. Султон Салим бу хабарни олиши билан вужуди қалтиради ва борлиғи чайқалди кетди. Ҳуши бошидан учай деди ва от устида эгарни ушлаб мувозанатини сақлади... “Инна лиллаҳи ва инна илайҳи роъжиун...Қўрқут акажон. Сиз нима қилдингиз акажон? Наҳот давлат ишларини шунчалик енгилтаклик деб билдингиз? Ўз биродарингизга, менга, султонннгизга қарши суиқасд қилмоқчи бўлдингиз? Оҳ, акажоним бу қандай қисматки, ўзингиз қазиган чоҳга ўзингиз тушдингиз...” Султон Салим кўз ёшларини зўрға тутиб турарди. Шу тарзда бироз олдинга кетди. Орқароқда уч аравада акасининг икки хотини ва қизлари унга эргашиб келаётган эди. Султон энди ўзини қўлга олди. У эшитган хабарини ҳозир Қўрқут акасиниг оиласига билдиришни истади. Ўлим кутилмаганда келдими, хабари ҳам кутилмаганда келиши керак. Шунда ўлим азобларни тугатгани каби, унинг хабари ҳам аламли кутиш изтиробларини тугатади...Султон Салим отини орқага буриб катта янгаси минган аравага яқинлашди: - Янга! Аллоҳнинг тақдири! Инна лиллаҳи ва инна илайҳи роъжиун. Шаҳзода Қўрқут акам Аллоҳнинг раҳматига қовушибди... Султон янгаларининг жавобини кутиб ўтирмади. Отини олдинга чоптириб, аскарларининг олдида йўлини давом эттирди. Шу тарзда Бурсага етиб келинди. Бурсада аза бор эди. Халқ шаҳзода Қўрқутнинг ўлимини эшитган, унинг учун мағфират дуолари қиларди. Ҳеч ким нима бўлди ва қандай бўлди, деган гапларни гапирмасди. Аҳвол ҳаммага ўз ўзидан тушунарли эди. Эртаси кун Султон Салим акаси шаҳзода Қўрқутни ўз қўллари билан тупроққа топширди. Бурсага келгандан кейин Султон ҳеч ким билан бир оғиз ҳам гаплашмади. Хотинларининг саломига ҳам бош ирғиб алик олди. Саройда жимжитлик эди. Фақат Султоннинг катта хотини Ҳафса хотун шаҳзода Қўрқутнинг катта хотини билан алоҳида дардлашишди: - Айб шаҳзодамнинг ўзида эди. Бизга Истанбулга кетяпман, бир йўлини қилиб Султон Салимни ўлдирамиз. Мен тахтга чиққандан кейин сизлар ҳам Истанбулга келасизлар, деган эди. Ундан кейин нима бўлди, мен ҳам тушунмадим. Султонимиз тўсатдан Манисага келди. Бизга бундан кейин Истанбулда яшайсизлар, деди ва бизни Бурсага олиб келди... Ҳафса хотун бу гапларни эшитиб даҳшатга тушди. Лекин у ҳали ҳам гап нимадалини тўлиқ тушунмади. Зеро, Султони уни давлат ишларига аралаштирмас ва давлат сирларига воқиф қилмасди: - Аллоҳ шаҳзодамизнинг гуноҳларини мағфират қилсин! Аллоҳ жаннатини насиб қилсин! Омин! - Омин! Ҳафса хотун овсинини ёлғиз қолдириб, эри Султон Салимнинг ҳузурига борди. Унинг юрагида даҳшатли қўрқув бор эди. Гўё кимлардир эрининг бошида қилич кўтариб турарди. Султоннинг ҳузурида Синан поша бор эди. Кўп ўтмай у ҳузурдан чиқди ва Ҳафса хотун эрининг ёнига кирди. - Султоним, деди у кўзларида ёш билан. Ҳафса хотун бошқа гапира олмади. Титраган ҳолда овозсиз кўз ёшларини тўкаверди... - Ҳафсам! Нима бўлди? Бирор нохуш хабар борми? Эрининг бу гапларидан Ҳафса хотун бироз ўзига келди. - Раҳматли шаҳзода Қўрқутнинг хотини билан гаплашдим. Унинг мақсади сизни ўлдириш экан, Султоним! Шу гаплар ростми? Султон Салимнинг юзи жиддий тус олди. - Булар сиёсат ишлари, Ҳафса... - Аммо Султоним! Сиз менинг эримсиз, ўғлимнинг отасисиз! Ҳеч қурмаса шу гапларлардан хабардор бўлсам... - Ҳафса! Бу суиқасд сенинг эрингнинг жонига эмас, давлатнинг султонининг жонига қарши режаланган эди... Султон Салим шундай, дея хотинига қаради. Ҳафса хотуннинг ҳоли ҳақиқатан хароб эди. Султон уни тинчлантириши лозимлигини тушунди. Ҳафса хотунга яқинлашиб, унинг ўнг елкасидан қучоқлади: - Менинг ҳолим ҳам сеникидан яхши эмас, Ҳафсам. Шаҳзода Аҳмад акамдан буни кутсам ҳам, раҳматли Қўрқут акамдан буни кутмагандим... Султони Салим бу сўзларни айтар экан, кўзларидан тирқираб ёш оқа бошлади. Эр хотин бир пас жим қолишди. Кейин Султон Салим ва хотини оёқлари остидаги кўрпага ўтиришди...

Эртаси кун Синан пошага шаҳзода Аҳмаддан ҳам жавоб келди. Шаҳзода Аҳмад зотан ўз биродари Султон Салимга қарши яқинда қўшин тортишини, агар Синан поша бу урушда сафни ўзгартириб шаҳзода Аҳмад томонга ўтса, пошани кечиришини ва Садраъзамликни унга беришини ваъда қиларди. Султон акасининг мактубини ўқиб бўлгач деди: - Синан поша, беш мингга яқин аскар ҳозирла. Эртага овга чиқамиз... - Буйруқ Султонимнингдир. “Ов” шаҳзода Қўрқут эди...Бу пайтда унинг ўзи Манисадан Истанбул томон йўлга чиққан ва йўлнинг ярмини ўтиб бўлганди. Кеч кирган, шаҳзода ва одамлари йўлдаги ўрмоннинг бир четида шом намози учун таҳорат олишаётган эди. Шу пайт шаҳзода Қўрқутнинг ўзидан олдин Истанбулга жўнатган одамларидан бири кўринди. У шаҳзодага салом бериб, таъзим бажо қилди: - Шаҳзодам! Султон Салим ва Синан поша Бурсага келишибди. - Ким айтди буни сенга? - Кеча йўлда Бурсада дам олмоқчи бўлдим. Ўз кўзларим билан кўрдим, Шаҳзодам! Шаҳзода Қўрқут даҳшатга тушди. Демак, Синан пошанинг унга ёзган мактуби ҳийла ва тузоқ эди. У эса шошма шошарлик қилиб, поша билан келишиб, султонни ўлдиришга қарорли экани ҳақида жавоб мактуби ёзган эди. Бу унинг ўзига ўзи ўлим фармони берганлигини билдирарди... Шаҳзода Қўрқут ичидан ўтганини ўзи билди. Одамлари билан шом намозини ўқиб, отини орқага бурди. Энди унинг учун битта йўл қолганди. Олдин Манисага бориб оиласи билан хайрлашиш, кейин Анталияга бориб, у ердан кема билан Мисрга қочиш. Миср мамлуклаларини унга катта қўшин беришга ва укаси Султон Салимга қарши жанг қилишга рози қилиш... Султон Салим акаси Шаҳзода Қўрқутнинг ҳамма фикр ва режаларини олдиндан тахмин қилганди. Шунинг учун у ҳузурига жаллод Нурийни чақирди ва унга шундай буйруқ берди: - Эртага Манисага йўлга чиқамиз. Сен йўлда минг аскар билан Анталия йўли томонга бурилиб, у йўлдан ўтган ҳар ким бўлса текширасан. Султон буйруғи де. Агар шаҳзода Қўрқут ва одамларини учратсанг, унинг одамлари ва аскарларига қуролларини ташлашни айт. Ташлашмаса ҳаммасини қиличдан кечир. Шаҳзоданинг эса бўйнига сиртмоқ ташла. Кейин Бурсага келтир... - Буйруқ Султонимнингдир! Султон Салим Синан поша ва аскарлари билан икки кундан кейин Манисага етиб келишди. Лекин шаҳзода Қўрқут бир кун аввал шаҳарни тарк этганди. Маниса халқи Султонни олқишлар билан кутиб олишди. Халқ Султон аскарларининг Амасия ва Анқарада қизилбошланинг бошларини янчиганини эшитиб, байрам кайфиятига кирганди. Султон Манисага янги ҳоким тайинлади ва халқни моллари ва жонлари билан Ҳақ йўлида жиҳод қилишга чақирди. Кейин шаҳар саройида Шаҳзода Қўрқутнинг икки хотини билан учрашди. Янгалари шаҳзоданинг қаерда эканлигини билмасликларини айтдилар. Зотан, Султон бунга қизиқмади ҳам... - Йўлга ҳозирланингизлар, деди у янгаларига. – Эртага мен билан Бурсага келасизлар. Кейин Истанбулга бориб, у ерда доимий яшайсизлар... Шаҳзода Қўрқутнинг хотинларини Султоннинг сўзларига таъзим билан жавоб бердилар. Учрашув шу билан тугади... Бу пайтда шаҳзода Қўрқут элликка яқин одамлари билан Анталия йўлида эди. Вақт аср намозига яқинлашганди. Шаҳзода ва одамлари йўл четида намоз ўқиш ва овқатланиш учун тўхтадилар. Шу пайт н уларни тўсатда жаллод Нурий ва аскарларини ўраб олишди. Улар пистирма қуриб, шаҳзода ва одамларини кутиб туришарди. Шаҳзода ва аскарлари қиличларини кўтиришга ҳам улгуришмади. Зотан, улар жуда камчилик эдилар... Султоннинг аскарлари шаҳзоданинг аскарларини у жойдан узоқлаштирдилар. Шаҳзода Қўрқут ҳамма нарсани тушунган эди. У жаллод Нурийдан аср намозини ўқиб олишга рухсат сўради. У намозини тугатиши билан орқада кутиб турган жаллод Нурий ва икки аскар унга яқинлашишди. Аскрлар шаҳзоданинг қўлларини орқага қайирдилар. Жаллод Нурий қўлидаги сиртмоқни шаҳзода Қўрқутнинг бўйнига ўради: - Калимаи шаҳодатни айтинг, шаҳзодам! - Ашҳаду анла илоҳа илла Аллоҳ, ашҳаду анна Муҳаммадан аъбдуҳу ва Расулуҳу... Бу шаҳзода Қўрқутнинг дунёда ҳаётида айтган сўнги сўзи эди. Жаллод Нурий ўз иишининг устаси эди. У шаҳзода нафас олишдан тўхтагандан кейин ҳам сиртмоқни яна бир неча дақиқа унинг бўйнида сиқиб турди...

ЁВУЗ СУЛТОН САЛИМ (Романдан парчалар. Давоми) 16. Сиртмоқ Шаҳзода Қўрқутнинг бўйнида Шаҳзода Қўрқут Султон Салимдан катта, шаҳзода Аҳмаддан кичкина эди. Султон билан Қўрқут акасининг орасида бор йўғи икки ёш фарқ бор эди. Шаҳзода Аҳмад эса улардан беш олти ёшча катта эди. Шунинг учун Султон Салим болалик йилларида шаҳзода Аҳмад акаси билан ўйнаганини эслай олмасди. Лекин шаҳзода Қўрқут билан улар бирга катта бўлган эдилар. Болалигида шу акаси унинг қўлидан ушлаб юрарди. Мадрасага бирга борар эдилар. Отасининг тахти атрофида бирга ўйнар ждилар. Отаси бир тиззасига Қўрқутни, бир тиззасига Салимни ўтирғизиб уларни эркаларди. Ака ука ҳатто кечалари улар бирга ухлар эдилар. Султоннинг болалик севгиси бор эди шаҳзода Қўрқут акасига... Шаҳзода Қўрқут аввал Анталияда ҳоким эди. Кейин Истанбулга яқинроқ бўлиш учун Султон отасига қайта қайта мурожаат қилиб, Маниса ҳокимлигига тайинланганди. Ҳар шаҳзоданинг тахт учун ўз кураш усули бор эди. Шаҳзода Аҳмад Садраъзам Ҳадим пошага ишониб, уни ишга солиб тахтга чиқмоқчи эди. Бу ишга яради, отаси уни валиаҳд эълон қилди. Лекин орага шаҳзода Салим кирди ва тахтни унинг қўлидан тортиб олди. У ҳали тахтга ўтирмаган кунларда шаҳзода Қўрқут Мисрга кетганди. У Миср Мамлуклилар султонидан тахт учун курашда ўзига ёрдам беришини истади. Аммо истаган ёрдамини ололмай, ватанига қуруқ қўл билан қайтганди. Кейин шаҳзода Қўрқут отаси Султон Иккинчи Боязид шаҳзода Салимга қарши қўшин ҳозирлаётган кунларда бир йўлини қилиб Истанбулга борган ва ўзининг султон бўлишини изҳор қилганди. Лекин отаси акаси шаҳзода Аҳмадни аввал валиаҳд эълон қилган, аммо Янчарлар Истанбулда тўполон чиқаргандан кейин бу қароридан қайтганди. Ўшанда отаси “Қўрқут! Уканг Салим бошимга катта бало очди. Эдирнада қўшин тўплаб, мени тахтдан ағдариш учун Истанбулга келмоқда. Ҳозир сен билан тахт масаласини гаплаша олмайман. Қолаверса, Аллоҳ сенга ўғил фарзанд ҳам бермади. Султон бўлсанг, тахтингга ким меросчи бўлади. Сен Манисага қайт ва менинг тахт масаласидаги қароримни у ерда кутиб тур”, деганди. Кейин нима бўлди ва қандай бўлди, отаси шаҳзода Салимни валиаҳд тайин қилди ва шу билан укаси Султон бўлди... Садраъзам Синан пошадан келган мактубни ўқиб, шаҳзода Қўрқут ўзида йўқ хурсанд бўлиб кетди. Бунинг ўзига қарши ҳийла ва тузоқ мактуби эканлиги ҳақида ўйлаб ўтирмади. Чунки Синан поша унга кўра ҳақиқатларни ёзганди. Султон Салим тахтга чиқар чиқмас отасини ва катта хотинини Истанбулдан сургун қилганди, Садраъзами Синан пошанинг юзига мушт тушуриб, бир кўзини чиқарганди. Бу гапларни аввал Истанбул халқи ҳам, кейин Усмонли давлатининг узоқ бурчакларида яшайдиган фуқаролари ҳам эшитганди. Султон Салимнинг бу зулм ва ўзбошимча ишлари албатта шаҳзода Қўрқутнинг ҳам қулоғига етиб келганди... “Исёнкор Салим, мана энди қўлимга тушдинг”, деб ўйлади шаҳзода Қўрқут Синан поша унга ёзган мактубни ўқигач. “Мана эди жазонгни оладиган кунинг келди, Султон Салим...”. Шаҳзода Қўрқут Синан пошанинг мактуби ҳақида Манисадаги одамларига айтиб ўтирмади. Лекин у нима мақсадда Истанбул томонга кетаётанини катта хотинига айтди. У элликка яқин аскарлари билан овга чиқишини эълон қилди ва Манисадан Истанбул томонга йўлга тушди. Манисадан чиқиши билан Садраъзам Синан пошшага жавоб хати ёзди. Шундай қилиб, Султон Салим Бурсага кетиб борарди. Шаҳзода Қўрқут эса ўз оёғи билан ўлими томон қадам отганди...