فرهاد شفتی

امام حسین و کربلا، گفتارهایی از گذشته: 🍃 دنیای نبودهٔ حسین (نگاهی به آخرین نامهٔ منسوب به امام حسین) 🍃 امر به معروف و نهی از منکر امام حسین متوجه چه و که بود؟ (متن کوتاهی برگرفته از گفتار بالا) 🍃 الهیات اندوه (همراه با تحلیلی از قیام امام حسین در بخش ۲) 🍃 آرامش زیر تیغ، شادی در ماتم 🍃 سلطان برهنه است، کربلا روایت برافروختگی (چندین سال پیش، در جمع دوستانی در ادینبرو) #حسین @farhadshafti

قرآن و سیاست خارجی آیات ۵۵ تا ۶۲ سورهٔ انفال ‌به پیامبر و اصحابش دستوراتی برای تعامل و برخورد با مشرکین قریش داده‌اند و آنها (مشرکین) را به گونه‌ای خاص توصیف کرده‌اند. دو برداشت متفاوت، بلکه متضاد، از این آیات اینگونه‌اند: ▫️ "این آیات مسلمانان را تشویق می‌کنند که با کافران (که از مصادیق امروز آن دولت‌های غربی است) تعامل کنند و در صورت امکان با ایشان به صلح و توافقی رسند." ▫️ "این آیات مسلمانان را تشویق می‌کنند که با کافران (که از مصادیق امروز آن دولت‌های غربی است) تحکم کنند و ایشان را به تسلیم در برابر منافع خود وادار‌اند." هر یک از دل‌بستگان این دو تفسیر دیگری را به ندیدن تمامی آیاتِ مربوط، غفلت از زمینهٔ آیات، ترجمهٔ اشتباه آیات و کج‌فهمی معنای آنها متهم می‌کند. این دو تفسیر اگرچه در برابر یکدیگراند اما هردو از «رویکرد جهانی‌محور» به متن قرآن برآمده‌اند. بر مبنای این رویکرد تمامی دستورات و توصیفات آمده در قرآن، ولو با اندکی تنظیم و تعدیل، برای هر زمان و هر مکانی قابل تطبیق‌اند. در برابر این رویکرد جهانی‌محور، «رویکرد محلی‌محور» است. بر مبنای رویکرد محلی‌محور دستورات و توصیفات قرآن مشخصاً برای مخاطب مستقیم وحی، یعنی ساکنان مکه و اطراف آن (ام‌القری و من حولها) در عصر وحی آمده‌اند و تنها به قرینه شامل دیگران می‌شوند. این رویکرد تنظیم و تطبیق برخی دستورات و توصیفات قرآن را برای زمان‌ها و مکان‌های دیگر ممکن می‌داند، اما با ملاحظات زیر: - بسیاری از دستورات و توصیفات قرآن دغدغهٔ محلی داشتند و برای همهٔ زمان‌ها و همگان نیستند. شرایط و اوضاع زمان و مکان وحی (جامعهٔ قبیله‌ای ۱۴ قرن پیش در عربستان) با شرایط و اوضاع امروز اساسا متفاوت بوده است. حکمت نهفته در دستورات و توصیفات این آیات فرازمانی و فرامکانی است اما اصرار برای تنظیم و تعدیل تمامی این دستورات و توصیفات برای امروز و اینجا توجیه و راهکار عقلانی ندارد. - عناوینی مانند «الذین آمنوا»، «اهل‌الکتاب»، «کافر», «مشرک»، عناوین عام نیستند بلکه همه به گروه‌های خاصی در زمان و در مکان وحی اشاره می‌کنند. به خصوص «کافر» به معنی «غیرمسلمان» یا حتی «غیر مسلمان در ستیز با مسلمانان» نیست. در نبود قرینۀ لفظی یا معنوی عمومیت دادن این عناوین، به خصوص سه عنوان آخر، به گروه‌هایی در جوامع امروز اشتباه است. - بر اساس روایت قرآن، مردمی که شاهد حضور پیامبری از میان خود هستند در فرآیند اتمام حجت الهی سیر می‌کنند. این فرآیند پی‌آمدهایی دارد که تنها برای همان مردم زمان و مکان وحی صادق است و برای مردم زمان‌ها و مکان‌های دیگر  صادق نیست. بسیاری از دستورات و توصیفات قرآن به همین پی‌آمدهای غیر قابل تعمیمِ اتمام حجت مربوط‌اند. به خصوص عنوانِ «کافر» قابل تطبیق با مردمی که خارج از زمان و مکان وحی زندگی می‌کنند نیست، حتی اگر ایشان دشمن مسلمانان تلقی شوند. بر مبنای رویکرد محلی‌محور نمی‌توان و نباید آیاتی مانند آیات سورهٔ انفال را به امروز تطبیق داد و از آن نتیجه‌ای دربارهٔ سیاست خارجی، یا دیگر امور مملکت‌داری، گرفت. توجه به این معنا نه تنها از ارزش قرآن نمی‌کاهد بلکه قرآن را در جایگاه اصلی آن قرار می‌دهد و پیروان قرآن را به استفادۀ واقعی و متناسب از قرآن می‌خواند. بر این مبنا تعیین و تنظیم امور باید بر مبنای عقل (که بسیار مورد تاکید قرآن است) باشد. به عبارت دیگر بر این مبنا اموری مانند سیاست خارجی در گروی برداشت‌های تفسیری از آیات قرآن نیستند بلکه نیازمند مشاوره با کارشناسانِ کارآزموده‌اند. گزیده‌ای از مطالب مربوط: - مخاطبان قرآن - چند مثال برای تبیین بحث مخاطبان مستقیم قرآن - مخاطب قرآن کیست؟ (تقریری از جلسات قرآن و سه پرسش اساسی؛ بخش ۱ از ۴) - قرآن به چه کار امروز ما می‌آید؟ (تقریری از جلسات قرآن و سه پرسش اساسی، بخش 2 از 4)

👆 بخش ۲ و ۳: https://t.me/inekas/464 https://t.me/inekas/465

💎 پرتوی تازه بر فهم تاریخیِ سورهٔ اخلاص مروری بر مقالهٔ «وجوه مختلف سورهٔ اخلاص» اثر ذیشان غفار 🔗 علی سلطانی دانشجوی دکترای الهیات تطبیقی، دانشگاه بن [بخش ۱ از ۳] ⭐️ ذیشان احمد غفار، استاد دپارتمان الهیات اسلامی دانشگاه پادربورن، در مقالهٔ تازه‌ای که چند روز پیش منتشر شده، می‌کوشد که با بررسی بافتار تاریخی سورهٔ اخلاص پرتوهای تازه‌ای از فهم این سوره به دست دهد. Zishan Ghaffar, The Many Faces of Sūrat al-Ikhlāṣ, journal Journal of the International Qur’anic Studies Association, Published online by De Gruyter July 1, 2024, https://doi.org/10.1515/jiqsa-2023-0012 ⬇️ دریافت فایل مقاله ⭐️ روش غفار کاوش در بینامتن‌های تاریخی و هدفش نشان‌دادن سرشت گفتمانی این سوره در واکنش به اعتقادنامه‌های مسیحیِ معاصر با قرآن است. آگاهان می‌دانند که این روش و هدف، روش و هدفی مرسوم در مطالعات تاریخی‌انتقادیِ قرآن دانشگاهی‌ست. غفار در مقالهٔ «وجوه مختلف سورهٔ اخلاص» سعی می‌کند که با بافتارمندسازی/زمینه‌مندسازی (contextualize) سورهٔ اخلاص این نتیجه را موجه بنماید که سورهٔ اخلاص واکنشی است به گفتمان شفاهیِ حاصل از نامهٔ یعقوب سروجی در تبیین آموزهٔ تثلیث. ⭐️ غفار مقاله را با بیان برخی از تأمل‌ها و ابهام‌های نحوی و معنایی سورهٔ اخلاص آغاز می‌کند. از جمله اینکه اگر «احد» بدلی برای خدا در «قل هو الله احد» است، چرا احد حرف تعریف «ال» در تبعیت از الله ندارد؟ مهم‌تر از درنگ‌های نحوی و ویژگی‌های فقه‌اللغة (فیلولوژیک)، شناساییِ بافتار تاریخی و اعتقادی سوره است که واکنش و گفت‌وگوی انتقادیِ قرآن را در پی داشته؛ «واکنش» و «گفت‌وگویی» که فرض بنیادینِ تحلیل‌های بینامتنی در روش‌های تاریخی‌انتقادی است. در پیگیریِ پاسخ به این پرسش است که مسیر مقاله شکل گرفته و با پیشنهاد و تحلیل بینامتنی تازه پایان می‌پذیرد. در این مسیر ذیشان غفار تلاش می‌کند که در امتداد پژوهش‌های پیشین در یافتن بافتار تاریخی سورهٔ اخلاص، بینامتن تاریخیِ تازه و بدیلی را مبنای فهم کند که بهتر از قبلی‌ها بافتار تاریخی‌اعتقادیِ سورهٔ مهم و کوتاه اخلاص را تبیین می‌کند. ⭐️ غفار ضمن اشارهٔ کوتاه به بافتار تاریخی (سبب نزول) عرضه‌شده در سنت تفسیریِ اسلامی برای این سوره که ناظر به پرسش‌های الهیاتی برخی از یهودیان بوده و اشارهٔ روشنی به پس‌زمینهٔ اعتقادات بین‌دینی ندارد، برخی پژوهش‌های دانشگاهی در این زمینه را یادآوری می‌کند. از جمله فرضیهٔ کلاوس شِدِل به پیروی از کِبرت، مبنی بر اینکه بافتار تاریخی سورهٔ اخلاص واکنش به آیات سفر تثنیه (۶-۴) است. شِدلی که معتقد بوده سورهٔ اخلاص نه در برابر تثلیث مسیحی، که ضدّ چندگانه‌پرستیِ مشرکانه (pagan) عربی است؛ ضدّیتی که شاکله و واژگانش موافق و برگرفته از سنت یهودی است. دیگر پیشینهٔ برای زمینه‌مندسازیِ سورهٔ اخلاص، به تبیین اوری روبین برمی‌گردد که بر پایهٔ داده‌های سنت اسلامی در سبب نزول استوار است. روبین در این زمینه معتقد به ارجاع نخست و ثانوی است. به این معنا که سورهٔ اخلاص در وهلهٔ اول به مشرکین مکی نظر دارد، و در وهلهٔ دوم بنابر آیات پسینِ سورهٔ توبه (۳۰)، یهودیان و مسیحیانِ مشرک را هم خطاب قرار می‌دهد. (البته لفظ صریح آیهٔ سورهٔ توبه برای مسیحیان و یهودیان، انتساب «کفر» است و نه «شرک»). مثال روشن‌تر و مهم‌تر زمینه‌مندسازی، تبیین عرضه‌شده در پروژه کرپوس‌کرانیکوم از سوی کسانی چون میشائیل مارکس و نیکلای ساینای است. آنها معتقدند که سورهٔ اخلاص گفتمانی ضدّ مسیحی و مشخصاً علیه اعتقادنامهٔ قسطنیطنیه در سال ۳۸۱ میلادی دارد؛ اعتقادنامه‌ای که جانمایه‌اش تبیینی از آموزهٔ تثلیث است. #انعکاس_مقاله @inekas

🍃 بداهه‌ای با «داود»، تنبوری که چند ماه پیش در کارگاه هنرمند استاد قاسم براخانی ساخته شد و به دستم رسید. پیش‌کش دوستانی که دغدغهٔ وطن دارند، این روزها به آینده‌ای بهتر امید بسته‌اند، و به زبان حال می‌گویند: از هر کرانه تیرِ دعا کرده‌ام روان باشد کزآن میانه یکی کارگر شود @farhadshafti

مولانا در این غزل نغز انسان را به تاب‌آوری و حتی به بیش از آن، به فروافکندن‌ خویش به قلب ناملایمات و برآمدن از آن و نورافکندن و برساختن خود و روشنایی بخشیدن تشویق می‌کند و بر تاثیر برافروختن نوری هرچند لرزان و تنها در دل تاریکی تاکید می‌کند. «تو یکی نه‌ای هزاری تو چراغ خود برافروز» اگر آتش است یارت تو برو در او همی‌سوز به شب فراق سوزان تو چو شمع باش تا روز تو مخالفت همی‌کش تو موافقت همی‌کن چو لباس تو درانند تو لباس وصل می‌دوز به موافقت بیابد تن و جان سماع جانی ز رباب و دف و سرنا و ز مطربان درآموز به میان بیست مطرب چو یکی زند مخالف همه گم کننده ره را چو ستیزه شد قلاوز تو مگو همه به جنگند و ز صلح من چه آید تو یکی نه‌ای هزاری، تو چراغ خود برافروز که یکی چراغ روشن ز هزار مرده بهتر که به است یک قد خوش ز هزار قامت کوز @azin_haghighi

جنینی و خون‌آشامی «اگر بدون حجاب آمدی بیرون و مورد تعرض قرار گرفتی، خودت مقصری، مردان اگر تحریک نشوند بیماراند، ...» 🍃 صرف نظر از بی‌پایه بودن چنین ادعایی از منظر قرآنی، از خود می‌پرسم آیا صاحبان این گفته و گفته‌های مشابه تصور می‌کنند که در ۱۹۲ کشور (یعنی تمام کشورهای دنیا غیر از ایران و افغانستان و تا حدودی عربستان سعودی) مردان به طور روزمره در حال تحریک شدن و تعرض به زنان‌اند مگر اینکه بیمار باشند؟ آیا نمی‌دانند که در همین جامعهٔ خودمان بسیاری از زنانی که در معابر و محیط‌های عمومی از روی اجبار حجاب می‌گذارند در مکان‌ها و اجتماعات دیگر بی‌حجاب‌اند و مشکلی هم معمولا برایشان پیش نمی‌آید؟ و اصلا فرض کنیم مردی به علت بی‌حجابی زنی به او تعرض کرد، کدام عقل و کدام اخلاق و کدام گزارهٔ دینی به ما اجازه می‌دهد که رفتار آن مرد را توجیه کنیم و زن را سرزنش کنیم؟ 🍃 خدایش رحمت کند، یکی از اقوام که از دو نسل پیش بود، به جِدّ باور داشت که سرخ‌پوستان آمریکا از نوع انسان نیستند، و بغداد زیباترین شهر جهان است، و اینکه آن خوانندهٔ محلی که می‌شناخت بهترین خوانندهٔ دنیاست. به خوبی یادم است که هرگونه بحث و شاهد مثال آوردن برای این فامیل دور مانند ریختن قطره آبی بر آتشی انبوه بود، یعنی هیچ! 🍃 به نظرم انسان این توان دهشتناک را دارد که عقیده‌ای را بپذیرد و سپس همه‌چیز و همه کس را در راستای اثبات آن عقیده ببیند. در تودرتوی چنین دهلیز ذهنی تاریکی است که انسان متعصب دین را آنچنان در چارچوب خشک‌مغزی خود اسیر می‌گیرد که از آن صورتی غیراخلاقی و غیرعقلانی برمی‌سازد. در سرگردانی حاصل از چنین تعصبی است که فرد واقعیات جوامع و جامعهٔ خود را نمی‌بیند و به خود اجازه می‌دهد به اکثریت زنان جهان (که حجاب ندارند) با لفظ فاحشه توهین کند و برای بخش قابل توجهی از جامعهٔ خود نسخهٔ حبس و تادیب بپیچد. 🍃 آن فامیل دور ما پیرمرد کشاورزی بود که نه تحصیلات عالی داشت و نه در عمرش از قریهٔ خود چندان دورتر رفته بود. عجبا که روزگار به ما نشان می‌دهد که تعصب و خشک‌مغزی آفتی است که در کمین هر انسانی است و درس‌خواندگی و جهان‌دیدگی نمی‌شناسد. خدا بیامرزد فامیل دور ما را که با وجود تعصبی که داشت تنها بر خانهٔ خود مدیریت می‌کرد و حتی همانجا نیز باور خود را به خانواده تحمیل نمی‌کرد. وای بر اینکه آفت تعصب و خشک‌مغزی در پندار و گفتار و کردار یک استاد یا مدیر رخنه کند. آن خونی که به تعبیر مولانا توسط او آشامیده می‌شود خون جامعه خواهد بود. سخت‌گیری و تعصب خامی است تا جنینی کار خون‌آشامی است #farhadshafti

آقایان، آیه‌ای که با ما صحبت می‌کند آیه‌ی قبلی است! 🍃 قرآن پیش از آنکه در آیه‌ی ۳۱ سوره‌ی نور به زنان اندرزی در باب پوشش دهد، در آیه‌ی ۳۰ در همان سوره به مردان، اندرز چشم فروهشتن و پاک‌دامنی می‌دهد. قرآن نه به زنان مسئولیتی در قبال پرهیزگاری مردان داده است و نه پرهیزگاری مردان را منوط به پوشش زنان کرده است. پوششی که قرآن برای زن توصیه کرده است، هر آن چه که باشد، "حقّ مرد" نیست. 🍃 مردان اگر نگران عمل به واجبات‌اند، حقّ آن است که نخست به آیه‌ای که با ایشان صحبت می‌کند بیندیشند و در عمل به آن آیه، دغدغه‌ی امر واجب داشته باشند. از آیه‌ی ۳۱ که درباره‌ی پوشش زنان است استنباط‌های مختلف و متفاوتی شده است، اما در آیه‌ی ۳۰ که سفارش به مردان است، تکلیف روشن است: اگر ادّعای ایمان داری، نگاهت را پاک نگهدار. #حجاب #زنان @farhadshafti

سیزده پرسش 🍃 در نشستی که اخیرا با گروهی از معلمان جامعه‌شناسی داشتم سعی کردم به پرسش‌های ایشان از دین و دین‌داری پاسخی دهم: 05:20 آيا خدا خالق انسان است یا انسان خالق خدا؟ 13:25 تصویر انسان‌واره از خدا چه تاثیری بر ارتباط انسان با او دارد؟ 25:55 چگونه می‌توان توجیه کرد که خدای غیر مادی با انسان حرف بزند؟ 46:20 آیا قرآنی که داریم همان است که در عصر پیامبر بوده است؟ 1:04:10 قرآن و مبانی عقلی و عرفی، مثال: توصیف بهشت 1:10:25 آیا می‌توان جامعه‌ای بدون دین را تصور کرد؟ 1:30:52 آیا در غرب دین از زندگی اجتماعی مردم جداست؟ 1:34:45آیا نظام سکولار غرب در ایران قابل اجراست؟ 1:42:00 اساتید علوم اسلامی در غرب چه ملیتی دارند و عمق دانششان در چه حدی است؟ 1:53:50 در قرآن می‌گوید پیامبران به زبان قوم خود بوده‌اند، آیا نمی‌توان استفاده کرد که قرآن متعلق به قوم پیامبر بوده است؟ 2:02:00 جایگاه مباحث آخرالزمانی در قرآن چیست؟ 2:06:05 نظر دربارۀ کتاب مسیر پیامبری 2:13:55 آیا نبودن رنج در بهشت برای انسانی که عادت به رنج و لذت دنیوی داشته است امکان درک لذت را فراهم می‌کند؟ 2:24:20 کارکرد قرآن در زمان ما چیست؟ @farhadshafti

سیزده پرسش از دین و دین‌داری: 🍃 در این ایام نشستی داشتم با گروهی از معلمان جامعه‌شناسی در ایران. سعی کردم به پرسش‌های اندیشه‌پرور ایشان پاسخی دهم و از این راه از ایشان بیاموزم. فایل صوتی و فهرست پرسش‌ها و دقایق پیوست است: