Халыма Долгуннара. Среднеколымский улус

Орто Халыма куоратыттан, Байды нэһилиэгиттэн, үлэ тэрилтэлэриттэн, урбаанньыттартан, биирдиилээн дьонтон көмө, ас-таҥас, бырдах эмэ, уот умуруорар тэрил уо.д.а. мал-сал кэлэн олус туһалыыр. Уоту умуруорар тэрили (огнетушители) бөһүөлэк кытыытыгар олорор ыалларга түҥэттибит. Орто Халыма улууһун дьаһалтата «Якутоптторг» маҕаһыыныттан 500 киилэ сибиэһэй аһы ыытта. Төрөөбүт дойдубут күөх тыатын, айылҕатын харыстыыр, нэһилиэккэ куттал суоһаабатын туһугар гуманитарнай көмөҕүт иһин, уоту бохсууга үлэлиир дьоммутугар, хоһуун санаалаах хорсун уолаттарга улахан махталбын тиэрдэбин.

Ойуур баһаардарын улахан аҥара уустук суоллаах-иистээх сирдэргэ баар. Ол иһин этэрээттэр хас да сиринэн арахсан үлэлииллэр. Тыал хайысхатын уларытар түгэнигэр нэһилиэнньэлээх пууҥҥа чугаһыыр кутталлаах. Ону пилатус сөмөлүөтүнэн лүөтчүк-на блюдатель термоточка ханан турбутун, төһө иэннээҕин үөһэттэн ыйан кэрдэн иһэр. Онон бары күүһү-уоҕу түмэн, уот кырыы, ыраах да сыттар баһаары умуруора сатыыбыт. Бу күн нэһилиэккэ 305 киһи олорор. 133 ыал, 19 элбэх оҕолоох дьиэ кэргэн олохсуйан олорор. Уопсайа 113 дьиэ баар. 16 киһи (мантан 12 оҕо) Орто Халыма куоракка эвакуацияланна. Олохтоох нэһилиэнньэ кэрэ аҥара кыраапыгынан ас астыыр, эр дьон баһаарга бохсууга үлэлииллэр, көрдьүгэннээх сирдэри кэтииллэр, мин.балаһа оҥороллор. 3 балаһа оҥоһуллан бэлэм турар. Нэһилиэнньэ, оҕолордоох дьон-сэргэ түүннэри-күнүстэри үлэлиир. Онон оҕолорбутун сайыҥҥы лааҕырдарга ыытар наадатын туһунан төрөппүттэр баҕа санааларын этэллэр.

*А-26 зондировщик уонна «Пилатус» сөмөлүөттэр төһүү күүс буоллулар* Бэс ыйын 19 күнүгэр Бастакы Мээтис нэһилиэгэр ойуур уотун бохсууга ыксаллаах-быһыы майгы биллэһиллибитэ. Бу күн баһаар туругун туһунан нэһилиэк баһылыга Владимир Владимирович Колесов бу курдук кэпсиир: «Бүгүҥҥү күн туругунан бөһүөлэк аттынааҕы К-730 нүөмэрдээх ойуур баһаара уопсайа 23711 кв миэтэрэ иэни хапта. Бөһүөлэк чугаһынааҕы баһаары умуруорууга түргэн-тарҕан туттуу, көрүллүбүт эбии күүс, баһаар утары туһуланар эбии тээбирин көрүллүүтэ уонна тыал хайысхата төһүү күүһүнэн буолла. Ону тэҥэ бу күннэргэ ардах түһэн абыраата. Баһаары бохсууга, «Авиалесоохрана», Саха Өрөспүүбүлукэтин Баһарыы утары судаарыстыбаннай сулууспата, улуустааҕы Быыһыыр уонна Судаарыстыбаннай баһаары утары сулууспалар, бэйэ баҕатынан көмөлөһөр дьон, олохтоох нэһилиэнньэ үлэлииллэр. Уоту умуруорууга күн аайы 100-тэн тахса киһи, 2 бөртөлүөт, 2 МТ бөлөрүүс, 3 тыраахтар, 10 мотовездеход, А -26 зондировщик уонна «Пилатус» сөмөлүөттэр үлэлииллэр.

🌞Күн түгэнэ Хараан бырдах хойдуута, От-мас хамсыы үүнүүтэ, Быстах былыт ардахха Олеся кыысчаан хомунна, Балыктыырга сылдьыста, Илимнээтэ хаптарда, Үөрүйэхтик астаата, Хачырдаата,туустаата. Ынчыктаан да көрбөтө., Удьуордарын санатта. Сылык Маарыйа, Хатыҥнаах бөһ. 📸Эдуард Березкин

📸Ыһыах үтүө күннэрин ахтан- санаан ааһыаҕыҥ, бэс ыйбытын махтана атаарыаҕыҥ☀️

🔅Бэс ыйын 21 күнүгэр, Саха Сирин олохтоох аҕыйах ахсааннаах норуоттарын түмсүүлэрин күүһүнэн араас көрүҥнээх фольклорга күрэстэр олус өрө көтөҕүллүүлээх интэриэһинэйдик  ыытылыннылар. Быйыл барыта 13 улуустан кытта кэлбиттэр, ол иһигэр Хабаровскайтан долганнар, Амурскай уобаластан-эвенкийка. Биһиги улууспутуттан Березовкаттан 4 киһи кытынна, кинилэртэн 2 киһи араас күрэскэ кииристилэр, Антонина Винокурова уонна Октябрина Новосельцева олус ситиһиилээхтик кытыннылар, биһиги улууспут эбээннэрэ  төрүт култуураларын уонна традицияларын түҥ былыргыттан илдьэ кэлэн, сүтэрбэккэ, өссө сайыннара туралларын чорботон бэлиэтэннэ. Орто Халыматтан Березовкаттан төрүттээх ырыа айааччы, толорооччу Татьяна Соросова туох баар тэрээһиннэрин ыытан, солбуллубат салайар биллэрээччинэн сырытта. Биһиги Октябринабыт улахан болҕомтоҕо сырытта, кини дьон көрдөһүүтүнэн маастар кылаас көрдөрдө. Түһүлгэҕэ өрөспүүбүлүкэ баһылыга анаан-минээн сырытта, улахан үөрүүнү аҕалла, Айсен Николаев олус үчүгэй тыл эттэ, түҥ былыргы олохтоох норуоттар сүтэн-симэлийэн хаалбакка, тиллэр-сайдар бириэмэлэрэ кэлбитин тоһоҕолоон эттэ, толорууларын көрдө, Халыма эйгэтигэр олорор биһиги омуктарбыт: Черскэйтэн аатырбыт толорооччу Вячеслав Кемлиль, Андрюшкаттан аатырбыт Клепечин ансаамбыла саҥалыы сайдыы суолугар үктэммитин туһунан истэн, Орто Халыма талааннаах һээдьэлэрэ долгутара, үөртэ даҕаны. 📍Өрөспүүбүлүкэбит култууратын Миниистэрэ Афанасий Ноев Октябрина Новосельцеваны 2025 с.Нерюнгри куоракка ыытыллар Олоҥхо ыһыаҕар бөлөҕүнэн кэлэн кытталларыгар ыҥырыы тыл эттэ. Өссө манна Халыма кийиитэ Светлана Колесова Амурскай уобалаһын эвенкийката буолан, норуотун култууратын билиһиннэрэн олус сэргиттэ. Бу маннык түгэннэр олус үөрдэллэр, инники үлэҕэ кэпсэтиилэр саҕаланнылар, Халыма эбэҕэ ыаллыы сытар аҕыйах ахсааннаах норуоттар кыттыах, тэрээһиҥҥэ уопсай былаан ылан үлэлэҺиэх санааланан тарҕастылар. Маны таһынан ханна бириэмэ көстөрүнэн тэрээһиннэри көрө сатаатым, олоҥхону толорууну, оһуохай этиитин, Олоҥхо тиэкиһин ааҕыы курдук күрэстэри уо.д.а.түмүгэр өрөспүүбүлүкэтээҕи Олоҥхо ыһыаҕын көрөн-истэн сылдьыы, бэйэбит түөлбэбитигэр, норуот култуурата сайдарыгар тэрээһиннэри былаанныырга  көмө буолуо  дии саныыбын. 📍Олох уһаппакка улууспутугар, аан бастаан,  култуура салалтатын үлэтэ сөргүтүллүөн наада. Мин, Халымабыт култууратын  үлэтин систиэмэтин 1975 сылтан билэбин, ол тухары билиҥҥи балаһыанньа курдугу өйдөөбөппүн, хаһан-хайдах да буоллар син улууска култуура салалтата баар буолара. Бу Отдел үлэтэ улуус салалтатын үлэтигэр нэһилиэнньэни кытта үлэҕэ, саамай биир тутаах салаа буоларын өйдүүр наада. Салайааччы политическай уонна духуобунай өттүн түмэр күүс буолар. Билиҥҥи туругунан нэһилиэк-нэһилиэгинэн тус-туһунан (отдельные княжества)  үлэлии олороллор. Ханна эрэ күүстээх үлэ барар, ханна эрэ ээл-дээл кыахтарын туһаммакка үлэлииллэр.  И тэҥник бара турар түгэнигэр инники турунан туран үлэҕэ олох охсуу буолар чинчилээх. ❗Култуура үлэһиттэригэр хамаанданан, бирикээстээн тугу да ситиспэккин, айар үлэҕэ олус чараас дууһалаах дьон, оттон наада диэн ылыстахтарына түүн-күнүс, сынньалаҥы аахсыбакка үлэлииллэр. 🌿Ол иһин 2029с. Орто Халымаҕа ыытыллар Олоҥхо ыһыаҕын тэрээһинин үлэтигэр, култуура салаатын үлэһиттэрин кытта санаа-оноо үллэстэн, хас биирдии хардыыга сүбэнэн, сөпсөһүүнэн эрэ былаан ылынар булгуччулаах, манна мин маннык өйдүүбүн, маннык гыныҥ диэн, наар кумааҕы циркуляциянан эрэ  үлэлиир олох сыыһа, толкуйдаан быһаарсан, туоларын, ол түмүгүн ырытыы о.э.ситиһиитэ, кыаллыбатаҕа ырытыллан, оччоҕо эрэ хардыы баран иһиэ. 🔅Мин урут бэрт элбэх сиргэ араас таһымнаах тэрээһиннэргэ сылдьан кэлбит киһибин. Бу Амма курдук ыраах айаннаах сиргэ тиийэн баран дэлэгээссийэбит салалтата,  кыттар дьоҥҥо ситэ болҕомтотун уурбата диэн көрдүм, барыта сибээс суругун эрэ күүһүнэн курдук буолла. Туора сылдьыбакка, кыттар дьоҥҥо болҕомто ууран, тэрээһиннэргэ тэҥҥэ сылдьыахха наада этэ.  Тырааныспар, олорор сир-уот, кыттааччылар тэрээһин кэмигэр аһыы-хаба түһэр усулуобуйалара, туох наада суох буолуой? Маннык тэрээһиннэргэ түмсүүлээх буолуохтаахпыт.