بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار

‍ بیست‌ و‌ پنجم اردیبهشت‌ماه روز بزرگداشت حکیم ابوالقاسم فردوسی و پاسداشت زبان فارسی ایران‌گرایی شاهنامه به‌طور کلی بیشتر جنبش‌های مذهبی، فلسفی و اجتماعی و ملّی در ایران از دورترین زمان مهرپرستی تا به امروز و حتی تصوّف با همۀ تبلیغ جهان‌میهنی خود، از دعوی ایرانی در رهبری جهان کم و بیش تأثیر پذیرفته‌اند. بااین‌همه، فرزانۀ طوس به کمک آن مایه‌های پُرتوان مردم‌دوستی که در او بود، از یک سو توانسته است از آن بیگانه‌ستیزی کهن بکاهد و از سوی دیگر ایران‌گرایی را معنویت دیگری بخشد، بی آنکه دعوی ایرانی رهبری جهان را فراموش کند: بیا تا جهان را به بد نسپریم! و: جهان را به ایران نیاز آوریم! همین معنویّت شاهنامه است که سبب شده است عارفان پشمینه‌پوش که دلی سازگار با جهان پهلوانی ندارند، گاه زبان به ستایش فردوسی و کارنامۀ او بگشایند؛ ایران‌گرایی شاهنامه است که سبب شد در زمانی که هنوز ایران چون بُقچۀ چهل‌تکه‌ای به فرمانروایی‌های ریز و درشت وصله خورده بود، سخنوران این سرزمین در هرجا که زندگی می‌کردند، هنوز سخن از ایران برانند و احساس همبستگی ملّی را قلم به قلم به زمان ما برسانند. و همین ایران‌گرایی شاهنامه است که جهان افسانه‌‌های آن سرچشمۀ الهام سرایندگان و نقّاشان می‌گردد و نام زنان و مردان دلاور آن را بر روی نوزادان می‌گذارد و باز همین ایران‌گرایی شاهنامه است که سده‌های پی‌درپی توده‌های مردم را برای شنیدن افسانه‌های دل‌انگیزش به پای هنگامۀ نقّالان می‌برد و داستان پهلوانی‌های رستم و اسفندیار، مرگ دلخراش سهراب و سیاوش، ناجوانمردی‌های گرسیوز و کینه‌توزی‌های افراسیاب را سینه‌به‌سینه به روزگار ما می‌کشاند. [سخن‌های دیرینه: سی گفتار در مورد فردوسی و شاهنامه، دکتر جلال خالقی مطلق، به کوشش علی دهباشی، تهران: انتشارات دکتر محمود افشار، ۱۳۹۷، ص ۱۹۵-۱۹۶] بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار؛ تعمیم زبان فارسی و تحکیم وحدت ملّی و تمامیت ارضی @AfsharFoundation

‍ ⁠⁣بیست و چهارم اردیبهشت‌ماه سالروز درگذشت حبیب یغمایی درس فارسی تعلیم انشاء فارسی آن نیست که معلّم موضوعی را طرح کند و محصّلین از روی روزنامه‌ها عباراتی ناجور و آمیخته و درهم‌وبرهم به هم بپیوندند و در کلاس درس پشت سر هم بخوانند، بی اینکه معلّم در هر جمله اظهار نظر کند و به معایب آن انگشت گذارد. اگر معلم نوشتۀ یکی از آنها را در معرض توجّه شاگردان بگذارد و جمله به جمله تصحیح کند و ترتیب جمله‌بندی و عبارت‌پردازی را نشان دهد، به‌طوری‌که همگان دریابند، به‌مراتب مؤثرتر و مفیدتر است. عیب اصلی این است که بر فرض اینکه معلّمی وظیفه‌شناس و دقیق و علاقه‌مند برای افادات خود را مجهّز و آماده کند، محصّلین امروزی حاضر نیستند گوش دهند و چه بسا هنگامی که استاد ادبیات در این گونه تحقیقات فکر و زبان خود را خسته می‌کند، شاگردان در اندیشۀ حل مسائل ریاضی هستند یا نقاشی می‌کنند! همین محصّلین‌اند که وقتی به‌ظاهر مراتب تحصیلی را پیمودند و شهادت‌نامۀ عالی گرفتند، به وسایلی که معمول است به کرسی استادی برمی‌شوند آنگاه است که اگر هم بخواهند در فن خود کتابی تألیف یا ترجمه کنند چون فارسی نمی‌دانند، از عهده برنمی‌آیند و عباراتی نادرست و نامفهوم به کار می‌برند که نظایر آن را دیده‌ایم و می‌بینیم. نکتۀ دیگر اینکه بسیاری از جوانان ما پس از فراغ از تحصیل برای تکمیل معلومات خود در فن طب و مهندسی و غیره به ممالک دیگر می‌روند و باری، امیدی هست که در رفع نقائص و تکمیل فضائل بکوشند و مثلاً طبیبی حاذق و مهندسی تمام از کار درآیند؛ اما برای تکمیل ادب فارسی به کجا باید رفت؟ یا از کدام کشور مستشار و معلّم طلبید؟ این همه نکاتی است که مسئولین فرهنگ باید همواره در نظر داشته باشند که: سرِ چشمه شاید گرفتن به بیل چو پُر شد نشاید گذشتن به پیل «درس فارسی»، حبیب یغمایی در: [ای زبان پارسی...، به کوشش دکتر میلاد عظیمی، تهران: انتشارات دکتر محمود افشار، چاپ دوم ۱۴۰۲، ج ۳، ۱۲۸۵] بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار؛ تعمیم زبان فارسی، تحکیم وحدت ملّی و تمامیت ارضی @AfsharFoundation

تحلیل و بررسی کتاب: مکاتبات آقا ابراهیم امین‌السلطان با ناصرالدّین‌شاه قاجار این کتاب مجموعه‌ای است از فرمان‌ها، دستخط‌ها و دستورالعمل‌های ناصرالدین‌شاه و نیز اسنادی مشتمل بر عرایض، گزارش‌ها، تلگراف‌ها و... که اعضای خانوادۀ سلطنتی، وزرا، صاحب‌منصبان لشکری و کشوری به جهات مختلف به ناصرالدّین‌شاه نوشته‌اند و او در حاشیه یا پشت این اسناد دستورهای لازم جهت رسیدگی به آنها را صادر کرده است. مخاطب فرمان‌ها و دستورالعمل‌های شاه غالباً امین‌السلطان است و در سایر اسناد نیز ناصرالدین‌شاه در بیشتر موارد طی دستخطی رسیدگی به امور را به او واگذار کرده است. [مکاتبات آقا ابراهیم امین‌السلطان با ناصرالدّین‌شاه قاجار: مجموعۀ عرایض، فرمان‌ها، دستورالعمل‌ها و تلگراف‌ها (۱۲۸۷-۱۲۹۶ق)، به کوشش مجید عبدامین و بهمن بیانی، تهران: انتشارات دکتر محمود افشار، ۱۴۰۲] دکتر بهرام پروین گنابادی برنامۀ کیمیای کلمات رادیو فرهنگ ۲۷ مرداد ۱۴۰۲ بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار؛ تعمیم زبان فارسی، تحکیم وحدت ملّی و تمامیت ارضی @AfsharFoundation

سی و پنجمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران از نوزدهم تا بیست و نهم اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۳ نشانی انتشارات دکتر محمود افشار در نمایشگاه: راهرو ۱۶، غرفۀ ۳۱۶ علاقه‌مندان می‌توانند با مراجعه به غرفۀ انتشارات دکتر محمود افشار در نمایشگاه کتاب تهران، کتاب‌های این انتشارات را با تخفیف ۲۰٪ تهیه کنند. همچنین خرید کتاب‌های انتشارات دکتر محمود افشار در نمایشگاه مجازی کتاب تهران با تخفیف ۱۰٪ از طریق پیوند زیر امکان‌پذیر است: https://shorturl.at/INOTY برای سفارش‌های بیش از پانصد هزار تومان ارسال رایگان است. بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار؛ تعمیم زبان فارسی، تحکیم وحدت ملّی و تمامیت ارضی @AfsharFoundation

‍ بیست و دوم اردیبهشت‌ماه سالروز درگذشت اصغر مهدوی، عضو پیشین هیئت گزینش کتاب و جایزۀ بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار مهدوی تاریخ قاجاری را- مخصوصاً در عصر ناصری و مظفری به بعد- از حیث اجتماعی و رجالی و اقتصادی خوب می‌شناخت. قسمتی از این آگاهی را از مطاوی اوراق و اسناد تاریخی خاندان خود حاصل کرده بود. قسمتی هم دانستنی‌هایی بود که از پدرش و اقران او- چه در ایران و چه در اروپا- شنیده بود. مقالۀ «روزگار یک اهل قلم در دورۀ قاجار» مندرج در راهنمای کتاب ۱۸ (۱۳۵۴) راجع به بدایع‌نگار طهرانی که با همکاری هما ناطق به رشتۀ نگارش درآمده و نیز «چند نامه مربوط به ایران» که در کتاب هفتاد مقاله، جشن‌نامۀ دکتر غلامحسین صدیقی، نشر شده (۱۳۷۱) یادگاری است از دلبستگی او به شناساندن منابع آن دوره و سرگذشت ایرانیان. تاریخ آن دوران در ذهن اصغر مهدوی مجسم و بی سایه بود. به‌خوبی می‌دانست که دوام و قوام جامعه در آن روزگاران متکی به چه نوع عوامل اقتصادی و مالی بوده و طبقات مختلف چگونه و با چه مؤونه‌ای روز خود را به شام می‌رسانیده‌اند. نیک می‌دانست که میزان فقر و مسکنت و بی‌درآمدی ناشی از چه بوده است. این نکته امتیازی است برای دانای علم اقتصاد سیاسی و همیشه بر من روشن بود که اقتصادخوان‌ها و اقتصاددان‌های دیگر ایران از آن‌گونه سرچشمه بهرۀ وافی نداشته‌اند. حال که سخن از اقتصاد در میان است ضرورت دارد که نام سه تألیف او را بیاورم. نام یکی تشکیل و تقویم محصول ملّی است (تهران، ۱۳۳۹). پیش از آن کتابی به نام قیمت نوشت که در سلسلۀ انتشارات اهدایی خود او به چاپ رسید (تهران، ۱۳۳۷) و تجدید چاپ هم شد. سومین کتابش اقتصاد- کلیات نام داشت (تهران، ۱۳۴۱). [نادره‌کاران: سوگنامۀ ناموران فرهنگی و ادبی (۱۳۰۴-۱۳۸۹)، ایرج افشار، زیر نظر بهرام، کوشیار و آرش افشار، به کوشش محمود نیکویه، تهران: انتشارات دکتر محمود افشار، ۱۴۰۰، ج ۲، ص ۱۴۰۴-۱۴۰۵] بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار؛ تعمیم زبان فارسی، تحکیم وحدت ملّی و تمامیت ارضی @AfsharFoundation

‍ ‍ بیست و یکم اردیبهشت‌ماه سالروز درگذشت دکتر محمدرضا باطنی، منتخب بیست و هفتمین جایزۀ ادبی و تاریخی دکتر محمود افشار بازنشستگی زودهنگام و فراغت از کار تدریس و برنامه‌ریزی درسی محمدرضا باطنی را به حوزۀ فرهنگ‌نویسی وارد کرد. باطنی فرهنگ‌نویس در ۳۵ سال گذشته همان نگاهی را به زبان و واژه‌های آن دارد که در دیگر کارهای علمی‌اش دیده می‌شود. به نظر او صراحت و دقت زبان علمی باید در شفافیت واژه‌های آن بازتاب یابد. برای رسیدن به این صراحت بهتر است تا آنجا که ممکن است هر مفهوم در یک لفظ متجلی شود و هر لفظ بر یک معنا دلالت کند تا مانع هر گونه ابهامی شود. فرهنگ‌نویسی محمدرضا باطنی ادامۀ پروژه‌ای است که او برای ایجاد یک زبان علمی برای فارسی در نیم‌قرن گذشته دنبال کرده است. هرچند چنین نگاهی به زبان و واژه‌ها می‌تواند مناقشه‌برانگیز باشد و مغایر روندهای طبیعی زبان قلمداد شود، او با اعتقاد و پشتکاری مثال‌زدنی آن را دنبال کرده است و معتقد است بدون آن زبان فارسی نمی‌تواند نقش تازه‌ای در انتقال علوم مدرن بازی کند. حسین سامعی [دفترچۀ بیست و هفتمین جایزۀ ادبی و تاریخی بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار، اهدا‌شده به دکتر محمدرضا باطنی، تهران: انتشارات دکتر محمود افشار، ۱۳۹۹، ص ۳۶] بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار؛ تعمیم زبان فارسی و تحکیم وحدت ملّی @AfsharFoundation

انتشارات دکتر محمود افشار در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران میزبان دوستداران و پاسدارن زبان و ادبیات فارسی و تاریخ و فرهنگ ایران است. علاقه‌مندان می‌توانند با مراجعه به غرفۀ انتشارات دکتر محمود افشار در نمایشگاه کتاب تهران، واقع در مصلای تهران، بخش ناشران عمومی، راهرو ۱۶، شمارۀ ۳۱۶، کتاب‌های این انتشارات را تا بیست و نهم اردیبهشت‌ماه، با تخفیف ۲۰٪ تهیه کنند. همچنین خرید کتاب‌های انتشارات دکتر محمود افشار در نمایشگاه مجازی کتاب تهران با تخفیف ۱۰٪ از طریق پیوند زیر امکان‌پذیر است: https://shorturl.at/INOTY برای سفارش‌های بیش از پانصد هزار تومان ارسال رایگان است. بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار؛ تعمیم زبان فارسی، تحکیم وحدت ملّی و تمامیت ارضی @AfsharFoundation

انتشارات دکتر محمود افشار در سی و پنجمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران راهرو ۱۶، غرفۀ ۳۱۶ علاقه‌مندان می‌توانند با مراجعه به غرفۀ انتشارات دکتر محمود افشار در نمایشگاه کتاب تهران، تا بیست و نهم اردیبهشت‌ماه کتاب‌های این انتشارات را با تخفیف ۲۰٪ تهیه کنند. همچنین خرید کتاب‌های انتشارات دکتر محمود افشار در نمایشگاه مجازی کتاب تهران با تخفیف ۱۰٪ از طریق پیوند زیر امکان‌پذیر است: B2n.ir/y92884 برای سفارش‌های بیش از پانصد هزار تومان ارسال رایگان است. بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار؛ تعمیم زبان فارسی، تحکیم وحدت ملّی و تمامیت ارضی @AfsharFoundation

‍ ساخت معابد جدید و مرمت معابد قدیمی در بین شاهان ايلامی سنتی دیرینه بوده است و آنها به‏کرات در کتيبه‏های خود به اين امر اشاره و به آن افتخار کرده‏اند. اين امر در زمان سلطنت اونتاش-نپيريشا بُعد تازه‏ای پیدا می‏کند. ایلامیان نیز مانند اقوام ساکن در میانرودان به خدایان متعددی اعتقاد داشتند و با ساخت تنديس‏های آنها بر اين عقیده بودند که این تندیس‏ها مقدس بوده و تجسم عینیِ آن خدایان‏اند. اين بت‏ها به لباس و زيورآلات مزين بودند و همواره به دست کاهنان تطهیر می‏شدند. بسیاری از مراسم مذهبی توسط کاهنان در برابر مجسمۀ خدایان انجام می‏گرفته است. بدین ترتیب، احساس می‏کردند که مراسم در حضور آن خدایان انجام می‏شود. خصوصاً هنگام سال نو در ابتدای فصل بهار، مراسم خاصی برگزار می‏شد تا خدای اصلی شهر در آن سال به مردم و به سرزمین آنها خیر و برکت و فراوانی عطا کند. بنا به باور آن زمان، بت ایزدان نه فقط يک مجسمه بلکه وجود زندۀ آنان محسوب می‏شده، به طوری که ساختن يک بت امری استثنایی بوده و در صورت تخریب آن، ساختن مجسمه‏ای دیگر و جایگزین کردن آن به‏آسانی امکان‏پذیر نبوده است. به همين سبب، نگهداری و مراقبت از بت‏ها امر بسیار مهمی تلقی می‏شده و زير نظر کاهنان صورت می‌گرفته است. خصوصاً در صورت حملۀ دشمن، حفاظت از بت‏ها اولویت خاصی داشته تا در معرض تخریب یا دزدی قرار نگیرند. ربوده شدن بت، در باور آن زمان، دقیقاً به معنای اسارت آن ایزد به دست دشمن محسوب می‏شده است. در بسیاری از موارد، شاهان با حمله به یک منطقه و تسخیر آن، مجسمۀ خدایان آنجا را با خود به اسارت می‌بردند، زیرا با عدم حضور مجسمۀ ایزد، امکان اجرای مراسم مذهبی و مراسم سال نو از کشورِ مغلوب گرفته می‏شد و در نتیجه، مردم مغلوب نمی‏توانستند از ایزد خود سالی پربرکت تقاضا کنند و به نعمت و فراوانی امیدوار باشند. یکی از نمونه‏های بارز اين سیاست در نوشته‏ای از اَمَر-سوئنا، پادشاه سومری سلسلۀ سوم اور که در تل برمی در مجاورت رامهرمز یا همان هوهنور باستانی کشف شده، آمده است. اَمَر-سوئنا در اين نوشته اشاره به لشکرکشی و فتح شهر ايلامی هوهنور می‏کند. وی پس از تسخیر شهر، مجسمۀ مهم‏ترین ایزد آنجا، روهوراتير، را به‏اسارت می‏گیرد و با خود به کشورش می‏برد. در آنجا محاکمه‏ای توسط خدایان سومری برای روهوراتير برگزار می‏شود و آنها از روی لطف دستور آزادی وی را صادر می‏کنند. متعاقباً اَمَر-سوئنا مجسمه را مجدداً به هوهنور بازمی‏گرداند. اين متن به‏وضوح نشان می‏دهد که ربودن مجسمۀ روهوراتير در اصل به معنای اسارت آن خدای ايلامی در دربار خدایان سومری محسوب می‏شده است. [چغازنبیل: بافت شهری و جنبه‌های معماری در ایلام باستان، تألیف دکتر بهزاد مفیدی نصرآبادی، تهران: انتشارات دکتر محمود افشار، ۱۴۰۱، ص ۴۲] بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار؛ تعمیم زبان فارسی، تحکیم وحدت ملّی و تمامیت ارضی @AfsharFoundation

‍ هجدهم اردیبهشت‌ماه زادروز غلامرضا رشید یاسمی یهود و ایرانیان ارنست رنان گوید: «مقام ایران در عالم خیلی عظیم است. تمدن و فرهنگ یهود و نصاریٰ عموماً مرهون حمایت ایرانیان است. بنی‌اسرائیل که به حکّام یونانی شوریدند و در برابر روم عصیان‌ها کردند تا عاقبت روم دولت آنها را از صفحۀ روزگار برافکند، همواره ایرانیان را محترم و بزرگ می‌شمردند و هیچ‌وقت شکایتی از ساتراپ‌های ایرانی نکرده‌اند». یهود در زمان اقامت در بابل و در عهدی که مستقیماً در فلسطین رعیت ایران شناخته می‌شدند اقتباس بسیار از عقاید زردشتی کرده‌اند. یکی از آنها اعتقاد به فرشتگان و موجودات مجرّد معیّن است. عقاید ایرانیان خیلی جذّاب و عظیم بود. اعتقاد به فروهران تأثیری بزرگ در دین یهود کرده است. تصویر یهوه خدای بنی‌اسرائیل که در کشور یهود روی سکۀ ساتراپ ایرانی نقش شده مأخوذ از اشکال ایرانی است. یهودیان در معبد بزرگ خود قربانگاهی دائمی ساختند که شبیه آتشکده بود و آتش همیشه‌سوز آنجا مثل آتشکدۀ بادکوبه که از بخار نفت مدد می‌گرفت دائماً در حال اشتعال بود. فرگوسن در اسلوب بنای این پرستشگاه گوید: «در بین آثار آشور بنایی شبیه این معبد دیده نمی‌شود. نمونۀ آن را می‌توان در تخت جمشید ایران یافت». بنی اسرائیل علاوه بر نکات دینی طرز سالشماری خود را هم از ایران گرفتند، چنان‌که تاریخ اتمام معبد سلیمان را سوم آذر ششمین سال سلطنت داریوش نوشته‌اند که همان آذرماه فعلی است. اعتقاد به رستاخیز هم مأخوذ از تعالیم زردشتی است و به دین مسیح انتقال یافته است. عقیده به دوره‌های هزارساله و ظهور بزرگی در رأس هر هزارک نیز که یهود و نصاریٰ دارند اقتباس از اخبار ایرانی است. چنان‌که ظهور یکی از سه فرزند زردشت در سر هر هزار سال در کتب دینی ایرانی عنوان مشروحی دارد. رنان گوید یهود هم در قدیم معتقد به موجودات مجردی در پیرامون عرش یهوه بوده‌اند و آنها را فرزندان خدا می‌نامیده‌اند، ولی آن مجردات از هم تمایزی نداشته‌اند. نامی و عملی برای آنها قائل نبوده‌اند، بعد از آنکه یهود تحت نفوذ ایران افتاد برای هریک از مجردات هم تعیّن و عمل و وظیفۀ خاصی قائل گردیدند. جبرئیل و میکائیل و رافائیل و اوریل دارای شغلهای اختصاصی گشتند. ایرانیان به هفت امشاسپندان اعتقاد داشتند، یهود نیز هفت ملک مقرب در پایۀ عرش الهی قائل گردیدند. [مقاله‌ها و رساله‌ها، تألیف غلامرضا رشید یاسمی، به کوشش ایرج افشار، تهران: انتشارات دکتر محمود افشار، ۱۳۹۹، ص ۱۱۵-۱۱۷] بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار؛ تعمیم زبان فارسی، تحکیم وحدت ملّی و تمامیت ارضی @AfsharFoundation