مطالعات خط و خوشنویسی

مقاله مقایسه تطبیقی قلم محقق در مصاحف بایسنقرمیرزا و احمد قره حصاری، شهاب شهیدانی، منتشر شده در مجله مطالعات نظری هنر، زمستان 1400

سلام و مهر/ برنامه کافه هنر رادیو ایران با موضوع معرفی کتاب روش های کاربردی آموزش خوشنویسی در کلاس/نشر خانه فرهنگ و هنرگویا،خط و تالیف کاوه تیموری چهارشنبه ۲۵ مرداد۱۴۰۲☝️

💠خط ما فارسی است یا عربی..؟ ✍️ دکتر سعید دیناروند   نخستین ابهامی که درباره عربی بودن خط ما بر اندیشۀ کنجکاوان می‌گذرد، که چگونه ایرانیان در کشور پهناور خود، چندین گونه خط و گویش بومی داشته‌اند، یکباره خطی از بیابانهای تفته و میان قبائل فاقد مدنیت، وام گرفته و به جای خط کهن خود به کاربرده‌اند؟ …. اعراب خطی را که درباره‌اش سخن می‌گوییم کوفی می‌نامند و برای نخستین بار در حیره و کوفه در میان رودان با خط آشنا شده و آنرا کوفی نامیدند. زیرا تا پیش ازآن با خط آشنا نبودند و به گفته استاد رکن‌الدین همایون فرّخ، اعراب خط نداشته‌اند و خطی که از حمیر و انبار به حجاز رفته و در زمان ظهور اسلام انتشار یافته، خط عربی نیست بلکه یکی از متداول‌ترین خطوط ایرانی بوده که با دگرگونی‌هایی برای نوشتن زبان عربی بکار رفته است.... . تغییرشکل الفبای ایرانی به صورت کنونی پس از اسلام روی داد، تا فراگیری آن برای نوآموزان عرب آسان باشد. حیره سرزمینی بود در کرانه فرات در عراق فعلی و مردمان این شهر مهاجرین عرب بنام لخمیان بودند که درآن دیار فرود آمده و شهر حیره را بنا نهادند. حاکمان حیره دست‌نشاندگان شاهنشاهی ساسانی و تابع ایران بودند. در آن روزگار برای آسان شدن امور میان حیره و دربار ایران، دبیران ایرانی برآن شدند تا الفبای خط پارسئ میانه ـ پهلوی را اندکی دگرگون ساخته و با افزودن هشت واژه «ث ح ط ظ ص ض ع ق» شمار واژه‌های آن را به ۳۲ رسانده و بدین‌گونه زبان اعراب حیره را که نبتی – عربی بود با این خط ِ تکامل یافتۀ ایرانی بنگارند. واژۀ «ط» دسته‌دار در پهلوی اشکانی دیده می‌شود ولی در پهلوی ساسانی جای خود را به«ت» دو نقطه داده است. در نتیجه الفبایی که امروز عربی خوانده می‌شود، خطی برگرفته از خط‌های کهن ایرانی است که از فرگشت خط ایرانی کهن به ایرانی هخامنشی ـ اشکانی و ساسانی پدیدار شده و سرانجام خط دبیرۀ پارسی امروزی از آن پدید آمد. حال اگر این خط عربی بوده‌؟ در عربستان اختراع و استفاده می‌شد؟ ! .. ۱ـ چرا قرآن را با آن به نگارش در نیاوردند؟ … چرا ایشان تا هنگام خلافت عثمان به گردآوری قرآن نپرداختند؟ و تنها پس از تهاجم به ایران و آشنایی با خط، آکادمیسین‌های ایرانی درحیره به تدوین آن همت گماردند؟ … ۲- اگر این خط از دیرباز در استان حجاز و کاروانشهر مکه کاربُرد داشته، پس نشانه‌هایش کجاست که تاکنون نوشته‌ای از آن که مربوط به پیش از خلافت عثمان و ظهور اسلام باشد، بروی تکه‌ای سنگ، دیوار، لوح گلی یا چرم یافت نشده است؟ … ۳- مهم‌تر از همه، خط، میان مردمی پدید می‌آید که نیاز و ضرورت آن را حس کنند و بستر کارگیری آن در فرهنگ خود داشته باشند. اعراب نه از زمینه‌های پیدایش خط برخوردار بودند و نه به آن نیاز داشتند. کلمۀ خط برگرفته از واژۀ ایرانئ کهن«کت» است که به زبان اعراب راه یافت و سپس در سده‌های میانه به دست تحصیل کردگان پارسی به ابزار نوشتن در آمده و بر پایه‌ای که سیبویه – دبیر ایرانی گذارده بود، صرف شد. ایرانیان، نقش مهمی در تکامل خط نوشتاری قرآن و خط عربی داشته‌اند. بر خلاف تصّور بسیاری که ما خط کنونی را از عرب‌‌ها وام گرفته‌ایم، کاملأ اشتباه است، خط فارسی بعد از اسلام نوع تکامل یافته از خط در زمان اشکانیان و ساسانیان یعنی پهلوی و اوستائی بود. این خط که در سده‌های پیش وارد عربستان شده و با زبان عربی تطبیق داده شده بود، بار دیگر پس از تهاجم اعراب وارد ایران شد و ایرانیان در تکامل و در تبدیل آن به هنر خوشنویسی نقش عمده‌‌ای داشته‌‌اند. ایجاد نقطه و اِعراب در خط عربی را به‌ فردی بنام ابو اسعد دؤلی الفارس و در قرن اول هجری نسبت داده‌اند که برای درست خواندن قرآن توسط غیرعرب ‌زبانان از جمله ایرانیان ابداع کرد. ایرانیان بر اساس نیاز زبانی، الفبای فارسی را قرنها پیش پدید آورده بودند از سده سوم هجری به علت نامه‌ نگاری‌های دیوانی، خط‌‌های مانوی و پهلوی، جای خود را به الفبای فارسی دادند. از ریشۀ فارسی الفبای کنونی موسوم به عربی، می‌توان به تشابه عجیب خط اوستائی و کوفی پی برد و در صدر اسلام در زبان عربی از نقطه استفاده نمی‌شد که ما آن را باب کردیم. ناگفته نماند که پیدایش خط نیاز به بستری برای رشد و تکامل دارد که اقلیم بادیه‌نشین عربستان عناصر آن را در اختیار اهالئ شبه جزیره قرار نمی‌داد. به گزارش تاریخ نگاران نامدار در سراسر شبه جزیره عربی حدود پانزده نفر سواد نوشتن در حد میرزا بنویس در امور حمل و نقل کالا داشتند که با این بضاعت اندک توانایی ابداع خط در اختیار آنها نبود. در حالی‌که این خط در امپراتوری ایران در ادارۀ امور در زمان اشکانیان و ساسانیان حدود هزار سال مورد استفاده و فرصت تکامل داشته است … . 🆔 @andishayee

فراخوان ارسال مقاله به نشریه گلستان هنر . نشریه گلستان هنر از استادان، اعضای هیئت علمی و دانشجویان دعوت به همکاری می‌کند. به گزارش روابط عمومی پژوهشکده هنر فرهنگستان هنر، نشریه گلستان هنر به صاحب امتیازی پژوهشکده هنر، در آستانه انتشار شماره اول از سال هشتم(پیاپی ۲۵) خود پذیرای مقالات علمی و پژوهشی استادان، پژوهشگران، و دانشجویان در حوزه هنر و معماری است. گلستان هنر، نشریه‌ای پژوهشی در زمینه تاریخ هنر و معماری، و دارای اعتبار علمی مصوب فرهنگستان‌هاست. بنا به برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته، از این پس، پژوهشکده هنر این نشریه را به صورت دوفصلنامه منتشر خواهد کرد. همچنین این پژوهشکده در صدد ثبت رتبه علمی این نشریه در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری است. استادان و پژوهشگران می‌توانند مقالات پژوهشی خود را از طریق پایگاه نشریه به نشانی www.golestanehonar.ir ارسال نمایند. @artsearching

ششصد و هشتاد و دومین شب از سلسله شب های مجله ی بخارا با همکاری موسسه کتاب آرایی ایرانی اختصاص دارد به « جلدهای ایرانی » «شب جلدهای ایرانی » به عنوان پنجمین شب از شب های هنر و هنرمندان کتاب آرایی ، عصر جمعه ۱۶ تیرماه ۱۴۰۲ ساعت ۱۶ در محل موسسه کتاب آرایی ایرانی برگزار خواهد شد. جلد کتاب و آستر آن همواره یکی از فرصت های تزیینی بسیار خوب برای هنرمندان بوده اند که هنر خود را به بهترین وجه بر آن ها به نمایش بگذارند. جلد کتاب دروازه ی ورود به کتاب است و اجرای هنرهای تذهیب ، گل و مرغ ، نگارگری ، تشعیر و خوشنویسی با ظرافت و شکوه فراوان و البته با اقتضائات خاص هر جلد نشان از اهمیت کتاب نزد هنرمند دارد که سعی می کند از این طریق مخاطب را نیز با اهمیت کتاب آشنا کند و نیز به نفاست کتاب بیفزاید. انواع جلدهای هنری در طول تاریخ پربار کتاب آرایی ایرانی کار شده اند .‌ضربی ، سوخت ، معرق، مشبک ، لاکی ، روغنی از جمله مهمترین ها هستند که هریک ویژگی ها و تکنیک های اجرایی خاص خود را دارند .

کارگاه های آموزشی ترم تابستان ۱۴۰۲ (حضوری - مجازی) 🔸طراحی حیوانات در نقاشی ایرانی( تشعیر) 🔸شروع دوره ۱۹ و ۲۰ تیر ماه ۱۴۰۲ 🔸مدرس: استاد مهدی مهدوی 🔸طراحی ۱ 🔸طراحی ۲ 🔸 گرفت و گیر ۱ 🔸 گرفت و گیر ۲ ثبت نام از طریق وب سایت موسسه به نشانی👇 www.ketab-araie-irani.com 🔸علاقمندان میتوانند با شماره تماس 🔻🔻🔻 ۶۶۱۷۵۷۱۱ 🔸و شماره واتساپ و تلگرام و ایتا 🔻🔻🔻 ۰۹۲۱۷۱۲۸۹۱۷ 🔸🔸🔸 جهت کسب اطلاعات بیشتر در ارتباط باشند

پژوهشکده هنر فرهنگستان هنر، نخستین نشست تخصصی همایش ملی «مرقع‌شناسی در تاریخ هنر ایران» را برگزار می‌کند. به گزارش روابط‌ عمومی پژوهشکده هنر فرهنگستان هنر، این پژوهشکده نخستین نشست تخصصی همایش ملی «مرقع‌شناسی در تاریخ هنر ایران» را روز دوشنبه 12 تیرماه در فرهنگستان هنر برگزار می‌کند. در این نشست، سید عبدالمجید شریف‌زاده، دبیر علمی همایش و عضو گروه تخصصی هنرهای سنتی فرهنگستان هنر، فرزانه اعظم لطفی، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران، فاطمه ثقفی، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران، مینا مختاریان، نگارگر و بهروز عوض‌پور، مدرس دانشگاه به سخنرانی می‌پردازند. این نشست روز دوشنبه، ۱۲ تیر 1402، ساعت ۱۰ تا ۱۲، در فرهنگستان هنر، به نشانی خیابان ولی‌عصر، پایین‌تر از تقاطع خیابان طالقانی، شماره ۱۵۵۲، طبقه سوم، سالن گلستانِ هنر، برگزار می‌شود. «همایش ملی مرقع‌شناسی در تاریخ هنر ایران»، از همایش‌های علمی پژوهشکده هنر فرهنگستان هنر است که بنا به برنامه‌ریزی‌های صورت‌گرفته، در زمستان امسال برگزار می‌شود.

✅ «مرقع گلشن» از هم‌آفرینی‌های ایران و هند باز نشر می‌شود به گزارش روابط‌عمومی فرهنگستان هنر، احمد صدری، سرپرست مؤسسه متن درخصوص چاپ نفیس نسخه "مرقع گلشن" گفت: مهم‌ترین کار ما در سال‌جاری انتشار نسخه نفیس «مرقع گلشن» است که به‌زودی روانه بازار کتاب خواهد شد. وی درخصوص اهمیت این نسخه گفت: ایران و هند به دلیل روابط دیرینه دارای میراث فرهنگی و هنری مشترکی هستند و این روابط در برخی دوره‌ها، همچون دوره صفویه، بسط و گسترش زیادی یافته است. یکی از مهم‌ترین مواریث مشترکی که از این دوره باقی مانده، آثار هنری ارزشمندی است که امروزه تحت عنوان «مکتب هند و ایرانی» زینت‌بخش بسیاری از موزه‌ها و گنجینه‌های هنری داخل و خارج از کشور است. در این میان نسخ خطی و مرقعات از آثار حائز اهمیت‌اند؛ از جمله مرقعاتی که از آن ایام در مجموعه‌های ایران و جهان باقی است می‌توان به دو اثر مشهور مرقع «هند و ایرانی» و «مرقع گلشن» اشاره کرد که در گنجینۀ مجموعه میراث جهانی کاخ گلستان نگهداری می‌شوند و از نفیس‌ترین آثار این موزه به شمار می‌آیند. او افزود: فرهنگستان هنر مرقع «هند و ایرانی» را اخیراً به زیور طبع آراست و رونمایی کرد و در آینده نزدیک نیز «مرقع گلشن» رونمایی و وارد بازار نشر خواهد شد. سرپرست انتشارات فرهنگستان هنر در بیان اهمیت این نسخه گفت: مرقع گلشن مجموعه‌ای است بی نظیر از هنر ظریف نقاشی و خوشنویسی از مکتب هند و ایرانی که سرشار از ذوق و هنر هنرمندان ایرانی و هندی است که به خواست و دستور جهانگیر پادشاه سلسله گورکانی هند پدید آمده است. ایشان افزود: در این مرقع نمونه عالی‌ترین نوع هنرهای ایرانی نظیر نقاشی، خوشنویسی، تذهیب، ترصیع، تشعیر، تصویر و تجلید دیده می‌شود. وی افزود: «مرقع گلشن» یکی از مهم‌ترین مرقع‌هایی است که امروزه به دست ما رسیده است. 🔹درباره "مرقع" و "مرقع گلشن" با هشتک های زیر در همین کانال جستجو کرده و مطالعه کنیم:👇 #مرقع #مرقع_گلشن #کاخ_موزه_گلستان  @tabrizschoolofpersianpainting

📡 خبر ویژه  سرپرست انتشارات فرهنگستان هنر، از بازنشر نسخه «مرقع گلشن» از گنجینه مجموعه میراث جهانی کاخ گلستان با چاپ نفیس آن توسط مؤسسه تألیف، ترجمه و نشر آثار هنری (متن) خبر داد. 🔸 مشروح خبر👇 @tabrizschoolofpersianpainting