هسته مطالعات ادبی و متن پژوهی

✍🏼 دانشگاه «مجلس شورای ملی به وزارت معارف اجازه می‌دهد مؤسسه‌ای به‌نام «دانشگاه» برای تعلیم درجات عالیهٔ علوم و فنون و ادبیات و فلسفه در طهران تأسیس نماید». این مادهٔ اول قانون تأسیس دانشگاه است که در سال ۱۳۱۳ به تصویب مجلس رسید. خوب است بدانیم در عصر ناصرالدین‌شاه «دانشگاه» نام عمارت مجلل پرنس* ارفع (میرزا رضا خان ارفع‌الدوله)، سیاستمدار ایرانی در موناکو بود. او چون دستی در شعر و شاعری هم داشت و به «دانش» تخلص می‌کرد، نام بنا را «دانشگاه» نهاد. این عمارت بعداً به «ویلا‌اصفهان» نیز معروف شد. واژهٔ دانشگاه در معنی امروزی مخالفان مشهوری داشت، زیرا در دورانی که زبان فرانسوی زبان علم و فنّاوری در ایران بود، عده‌ای معتقد بودند این واژه نمی‌تواند به‌جای «اونیورسیته» رایج شود. *«پرنس» مانند «جناب» و «آلتس» مخصوص رجال درجه اول بود و بعضاً آن را نیز لقب می‌پنداشتند (کریم سلیمانی، القاب رجال دورۀ قاجاریه، ص ۱۶). این لقب به‌معنی شاهزاده بودنِ کسی که این عنوان به او عطا شده نیست. با سپاس از راهنمایی همکار ارجمندمان آقای دکتر #رضا_عطاریان، دندانپزشک و پژوهشگر ارشد گروه واژه‌گزینی فرهنگستان #واژه‌_شناسی @cheshmocheragh

‍ خاطره‌ای از شادروان سیّد محمود دعایی (به مناسبت دومین سالروز درگذشت آن روحانی نیکوخصال) تابستان ۱۳۹۳ بود که در نخستین مراسم از سلسله نکوداشتها و بزرگداشتهای مرکز آثار مفاخر و اسناد دانشگاه فردوسی مشهد، نکوداشت استاد محمّدرضا راشدمحصل را در دستور کار قرار دادیم. قرار شد جمعی از دوستان و همکاران و شاگردان ایشان را از سراسر ایران دعوت کنیم (اینکه هزینه‌های این مراسم چگونه تأمین شد، خود حدیث دیگری است که روزی قلمی خواهم کرد). از این‌رو خدمت استاد زنده‌یاد، دکتر عباس ماهیار زنگ زدم و ضمن دعوت برای حضور، درخواست کردم که یکی از سخنرانان مراسم باشند. ایشان بسیار خوشحال شدند و البته با افسوس گفتند که مدتی است کتابی با نام «نجوم قدیم و بازتاب آن در ادب پارسی» تألیف کرده و برای چاپ و نشر به انتشارات اطلاعات سپرده‌اند، امّا هیچ خبری نیست. استاد افزودند که چون کتاب را به استاد راشد تقدیم کرده‌اند و ایشان هم از این موضوع بی‌خبرند، کاش می‌شد به مناسبت برگزاری مراسم، از چاپ بیرون آید و در روز نکوداشت رونمایی شود تا دکتر راشد در همان روز ببینند که کتاب به ایشان تقدیم شده است. از همان هنگام به این فکر افتادم که تمام کوشش خود را به کار بندم تا در صورت امکان، کتاب پیش از مراسم منتشر و در روز نکوداشت رونمایی شود. فردای آن‌ روز به دفتر رئیس مؤسسهٔ اطلاعات زنگ زدم و تقاضا کردم که با جناب دعایی گفتگو کنم. رئیس دفتر ایشان که پشت تلفن چندان هم گرم و گیرا نبود، از من خواست تا توضیح دهم که با ایشان چه کاری دارم. من هم خیلی خلاصه موضوع را توضیح دادم، امّا این‌قدر برخورد او خشک و بی‌روح بود که با ناامیدی به گفتگوی تلفنی پایان دادم و تقریباً از ادامهٔ پیگیری دلسرد شدم. یکی دو روز بعد جناب دعایی خود به تلفن همراه من زنگ زدند و کم و کیف کار و زمان دقیق مراسم را پرسیدند، با این حال قولی ندادند و من باز هم چندان امیدوار نبودم، چرا که تا زمان برگزاری نکوداشت کمتر از یک ماه باقی مانده بود. از آنجا که احتمال چاپ و انتشار کتاب را پیش از مراسم بسیار کم می‌دانستم، موضوع را با دکتر ماهیار در میان نگذاشتم، تا اینکه حدود یک هفتهٔ بعد دکتر ماهیار به من زنگ زدند و گفتند که از انتشارات اطلاعات با ایشان تماس گرفته‌ و گفته‌اند که تمام کوشش خود را به کار خواهند بست که تا نیمهٔ مردادماه کتاب چاپ و منتشر شود و این نوید را به من دادند که اگر چنین شود، کتابی که به استاد راشد تقدیم شده است، در مراسم نکوداشت ایشان رونمایی خواهد شد. من هم که از خوشحالی در پوست خویش نمی‌گنجیدم، پیگیری‌های خود و گفتگو با جناب دعایی را به اطلاع دکتر ماهیار رساندم و به ایشان پیشنهاد دادم که ماجرای تقدیم کتاب به دکتر راشد و رونمایی آن در مراسم نکوداشت ایشان، مکتوم بماند تا برای ایشان غیر منتظره باشد. بی‌تردید شادی و خرسندی آن دو استاد زنده‌یاد، دکتر ماهیار و دکتر راشد، در آن روز مبارک (۱۷ مردادماه ۱۳۹۳) که همگی به احترام استاد راشد از اقصی نقاط ایران جمع شده بودند، مرهون پیگیری و کارگشایی آن مرد نیکوخصال و روحانی روشن‌ضمیر بود. حجة‌الاسلام و المسلمین سیّد محمود دعایی دو سال پیش در چنین روزی چشم از جهان فروبست. یقین دارم که یاد نیک و ذکر خیرش تا سالها در دل‌ها و زبان‌ها باقی خواهد بود. سلمان ساکت ۱۵ خرداد‌ماه ۱۴۰۳ #خاطره @avaze_sorkh http://Instagram.com/salmansaket.official

فراخوان مقالات برای شمارۀ چهارم نامۀ بایسنغر لطفا در گروه‌ها و کانال‌های مرتبط و علاقه‌مند شریک بسازید.

واژه‌پژوهی (۵) نویسندهٔ این سطور به هنگام تصحیح انتقادی ترجمهٔ یمینی به نمونه‌هایی از واژهٔ «محافظت» برخورد که از آنها بیشتر معنی «مهمانی و تشریفات» بر می‌آید تا «نگاه‌داشت و پاسبانی»: و همچنین ابوالحسینِ خازن از حُسنِ تدبیر و ترتیبِ او حکایت می‌کرد که: «در بَدوِ کار - که به منصِبِ امارت موسوم شد - فُسحتِ حالی نداشت و اگر خواستی که در هفته‌ای یک دو نوبت امرای دولت را مهمانی کند، از راتبِ خاصِّ خویش توفیری ساختی تا به شرایطِ آن محافظت و نام‌وننگ قیام توانستی نمود.» *** و ابوعلی و فایق به فخرالدّوله نبشتند و توقّع کردند که: از ری حَملی فرستد تا در وُجوهِ محافظاتِ خویش خرج کنند و چنان نمودند که: معاملاتِ جُرجان - که از بهرِ اقاماتِ ایشان مُسَلّم داشته‌اند - از قدرِ کفایت قاصر است. [پاسخ فخرالدّوله به نامهٔ ابوعلی سیمجور و فایق:] و ما را اگر فُسحتِ ولایتی هَست، اَضعافِ آن، مُؤَنِ سپاه و وُجوهِ اَطماع و انواعِ محافظات در مقابلۀ آن ایستاده‌است. و اگر ما را وُسعِ مؤونت و اخراجاتِ لشکرِ خوراسان دست دادی، آن اعمال با تدبیرِ دیوانِ خویش گرفتمانی و با دیگر ممالک مُضاف گشتی. حالی را بدآنچه مکنت بود و دست رسید، خدمت کردیم و اگر زیادت توقّعی هَست - که تعذُّری دارد - عُذرِ ما در آن باب ظاهر باشد. اینک نمونه‌هایی از دیگر متون کهن پارسی: رسول علیه‌السّلام... بر کسی که حاجت‌مند بودی ایثار کردندی و غریب را محافظت نمودندی. (شرف‌النّبی، ص ۶۱) عادتِ آن جماعت محافظتِ ملتجیان بودی. (طبقات ناصری، ۲/۷۲) [سیّده شیرین] روزِ بار در پردۀ رقیق نشستی و با وزیر و عارض سخن گفتی. سپاهی و رعیّت را در حدِّ هریک محافظت نمودی و چون رُسُل از اطراف آمدندی، بی‌تلقین جوابِ بسزا گفتی. (تاریخ گزیده، ص ۴۲۱) لطفاً پیشنهاد و دیدگاه خود را در این زمینه با این‌جانب در میان بگذارید. https://t.me/mr_moshtaqian

@farhang_honar_irann #گیتا_گرکانی (۱۵ خرداد ۱۳۳۷ #تهران) نویسنده، مترجم و پژوهشگر ادبیات کودکان و نوجوانان.

@farhang_honar_irann #رضا_داوری_اردکانی (۱۵ خرداد ۱۳۱۲ #اردکان یزد) فیلسوف، متفکر، نویسنده، پژوهشگر و استاد دانشگاه. وی عضو دائم فرهنگستان علوم، از چهره‌های معروف در حوزه نظریه‌پردازی فرهنگی و اندیشه فلسفی، عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی و شورای عالی علمی مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی است.

@farhang_honar_irann #ارسلان_پوریا (۱۲ اردیبهشت ۱۳۰۸ #سلماس - ۱۵ خرداد ۱۳۷۳ #تنکابن) فیلسوف، تاریخ‌نگار، ادب‌دان، نمایشنامه‌نویس و سراینده. پ‌ن: اطلاعات فوق را فرزند ایشان تایید کرده‌اند.

🌷 در مسیر بَستَک به بندر چارک، پس از گذر از گردنه و کوهی که در شمال آن روستاهایی همچون «جناج» قرار دارد، به یکی از روستاهایی که در جنوب این کوه و گردنه برخورد می‌کنیم، «مَراغ» است. من چون با خودروهای گذری، در چندمرحله، خودم را از بستک به بندر چارک رساندم، باید در «سه‌راهی کافه مراغ» پیاده می‌شدم، تا باز با خودروهای گذری، بتوانم خودم را به چارک برسانم. در سه‌راهی کافه مراغ، از گرما کلافه شده بودم. برای خرید نوشابه به مغازه کوچک آن‌جا رفتم. آن‌جا فهمیدم که فروشندهٔ جوان مغازه، اهل مراغ است و به گونه‌ای از اَچُمی سخن می‌گوید. نام فروشنده پیام بود. از او خواستم اجازه دهد داده‌هایی از زبان او را ثبت کنم. با روی خوش پذیرفت. در پایان گفتم، دو سه دقیقه‌ای هم به همان اَچُمیِ مراغی حرف بزند. در این فِرِسته، این بخش از گفتگوی مرا با پیام می‌شنوید. پیام، وقتی دانست برای پژوهش دربارهٔ زبان‌ها به جنوب آمده‌ام، پول نوشابه را نگرفت، و یک آب معدنی «تَگَری» هم به من داد تا همراهم باشد، در آن مسیر و روز سوزان. از او به خاطر مهربانی‌اش خیلی سپاس‌گزارم. 🌷 #زبان_اچمی #مراغ #شیبکوه #بندر_لنگه 🌱🌷 @zabanhaye_darkhatare_IRAN

==================== #مقاله 📰 بغداد عصر مغول: انتقال دانش از طریق  فرهنگ ... (گزارش کنفرانس علمی آکادمی علوم  اتریش؛ اول تا سوم دسامبر ۲۰۲۲) ✍ قاسم غریب 📖 گنجینه میراث اسلامی 📅ا ۱۴۰۲ ==================== ✨ با سپاس افزون از دوست فرهیخته جناب آقای دکتر قاسم قریب که با مهرورزی دوچندان این مقاله ارزشمند را برای اینجانب ارسال داشتند. ==================== 🆔 @AmirNematiLimaee https://t.me/AmirNematiLimaee