Шарофиддин Тулаганов, 2021 йил 14 июнь
Институтда ўқиб юрганимизда «сиёсий иқтисод» дарси бўларди. Бизнинг назаримизда «довдироқ» бир ўқитувчи чириётган «лаънати» капиталистик тузумни мақтаб қўярди. Масалан, дейлик капиталистик давлатларда электр хусусий қўлларда бўлиб, одамлар пул тўласагина электрдан бахраманд бўлар экан. «Бизда ҳамма нарса одамлар учун, капиталистларда эса хаммаси бойлар учун. Капиталистлар ўз чўнтагини ўйлаб одамларга мунтазам равишда электр беришга мажбур. Акс ҳолда пулсиз қолишади. Бизда свет бўлмаса, райкомга, раисполкомга шикоят қиламиз. Уларда свет бўлмаса судга мурожаат қилишади» , деган гаплари ҳамон қулоқларим остида.
Социализм емирилиб, капитализмни ҳам кўрадиган кунларга етиб келдик. Аммо ўз чўнтагини ўйлаб бизга 24 соат свет берадиган капитализмга етиб келганимизча йўқ. Ярим социализм (бошқарув), ярим капитализм(турмуш тарзимиз)да яшаётгандекмиз.
Ўша «довдир» ўқитувчимиз яна бир нарсани айтган эди.(Бу гапи ғирт ёлғон эди)
Ўтган асрнинг 50-йилларида АҚШда хукуматни танқид қилувчи бир идора очишга қарор қилишибди. Аммо бу идорага сарфланадиган маблағ масаласида муаммо пайдо бўлибди. «Яхшиси, СССР томонидан қўллаб-қувватланадиган коммунистларнинг танқидларидан хулоса чиқарайлик», дейишибди. Шу тариқа Коррупцияга қарши агентлик тузилмайдиган бўлибди.
Аслида АҚШда коммунистлар ҳеч қачон ақлли гап айтмаган. Республикачилар ва демократлар бир-бирларини танқид қилишган ва бир бирларнинг хатолардан хулоса чиқаришган.
Умуман АҚШ ва бошқа капиталистик мамлакатларда давлат идоралари жуда кам бўлиб, асосан бюджетдан бир цент ҳам олмайдиган Нодавлат ташкилотларига кўпроқ аҳамият қаратилади. Чунки давлат бюджети бор жойда албатта коррупция бўлади.
«Евроосиё Иқтисодий Иттифоқига кирсак, ҳаммаси яхши бўлади, монополия тугайди», деган гапларни эшитиб қоламиз. Шаҳсан мен ЕОИИга кирсак аҳволимиз яхшиланишига шубҳа билан қарайман. Биргина пахта масаласини олайлик. Аҳволимиз совет тажрибасидан ҳамон воз кечмаган Тожикистон ва Туркманистонга ўхшаш. Билишимча, пахта масаласи совет даврида ҳам Қозоғистон ва Қирғизистонда Ўзбекистондан бутунлай фарқ қилган. Масалан шахсан ўзим, 1978, 79, 80 йилларда Сирдарё вилояти билан шундоқ чегарадаги Мақтаорол туманида пахта терганман. Оқ пахта учун Қозоғистонда 50 тийин тўланарди, Ўзбекистонда 20 тийин эди. Подборга Қозоғистонда 20 тийин тўланса, Ўзбекистонда 7-8 тийин бериларди. Пилла масаласида ҳам икки республикада тўланадиган ҳақда фарқ бор эди. СССРнинг икки республикасида икки хил нарх бўлганини ҳамон тушунмайман. Шу сабабли ЕОИИга кирсак аҳволимиз яхши бўлади, деган гаплар хомҳаёл.
Истанбул-Тошкент йўналишидаги самолёт нархлари ҳақида кўп гапирилди. Истанбул-Ўш, Истанбул-Чимкент йўналишига солиштирсак Истанбул-Тошкент нархи икки баробар қиммат экани кундек равшан. Бизникининг сервиси зўр эмиш. Ҳой барака топгур унда нима учун «Турк хаво йўллари»ники ҳам бизники билан бир хил нарх?!. Буни «Ўзбекистон хаво йўллари» МАКка ағдаришди. Аммо менимича гап МАКда эмасдек, нархни ҳаво йўллари эмас, Транспорт вазирлиги белгилаётгандек.
Бунақа нархлар билан туризмни ривожлантириб бўлмайди.
Билинг, ҳаво транспорти нархи арзонлашса, хизматлар кўпаяди. Одамлар иш билан таъминланади. Хорижлик сайёҳлар Ҳаво транспортидан тежаган пулини барибир Ўзбекистонга ташлаб кетади. Ҳатто кўпроқ ташлайди. Ўзбекистонга валюта кўплаб тушади.
Том маънода Бозор иқтисодиётига ўтиш керак.
Парламент сайловлари арафасида шу саволни бешта партия рахбарларига берганимда(бу «Ўзбекистон24» ТВсида тўғридан тўғри намойиш қилинган), қайсидир партия раҳбари «бу ҳолда пенсинерлар қийналиб қолади» , деганга ўхшаган гап қилган эди. Бозор иқттисодиёти деганда фақат нархлар кўтарилиши тушунилмайди, маошлар, пенсиялар ҳам бозор иқтисодиётига мослашади.