بیروباوەڕ (عقیدە)

ئەوەی داخلی ئەو گرووپە بو بالێرە دەربچێت لەگەڵ رێزم

#اللە_عز_وجل دانیشتوە #لەسەر_عەرش هاوەڵی بەڕێز ابن مسعود لەتەفسیری ئەم ئایەتە[ الرحمن علی العرش استوی]. ئەفەرمێ: اللە عز وجل دانیشتوە لەسەر عەرش إثبات الحد️للّٰه للدشتي صـ ٢٣٣ عبدالله‌ی كوری عباس ( رَضِيَ اللّٰهُ عَنْهما ) سه‌باره‌ت به‌م ئایه‌ته‌ ( الرَّحْمَنُ عَلَى الْعَرْشِ اسْتَوَى ) ئەفەرمێ : دانیشتوه‌ . ابن المحب ( الصفات ) ( ١ - ١٠٦ ق ) ، ابن القیم ( اجتماع الجیوش ) ( ص ٢٥١ ) ، تفسیر الطبری ( ١ / ١٥٦ ) عثمان بن سعید الدارمی ( ٢٨٠هـ ) له‌ واتای ناوی الله‌ تعالی ( القیوم ) ئەفەرمێ : هه‌رشتێك بیه‌وێت ده‌یكات ، هه‌ركاتێك ویستی لێبێت ده‌جوڵێت ، وه‌ هه‌ركاتێك ویستی لێبێت دائەبەزێ و هەرکاتێک ویستی لێبێ به‌رز ئه‌بێته‌وه‌  ، وه‌ ده‌گرێته‌وه‌ و به‌ری ده‌دات ، وه‌ هه‌ركاتێك ویستی لێبێت داده‌نیشێت . النقض ص ٥٢ لە عبادی کوڕی منصورەوە ، وتی : پرسیارم کرد لە حسن و عکرمە دەربارەی ئەم ئایەتە (الرحمن علی العرش استوی) فەرموویان : دانیشتوە إثبات الحد للە لدشتی ٢٣٥ ئیمامی الخلال فەرمویەتی: أخبرنا أبو بكر المروذي قال: سمعت عبدالوهاب ئەیفەرموو {الرحمن على العرش استوى} واتە: «قعد» دانیشتوە لەسەر عەرش السنة للخلال ٢٢٥٩ ئیمامی عبد الله بن أحمد بن حنبل لە السنة فەرمویەتی: " سئل عما روي في الكرسي، وجلوس الرب عز وجل عليه؟ رَأَيْتُ أَبِيَ رَحِمَهُ اللَّهُ يُصَحِّحُ هَذِهِ الْأَحَادِيثَ أَحَادِيثَ الرُّؤْيَةِ وَيَذْهَبُ إِلَيْهَا وَجَمَعَهَا فِي كِتَابٍ وَحَدَّثَنَا بِهَا"[السنة ٥٦٩] پرسیارکرا لەباوکم لەبارەی ئەوەی کەڕیوایەت کراوە لەبارەی کورسی ودانیشتنی پەروەرووگار لەسەری باوکمم بینی(یعنی احمد بن حنبل) ئەم حەدیثە وحەدیثەکانی بینینی اللەـی بەصەحیح دادەنا وە بۆی دەچوو وە کۆی دەکردنەوە لەکتێب و بۆی دەگێڕاینەوە . هەر ئیمام عبدالله بن احمد ئەفەرمێ : حَدَّثَنِي أَبِي، ثنا وَكِيعٌ، بِحَدِيثِ إِسْرَائِيلَ عَنْ أَبِي إِسْحَاقَ، عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ خَلِيفَةَ، عَنْ عُمَرَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ : «اذا جلس تبارك وتعالی علی الكرسي»[السنة ٥٧٠] واتە : باوکم بۆی گێڕامەوە(ئیمامی أحمد)، ووتی وکیع بۆی گێڕاینەوە بە فەرمودەی: إسرائیل، لە إسحاق، لە عبد️اللّٰه بن خلیفة، لە عمر(رَضِيَ اللّٰهُ عَنْەُ) ، فەرمووی: کاتێ پەروەردگار عزوجل لەسەر کورسی دائەنیشێت فَاقْشَعَرَّ رَجُلٌ سَمَّاهُ أَبِي عِنْدَ وَكِيعٍ فَغَضِبَ وَكِيعٌ وَقَالَ: أَدْرَكْنَا الْأَعْمَشَ وَسُفْيَانَ يُحَدِّثُونَ بِهَذِهِ الْأَحَادِيثِ لَا يُنْكِرُونَهَا[ السنة ٥٧١] جالەکاتی وتنی پەروەردگار عَزَوَجَلَّ لەسەر کورسی دادەنیشێت پیاوێک پێی سەغڵەت بوو باوکم ناوی ئەو پیاوەی باسکرد لای وەکیع ، وکیع توڕە بوو ، فەرمووی: ئەعمەش و سوفیانمان بینیوە ئەم فەرمودەیان گێڕاوەتەوە کەسیشیان ئینکاریان لێ نەكردووە . إبن القيم لە الصواعق (4/1303) گێڕاویەتیەوە کە خارجة بن مصعب لەتەفسیری ئایەتی  (الرحمن على العرش استوى) فەرمویەتی: : "وهل يكون الاستواء الا الجلوس ئایا الاستواء دەبێت ئیلا بەدانیشتن نەبێت . ابن تیمیه لەفتاوی(4/374) باسی چەسپاندنی دانیشتنی الله دەکات دەڵێت: : (( فقد حدّث العلماء المرضيّون وأولياؤه المقربون أن محمداً رسول الله صلى الله عليه وسلم يجلسه ربه على العرش معه)). زانایان و ئەولیاکانی الله تعالی گێڕاویانەتەوه کە الله تعالی پێغەمبەر صلی الله علیە وسلم لەسەر عەرش لەگەڵ خۆیدا دادەنیشێنێت .   الهروي لە  تفسيری ئایەتی الاستواء ئەڵێ : "الاستواء في اللغة جلوس وصعود والاستقرار الاستواء لەزمانی عەرەبی دا واتا: دانیشتن وبەرزبونەوە وجێگیربون وەفەرمودەکەش کەهاتوە الله لەسەر کورسی دائەنیشێت بە صحيح دانراوە لەلای زانایان لەوانە ، أخرجه ضياء الدين المقدسي في صحيحه، وەلەسەلەف  : أبو إسحاق السبيعي، والثوري، والأعمش، وإسرائيل، وعبد الرحمن بن مهدي، وأبو أحمد الزبيري، ووكيع، وأحمد بن حنبل، وەجگە لەوانیش بەسەحیح یان داناوە وەک ذهبی لەنەقڵی ئەم حەدیثەدا دەڵێت فإذا كان هؤلاء الأئمة: أبو إسحاق السبيعي، والثوري، والأعمش، وإسرائيل، وعبد الرحمن بن مهدي، وأبو أحمد الزبيري، ووكيع، وأحمد بن حنبل، وغيرهم ممن يطول ذكرهم وعددهم الذين هم سُرُج الهدى ومصابيح الدجى قد تلقوا هذا الحديث بالقبول وحدثوا به، ولم ينكروه، ولم يطعنوا في إسناده، فمن نحن حتى ننكره ونتحذلق عليهم. (الحد اللدشتۍ بتحقیق ال حمدان) ئەگەر ئەو پێشەوایانەی ناوبران ئەوفەرمودەیان بەسەحیح دانابێت و قبوڵیان کردبێت وگێڕابێتیانەوە وەکەسیان نکۆڵیان لێ نەکردبێت وکەسیان تانەیان لەسەندی نەدابێت ئەی ئێمە کێین تاکو نکۆڵی بکەین وتانەی لێ بدەین .

عبدالله بن عمرو رضي الله عنه ئەفەرمێ: مارێك دەوری عەرشی داوە [ السنة لعبداللە بن احمد ۱۰٥۹] ئەبێ تەسلیم بین بۆ ئەو هەواڵانە چۆن هاتوون وە هیچیان ڕەت نەکەینەوە و بە ئارەزووی خۆمان لێکدانەوەیان بۆنەکەین. جەهمییەکان نکۆڵی ئەم ئاثارانە ئەکەن

خالیدی کوڕی مەعدان ئەڵێ : الرحمـن سبحانە وتعالی #قورسایی هەیە بەسەر هەڵگرانی عەرشەوە لەسەرەتای ڕۆژ کاتێک موشریکین هەڵدەستن. تا ئەوانەی زیکری اللە دەکەن هەڵدەستن سوک دەبێت لەسەر هەڵگرانی عەرش. [السنة لعبداللە ١٠٠٣] ٳبن عمر رضي اللە عنە ئەفەرمێ: اللە چوارشتی بەدەستی خۆی دروست کرد، العرش، و القلم، و بەهەشت، و آدم، دواتر بەهەموو دروست کراوەکانی کەیوت دروست بن دروست بون. [النقض للدارمي ٤٤] حمیدی کوڕی صباح پرسیاری کرد لە ئەحمەدی کوڕی حەنبەل : چەنێک نێوانمانە لەگەڵ عەرش؟ فەرمووی : دوعای موسڵمانێک کە اللە وەڵامی دەداتەوە. الابانە ١٨٧/٣. پرسیار کرا لە ئیمامی ئەحمەد دەربارەی کەسێ بڵێ اللە نیە لەسەر عەرش؟ فەرمووی: وتەکەی هەمووی لەدەوری کوفر دەسوڕێتەوە. بیان تلبیس الجهمیە ٣/٧٠٥-٧٠٦. ⬇

حدثنا أبي وعمي أبو بكر قالا نا أبو أسامة عن اسماعيل بن أبي خالد قال أخبرت أن العرش ياقوتة حمراء. اسماعیلی کوری خالید ئەفەرمێ: ھەواڵماندراوەتێ کە عەرش یاقوتێکی سورە [العرش لابن أبي شيبة ٤٧] سعدی طائي ئەڵێ : عەرش یاقوتێکی سوورە . [كتاب السنة حرب ۳٤٥] ( حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مَنِيعٍ ، قَالَ : حَدَّثَنَا يَزِيدُ بْنُ هَارُونَ ، قَالَ : أَخْبَرَنَا حَمَّادُ بْنُ سَلَمَةَ ، عَنْ يَعْلَى بْنِ عَطَاءٍ ، عَنْ وَكِيعِ بْنِ حُدُسٍ ، عَنْ عَمِّهِ أَبِي رَزِينٍ قَالَ : قُلْتُ : يَا رَسُولَ اللَّهِ، أَيْنَ كَانَ رَبُّنَا قَبْلَ أَنْ يَخْلُقَ خَلْقَهُ ؟ قَالَ : " كَانَ فِي عَمَاءٍ مَا تَحْتَهُ هَوَاءٌ، وَمَا فَوْقَهُ هَوَاءٌ، وَخَلَقَ عَرْشَهُ عَلَى الْمَاءِ ". قَالَ أَحْمَدُ بْنُ مَنِيعٍ : قَالَ يَزِيدُ بْنُ هَارُونَ : الْعَمَاءُ أَيْ : لَيْسَ مَعَهُ شَيْءٌ. هَكَذَا يَقُولُ حَمَّادُ بْنُ سَلَمَةَ : وَكِيعُ بْنُ حُدُسٍ. وَيَقُولُ شُعْبَةُ وَأَبُو عَوَانَةَ وَهُشَيْمٌ : وَكِيعُ بْنُ عُدُسٍ. وَهُوَ أَصَحُّ. وَأَبُو رَزِينٍ اسْمُهُ لَقِيطُ بْنُ عَامِرٍ.(رواه الترمذي۳۱۰۹) أبو رزين ئەڵێ : ووتم ئەی رسول الله (صلی الله عليه وسلم) پەروەردگارمان لە کوێ بوو پێش درووستکردنی درووستکراوەکانی؟ فەرمووی : لە عماء بوو.... یزید بن هارون و شعبة و أبو عوانة و هشيم و وکيع بن حدس ئەڵێن : #العماء واتە : #اللە_تعالی_هیچی_لەگەڵدا_نەبوو. إبن مسعود  دەربارەی ئەم ئایەتە ( ثُمَّ ٱسْتَوی عَلی ٱلْعَرْش ) ( ٱلسَّجْدَة : ٤ ) . ئەفەرمێ: عەرشـ لەسەر ئاوە، وە اللەـش لەسەر عەڕش ـە، وە ئەویش دەزانێ ئێوە لەسەر چین . [خلق أفعال العباد للبخاري ١٠٦] الكرجی القصاب ئەڵێ: الله‌ عه‌رشی دروست كردوه‌ به‌بێ ئه‌وه‌ی هیچ پێویستی پێی هه‌بێت، وه‌ استوی له‌سه‌ر كردوه‌ و له‌سه‌ری جێگیر بووه‌، چۆن ویستویه‌تی و چۆن ئیراده‌ی له‌سه‌ر هه‌بووه‌، نه‌ك جێگیربونێك كه‌ پشودانی له‌گه‌ڵ بێت وه‌كو حه‌سانه‌وه‌ی خه‌ڵكی . [العلو للذهبی ٢ / ١٣٠٣ ] سلیمان التیمي ئەڵێ: گەر پرسیار بکرێ️ اللّٰه لە کوێیە ؟ ئەوا دەڵێم: لەسەرو ئاسمانەکانە . وە ئەگەر بڵێن: عەرش لە کوێ بووە پێش دروستکردنی ئاسمان ؟ دەڵێم: لەسەر ئاو بووە . وە ئەگەر پێم بڵێن: ئەی عەرش لە کوێ بووە پێش دروستکردنی ئاو ؟ دەڵێم: نازانم . [شرح أصول اعتقاد اللالکائي ٦٧١] أسد السنة (ابن موسی) فەرموی حەمماد بن سەلەمە بۆیگێڕاینەوە له هیشام بن عوڕوەوه کە فەرمووی : هەڵگرانی عەرش یەکەمیان لەشێوەی پیاوە، دووەمیان لەشێوەی گایە ، سێیەمیان لەشێوەی بازە ، چوارەمیان لەشێوەی شێرە . [ کتاب التوحید لإبن خزیمة ۱۰۸] ابن اسحاق ئەفەرمێ: پێمان گەیشتووە لە پێغەمبەر ﷺ فەرموویەتی : ئەمرۆ چوار دانەیە ( هەڵگرانی عەرش ) کە ڕۆژی قیامەت هات الله چواری تر زیاد دەکات دەبێت بە هەشت ﴿ وَيَحْمِلُ عَرْشَ رَبِّكَ فَوْقَهُمْ يَوْمَئِذٍ ثَمَانِيَةٌ ﴾ [ الحاقة ١٧ ] طبری دەڵێ : یونس پێی وتین : ابن وهب پێی وتین : ابن زید فەرمووی پێغەمبەر ﷺ فەرمووی : ئەمرۆ چوار دانەیە ، ڕۆژی قیامەت دەبێت بە هەشت . #تفسیری_طبري تابعی أبو مالك الغفاري (٩١ - ١٠٠ هـ) لە تەفسیری (وَسِعَ كُرۡسِیُّهُ ٱلسَّمَـٰوَ ٰ⁠تِ وَٱلۡأَرۡضَۖ) ئەفەرمێ: ئەو بەردەی کە لە ژێر زەوی حەوتەم دایە و کۆتایی دروستکراوەکانە، چوار فریشتە لەسەر لێوارەکانی وەستاون، هەر فریشتەیەکیان چوار ڕوخساری هەیە، ڕوخساری پیاو و ڕوخساری شێر و ڕوخساری باز و ڕوخساری گا، فریشتەکان لەسەر بەردەکە وەستاون دەوری زەوی و ئاسمانەکانیان داوە، وە سەری فریشتەکان لە ژێر کورسیە، وە کورسیش لەلای عەرشە، الله-ش دوو پێیەکەی خستۆتە سەر کورسی. [السنة لعبدالله : ١٠٠٠] حرب ئەڵێ : ئیسحاق فەرمووی : اللە وەسفی خۆی کردوە لە قورئانەکەیدا بەکۆمەڵێ سیفات دروست کراوەکانی بێ پێویست کردوە لەوەی وەسفی کەن بەجگەلەوەی وەسفی خۆی پێکردوە وەک ئەفەرمێ {يَأْتِيَهُمُ اللَّهُ فِي ظُلَلٍ مِنَ الْغَمَامِ وَالْمَلَائِكَةُ} [البقرة: ٢١٠] وەسفی عەرشی کردوە ، چەندین ڕیوایەت دەربارەی عەرش هاتون وە بەرزترین و جێگیرترینان بریتیە لەوەی ئەفەرمێ ( الرحمن علی العرش استوی ) اللە بەرزبۆتەوە لەسەر عەرش . مسائل الحرب ٤١٤. حەرب ئەڵێ : ئیسحاق گێڕایەوە لە جریرەوە ئەویش لە عطائەوە ئەویش لە مەیسەرەوە دەربارەی وتەی اللە {وَيَحْمِلُ عَرْشَ رَبِّكَ فَوْقَهُمْ يَوْمَئِذٍ ثَمَانِيَةٌ (١٧)} [الحاقة: ١٧]   ئەو ڕۆژە هەشت مەلائیکە عەرشیان هەڵگرتوە ، ناتوانن چاوەکانیان بەرزبکەنەوە لەبەر بەهێزی نور. مسائل حرب٤١٣. ابن عباس ئەفەرمێ : کورسی شوێن پێی اللە یە و عەرش ـیش کەس گەورەیەکەی نازانێ جگە لەو زاتەی درووستی کردووە. [السنە لعبداللە ٩٩٨]

ئەوانەی لە ئاسمانەکان و زەویدا هەیە بینی بە ئاشکراو بە بەئاگایی[ ئەمە ڕەددە بۆ ئەوانەی کە دەڵێن بە خەو بووە]، جبریل لەسەر پشتی بوراقدا[ بـوراق وڵاخێکە] هەڵیگرت تاکو بە ئاسمانەکاندا گەڕاندی ئەو شەو پێنچ نوێژەکەی لەسەر فەرزکراو هەر ئەو شەوە گەڕایەوە مەککە، ئەمەش لەپێش هیجرەت ڕوویدا . [ جوان سەیر بکەن ئەڵێ پێغەمبەر️(ﷺ) ڕۆشت بۆ ئاسمان کەوایە بەبێ گومان ️اللّٰه لەسەروی ئاسمانەکانە بۆیە ڕۆشتووە بۆ ئاسمان وە ئەمە دیاری کردنی شوێنە بۆ️ اللّٰه بە پێچەوانەی جەهمیەکان و ئەشعەریەکان کە نازانن️ اللّٰه لە کوێیە!! ]. شرح السنة للبربهاري ٧٢ 🔺تێبینی: ﴿ٱللَّهُ ٱلَّذِی خَلَقَ ٱلسَّمَـٰوَ ٰ⁠تِ وَٱلۡأَرۡضَ وَمَا بَیۡنَهُمَا فِی سِتَّةِ أَیَّامࣲ ثُمَّ ٱسۡتَوَىٰ عَلَى ٱلۡعَرۡشِۖ﴾ (ثم استوى على العرش) گەر ووتیان: ئایا سەرەتا الله لە ژێر عەرش بووە بۆیە دواتر بەرز بۆتەوە بۆ سەر عەرش ؟! بڵێ: الله هەمیشە علوی هەبووە و هەیە بەسەر هەموو مەخلوقەکانی و لە سەرووی هەموویانە، هەروەک چۆن دائەبەزێتە ئاسمانی دونیا لە سێیەکی کۆتایی شەو پاشان بەرز ئەبێتەوە کەچی هەر لەسەر عەرش ئەمێنێتەوە لەکاتی دابەزینی هیچ شتێک ناکەوێتە سەرووی الله، بە هەمان شێوە الله دوای دروستکردنی زەوی و ئاسمانەکان بەرز بوویەوە بۆ سەر عەرش ئەگەرچی عەرشیش لە سەرووی الله نەبوو بێت. ئیسباتی سیفەتەکان ئەکەین، بەڵام چۆنیەتیان باس ناکەین، سیفەتی الله لە سیفەتی مەخلوق ناچێت ئەگەرچی لە هەندێک شتدا لەیەکتر بچن، بۆ نموونە الله تعالی دوو چاوی هەیە پێی دەبینێت، مرۆڤیش دوو چاوی هەیە پێی دەبینێت، ئەم بەشەیان لێكچووە کە هەردووکیان چاویان هەیە و ئەبینن، بەڵام چاوی الله چۆنە ؟ نازانین نایشوبهێنین بە چاوی مەخلوقات و بیر لە چۆنیەتیەکەی ناکەینەوە، الله ئەتوانێ دابەزێت بۆ ئاسمانی دونیا و هەر لەسەر عەرشیش بمێنێتەوە، بەڵام بۆ مەخلوقات ئەمە نابێت، بە هەمان شێوە الله بەرز ئەبێتەوە بۆ سەر عەرش ئەگەرچی لە ژێر عەرشیش نەبێت و علوی هەبێت بەسەریدا.

محمد کوڕی یوسف ئەڵێ : هەر کەسێ بڵێ اللە لەسەر عەرش نیە ئەوە کافرە و هەر کەسێکیش ووتی بەڕاستی اللە قسەی لەگەڵ موسا نەکردووە ئەویش کافرە خلق أفعال العباد للبخاري  : ٦۷ عبد الرحمن بن مهدي ئەڵێ : جەهمیەکان ویستیان نەفی ئەوە بکەن کە الله قسەی لەگەڵ موسا کردووە  وە لەسەر عەرشە ، وا ئەبینم داوای تەوبەیان لێ بکرێت ئەگەر تەوبەیان کرد وە گەر نا بدرێ لە گەردنیان. خلق أفعال العباد للبخاري. محمد بن مصعب العابد ٢٢٨ مردووە ئەڵێ : گەواهی ئەدەم کە تۆ لەسەر عەرشی سەرووی حەوت ئاسمانەکە وەکو ئەوە نا کە دوژمنە زەندیقەکانت ئەیڵێن.  الصفات للدارقطني ٦٤ الحمیدي ٢١٩ هـ ئەڵێ: [کەسێک تەوحید ـی نییە هەتا نەزانێت الله لەسەر عەرشە بە سیفاتەکانی] العلو للذهبي (٤٩٦) : تأریخ إبن مندە. حرب بن إسماعیل الکرماني(٢٨٠هـ) ئەڵێ: جەهمیەکان : دوژمنی اللّٰه ـن، ئەوانەن کەوا پێیان وایە قوڕئان [مەخلوق و] درووستکراوە، وە️ اللّٰه تعالی قسەی لەگەڵ موسا علیە السلام نەکردووە، وە️ اللّٰه تعالی قسە ناکات، وە نابینرێت [لە ڕۆژی دوایی]، وە وا نازانن️ اللّٰه تعالی شوێنی هەبێت، وە️ اللّٰه تعالی عەڕشی نییە، وە کورسی نییە، ووتە گەلێکی تر کەوا پێم خۆش نییە باسیان بکەم، وە ئەوانە کافر و زندیقن و دوژمنی️ اللّٰه ـن ئاگاداریان بن . السنة حرب الکرماني ٩٦ عثمان بن سعید الدارمي ئەڵێ: وە تەکفیریان دەکەین(واتە جەهمییەکان) چونکە ئەوان نازانن️ اللّٰه لە کوێیە وە وەصفی️ اللّٰه ناکەن کە لە کوێیە ، وە️ اللّٰه تعالی وەصفی نەفسی خۆی کردووە کە لە کوێیە ، فەرموویەتی: ( ٱلرَّحْمَٰنُ عَلَى ٱلْعَرْشِ ٱسْتَوَىٰ ) [طه: ٥] ، ( وَهُوَ ٱلْقَاهِرُ فَوْقَ عِبَادِهِۦ ) [الأنعام: ١٨] ، ( إِنِّى مُتَوَفِّيكَ وَرَافِعُكَ إِلَىَّ وَمُطَهِّرُكَ مِنَ ٱلَّذِينَ كَفَرُوا۟ ) [آل عمران: ٥٥] ، ( يَخَافُونَ رَبَّهُم مِّن فَوْقِهِمْ ) [النحل: ٥٠] ، (ءَأَمِنتُم مَّن فِى ٱلسَّمَآءِ أَن يَخْسِفَ بِكُمُ ٱلْأَرْضَ ) [الملك: ١٦] ، وە هاوشێوەی ئەم ئایەتانە ، ئەمانە هەمووی وەصفی️ اللّٰه تعالی دەکەن کە لە کوێیە . الرد علی الجهمیة ص: ١٨٢ وە لە درێژەی فەرمودەی ئیسراو میعراج ئیمامی بوخاری(٢٥٦هـ) کە دەگێرێتەوە لە صحیحەکەیدا لەناو ئەو فەرمودەیەدا ئەوە هاتووە کەموسیٰ(علیە السلام) بەپێغەمبەرمان ئەفەرمێ بگەڕێوە بۆلای️ اللّٰه پێی بڵێ با نوێژەکان لەسەر ئومەتەکەت کەم بکاتەوە جا پێغەمبەر(️ﷺ) سەیرێکی جبریل دەکات و جبریل(علیە السلام) ئەفەرمێ: ( فَأَشَارَ إِلَيْهِ جِبْرِيلُ أَنْ نَعَمْ إِنْ شِئْتَ فَعَلَا بِهِ إِلَى الْجَبَّارِ فَقَالَ وَهُوَ مَكَانَهُ ) جبریل ئاماژەی بۆ پێغەمبەر(️ﷺ) کرد و فەرمووی بەڵێ ئەگەر ویستت لێیە بەرزبەرەوە بۆلای️ اللّٰه وە️ اللّٰه لەشوێنی خۆیدا بوو . صحیح البخاري ٧٥١٧ هەروەها لە قەسیدەی العبّاس بن مرداس السلمي(رَضِيَ اللّٰهُ عَنْەُ) ئەوەی تێیدا ستایشی پێغەمبەری(️ﷺ) کردووە و پێغەمبەریش (️ﷺ) ئیقراری لەسەر کردووە ، تێیدا هاتووە وتەکەی ئەڵێ: پەروەردگارمان بڵندە بەبڵندییەک لەسەر عەرش ، وە شوێنی️ اللّٰه بڵندتر و مەزنترە . اجتماع الجیوش لإبن القیم ٣٠٩ ️ اللّٰه تعالی ئەفەرمێ: ( وَنَٰدَيْنَٰهُ مِن جَانِبِ ٱلطُّورِ ٱلْأَيْمَنِ وَقَرَّبْنَٰهُ نَجِيًّا ) [مريم: ٥٢]. واتە: له‌لای ڕاستی کێوی - طور - ه‌وه‌ بانگمان لێ کرد، له‌کاتی گفتوگۆی نهێنیدا نزیکمان خسته‌وه‌ . ابن أبي نجیح(١٣١هـ) ئەڵێ: مُجاهدم(١٠٤هـ) بینی دەربارەی وتەی️ اللّٰه تعالی ( وَقَرَّبْنَاهُ نَجِيًّا ) فەرمووی: نێوان ئاسمانی چوارەم ، یان فەرمووی حەوتەم ، وە نێوانی عەرش حەفتا هەزار پەردە(حجاب) هەیە: پەردەیەکی ڕوناکی ، وە پەردەیەکی تاریکی ، وە پەردەیەکی ڕوناکی ، وە پەردەیەکی تاریکی ، وە هێندە موسیٰ لە خۆی نزیک دەکاتەوە تا نێوانی خۆی و نێوانی ئەو دەبێتە یەک پەردە ، وە دەنگی نوسینی قەڵەمی بیست ، فەرمووی پەروەردگارم ڕێگەم بدە با سەیرت بکەم . تفسیر الطبري ، والعرش للذهبي ١٦٦/٢ هەروەها ٲبو محمد الحسن بن علي البربهاری(٣٢٩هـ) ئەڵێ: وە باوەڕبوون بەوەی کە پێغەمبەری️ اللّٰه(ﷺ) ئیسرای[ ئیسرا : واتە شەوڕەوی، کە بە شەو ئیسرای پێکرا لە (المسجد الحرام)ەوە لە مەککە بۆ (المسجد الٲقصی) لە فەڵەستین] پێ کرا بۆ ئاسمان و ڕۆیشت بەرەو ئاسمان، لەگەڵ️ اللّٰه تعالی قسەی کردو چووە بەهەشتەوە و ئاگری بینی و فریشتەی بینی قسەی️ اللّٰه تعالی ـی بیست و پێغەمبەرانی بۆ کۆکراوە، دەوروبەری عەرش و کورسی و هەموو