یانەو فەرهەنگ و ئەدەبوو بێسارانیو هەورامانی

انسانی برز و شونمادیار بە تو مواچان! جە حناو ای کوسە گورەی امان ملو یانەو سیاوچمانیرە بحد و حسر دل پژگیا بییمی. ای نااشتهایی اما ملمارە گیانچزن بی. نبییت بە جوانکا پر بووە بشکوم. یانەو فرهنگ و ادبو بیسارانی هورامانی https://t.me/anjoman1378

ازیزان حتمن بازش بکردی و گوشش بدیدی .حتما. بایدها،و،نبایدهای گفتگو...

سیاسنگنی... ولی پر قیمتنی... هاری هراسان ...کم دور دنە ویت... حیچ نمبو سفرو نان و دولو وت. اینن ملتو نبزو گورانی... بی پی ای سنعتی

هرمانیوە جە کمیتە ادبیاتو زارولاو انجمنی. https://t.me/anjoman1378

2سیاوکامی رو جماوری انسانی، دسچنو یونسکوی بە جامعو گورانی، کە آوزمنانە شونکوتی ای فلسفەو ژیوای و اودروسو زوانیمانی مبارک بادی ماچمی.  پی بونەو ای کول داستانی نویستو خاتو (ک. سجادی) بی حیچ دسکاری و پالپشتی وما پی هویتیما درکنمی.

دەلاقە کەوە سنعو ساڵێوش نەبێ بەڵام قۆلا هۆر بەرڐێ بێ، خاش و بروێوی پەڕو سیاوش پۆوەوە بێ، ڕەنگو چەماش ژەرەژی بێو خاڵە سیاوەکێو سەرو گۆنایش وسێ بێ تا جوانێ نامێش بەرا بەینو وێشانە. شەمامێچ وێش بێ مەیلە نەبێ دەلاقە کەوەکەو یانەیشا هاگادارو چووزەو وەشەویسیێوی بێ کە دڵو شەمامێو ئازادینە زیا بێ، ئازاد چەمێش کەوڵێ بێنێ تازە پەنە یاوا بێو واچێنی توڵو لاولاوین وەش پەنە کەوتە بێ، دەنگێوی وەشش بێ کە بیە بێ باعیسوو ئانەی شەمامێ دڵێو نا سەڐ دڵ ئاشقەش بۆ. هەر دێش دەمو ویرەگا شەمامێ دەساو دەلاقە کەوەی کەرێوە، وەرانوەرو یانەو ئازادی بێو وێ ئرمانێ بە ئازادی، ئازاد خوێو نیشێ سەرو لچیشو یاڵا وەزێ پلەکانیرەو لوێ پەی وەرو مزگی. هانەو ژەنا وەرانوەرو مزگیوە بێ، چاگە سەرو تەوەنێوە نیشێرەو ماتڵ بێ تا شەمامێ بێ بلۆ پەی هانەی پەی ئاوێ، ئاوەو لولەکەشی بێ بەڵام خەڵکی فێر بیەبێ  پەی وارڐەی، ئاوەو هانەی بەرێنێ  واچێنی ئاوەو هانەی سووکەنەو دەبێوەش وەرە مەزانی بە وێت. ئیتر بەهانە وەش بێ شەمامێ دەمەو وێرەگا لوێ پەی هانەی پەی ئاوێ، چایچوە چەنو ئازادی چەماوچەمێو کەرێو ڕۆحێش تازێ بێنێوە. تازە ئاسمانی ڕەنگەش فاڕێ بێو هەسارێ کەوتێ بێنێ سارا؛ دەلاقە کەوە دەسێش هۆر ویاریێبێنێ، ماتڵو شەمامێ بێ بێنەو دەساش کەرۆوە هەناسێوی قوڵ هۆرکێشۆ و باسو ئارۆیش پەی کەرۆ چەنی چێرو چەمانە ئازادش وینان. شەمامێ پەلەپەل دەورێو چایش بەرڐ پەی سەرو بانی پەی تاتەیشو ئاڐیشاو ڕەما پەی لاو دەلاقە کەوەی، ئەڐاش ماچۆ" بڐیە کناچێ کۆ ملی ؟"بەڵام شەمامێ گۆشش نەڐا پەنەو ئازا وەسەرە، وێش یاونا لاو دەلاقە کەوەی چەمێش بەسێو هەناسێوی قوڵش هۆر کێشت بە تەمامو ئحساسیشوە نەما دەساو دەلاقەکەیو کەرڐێشوە دیسان هەناسێوتەری قوڵش هۆر کێشت، بوێوە وەشە کەوتە لووتەش  ڕۆحش بە بووەو عەترەکەی چەڵەکیارە  چەمێش کەرڐێوە، چەمێوش وس پەی یانەو ئازادی، بەڵام برقێشا کۆشیێ بێنێوە، گۆشێش ژیرێ کەردێوە ورە ورێو ئێ  سەرو بانیشاوە، دڵو وێشنە ماچۆ"  ئێنێ  سەرو بانیوە، تاڵانی سیاوم ئنە هۆڵە بێنا نەڐیانێ بزانو ئازادیچ ئینا سەرو بانیوە." ‌زرڐەخوێو نیشت سەرو لچیشو دڵنە ماچو" دەلاقە کەوە حیچ یاگێو تامو پاڵو تۆ مەڐۆ پەیم ئەجیۆم ئامانێ پاڵت دەسێت کەردێموە  ملونە دنیایێوە تەرە، مرەجیۆم هەوایێو پاڵو تۆنە هورش لووشو تازەتەرا، بۆوەو عەترێوی چیگە مژنەووش حیچ کۆتەرنە مەژنەووش. تۆ بڐیە پەی برۆقەو هەسارا جە دەلاقەو دڵو تۆوە چەنی مڐۆ چەموە، وەشەویسی دەلاقەو دڵو تۆوە تامێو تەرش هەن؛ مەو پاڵو تۆ ئازادم جۆرێو تەر وەش مسیۆ، دەلاقە کەوە تۆ ماچی چێش؟ داخۆ ئازادیچ پێسە من بۆ ؟" موچرکێوە ئاما لاشەش هۆر، دیسان چەمێش قوجنێوەو خیاڵی بەرڐە. وەختێو ئاماوە وێشرە ئەڐاش چڕایش چڕێ "  شەمامێ ، شەمامێ، قەڵاخی سەرێ کۆنی چی جواب مەڐیوە؟" پەلەپەل ماچۆ" چێشا کۆرە ئینا ئامانێ " پلەکانەکێش کەرڐێ دوێ لاقۆرێ هۆر وەسە  سەرو بانی، پیاڵەکێش کۆ کەرڐێوە چێرو چەمینە دیا پەی سەرو بانو یانەو ئازادی، ئازادش نەڐی، پەلە پەل چەمێش وسێرە نەکای ئەڐاش زانۆش پەنە. هۆر ئێسەوەو  پیاڵەکێش  هۆرگێرتێو وەسەراوە وار. 2 ئاویش داپیاڵەکاو نیێشراوە سەرو یاگێشا ئنە نۆقمو خیاڵی بێ، بێ ئانەی زانۆ دیسان وێش وەرو دەلاقە کەوەکەینە دیوە.  دڵش جۆرێو بێ، نەزانێ بێقەرارین، چەمڕایین، یا زۆرو وەشەویسین پێسە تاقەتش چەنە بڕیێ بێ  هەر چن ماتڵە بیە چەمێوش گنۆ ئازادی  تاکو دڵش کۆچێو سۆکناییش پەی بێ؛ ئا شەوە ئازاد نەبی، هەر پا بۆنەوە فرەتەر بێ قەرارە بۆ  هەزار فکرو خیاڵێ ئێنێ سەرەش هۆر یانی چێش بیەن؟  بێ ئاگا چانەی دەگا پەڕەنەو مەتیە کەڕەنە! دەگا زڕیێنەو گرڐ یاگێو باسو دڵداریو شەمامێو ئازادین و ئادٚە عەینو ژەرەژێ سەرەش کەرڐەن دلێو وەروێرە و جە حیچی هاگاش نیەنە. عانو گەلەبێرەی بێ لوێبێ پەی دلێو مڵکی کۆچێو گەڵا سڵقوو پیاز بارۆ پەی یەپراخا وەختێو ئاما چۆگەوە داڵانەکێنە ورە ورێو  ئێ، دڵش کەوترە "داخۆ چێش بیەن" بەرەو داڵانەکێش سانا تاتەش و براڵەکەش ماتڵێش بێنێ، براڵە کەش ماچۆ "چێشا خانم هەڵای دەمت بووەو شۆتی مڐۆ کەوتێنی بەزم دایوەنە  گرتەشرە شەقو لەق، شەمامێ حەبەسیێ بێ، دڵو وێشنە ماچۆ" دەخۆ تەنیا دەلاقە کەوە ڕازەو دڵیم زانۆ "، بێ ئاگا چانەی دەگا زڕیێنەو زلو ورڐی باسو ئاڐێشا؛ ئنە حەبەسیێ بێ هەرچی کێشێنێش پۆرە حیچ... وڕچەی بەردێ بێوە؛ واچێنی نمێشۆش، بە دەنگو تاتەیش ئاماوە وێرە واتش دا قلفێوم  پەی بارە با دەوش سەرو دەلاقەو یانەکەی با ئی قەڵاخی پیمێ کەم بلۆ وەرش. ئینانێ سەرو ڕکێوە یەکسەر هۆرش ناوو. شەمامێ چێرو شەقو لەقو براکەیشنە ماچۆ تۆ خوا  کارتا نەبۆ سەرو دەلاقە کەوەیوە، باڵاش مەبیندێ  ئازادی جە من گیردێ بەڵام ئازادیو دەلاقە کەوەی مەگێردێ، دەلاقەو رۆحو خیاڵیم مەبیندێ؛ وەلێم........ https://t.me/anjoman1378

انفصال و یا گسستگیِ شاعرانه Poetic Disjunction انفصال و یا گسستگیِ شاعرانه را جهش از یک سطح معنایی، گفتمانی، تلویحی و یا تصویری به سطحی دیگر می¬گویند. که در مقابل اصطلاح پیوستگی قرار می¬گیرد. conjunction در هایکوی دو ایماژی و یا اصطلاحا: توریاوازه، با انفصل و گسستگی مواجه می¬شویم، که منجر به همنشینی و یا هم¬کِناریِ دو ایماژ و یا دو عبارت«به ظاهر» متفاوت منجر می¬شود، که اصطلاح انگلیسی آن استJuxtaposition .تقطیع در این نوع هایکو از نوع «تحمیلی» است. بدون شک هم¬کناری و همنشینی ابزاری کلیدی در چنتهء شاعران هایکو برای ساخت هایکو است، که ابتدا تصویر نخست را ارائه می¬دهد، و به دنبال آن ، بلافاصله تصویر دوم می¬آید. خوانشگر با خواندن چنین متنی تصویر اول را در ذهن مجسم می¬کند، سپس به صورت ذهنی "جهش" می¬کند تا تصویر دوم را در ذهن به تصویر کِشد. در سکوتی که پس از این تجربه به وجود می‌آید، یک خواننده ماهر،کمی زمان می‌بَرد تا تصویر الف و تصویر ب را در کنار هم بیندیشد و به این فکر کند که حرکت از یکی به دیگری، از نظر احساسی و فکری چه معنایی دارد. اما در هایکوی یک ایماژی و یا اصطلاحا هایکوی با ساختار ایچی¬بوتسو، با پیوستگی دو و یا چند عبارت مواجه می¬شویم، انگار که همه سه سطر هایکو یک عبارت است و تنها لحن خوانش آن را به سه زیرعبارت تقطیع می-کند.تقطیع در هایکوی ایچی¬بوتسو از نوع «حمایتی» است، چراکه تقیع طبیعی است و لحن عبارت آن را تقطیع می¬کند، مثل آبشار چند مرحله ای و پیوسته، از این پله به آن پله می¬ریزد. به این هایکو از «مایکل دایلان وِلش» توجه کنید: خورشید از میان باران، روباهی به عشقش می¬رسد در رویای من باران در روز و با حضور خورشید پُشتِ پرده¬ای از رگبار باران را دیده¬اید؟ این نوع باران«زودگذر» است و زود بند خواهد آمد. این «ویژگیِ» این نوع باران است. در ایماژ دوم«روباهی به عشقش می¬رسد در رویای شاعر»،همانطوریکه اگر «صبر کنی» خورشید هم از پُشت باران نمایان خواهد شد، در عشق هم صبر کنی، به نتیجه می¬رسی. اما چرا ( روباه؟)، و چرا در «رویای شاعر؟ )... خورشید پُشتِ باران در رویای تابیدن به زمین است، شاعر هم در این احوال در رویای بندآمدن باران است تا آفتاب از خورشید به او برسد. چرا روباه؟ به نظر می¬رسد که مایکل دایلان وِلش این هایکوی یوسا بوسون و داستان بانو کوزونوها را در نظر دارد: این نم¬نمِ باران ، گویی چهرهء آزرده¬یِ بانو کوزونوهاست بوسون در این هایکو، نم¬نمِ باران را( به اشک¬های بانو کوزونوها تشبیه کرده است ، که او هم وقتی از بچه¬اش جدا می¬شد،همین¬گونه نم¬نمِ اشک از گونه¬هایش می ریخته .این هایکوی بوسون نمونه¬ای از هایکوی بینامتنی است که فقط آنها که به تاریخچهء افسانهء بانو کوزونوها آکاه هستند ، آنرا خوب می فهمند . کوزونوها در شعر ژاپن ، تداعیِ سرخوردگی ، تلخیِ اوقات و سختی در شرایط بیزاری است.داستان بانو کوزونوها از این قرار است که در داستان¬های فولکلور ژاپنی : اشراف زاده¬ای جوان بنام «آبه نو یاسونا»در راهی که به معبد شینودا می¬رفت به یک مامور عالیرتبهء ارتش برخورد می¬کند که روباه شکار می¬کرد تا از جگر روباه نوعی دارو بسازد .یاسونا با این مامور گلاویز می¬شود که چرا به روباه صدمه می¬زند و در این گیر و دار دچار چند زخم می-شود ، اما موفق می¬شود که همهء روباه¬های گرفتار شده را آزاد کند . بعد یک بانوی زیبا بنام کوزونوها در راه به او می¬رسد و یاسونای زخمی را کمک می¬کند تا به خانه برسد .اما در واقع این بانو یکی از آن روباه¬ها است که یاسونا نجات داده بود . یاسونا عاشق این بانو می¬شود و با او ازدواج می-کند .ماحصل این ازدواج بچه¬ای است بنام سِی¬مِی،که بطور حیرت¬آوری این بچه باهوش بود . کوزونوها متوجه می شود که بخشی از قوهء ماورای طبیعی او به این بچه منتقل شده است.چند سال بعد در حالیکه کوزونوها داشت به گل¬های داوودی نگاه می¬کرد ، پسرش متوجهء نوکِ دُمِ کوزونوها می¬شود و طبیعت واقعی کوزونوها افشا می شود. کوزونوها آماده می شود که خانه را ترک گوید و به زندگی خود در جنگل¬های وحشی برگردد . کوزونوها شعری از خود در خانه باقی می¬گذارد و در آن شعر از شوهرش می¬خواهد که برای دیدن او به جنگل¬های شینودا بیاید . یاسونا به همراه پسرش شینودا برای پیدا کردن کوزونوها جستجو می¬کنند و سرانجام کوزونوها در شمایلِ یک روباه بر آنها ظاهر شده و نشان می¬دهد که او خود روحِ خداگونهء معبد شینودا است . هدیهء کوزونوها به پسرش ، اجازهء فراگیری زبان جانوران است.

چاشتانیو کە ایسیچ هر بری ولین و دماینو ای ملەتوو گورانی نامشا زاناو زانایچ بلی کشنە باراش پی واردی..بیشک گردش حکیمانن و تبیبانەن. نامی گیواو وارد منیکا: هالکوکی پیشوکی گزرکی کوزلی گیواو پیرژنی پسل دریلی لیفەشرە پوپ کلشیر عناولی فولکلور... ژیوای. https://t.me/anjoman1378