مجمع پریشانی

شهرت خیّام و فیتر جِرالد شک نیست که از میان شعرای ایران یکی نیست که شهرت او به اندازهٔ خیام جهانگیر باشد؛ یعنی سخنان او را به غالب زبان‌های زنده ترجمه کرده باشند، به هر کشوری نام او رسیده باشد، و در بعضی از ممالک، به هر شهرك و دهکده‌ای هم بروید، ببینید کسانی که ترجمه‌ای از اشعار او خوانده باشند. بدیهی است که این اشتهار عالم‌گیر را خیام مدیون ترجمه‌ای است که یک شاعر انگلیسی به نام ادوارد فيتز جِرالد Edward FitzGerald از رباعیات او منتشر کرد؛ یعنی که این ترجمه باعث شناخته شدن خیام به‌عنوان یکی از گویندگان بزرگ عالم و ترجمهٔ رباعیات او به سایر السنه گردید؛ ولیکن چنان نیست که فیتز جرالد از این ترجمه بهره‌مند نشده باشد، به این معنی که شهرت او نیز به‌عنوان شاعر مرهون همین ترجمه است؛ زیراکه شعرهای دیگری گفته و ترجمه‌های دیگری نیز کرده است ولی هیچ‌کس آن‌ها را نمی‌خواند و عدّهٔ بسیار معدودی از آن‌ها خبر دارند. پس رباعیّات خیّام به ترجمهٔ فيتزجرالد باعث اشتهار و معروفیّت خیّام و فیتز جرالد گردید، و هر دو از این حیث مدیون یکدیگرند... . اما ترجمه فيتزجرالد... که معروف جهانیان است، شعری است در نهایت سلاست و عذوبت و از شاهکارهای فصاحت لفظ و بلاغت معنی در زبان انگلیسی. طرز خیالات و مسلک فلسفی و افکار عمیق راجع به زندگانی بشر که مخصوص این منظومه است، چنان مقبول خاص و عام گردید که امروزه شاید عدد چاپ‌های مختلف و ترجمه‌های متعدد آن و مقالات و رسایل و کتاب‌های تحقیقی و انتقادی که در باب آن و دربارهٔ فيتزجرالد و خیام، نوشته و منتشر شده است از دو هزار متجاوز باشد. پانزده گفتار، مجتبی مینوی، ج۲، ص ۳۱۴-۳۱۵، ۳۲۶

بوطیقای رباعیات خیّام هسته مرکزی گفتمان خیّامیّت، طغیان و اعتراض است که در چندین شاخه در بستر شعر او جاری شده است: حیرت و تردید، پرسش و پرخاش، رنج اجتناب‌ناپذیر زندگی، اغتنام وقت و شادخواری. در رباعیات خیام چند بن‌مایهٔ اصلی وجود دارد که آینه‌دار گفتمان اوست و مهمترین آن‌ها، بن‌مایه کوزه و کارگاه کوزه‌گری و راه و جاده و آمدن و رفتن است. تمثیل یا استعارهٔ گسترده، دلخواه‌ترین نوع مجاز در شیوهٔ بیان خیام محسوب می‌شود و کلّ رباعیات او را می‌توان یک استعارهٔ کلّی برای تفسیر هستی دانست که همهٔ استعاره‌ها در آن، شبکه‌وار به هم پیوند یافته و منظومهٔ منسجمی را ساخته است که مُهر ویژهٔ او را با خود دارد. خیام به گواهی آثار و شهادت هم‌عصرانش، در تصنیف و تألیف، کم حوصله بود. از این رو، در میان همۀ قالب‌های شعر فارسی، قالب رباعی را به دلیل کوتاه بودن و قدرت القایی بالا برگزید و در آن، تعداد محدودی رباعی سرود. رباعیات او، مطابق سنّت سبک خراسانی، هم چهارقافیه‌ای است و هم قافیه‌های ساده دارد. ردیف، در رباعیات او به‌ندرت دیده می‌شود. در جمال‌شناسی خیام، هنرسازه‌های کلامی از قبیل: ترفندهای شاعرانه، شگردهای موسیقایی، تشبیهات و استعارات پیچیده، و انواع متنوع برجسته‌نمایی جایگاهی ندارد. زبان شعری او ساده و سرراست اما چیره‌دستانه است و معانی ژرف را به شکلی اثرگذار در دسترس ذهن مخاطبان قرار می‌دهد. توصیف شیوهٔ اجرای هنری او، همانند اغلب شاهکارهای ادبی به راحتی امکان‌پذیر نیست و «ادراک بی‌چگونه»، مناسب‌ترین تعبیر برای بیان این ویژگی است. انسجامی که در این رباعیات وجود دارد، ما را قانع می‌کند که ساخته و پرداختهٔ ذهنی واحد است. رباعیّات خیّام و خیّامانه‌های فارسی، سیدعلی میرافضلی، ص ۱۵۸ https://t.me/joinchat/AAAAAD7Fssu7AgJ7o97tgw

رباعیات خیّام حكيم عمر بن ابراهیم خیامی نیشابوری، مشهور به خیام، از فلاسفه و دانشمندان نامدار ایرانی در سده‌های پنجم و ششم هجری است (۴۳۹ ۵۲۶ ق). وی در فلسفه، پیرو حکیم ابوعلی سینا بود و در ریاضی و نجوم جزو سرآمدان عصر خود به شمار می‌آمد. از نگاشته‌های او، آنچه پس از ۹۰۰ سال به دست ما رسیده، ده رسالۀ کوتاه علمی به زبان عربی، دو رسالهٔ فارسی، حدود چهل بیت شعر عربی، و حدود هفتاد رباعی به زبان فارسی است. رسالهٔ نوروزنامه و ده‌ها رباعی فارسی دیگر نیز به خیام منسوب است. شمار رباعیات فارسی منسوب به او به ۱۶۰۰ رباعی نیز می‌رسد. رباعيات منسوب به خیام به دلیل طرز بیان موجز و جهان‌بینی ویژه، از دیرباز مورد توجه مخاطبان خاص و عام قرار داشته و بدان طرز، در طول سده‌های متمادی، رباعیات بسیاری پدید آمده که اغلبش، در متون بعدی، به خود خیام منسوب گردیده و مجموع این رباعیات مکتب خیام را در تاریخ شعر فارسی بنیان نهاده است. خیام به واسطهٔ این رباعیات، جزو چند شاعر بزرگ و سرآمد زبان فارسی شناخته می‌شود و شهرت اشعار او از مرزهای سرزمین‌های پارسی زبان در گذشته، در سرتاسر کرهٔ خاک منتشر شده و تقریباً به اغلب زبان‌های دنیا ترجمه‌های متعدد و متنوع از آن موجود است. مشهورترین ترجمۀ رباعیات خیام که شهرت جهانی خیام تا حدود زیادی مرهون آن است، ترجمهٔ ادوارد فیتز جرالد شاعر عصر ویکتوریاست که نخستین ویراست ترجمۀ خود را که مشتمل بر ۷۵ رباعی بود، در سال ۱۸۵۹م در انگلستان منتشر کرد. ویراست دوم ۱۱۰ رباعی داشت (۱۹۶۸ م) و ویراست سوم ۱۰۱ رباعی کاهش یافت (۱۸۷۲ م). این ترجمهٔ آزاد و شاعرانه، هم برای فيتزجرالد آوازه‌ای بی‌مانند در همهٔ اقطار عالم رقم زد، هم برای حکیم عمر خیام. رباعیات خیام و شاعرانی که بدین سبک و سیاق رباعی گفته‌اند، گفتمانی را بازنمایی می‌کند که آن را «گفتمان خیامیات» خوانده‌اند... . حیرت در برابر رازهای هستی، گیر افتادن در دایرهٔ بی‌سر و بُنِ زندگی، ناگزیری مرگ و گشودن راهی برای شاد زیستن، از درون‌مایه‌های اصلی رباعیات خیام است. اما وجه غالب و هستهٔ مرکزی گفتمان خیامیت را می‌توان در دو مفهوم کلیدی خلاصه کرد: «عصیان و اعتراض». به این اعتبار، خیام، شاعری معترض و عصیانگر است. خیام همان‌قدر که در زندگی علمی و اجتماعی خود، فردی محتاط خوددار و سربه‌راه بود در زندگی درونی خود که رباعیاتش روایت‌گر آن است، ستیزی مداوم و بی‌امان با تابوها داشت. تابوشکنی خیام، این جرأت را در شاعران دیگر برانگیخت که خط قرمزها را به اعتبار نام او، و حتی به اسم او، پشت سر بگذارند... . مفهوم عصیان در رباعیات خیام با خود شماری از مفاهیم مرتبط را فراخوان کرده است: حیرت و تردید، پرسش و پرخاش، رنج اجتناب‌ناپذیر زندگی، اغتنام وقت و شادخواری. همۀ این عناصر را کمابیش می‌توان در اشعار پیش از خیام یا دیوان شاعران هم عصر او ردگیری کرد. آنچه شعر خیام را برجسته کرده، انسجام دادن به این تم‌ها در چارچوب یک منظومهٔ فکری، ریختن آن در قالب یک فرم دلخواه (رباعی) و خلق زبان مناسب با این حالات و معانی است که در نهایت، به ظهور یک صورت هنری جدید انجامیده است. به صحنه آمدن این وجه غالب در رباعيات خیام، به دلیل بداعت و یک‌پارچگی نظام صوتی و معنایی آن «مکتب خیام » را در رباعی فارسی پایه‌ریزی کرد و همۀ رباعیات مشابه را زیر بیرق خیام گرد آورد. رباعیّات خیّام و خیّامانه‌های فارسی، سیدعلی میرافضلی، ص ۹-۱۰، ۱۵

به آگاهی هم‌شهری‌های فرهیخته و ادب‌دوست می‌رساند که به مناسبت فرارسیدن «روز پاسداشت زبان فارسی و بزرگداشت فردوسی»، نشستی با عنوان «فردوسی، شاهنامه و زبان»، با همکاری آموزش‌وپرورش ناحیهٔ یک و جهاد دانشگاهی، برگزار می‌شود. چشم‌به‌راه حضور سبز و زینت‌بخش شما هستیم. مکان، زمان و سخنران این نشست: کرمانشاه، بلوار شهید بهشتی، سه راه ۲۲ بهمن، سازمان جهاد دانشگاهی، ساختمان مؤسسهٔ آموزش عالی جهاد دانشگاهی، ساعت ۵ تا ۶:۳. سخنران: دکتر خلیل کهریزی (شاهنامه‌پژوه و عضو هیأت علمی دانشگاه کردستان). مجری: سهیل یاری.

۱۸ اردیبهشت سال‌روز درگذشت غلامرضا رشید یاسمی (۱۲۷۵-۱۳۳۰)، ادیب، پژوهشگر، مترجم، تاریخ‌نگار و شاعر خوش‌سخن معاصر است. روانش شاد و یادش گرامی باد. سرو رشید (یادنامهٔ غلامرضا رشید یاسمی) در سال ۹۶ به پیشنهاد و با همراهی دکتر ابراهیم رحیمی زنگنه (مدیرکل اسبق ادارهٔ فرهنگ و ارشاد اسلامی کرمانشاه) تدوین شد.

معلّمی اگر آن گونه که شرط آن است انجام شود هدایت و رَشاد تمامِ عالمِ انسانیت است و چیزی مِثلِ پیشوایی و پیغام‌آ‌وری است. (حکایتْ همچنان باقی، استاد عبدالحسین زرینکوب، ص ۴۷۰)

از یکی از بهترین پی دی اف خواننده اکنون بارگیری رایگان استفاده کنید! http://bit.ly/PDFReader_alldocumentreader