زانستـــے زمان

🔸درگذشت روزنامه نگار محبوبی که شکنجه سیستماتیک کوردها در ترکیه را افشا می کرد 🔸جلال باشلانگیچ روزنامه نگار ترک که سال های زیادی از عمر خود را صرف نوشتن و افشای ستم سیستماتیک علیه کوردها در ترکیه کرده بود، بر اثر سرطان در بیمارستانی در کلن آلمان درگذشت. باشلانگیچ سردبیر و بنیانگذار خبرگزاری آرتی گرچگ و کانال آرتی تی وی بود.  🔹عمده شهرت باشلانگیچ به دلیل افشای شکنجه سیستماتیک شهروندان کورد در شرناخ توسط نظامیان ترکیه بود که مردم را مجبور به خوردن مدفوع کرده بودند. او در تمام سال های روزنامه نگاری اش برای رساندن صدای مردم کورد تلاش کرد. 📚از این روزنامه‌ نکار که در میان کوردها از محبوبیت زیادی برخوردار است، کتاب هایی با عنوان های: معمای خونین، رنگ زیستن - رنگین کمان، ترانه هایی برای زندگی، معبد ترس، از تریلیه تا یوسفلی - از آداتپه تا دریک (ماردین)، کسانی که با درخت زندگی، زیست می کنند» به یادگار مانده است.  ▫️او همسر عایشه ییلدیریم روزنامه نگار اهل ترکیه بود. جلال در سوم می 2024 پس از مدتی مبارزه با بیماری سرطان در بیمارستانی در کلن آلمان چشم از جهان فرو بست. 🆔 @saqqezrudaw

سەبارەت بە خاتوو (شانەدەر زێد Shanidar Z) بەڵگە کۆنەکان نیشان دەدەن کە مرۆڤ لە درێژاییی سەردەمانی زۆر کۆن و لەمێژینە، لە ترسی دڕندەکان لە شاخەکانی کوردستاندا ئەشکەوتنشین بووە. هەروەها کوردستان یەکێک لەو شوێنە دەگمەنانە بووە کە مرۆڤ نزیکەی دە هەزار ساڵ پێش لە ئێستە بۆ یەکەمین جار، لەوێ گەنمی دۆزییەوە و وازی لە ئەشکەوتنشینی هێنا و بەرە بەرە کەوتە ژیانی کشتوکاڵەوە. دۆزینەوەکانی ناو ئەشکەوتی شانەدەر، خاتوو (شانەدەر زێد)، نیاندەرتاڵ و خەڵکی ئەشکەوتی شانەدەر، لەبەر چەند هۆکارێک گرنگییەکی زۆری بۆ کوردستان هەیە: لە ڕووی زانستییەوە "شانەدەر زێد" یەکێکە لە کۆنترین نیاندەرتاڵەکان کە تا ئێستا دۆزراونەتەوە، ئەمەش ئەوە دەردەخات کە نیاندەرتاڵەکان ماوەیەکی زۆرتر لە کوردستاندا ژیاون لەوەی پێشتر بیریان لێ دەکرایەوە. زانستی بۆماوەیی و (د. ن. ا.)ی شانەدەر زێد دەتوانێت زانیاریی بەنرخ سەبارەت بە میراتی بۆماوەییی نیاندەرتاڵەکان و پەیوەندییەکانیان بە مرۆڤی مۆدێرن دەربخات. خاتوو شانەدەر زێد لە دۆخێکی ڕێوڕەسمیدا بە خاک سپێردراوە. ئەمەش ئەوە دەردەخات کە نیاندەرتاڵەکان ڕێوڕەسمی ناشتن و پێکهاتەی کۆمەڵایەتیی ئاڵۆزیان هەبووە. ئەمە لەوە دەدوێت کە ئەوانە خاوەنی بیروبۆچوونێکی تایبەتی بوون و هزر و بڕوای دیاریکراویان هەبووە. دۆزینەوەکان پێوەندیی کورد بە مێژووی دوورودرێژی ناوچەکە پتەوتر دەکەن و پشتڕاستی دەکەنەوە کە کوردستان دەیان هەزار ساڵە مرۆڤی تێدا نیشتەجێیە و لانکی مرۆڤایەتی بووە. شانەدەر زێد هۆگری نێونەتەوەیییە بۆ کوردستان و میراتە دەوڵەمەندە کولتوورییەکانی بەرز دەکاتەوە کە دەکرێت ببێتە هۆی زیادبوونی گەشتیاری و گەشەسەندنی ئابووریی کوردستان. زۆر جار نیاندەرتاڵەکان وەک سەرەتایی و دڕندە وێنا کراون، بەڵام شانەدەر زێد لایەنێکی ئاڵۆزتر و مرۆڤانەتر لەم مرۆڤە سەرەتایییانە نیشان دەدات. بەڵام گرنگە بزانین شانەدەر زێد کەسایەتییەکی مشتومڕاوییە. بەشێک لە کوردەکان پێیان وایە دژایەتیی ئایین دەکات و یەکسەر کەوتوونەتە دژایەتییەوە. بەشێکی تر کەوتوونەتە گاڵتەپێکردن و بێنرخکردن و پێڕابواردنی، هەر ئەوە بووە بە هۆی گەرموگوڕیی بازاڕی زۆر سایت و بە پرسیاری سەیروسەمەرەی وەک: ئەگەر ئێوە ناوێکی کوردیی بۆ بدۆزنەوە چ ناوێکی لێ دەنێن. ئیتر بە ڕادەی دانە بە دانەی بەشداربووانی تۆڕەکۆمەڵایەتییەکان ناوی سەیروسەمەرە و پێکەنیناویی بۆ پێشنیار کراوە. تەنانەت هەندێک کەس لە سنووری ڕێز لە تاکەکەس تێپەڕیون و بە ناوی کەسانێک کە لە ژیانی تاکەکەسییاندا ڕقیان لێیە ناودێری دەکەن و کەسایەتیی ئەو کەسانەش دەشکێنن. هەندێکی تر پێیان وایە کە دۆزراوەکە میراتی کولتووریی ناوچەکەیە و نەدەبوو بگوازرێتەوە و دەبوا لە کوردستاندا بهێڵرایەتەوە. هەندێکی تر نیگەرانن لەوەی کە دۆزینەوەکان دەتوانن ببنە هۆی ڕەگەزپەرستی و هەڵاواردن. لە هەندێک وڵاتدا ئاماژە بە ناوی شوێنەکە کە کوردستانە ناکرێت و چونکە نایانەوێت دان بە دیاردەیەکی مێژوویی کە بە قازانجی کوردە بنێن. کورد دەبێت وریا و ژیر بێت و لەم هەلە کەڵکی ئەرێنی وەربگرێت بۆ ئەوەی جارێکی تر کێیەتی و کۆنبوونی خۆی بە جیهان بسەلمێنێت. ئەمە ئەگەر لە هەر وڵاتێکی تر بوایە ئێستە دانیشتووانی ئەو وڵاتانەی کە کورد نین دەیانکرد بە هەرا و زەنا. پێویستە ئێمە پێداچوونەوە بە هزری خۆماندا بکەینەوە و داهاتووبین بین. پێویستیش ناکات بیر لە ناوی کوردیی بۆ بکەینەوە، چونکە خۆی ناوەکە بە شێوەیەکی نێونەتەوەیی ئاماژە بە ناوی شوێنەکە و ئەشکەوتەکە دەکات: (شانەدەر زێد = Shanidar Z). بۆچی هەر ئەو ناوە بەکار نەهێنین کە جیهانی بووە و وشە و ناوێکی کوردیی بە جیهان ناساندووە؟ شاندەر زێد. *** دیاکۆ هاشمی Telegram: https://t.me/diyakohashemi ***

Neandertalernes hemmeligheter | Netflix Official Site https://www.netflix.com/no/title/81513913

📚انتشار کتاب نسیم‌ نوروز 🔸کتاب #نسیم_نوروز نوشته دکتر محمدباقر پیری پژوهشگر تاریخ کوردستان در 375 صفحه توسط نشر دلان منتشر شد. (کتاب دوّم، از مجموعەی کوردستان پژوهیِ مرکز پژوهشی تاریخ کورد و کوردستان) 👈 بخش هایی از کتاب: - کوردستان قلب نوروز در جهان - کاوەی آهنگر قهرمان یا خائن؟ -  ضحاک یا استیاک؟ - دین و نوروز - پیوند نوروز با افسانه و اسطوره - فلسفەی جشن - سیر تاریخی نوروز - اهمیت و جایگاه نوروز در تاریخ - رمز ماندگاری جشن نوروز - نوروز مادر جشن ها - جشن کوردی دماوند - گاەشماری و تقویم - چهارشنبەسوری - میرنوروزی - کوسەگردانی -  آتش و نقش آن در نوروز - شال انداختن - نوروز از دیدگان بزرگان - نوروز در سرزمین های دیگر و... ⬅️ جهت تهیەی کتاب به آی دی تلگرام👇 @kani53 و یا به شماره 09188701974 پیام بدهید. 🆔 @saqqezrudaw

‍ شاسوارهەرەشمی ‍ خوا خێری پیرێژنەکەی شانەدەر بنووست! زۆر جاری دیش هەر لەم دیوارەوە، ئاماژەم بەوە کردووە، کە هێشتا خەڵکێکی زۆر هەن، مێژوو و حیکایەت و چیرۆک و ئەفسانە و بابەتە تیۆلۆژی و ئیلاهیەکانی ناو کتێبە ئاینیەکان، لەگەڵ بابەتە زانستییە هاوچەرخەکانی لێکۆڵینەوەی جینات و دی، ئێن، ئای، هەمووان تێکهەڵدەشێلن و  بە مێژووی خالیس و پووختە بەچاومانی دادەدەنەوە. ڕەنگە بەشێکی ئەوە، بۆ ئەمە بگەڕێتەوە، کە هەندێک لەو قەڵەم بەدەستانە، هێشتا ناتوانن میتۆدی زانستیی نووسینەوەی مێژوو، لە بابەتەکانی دی، کە لە سەرەوە ناومان هێناون، جیابکەنەوە، بۆیە هەر خۆیان بە ڕاست دەزانن و کاریان بە قسەی نەزانی وەک ئێمەوە نیە. هۆیەکی دی، هەست بە کەمیی و کەمبایەخی خۆ کردنە، بەهۆی نەبوونی دەوڵەتی سەربەخۆ و دواکەوتن لەو کاروانە گرنگەی، کە مرۆڤایەتی هاوچەرخ پێیدا تێدەپەڕێت. بۆیە هەڵپەیانە تا ئەو مێژووە بە هەرچیەک بئاخنن، کە دەکەوێتە بەردەستیانەوە. بە پوختی، هەمان ئەو شتەی کە زووتر و لێرە، لەژێر ناوی (مێژووی ساختە) دامنابوو:  (هەموو کەمایەتیەکی بچکۆڵە، یان بێ دەوڵەت، جا نەژادیی بێت یان ئایینیی، ڕابردوویەکی مەزن بۆخۆی پێک دێنێت. هاوکاتیش هەوڵ دەدەن، تا ئەو ڕابردووە، بە زانیاری مێژویی پتەو بکەن، بەڵام بە یارمەتی وەرگرتن لە ئەفسانە و چیڕۆک…). هەندێک ڕاستیی: هەرچیەک لەو کوردستانە ڕوویدابێت، بە دڵنیایی، بەشێکە لە مێژووی ئێمە. جا خوای دەکرد، مێژووی لەمرۆڤچووەکانی نیاندەرتالی ئەشکەوتی شانەدەر بێت، یان میرنشینەکانی ئاق قۆینلوو و قەرە قۆینلوو و ئەتابەگەکانی سەلجوقیی، بە سوڵتان مزەفەریشەوە، خۆشیمان بێ و ترشیمان بێ، بەشێکن لە مێژووی ئێمە. لەو ڕوانگەیەوە، خاتوونەکەی شانەدەر مایەی شانازیمانە، بێ ئەوەی پێویستمان بەوە بێت، پێداگریی لەسەر کوردبوونی بکەین. کوردبوون، پەیوەندی بە کاری پشکنینی جینات و دی،ئێن،ئەیەوە نیە و دوور و نزیکیش، ناچێتەوە سەر خوێنپاکیی. کورد بوون بریتییە لە زمان، دیسان زمان و ئینجا دابونەریت و هاوهەستیی و نەریتی پۆشین و خواردن درووستکردن و کۆمەڵێک وردەکاری دی هاوشێوە. مێژووی کورد، بریتییە لە مێژوویەکی بچووکی ئەتنیی و ڕەگەزیی، بەڵام ئێمە پێویستیمان بە نووسینەوەی مێژوویەکی (نیشتیمانیی) هەیە، کە هەموو جۆر و توخم و ڕەگەزەکانی ناو سنوری وڵاتەکەمان تێیدا جێیان ببێتەوە.

🔸ڕوخساری ژنێکی نیاندەرتاڵ کە ٧۵ هەزار ساڵ لەمەوبەر لە کوردستان ژیاوە 🔹ئێسکی ژنێکی نیاندەرتاڵ ناسراو بە «شانەدەر زێدZ» کە 75هەزار ساڵ لەمەوبەر ژیاوە لە ئەشکەوتی شانەدەر سەر بە هەولێر-باشوری کوردستان دۆزرایەوە. - کەللـەسەرەکە لەلایەن تیمێکی شوێنەوارناسیی بەریتانیا لە 2018 لە ئەشکەوتی شانەدەر سەر بە پارێزگەی هەولێر لە هەرێمی کوردستان دۆزراوەتەوە، ناویان لێناوە شانەدەرZ. ئەمەش دوای ئەوەی تیمەکە لە 2015 دەستیان بە گەڕان کردەوە. ـ  لەسەر ئەم ئێسکە 75هەزار ساڵەی شانەدەر Z بڕیارە بەڵگەفیلمێک بەناوی “نهێنییەکانی نیاندەرتاڵەکان - Secrets of the Neanderthals” بڵاوبکرێتەوە. - ئێسکوپروسکە دۆزراوەکە بریتیبووە لە پەراسوو، شان، پشتەسەر، ددان، بڕبڕە، شەویلاگ و دەستی راست. کارکردن لەسەر پێکەوەبەستنەوەی پارچەکان نزیکەی یەک ساڵی پێویست بووە؛ چونکە ئێسکەکان زۆر نەرم ببوون و پێویستیان بەوە بووە پتەو بکرێنەوە. ▫️استخوان های یک زن نئاندرتال معروف به شانەدەر Z که 75000 سال پیش می زیسته در غار شانەدەر هولیر پیدا شده است. - این جمجمه توسط یک تیم باستان شناسی بریتانیایی در سال 2018 در اقلیم کوردستان کشف شد. bbc 🆔 @saqqezrudaw

🔸پەندی پێشینیان لە شاکارەکانی سێ گەورەپیاوی کورد؛ 🎙خوالێخۆشبوو مامۆستا مەلا غەفووری دەباغی (شاعیر) ، کاکە عەلی عابدی و خوالێخۆشبوو مامۆستا قالەمەڕە. 🆔 @saqqezrudaw

وەفایی کوڕی مەلا غەفوور کوڕی مەلا نەسڕوڵڵا، یەکێکە لە شاعیرە گەورەکانی کورد زمان. لە ساڵی 1844 لە مهاباد لە دایک بووە. خوێندنی سەرەتایی و بەرنامەی حوجرەی مزگەوتی لە زانستییەکانی ئایینی ئیسلام و زمانی عەرەبی لە مەھاباد تەواو کردووە و ھەر لەوێش مۆڵەتی مەلایەتی وەرگرتووە، بەڵام لەناو خەڵکی بە مەلا نەناسراوە و تەنیا میرزایان پێ وتوە. ھیچ بەڵگەیێک بەدەستەوە نیە مەلایەتی کردبێ، بەڵام قوتابخانەی تایبەتی خۆی ھەبوە و وانەی بە منداڵان وتوە و پێی ژیاوە. وەفایی سەردەمی منداڵی و مێردمنداڵی لەمەڵبەندی خۆی مەھاباد بردۆتە سەر. لەم ماوەیەدا خەریکی وەرگرتنی زانستی و زانیاری بووە. لەدوای ئەوە لەجێگەیێک ئۆقرەی نەگرتووە لە ھەکاری وڵاتی شێخ عوبەیدوڵڵای نەھری و شاری سلێمانی ژیاوە. چوونە حەجیشی لەو سەردەمانەدا کاتی زۆری ژیانی شاعیری بۆ خۆی بردووە. وەفایی فیزی زل بووە، زەکات و سەرفترەی وەرنەگرتووە، موچەی فەقێیاتی نەویستووە. شێخ عوبەیدوڵڵای نەھری شیعری ... ( بەشێک لە هۆنراوەکانی وەفایی ) نووسینی : وەفایی خوێندنەوەی و کاری دەنگ: هەژار حەسەن زادە @avindaripartok

📝 گەل واتای چییە؟ وشەكە لە زمانى ئینگلیزیدا هەر بەسادەیى بە واتاى خەڵك (people)ـە. جۆرجیۆ ئاگامبێن، ئەوەى ڕوون كردووەتەوە كە وشەى خەڵک هەر لە خۆیدا دابەش بووە. بەڵام لەوەش ڕادیكاڵتر، دەتوانین بڵێین بەگوێرەى زمانى كوردى، زاراوەى (people) لە خۆیدا (poly)یە. خەڵک نە قەومە و نە ئوممەت، نە ڕەشەخەڵكە و نە جەماوەرێكى یەكڕەنگ، بەڵکوو گەلە. گەل زاراوە سیاسییەكەى وشەى “خەڵکـ”ـە. خەڵكێک تەنیا بەو جۆرە دەبن بە “نەتەوە”، كە “گەل” بن. وشەى “گەلـ”ـیش لە خۆیدا زاراوەیەكى سەربەخۆ نییە، پتر پێشگر، یان پاشگرێكە بۆ وشەى دیكە كە دەیكات بە كۆ وەک: گەلەگورگ، سەگگەل و ... بەڵام هاوكات وەک ئاوەڵناوێكى سەربەخۆش بەكار دەهێنرێت: گەلێک جوان. 📖 سەرچاوە: ماڵپەڕی گۆڤاری "فرە". ✍: هاوار محەممەد 💎 @Perrenus

📝 گەل واتای چییە؟ وشەكە لە زمانى ئینگلیزیدا هەر بەسادەیى بە واتاى خەڵك (people)ـە. جۆرجیۆ ئاگامبێن، ئەوەى ڕوون كردووەتەوە كە وشەى خەڵک هەر لە خۆیدا دابەش بووە. بەڵام لەوەش ڕادیكاڵتر، دەتوانین بڵێین بەگوێرەى زمانى كوردى، زاراوەى (people) لە خۆیدا (poly)یە. خەڵک نە قەومە و نە ئوممەت، نە ڕەشەخەڵكە و نە جەماوەرێكى یەكڕەنگ، بەڵکوو گەلە. گەل زاراوە سیاسییەكەى وشەى “خەڵکـ”ـە. خەڵكێک تەنیا بەو جۆرە دەبن بە “نەتەوە”، كە “گەل” بن. وشەى “گەلـ”ـیش لە خۆیدا زاراوەیەكى سەربەخۆ نییە، پتر پێشگر، یان پاشگرێكە بۆ وشەى دیكە كە دەیكات بە كۆ وەک: گەلەگورگ، سەگگەل و ... بەڵام هاوكات وەک ئاوەڵناوێكى سەربەخۆش بەكار دەهێنرێت: گەلێک جوان. 📖 سەرچاوە: ماڵپەڕی گۆڤاری "فرە". ✍: هاوار محەممەد 💎 @Perrenus