#جامعه_شناسان_متأخر
🔺
برونو لاتور (
Bruno Latour)
بنیانگذار نظریهی شبکه_کنشگر
برونو لاتور زادهی ۱۹۴۷ و درگذشتهی ۲۰۲۲، فیلسوف، انسانشناس و جامعهشناس فرانسوی بود که کارهای برجستهای چون مطرح کردن «نظریه شبکه کنشگر» و مفهوم «غیر مدرنیسم» را در جامعهشناسی انجام داده است.
اگرچه مطالعات علمی این جامعهشناس زمانی با رویکرد ساختارگرایی اجتماعی به فلسفهی علم همراه بود؛ بعدها از این رویکردها فاصله گرفت. مهمترین شاخصهی این جامعهشناس، فاصله گرفتن از طبقهبندی ذهنی-عینی و توسعهی مجدد کار عملی است.
لاتور به همراه مادلین آکریچ، میشل کالن و جان لاو جزو اولین توسعهگران نظریه شبکه کنشگر
actor–network theory بودند. این نظریه یک رویکرد ساختارگرایانه است که از روششناسی مردمی هارولد گارفینکل، نشانهشناسی آلگرداس گریماس و جامعهشناسی رقیب امیل دورکیم، گابریل تارد تأثیر پذیرفته است.
کارهای برجسته جامعهشناختی برونو لاتور:
🔹ما هرگز مدرن نبودهایم
We Have Never Been Modern
کتاب لاتور به نام ما هرگز مدرن نبودهایم که به زبان فرانسه و انگلیسی منتشر و البته به فارسی نیز ترجمه شده است، خواننده را بر آن میدارد که چشمانداز ذهنی خود را دوباره ارزیابی کند.
لاتور کار دانشمندان را ارزیابی و به سهم روش علمی در دانش و کار اندیشید و مرزهای بین رشتههای مختلف را از بین برد. این جامعهشناس اظهار کرد که جامعه هرگز مدرن نبوده و غیر مدرنیسم (amodernism) را در برابر پستمدرنیسم، مدرنیسم یا آنتیمدرنیسم ترویج داد. او بر این عقیده بود که آنچه غربیها را از دیگران جدا میکند، تنها اختلافات جزئی است و اگرنه هرگز مدرن نبودهاند. او مدرنیسم را بهعنوان دورهای میدید که باور دارد تمام گذشته را با طلوع خود دور ریخته است و پستمدرنها هم منازعات مدرنها را واقعی میپندارند.
از دید لاتور، رویکرد غیرمدرنیسم تقارن بین علم و تکنولوژی از یکسو را با جامعه از سوی دیگر برقرار کرد. رویکرد ضدمدرن او از تمام موجودیتهایی نظیر روح، عقلانیت، آزادی، جامعه یا حتی گذشته دفاع میکند. علاوه بر این لاتور استدلال میکند که بازگشتن به دورهی پیشامدرن ممکن نیست چون مانع از آن میشود که از حجم انبوهی از تجربیاتی که ناشی از مدرنیسم است استفاده کنیم.
لاتور تقابل ذهن و عین را غیرقابل استفاده میدانست و خط مشی جدیدی به سوی دانش و کار ترسیم کرد. او غیرمدرنها را افرادی میپنداشت که در زمین دیگری بازی میکنند که بسیار با پستمدرنها متفاوت است.
🔸نظریه شبکه کنشگر
actor–network
این نظریه که لاتور و وولگار (۱۹۸۶) بنیانگذار آن هستند، نوعی از ساختارگرایی اجتماعی است که ایدهی تعیینکنندگی اجتماعی علم را که در مکتب ادینبورگ غالب است رد میکند. تفکر نظریه شبکه کنشگر این است که دانش علمی اثری است که از ارتباط بین اشیاء، حیوانات و انسانهایی که در کنشهای علمی دخیلاند به دست میآید. بنا بر این تئوری یک عامل (Actor) هر چیزی است که به شیوهای علّی بر تولید نظریهها و گزارههای علمی تأثیر بگذارد: نهتنها دانشمندان، بلکه برای مثال پیشینههای نظری، متودولوژیها، تکنیکها، قوانین اجتماعی و مؤسسات، روتینها، تجارب، سنجهها و ابزار مناسب آنها، متون علمی و همچنین عوامل بیرونی.
شبکه (Network) مجموعهای از عاملان است که روابط و ترجمانهایی بین آنان پایدار باشد. زمانی که شبکهای به وجود میآید، ممانعتهایی به وجود میآورد که مانع داخل شدن سایر عاملان یا روابط به آن شبکه میشود، در عین حال امکان انباشت دانش علمی که نتیجهی ترجمان موجود در شبکه است افزایش مییابد (
International Encyclopedia of the Social & Behavioral Sciences, 2001)
منابعی برای مطالعه بیشتر:
🔺مقالهای از برونو لاتور در معرفی نظریهی شبکه کنشگر
🔻نگاهی به کتاب «ما هرگز مدرن نبودهایم» به قلم اندرو پیکرینگ
@SbuSociology