خاطرات و روزنوشت ها

انتخابات حیثیتی است؟ حسین سناپور   اغلب ما در لحظاتی از زنده‌گی از خودمان بدمان آمده به خاطر اشتباهی که کرده‌ایم، اشتباهی که فکر می‌کرده‌ایم دلایل کافی نبوده برای انجامش. فکر می‌کرده‌ایم چه آسان گول خورده‌ایم و چه هزینه‌ی بی‌خودی برای آن پرداخته‌ایم. فکر کرده‌ایم اگر باز چنان آسان گول بخوریم، بیش‌تر و بیش‌تر از خودمان بدمان خواهد آمد. همین است که در آن لحظاتِ عصبانیت به خودمان قول داده‌ایم دیگر آن اشتباه را تکرار نکنیم، چه دوستی با آدمی ناموجه بوده یا معامله‌یی بی‌مبنا یا دادن رأی در شرایطی که فواید آن را به‌درستی نمی‌دانسته‌ایم و زیرِ تأثیر جوّ یا خوش‌خیالی یا باری به‌هرجهت آن کار را کرده‌ایم. به ضررهاش فکر نکرده بوده‌ایم، یا اهمیتی نداده بوده‌ایم، و بعد فکر کرده‌ایم که چه ضرر حیثیتی مهمی کرده‌ایم. می‌دانیم که ضررهای حیثیتی خیلی عصبانی‌کننده‌تر و نابخشودنی‌تر از ضررهای مادی ـ لااقل کوچک ـ هستند، چون می‌دانیم که آن‌ها خیلی راحت‌تر قابل جبران‌اند و ضررهای حیثیتی یا قابل جبران نیستند یا به‌سختی قابل جبران‌اند. در تمام این چند دهه هم رای‌دادن را چیزی از همان جنس فرض کرده‌ایم. همیشه احساس‌مان این بوده که داریم وارد بازی برد و باخت حیثیتی می‌شویم. آیا رای‌دادن واقعاً چنین است؟ برد و باختی حیثیتی است که بخشی از وجود و آرزوها و امیدهامان را آن‌جا گرو می‌گذاریم و می‌بازیم یا می‌بریم؟ گمانم چه چنین باشد یا نباشد، خیلی‌هامان این‌طور فکر کرده‌ایم. خیلی‌هامان آن را مثل برد و باختی موقت با هزینه‌ها و فایده‌های موقت فرض نکرده‌ایم. این است که انگار تمام آینده‌مان را آن‌جا، موقعِ رای‌دادن داشته‌ایم گرو می‌گذاشته‌ایم و نتیجه‌اش هم انگار برد و باخت همان آینده بوده است. آیا واقعاً انتخابات چنین است؟ گمانم خیلی از سیاسیون، چه در قدرت و چه بر قدرت، به‌مان چنین القا کرده‌اند و ما هم پذیرفته‌ایم. آن‌قدر این کار را بزرگ وانمود کرده‌اند و چنان به تمام آینده‌مان گره زده‌اند که احساس کرده‌ایم داریم کاری حیثیتی می‌کنیم. آیا واقعاً چنین است؟ آیا تمام آن فضای هیجانی و شعاری و القایی چیزی جز این را وانمود کرده‌اند؟ آیا در چنان جوّ و فضایی می‌توانستیم غیر از این احساس یا فکر کنیم؟ گمانم نه. می‌دانم شرایط جامعه‌مان خطیر است و متأسفانه گاهی انتخاب‌ها مهم و به همان دلیل هم دشوار، چه رأی‌دادن باشد چه رأی‌ندادن، چه به این و چه به آن. غیرعادی و دموکراتیک‌نبودن انتخابات در کشورمان به این جنبه‌ها دامن زده، وگرنه در یک کشور دموکراتیک با نهادهای دموکراتیک تفاوتی آن‌چنانی بین رای‌دادن و ندادن نیست؛ به آن اندازه که در کشور ما تفاوت هست، آن‌جا نیست. اما باز آیا معنای این حرف آن است که انتخابات کاری حیثیتی است و ما تمام آینده‌مان را آن‌جا گرو می‌گذاریم؟ گمانم نه. فرض این‌که انتخابات کاری حیثیتی است، ما را در باخت‌هامان دچار یأس و سرخورده‌گی می‌کند، آن‌قدر که خیلی‌هامان به خودمان قول داده‌ایم (و به دیگران هم) که دیگر چنان کاری نخواهم کرد. عصبانیت‌مان هم در حدی بوده که آن را مثلِ یک شعارِ همیشه‌گی و برگشت‌ناپذیر اعلام کرده‌ایم. گاهی آن را پرچم خودمان کرده‌ایم و در هر جایی و بحثی به احتزازش درآورده‌ایم. این است که اگر شرایط هم عوض شود و حتا به فراست بفهمیم که این بار شرایط تفاوت کرده است، دیگر نمی‌توانیم از آن قول و شعار پیشین برگردیم و این برگشتن شجاعت زیادی می‌خواهد. سخت است که به خودمان بقبولانیم باید از قولی که داده‌ایم (به خودمان یا دیگران)، برگردیم، بی‌آن‌که احساس نکنیم حیثیت‌مان لکه‌دار شده. سخت است که بفهمیم انتخابات موضوعی حیثیتی نیست، آن‌هم وقتی برد و باخت فوتبال هم برامان حیثیتی است، با این‌که می‌دانیم کاملاً موقتی است و در بازی یا لیگ بعدی چه بسا می‌شود جبرانش کرد. می‌دانم کلنجارِ مدام با سیاست کارِ بسیار دشوار و پیچیده‌یی است. می‌دانم مردم ما شاید تازه حدود دو دهه است که دارند با آن کلنجار می‌روند و پیچیده‌گی‌هاش را می‌فهمند. شاید هم تازه داریم می‌فهمیم که بردن یا باختن در انتخابات کاری حیثیتی نیست. شاید اگر احزاب قوی داشتیم و سیاست کاری حرفه‌یی بود و احزاب قابل اعتمادی داشتیم، حداقل بحشی از این پیچیده‌گی را به آن‌ها می‌سپردیم و این‌همه اذیت نمی‌شدیم در هر بار رأی‌دادن یا ندادن. شاید و شاید و شاید. اما فعلاً چنین نیست. فعلاً و اول از همه، باید یاد بگیریم که رأی‌دادن حیثیتی نیست و حاصل محاسبه و دو دو تا کردن و ... https://search.app/?link=https%3A%2F%2Ftelegra%2Eph%2F%25D8%25A7%25D9%2586%25D8%25AA%25D8%25AE%25D8%25A7%25D8%25A8%25D8%25A7%25D8%25AA%2D%25D8%25AD%25DB%258C%25D8%25AB%25DB%258C%25D8%25AA%25DB%258C%2D%25D8%25A7%25D8%25B3%25D8%25AA%2D06%2D18&utm_source=igadl%2Cigatpdl%2Csh%2Fx%2Fgs%2Fm2%2F5

دل‌نوشته‌ای به بهانۀ مناظرۀ اقتصادی دوشنبه شب «اقتصاد ایران در وضعیت کنونی، از نظر مسائل و چالش‌هایی که با آن مواجه است در مقطعی ویژه به سر می‌برد. مشکلات اقتصادی انباشته‌شده در طول سالیان گذشته، مانند زخم‌هایی کهنه، یکی پس از دیگری سر باز کرده‌اند و به‌دنبال آن، مرهم‌گذاری بر این زخم‌ها، جای علاج بیماری را گرفته است. انباشت مشکلاتی که در دهه‌های گذشته برای حل آن‌ها چاره‌اندیشی نشده، سبب شده است اقتصاد ایران امروز از نظر تعداد و عمق مسائل، در وضعیت تجربه‌نشده‌ای قرار گیرد. همین امر باعث شده است که نه‌تنها آیندۀ میان‌مدت، بلکه آیندۀ بلندمدت اقتصاد ایران نیز به نحوۀ مدیریت و تصمیماتی که در چند سال نزدیک پیش رو اتخاذ می‌شود وابستگی زیاد پیدا کند...» (بخشی از پیش‌گفتار کتاب دو جلدیِ اقتصاد ایران: چگونگی گذر از ابرچالش‌ها، مسعود نیلی و همکاران، انتشار پاییز ۱۳۹۶) https://bitly.cx/RIWZ

زنده‌باد زاکانی! غلامعلی دهقان٭ در مناظره سوم کاندیداهای ریاست‌جمهوری جناب زاکانی اشاره کرد که من نمی‌گذارم شما (منظور، رقیب انتخاباتی وی مسعود پزشکیان) رئیس‌جمهور شود. یاد خاطره‌ای از انتخابات دوره هفتم ریاست‌جمهوری افتادم. هفته آخر منتهی به دوم‌خرداد۱۳۷۶ شایعه‌ای منتشر شده بود که گل‌آقا گفته "فارسی را پاس‌ بداریم. بنویسیم خاتمی بخوانید‌ ناطق‌نوری". در‌ آن روزها تلویزیون برنامه‌ای داشت که خودآموز زبان فارسی بود. مثلا می‌گفت بنویسید خواهر بخوانید خاهر و یا دیگر نمونه‌های زبان فارسی. بعدها محافظه‌کاران وقت مدعی بودند این شایعه در رای‌آوری خاتمی نقش بسزایی داشته است و از عوامل موفقیت وی بوده است. حال در شرایطی که ستادها تلاش می‌کنند رای گزینه خودی را زیاد و رای گزینه رقیب را کم کنند؛ زاکانی با تبختر فراوان و با دست خود، اسباب موفقیت هرچه بیشتر رقیب خود را فراهم کرد. از قضا سرکنگبین صفرا فزود روغن بادام خشکی می‌نمود..

زاکانی متشکریم! عباس موسایی٭: آقای زاکانی به‌عنوان کاندیدایی که برای تهاجم به دکتر پزشکیان و جریان اصلاحات در صحنه حضور پیدا کرده است، در مناظرات انتخاباتی، نقشی بی‌بدیل در بازنمایی هویتی/گفتمانی و خصلت‌های شخصیتی پزشکیان بازی می‌کند. او با زبانی عریان، از سویی مبانی هویتی جریانی را که به نمایندگی از آن بازیگری می‌کند، نمایان می‌سازد و از سویی در نمایان‌سازی آنچه در پزشکیان وجود دارد و ندارد، نقشی مهم ایفا می‌کند. داشته‌های او، همان چیزی است که  پزشکیان فاقد آن است و نداشته‌های او همان عناصری است که پزشکیان از آن سرشار است. اهالی گفتمان می‌گویند، به میزانی که هویت «خود» را تبیین می‌کنی، هویت «دیگری»ات را بر می‌سازی. تُعرَفُ الاشیاءُ باضدادها. چه خوش گفت بیهقی دبیر که «در امثال این است که قدّر ثمّ اقطع‌، او نخست ببرید و اندازه نگرفت پس بدوخت تا موزه و قبا تنگ و بی‌اندام‌ آمد.»! وقتی اندازه نگرفته بِبُری، لباس تنگ یا گشادی برای خود خواهی دوخت و آنگاه که لباس بدقواره برای خود بدوزی، خوش‌قوارگی دیگری‌ات، نمایان‌تر شود. سخن و منطق پزشکیان در مواجهه با منطق زاکانی و همفکران، زیبنده‌تر و کارفزاتر، بازنمایی می‌شود؛ عدو شود سبب خیر، اگر خدا خواهد. ٭ فعال سیاسی اصلاح‌طلب راهبرد

‏و باز، ظهور مجددِ چماق‌به‌دستانِ سابق! و ‏«بازگشت دوباره» با سخنرانی ظریف⁩ مصطفی فقیهی ‏این‌بار قرارگاه‌های‌ سایبری و ترول‌پرور ‏برخلاف رویه‌ی ۳ سال اخیر ‏دستورات فیزیکی هم می‌دهند ‏تا در ستادهای انتخاباتی-تبلیغاتی ‏تولید تشویش و بهم‌ریختگی شود ‏آن‌ها کار را زودتر شروع کرده‌اند ‏چون نمی‌خواهند در ۴ سال آینده ‏به جای فحاشی در توییتر و فضای مجازی ‏دوشیفته و چماق‌به‌دست ‏از این‌سو به آن‌سو بروند ‏و هم‌زمان، در فجازی فحاشی کنند ‏پس عقل سلیم می‌گوید ‏که کار را در همین ۷ روز تمام کنند! ‏تا به زحمت مضاعف نیافتند! ‏ولی یادشان رفته که اگرچه ⁧ ظریف⁩ ‏نجیب است چون ⁧خاتمی⁩ ‏ اما زبان و نطق آتشین‌ش ‏تَرَک می‌زند و می‌شکند ‏بر منطقِ طبل‌های میان‌تهی ‏و بدزبان‌های شبه‌دلواپس

سلطه و یکه تازی مردان در مورد نقش زنان و اهمیت مادری و جایگاه زنان در خانواده یاسر عرب شش کانديد مرد در مناظره انتخابات ریاست جمهوری (یکم تیر هزار و چهار و سه) در رسانه رسمی نظام آمده‌اند تا در مورد نقش زنان و اهمیت مادری و جایگاه زنان در خانواده صحبت کنند! در حالی که حتی مجری این مناظره نیز یک مرد است و هیچ یک از عوامل استدیو خانم نمی‌باشند! خاطر نشان می‌سازد، در شورای انقلاب فرهنگی، سران سه قوه، مجلس خبرگان، شورای نگهبان و سایر ارکان اصلی نظام حکمرانی، هیچ زنی حضور ندارد!

استبداد، تعامل در مسیر مبارزه یا سرسپردگی مرضیه حاجی هاشمی گاهی جامعه در شرایطی قرار می‌گیرد که صرف نظر از بالا گرفتن اختلافات و دو قطبی‌های جدی بر سر چگونگی کنشگری سیاسی در سطح عامه و منازعات بین نخبگان سیاسی، شاهد مجادلات نظری و روشی در بین نخبگان فکری و صاحب نظران امر سیاسی- اجتماعی هستیم. عده‌ای بر این باورند که دستیابی به توسعه و دموکراسی با همه ملزوماتش از مسیری منعطف، اصلاحی تدریجی و با تغییرات تاکتیکی متناوب میسر است؛ ولی برخی از صاحب نظران معتقدند، این مسیر تنها با دکترین تعریف شده و مشخص، عزمی جدی و غیر منعطف، روشی قهری و یک استراتژی تردید ناپذیر تحول خواهانه؛ ولو به شکلی مدنی، قابل پیمودن است و هرگونه مماشات و انعطافی به امید اصلاحی ناپایدار؛ ولو به گونه‌ای تاکتیکی، دستیابی به هدف پایدار (دموکراسی و توسعه) را به تعویق می‌اندازد. در طول تاریخ اندیشه مدرنیته، نمونه‌های متعددی از هر دو رویکرد، هم به لحاظ نظری و هم عینی وجود دارد، نمونه‌ای چون اصلاح تدریجی ساختاری که در برهه‌ای حتی خونبار نیز شده، مثل «انگلستان» و نمونه‌ای چون تحول ساختاری در انقلاب «فرانسه» که باز دوره‌ای از استبداد، تجربه شده و سپس به اهداف خویش نائل آمده است. در دوره پیشامدرن نیز که دین و دولت بازیگران اصلی صحنه سیاسی - اجتماعی بودند، گاهی شاهد تعامل آنها و ایفای نقش هر دو در بازی منصفانه قدرت نسبت به هم هستیم و گاهی تحریکات عامه مردم، علیه پادشاهان و حاکمان را شاهدیم به گونه‌ای که روحانیان «منصفانه بازی نمی‌کردند: آنان حتی از شهروندان می‌خواستند، سر حاکمانشان را از تن جدا کنند و آنان را با تهدید لعنت ابدی می‌ترساندند»، اینکه اگر علیه رژیم طاغوت قیام نکنید، خدا را از خود ناخشنود کرده و به رستگاری ابدی دست نمی‌یابید. در چنین شرایطی بود که راه بر هرگونه تعامل، مدارا و انعطاف، سد می‌شد و خونریزی‌ها اجتناب ناپذیر بود. گاهی عده‌ای «راه حل هابزی» را برای پایان دادن به منازعات و اختلافات به کار می گیرند، منازعاتی که گاه منجر به روندی تعاملی و منعطف و گاه معطوف به مسیری خشن و خونین است. آنان که دین را عرفی و مدنی می‌کنند، به گونه‌ای که گویی «برای تامین نیازهای دولت تنظیم شده است» و حاکم را قدسیت می‌دهند، در واقع یک جمله «هابز» را به لحاظ نظری، برگرفته و در عمل به اجرا درآوردند، اینکه او «حاکم را خدای زمینی می‌نامد». جمله ای که معاصرانش بر این باورند، «این تکان دهنده‌ترین جمله او بود»؛ چرا که دیگر هیچ نهاد دینی مستقلی وجود نخواهد داشت و گرچه دیگر «هیچ نزاع بالقوه‌ای بین کلاه اسقفی و تاج پادشاهی در کار نخواهد بود»؛ اما «حاکم، انحصاری تمام و کمال بر امور کلیسایی از جمله پیشگویی، معجزات و تفسیر متن مقدس خواهد داشت و نیز اعلام خواهد کرد که تنها لازمه رستگاری، اطاعت کامل از خود اوست». اما در تجربه تاریخی به خوبی اثبات شده است که هر نظر، رأی و اندیشه‌ای که استبداد را به گونه‌ای دیگر بپرورد یا هر نوع تعامل با استبداد را تئوریزه کند، در عمل محکوم به ناکامی در رسیدن به اهداف دموکراتیک است؛ مگر اینکه در یک پکیج مبارزه علیه استبداد به کار گرفته شود، نه سرسپردگی بدان.

‍ سه بن‌بست ملی سیدمصطفی تاجزاده من قبل از بازداشت سال قبلم، از سه بن‌بستی که رهبر در زمینه‌های اقتصادی، بین‌المللی، فرهنگی و اجتماعی و سیاست داخلی ایجاد کرده بود، سخن می‌گفتم و بر ضرورت سه گشایش در عرصه‌های فوق تاکید می‌ورزیدم. گشایش در سیاست خارجی را فوری‌تر، گشایش در سیاست داخلی و انتخابات را مهم‌تر و گشایش فرهنگی-اجتماعی را پرتنش‌ترین می‌دانستم. جنبش زن، زندگی، آزادی چالش‌انگیزترین موضوعات، یعنی حجاب را آزاد کرد. و حاکمیت را واداشت که تن به بزرگ‌ترین عقب‌نشینی عمر خود بدهد. همچنین ترس از آغاز اعتراضات خیابانی ناشی از تداوم گرانی و تورم، رهبر را مجبور به تجدیدنظر در سیاست خارجی کرده است. تحولات ناشی از جنبش مهسا به نظر من، تغییر بزرگ دیگری در پی دارد. همچنین توجه دارید که اعتراضات دی ۹۶ و آبان ۹۸ علیه گرانی و تورم به‌طورکلی و افزایش قیمت بنزین بود، اما هدف جنبش مهسا تحقق بخشیدن به یک آرمان/مقاومت ۴۰ساله یعنی آزادی سبک زندگی می‌باشد که نفی تمامیت‌خواهی سیستم سیاسی را هدف گرفته است. این جنبش نشان داد که نسل جوان تصمیم گرفته است تا زندگی را از آن خود کند. یعنی آنچنان که مایل است بپوشد، بخورد، بشنود، ببیند، ببوید و ببوسد. در طلب شغل و مسکن و منزلت و امنیت است و می‌خواهد با منطقه و جهان در صلح باشد. آن‌ها اراده کرده‌اند که سد سکوت را بشکنند و سخن مستقل خود را بگویند و آرمان‌های خویش را تحقق بخشند. کسی نمی‌تواند مقابل اراده چنین نسلی بایستد. علاوه بر آن به باور من جنبش مهسا ذهن و زبان بسیاری از مردم را استعلا بخشیده، هنر و ادبیات خود را آفریده و روش‌های مدنی جدیدی را برای مقاومت علیه استبداد و کسب آزادی‌های سیاسی خلق کرده است و از قدرت جدیدی خبر می‌دهد. (بخشی از فصل دوم مصاحبه حسین رزاق با سیدمصطفی تاجزاده) (گفت‌وگوهای زندان-پاییز۱۴۰۲) برای خواندن متن کامل فصل دوم 👈🏿اینجا را لمس کنید.

🔹 بروید از مردم بپرسید چقدر گشت ارشاد را قبول دارند؟ ✅ @FouriAkhbar

همه چیزمان دستوری است، مردم کلافه شده اند موسی غنی‌نژاد در دولت دوم اصلاحات، اشکال بزرگی که اصلاح‌طلبان داشتند این بود که به اندازه کافی روی مفهوم آزادی تاکید نکردند. استدلال اصلاح‌طلبان این بود که حاکمیت نسبت به شعارهای مربوط به آزادی حساسیت دارد و به‌طور مصداقی به من می‌گفتند به جای اینکه بگویید اقتصاد آزاد، بگویید اقتصاد رقابتی. این ‌رویه‌ها اشتباه است. آزادی مهم است و باید روی این مفهوم کلیدی تاکید کنیم. اصلاح‌طلبان تنها به آزادی سیاسی توجه می‌کردند، در حالی که آزادی سیاسی بدون آزادی اقتصادی معنا ندارد. متاسفانه دوستان اصلاح‌طلب تصور درستی از اهمیت اقتصاد آزاد نداشتند و هنوز هم همین‌طور است. امروز شعار درست این است که براساس اصول درست مبتنی بر آزادی حرکت کنیم. تمام مشکلات ما از نظر سیاسی، اقتصادی یا اجتماعی، ناشی از دستوری بودن نظام تدبیر ماست.  فرهنگ ما، اجتماع ما، اقتصاد ما دستوری است. مردم در بزنگاه‌ها نشان دادند که از دستوری بودن کلافه شده‌اند. ما بر اساس دین و عرفی که داریم، خودمان می‌دانیم چگونه پوششی داشته باشیم، به همین دلیل نیاز به دستور نیست. عرف جامعه در طول تاریخ نشان داده است که تغییر می‌کند. امروز هم به مثابه گذشته ما باید عرف‌ها و تغییرات آن را بپذیریم. جامعه با قواعد باید اداره شود، نه دستور. باید بفهمیم عرف جامعه در چه جهتی تغییر کرده و خود را با آن سازگار کنیم. اگر می‌خواهید جامعه به شما اعتماد کند، باید نظام دستوری را بردارید ما در اقتصاد مفهومی به اسم «دموکراسی بازار» داریم، این یعنی اینکه هر کسی در بازار با خریدن یا نخریدن کالایی، به نوعی رای می‌دهد. دموکراسی هم یعنی رای. جالب بودن دموکراسی بازار این است که صد درصد جامعه در آن مشارکت دارند. یا کالایی را انتخاب می‌کنند یا انتخاب نمی‌کنند، در هر وجه، نوعی رای دادن است. به همین دلیل کامل‌ترین دموکراسی در ذهن انسان، دموکراسی بازار است. اقتصاد دستوری به جنگ با این دموکراسی بازار می‌آید. اقتصاد دستوری می‌گوید من دستور می‌دهم که قیمت در کل جامعه تعیین شود. سیاستمدار مردمی هم حداقل در حوزه اقتصاد باید از بازار دفاع کند، چرا که بازار نماد رای مردم است. در دموکراسی هم شما مردم را آزاد بگذارید که به برنامه‌های کاندیداهای منتخب رای بدهند، یا رای ندهند. رای ندادن هم نوعی انتخاب است و سیاستمداران باید این انتخاب را به رسمیت بشناسند. اصول به ما نشان می‌دهد که اگر مردم نمی‌خواهند و رای نمی‌دهند، معنایی دارد.  به همین شکلی که شما در اقتصاد باید به قیمت بازار اعتماد کنید، در سیاست، فرهنگ و اجتماع هم همان‌طور است و باید دستور دادن را از سر راه بردارید. بساط دستور را باید برچینید. اگر می‌خواهید جامعه به شما اعتماد کند، باید نظام دستوری را بردارید. مردم دیگر در قرون و اعصار گذشته نیستند که بخواهند بله‌قربان‌گو باشند. برخی از حضرات معتقد بودند همین لایه ارزشی جامعه که ما را قبول دارند، رای بدهند کافی است اما مطمئناً این بخش از جامعه برای حکمرانی کافی نیست و اگر حاکمیت بخواهد با همین سازوکار جلو برود، به سمت فروپاشی خواهد رفت. همه ما اصرار داریم به سمت فروپاشی حرکت نکنیم، چرا که بسیار پرهزینه است و از این‌رو خلاف منافع و مصالح ملی است. @economistfarsi