Асанов формати

Озгина лексикадан гаплашайлик. Ҳеч кимга қизиқ бўлмасаям. Ислом дини турклар орасида тарқалганидан сўнг уларнинг тилига жуда кўп форсча сўз кириб келди. Эрон ва ундан шарқда исломнинг асосий тили (айниқса тарғиботда) форс тили бўлгани бунинг сабабидир. Аммо форсча ўзлашмалар орасида икки, уч қаватлилари учраб туради. Масалан, арабча сўзлар. Улар форс тилига ўзлашган, бу тилдан турк, ҳинд ва бошқа тилларга ўтган. Бу иккинчи қават. Учинчи қават эса сурёний тилидир. Араб ёзма тили сурёний тили таъсирида шаклланди, ундан тайёр сўзларни, терминларни, ибораларни олди. Шунга туркий тиллардаги форсча ўзлашмаларда араб тили орқали келган сурёний ўзлашмалар учраб туради. Биз арабча деб ишлатиб юрган сўзлар ичида сурёнийчалари тиқилиб ётибди ("қурбон"дан тортиб "қаҳрамон"гача). Лекин турклар сурёний тили билан анча олдин — несториан динидаги қочқинлар орқали танишган эди. Шунга исломгача бўлган давр ёзувларида, ислом етиб бормаган ҳудудлардан чиққан манбаларда ўзингизга таниш сўзларни учратиб қоласиз. Несториан динидаги туркларнинг қабртошларидаги ёзувларда иккита шундай сўз кўп ишлатилади: савмаъа — ибодатхонанинг бир тури; қабра — қабр.

Ўзбекистон олимлари форумидаги баҳсларда бир масала кўтарилди. Минтақани қандай аташ масаласи. Ўрта Осиё, Марказий Осиё демай, Турон ёки Туркистон номини ишлатиш таклиф қилинди. Кўпчиликка Турон деган ном маъқул келди. Одатда бу борада битта аргумент ишлатилади — Туркистон десак, фақат туркий халқлар назарда тутилиб, тожиклар четда қолиб кетади, Турон десак, ҳамма киради. Мен бундай қарашга қаршилигимни доим айтиб келаман. Турон деган ном турк ва форсни бирлаштиради деган қараш ҳукм суришига қарамай, ҳаётда мен тескарисига гувоҳ бўлганман. Гап шундаки, Турон деган ном эроний фольклорга бориб тақалади. Энг қадимда, Авеста замонларида турлар деб орийларнинг афсонавий душманлари номланган. Сосонийлар даврида форсларнинг асосий душмани турклар бўлиб қолгани учун уларни туронликлар билан қиёслаш бошланган. Бу анъана Сосонийлар даври манбаларидан классик форс адабиётига ўтган. Ундан илҳомланган туркларнинг ўзи ҳам шу анъанани қабул қилган ва Турон номини ишлата бошлаган. Бугунги кунда тожик зиёлилари орасида икки хил қараш бор: бир қисми туронликларни турклар деб тан олади, лекин уларга муносабати салбий. Улар минтақа Турон деб аталганидан хурсанд бўлмайди. Яна бир қисми эса туронликлар аслида қадимги кўчманчи эронийлар деган фикрда. Улар Турон номини турклар билан боғламайди. Шу боис Турон деган ном минтақани бирлаштиради деган қарашга ишонмайман. Яна бир нарсани унутмаслик керак. Турон деган ном VI асрдан бошлаб турклар билан ассоциация қилина бошланган, минтақада кенг тарқалиши эса XI асрдан кейинги мусулмон турк сулолалари даври билан боғлиқ. PS: Баҳсларда эътибор берсам, ўзбек тарихчилари орасида ҳали ҳам совет давридан қолган эски анъанавий қараш ҳукмрон: улар Авеста замонида Эрон деб минтақанинг жанубидаги ўтроқ эронийлар, Турон деб минтақа шимолидаги кўчманчи сак ва массагетлар номланган деб ҳисоблашар экан. Аммо Авестани яхшилаб ўқиб чиққан одам минтақа шимоли Турон деб аталмаганини, умуман Авеста даврида ҳамма орийлар/эронийлар ҳали кўчманчи бўлганини, ўтроқ-кўчманчи бўлиниши йўқлигини пайқайди. Бундай қараш қандай қилиб фанга кириб қолган ва нега ҳалигача ҳукмрон, тушунмайман. @AsanovEldar

Азиз дўстлар! Ўзим кузатиб борадиган Telegram каналини ўқишни сизга ҳам тавсия этаман. 👉 @shokirjonov — Kun.uz журналисти Шуҳрат Шокиржоновнинг шахсий канали. Каналда сиёсий-ижтимоий ҳаётда рўй бераётган воқеа-ҳодисаларга журналист нигоҳи акс этган. Энг муҳими — мухлисларнинг мурожаатлари асосида тайёрланган хабарлар ҳам бериб борилади. Қолаверса, ёритилаётган мавзулар остида коммент қолдириб, ўз фикрингизни билдириш имкониятингиз ҳам бор. Каналга обуна бўлинг: 👉 @shokirjonov

Шумер тили туркий тилдир деб юрганлар, мана шу видеони бир эшитиб кўринглар. Қани бирорта ўхшашлик топиб беринглар. Жуда узоқ аждодда ҳам ўхшашлик бўлиши керак ахир. Луғатида, грамматикасида. Луғати ўзгариб кетган десак, грамматикаси қоларди. Грамматикасиям ўзгариб кетган десак, унда нимага асосланиб туркий деяпмиз? @AsanovEldar

Учинчи Ливан уруши бошланиши мумкин дўстлар. "Ҳизбуллоҳ" тўққиз ойдан буён Исроил шимолини ўққа тутиб келади. Исроил шу пайтгача жавоб зарбалар билан чекланган бўлса, энди Ливан ҳудудига бостириб киришни режалаштирмоқда. У режасини амалга оширса, Исроил ва Ливан ўртасидаги учинчи уруш бошланади. Олдинги икки уруш Исроил муваффақият келтирмаган. Биринчи Ливан урушида (1982—1985) Исроил Фаластин озодлиги ҳаракатини Ливан жанубидан сиқиб чиқариш мақсадида уруш бошлаб, бу мақсадига эришган, аммо Байрутни эгаллай олмаган. Аммо тактик ғалаба кетидан стратегик мағлубият келган: Ливанда Суриянинг аскарлари жойлашиб, бу давлатнинг роли кучайган, уруш фахрийлари биродарлиги — "Ҳизбуллоҳ" тузилган. Ўшандан буён бу ташкилот Исроилга тинимсиз ҳужумлар қилади. Исроил ҳарбийларининг бетартиблиги ва шафқатсизлиги туфайли минглаб ливанлик ва фаластинлик тинч аҳоли ҳалок бўлган, жумладан, Сабра ва Шатила қочқинлар лагерларида исроиллик аскарлар кўмагида христиан жангарилари 3,5 минггача фаластинликни ўлдирилган. Бу Исроилнинг халқаро имижини кескин ёмонлаштирган. Кенг омма Исроилга ҳимояланувчи томон, араб ҳужумларининг қурбони эмас, агрессор сифатида қарай бошлаган. Иккинчи Ливан уруши (2006) қисқа давом этган. Унга ҳам, бу сафаргидай, "Ҳизбуллоҳ"нинг ракета ҳужумлари сабаб бўлган. 30 минг кишилик ЦАХАЛ қисмлари 34 кун давомида 7 минг кишилик "Ҳизбуллоҳ" отрядларига қарши курашиб, Ливаннинг жанубини эгаллаган. Сўнг бу ҳудуд Ливан расмий қўшини ва БМТ тинчликпарвар кучларига топширилган. Бу урушда Исроил ишончли ғалаба қозона олмагани, қурбонлари кўплиги, "Ҳизбуллоҳ" амалда БМТнинг 1701 резолюциясини бажармай, ҳужумларни давом эттиргани туфайли норозилик авж олиб, "Қадима" партиясининг нуфузи тушиб кетишига сабаб бўлган. Ливанда эса, аксинча, "Ҳизбуллоҳ"нинг шуҳрати ва нуфузи ошиб, давлат ичидаги давлатга айланган. Учинчи Ливан уруши нима билан тугайди (бошланадими ўзи), кўрамиз. Яна бир қизиқ нарса. Худди Россия Украина билан урушаётганини тан олмагани каби, Исроил ҳам анча вақт Иккинчи Ливан урушини ҳарбий операция деб келарди. 2007 йил мартида Кнессет уни расман Иккинчи Ливан уруши деб тан олди. Қизиғи, Исроил расмий тарихчилигида ва сиёсатида Биринчи Ливан уруши йўқ — у ҳали ҳам "Галилеяга тинчлик" деб аталади. Лекин Иккинчиси бор.

Минг зўр олимлар бўлсин, иқтисоди ривожланмагунча ҳеч ким Нобель ололмайди. Чунки илм-фан қиммат туради, тажрибалар қиммат туради. Буни эса бизнинг иқтисодимиз кўтармайди. Илм-фан учун пул керак. Истайсизми, йўқми, давлат иқтисодий қудратли бўлиши керак. Ўзбекистонда илм-фаннинг ахволи, олимларнинг тажрибалари ва иқтисоднинг бунга таъсири ҳақида суҳбат. Видеони тўлиқ кўриб, фикриларингни ёзинглар ▶️ https://youtu.be/W3IsP6vEo3c?si=Ejpy5_ILntv72ljN

Ургутнинг бир қишлоғида янги "модний" мулла чиқибди, одамларни бўғиб ўқиб қўяркан. Шундай қўли билан бўйнидан қисволиб, дуоларни ўқиб ташларкан, кўплар ҳушидан кетиб қоларкан. Бир танишим ўша муллага ўқитишга борибди. Семизроқ, бақувватроқ одам, мулланинг услубини эшитиб, унинг ёнига кирганидан сўнг бўғилиб қолишга қарши чоралар кўриб, бўйнини бағбақалари билан ёпволиб, тайёрланиб турибди. Мулла шу бўғишга ҳаракат қилармиш, эплай олмасмиш. Ҳушдан кетиш мижоз "тузалиши"нинг бир қисми шекилли. Шу бўғмоқчи бўлиб, бўға олмабди, ҳушидан кеткиза олмабди. Дуони ўқиб бўлгач, танишимга "жинларингиз кучли экан" дер эмиш. @AsanovEldar

#этимология Суннийликнинг тўрт фиқҳий мазҳабидан бири бўлмиш ҳанбалияни эшитгансизлар (айнан нимаси билан ҳанафиядан фарқ қилишини билмасанглар ҳам). Мазҳаб асосчиси — бағдодлик муҳаддис ва фақиҳ имом Аҳмад ибн Ҳанбал. Мен ҳанбалиянинг моҳияти ёки асосчисининг таржимаи ҳолини ёзиб ўтирмайман — бу ҳақда бирламчи маълумотни интернетдан топиш осон. Айтмоқчи бўлганим, яқинда қизиқ фактни билиб қолдим. Ҳанбал исми Ганнибал билан ўзакдош экан. Ҳатто айнан бир исм экан. Ганнибал — карфагенлик машҳур саркарда, Римга юришлари билан машҳур. Бир қарашда уни Ҳанбалга ўхшатиш "Америка—Амир ака" қабилидаги эҳтимологияга ўхшайди. Лекин аслида ундай эмас, факт. Ганнибал — исмнинг русча ёзилиши. Оригиналда ḥnbʿl деб ёзилган, Ҳаннибаъл ўқилган. Олис Тунис ҳудудида жойлашган Карфагенга Ливандан сузиб келган финикияликлар асос солган, улар эса — арабларнинг, уларданам кўра яҳудийларнинг яқин қариндоши, семит тилида гапирувчи халқ. Баъл семит тилларида "хўжайин, эга" маъносини англатади. "Эгам" маъносида турли худоларнинг номига қўшиб ишлатилган, маълум даврларда маълум бир худонинг исмига ҳам айланган. Шундай қилиб, Ҳаннибаъл "Худо хурсанд/меҳрибон" маъносини англатади. Исмнинг биринчи қисмининг маъносини тушунган бўлсангиз, Европа халқларида кенг тарқалган Анна/Ҳанна исми ҳам шу ўзакдан. Аҳмад ибн Ҳанбал ҳам семит (араб), ўша минтақа вакили, исми ҳам семитча, шунга Ҳанбал=Ганнибал вариантидан шубҳаланмадим. @AsanovEldar

Эронда президент сайловида, менинг шубҳамга қарамай, Масъуд Пизишкиён ғалаба қозонди. Ва халққа миннатдорлик билдиришгаям улгурди. Нимаям дердим, либерал ислоҳотлар кутиб қоламиз. Президентликка номзодларнинг исмларини ковлаштирганимда Муҳаммадбоқир Қолибофнинг исми ўзбек медиасида русчадан олинган ҳолда Муҳаммад Багер Галибаф қилиб келтирилишини ёзгандим. Пизишкиённинг фамилиясини ҳам баъзида Пезешкиан деб ёзишганини учратаман. Ўзбек тилидаги форсча сўзларнинг рефлексларига таянсак, Пизишкиён ёзилиши керак. Эроннинг ўзидаги талаффуз асосида бўлса, Пезешкиён бўлади. Масъуд ака сайланди, энди у медиада тез-тез тилга олиб турилади, кўрамиз ким қандай ёзаркин. @AsanovEldar

Дўстлар! Мадор сомса йўқ. Мотар сомса бор. У сомсадан еган бўлсанглар, исмалоқ Попайга мадор бергандай мадор бериб қўймайди. Ёқимли, енгил ёзги пишириқ, лекин виагранинг ё энергетикнинг ўрнини босмайди. Мотар деган ўт бор. Тоғда ўсади. Ўша ўтдан тайёрланади бу сомса. Ё омма ўтнинг номини унутган, ё кимдир чиройли сўзга айлантириб, пиар қиламан деган, мана шундай қилиб мадор сомса номи пайдо бўлган. @AsanovEldar