МАКСИМ ГОРЬКИЙГА ОШ ДАМЛАГАН АНДИЖОНЛИК САВДОГАР
Дунёга машҳур ёзувчи, ўз даврида Сталин ҳам оламшумул обрўси туфайли бироз ундан ҳайиққан адиб – Максим Горький ҳақида билмаган, унинг асарларини мутолаа қилмаган киши топилмаса керак. Ана шундай буюк сиймога ош дамлаб, у билан дўст тутинган андижонлик савдогарни эшитганмисиз? Бу ҳақда қуйидаги мақоламиз орқали билиб олишингиз мумкин.
Гап Андижон вилоятининг Шаҳрихон туманида яшовчи таниқли режиссёр Толиб Ҳамидовнинг отаси Ҳамид ҳожи Тошматов ҳақида.
Толиб ҳожининг ҳикоя қилишича, отаси Ҳамид ҳожи Тошматов 1920 йилларда Шаҳрихондаги савдо идорасида таъминотчи бўлиб фаолият юритган вақтларида Москвага тижорат ишлари билан кўп бор қатнаб турган. Ўша пайтлар у машҳур ёзувчи Максим Горький билан танишиб қолади. Иккаласи бир-бирлари билан дилдан суҳбатлашаётган чоғда, Ҳамид ҳожи унга ўзбек палови ҳақида, унинг ёғли ва мазали бўлиши, Ўзбекистондан бошқа жойда тайёрланмаслигини айтади. Горький унинг бу гапларидан сўнг, ўша паловдан тайёрлаб беришини илтимос қилади. Албатта, буюк пролетар адибининг бу илтимоси ерда қолмайди. Ҳамид ҳожи ишларини битириб, ўз юртига қайтади. Орадан бир икки ой вақт ўтиб, яна Москвага боради. Бу сафар у бир ошлик харажатни ўзи билан олиб келади ва улуғ ёзувчига ўзбекларнинг ёғлиқ паловидан дамлаб беради. Ўша вақтда иккаласи терлаб-пишиб роса паловхўрлик қилишади. Шунда Горький: шу вақтгача бундай таом емагандим, деб айтган экан.
Ҳамид ҳожи Тошматов 1896 йилда туманнинг “Оқ масжид” маҳалласида туғилган. Ёшлигидан оғир-босиқ, илм ва санъатга қизиқувчан, Ҳамид ҳожи Тошматов ўз даврида диний билимни ҳам мукаммал эгаллаган, рус ва бошқа тилларни яхши билган кишилардан бири эди.
У аввал Андижонда, сўнг Бухородаги Мир араб мадрасаларида Мухтор Ашрафий ҳамда Қори Ёқубов каби улуғлар билан биргаликда ўқийди. Кейинчалик улар санъат йўналиши томон қадам ташласалар, Ҳамид ҳожи Шаҳрихон шаҳар савдо идорасида таъминотчи бўлиб фаолият юритади.
Айёвсиз қатағон даврининг сўнгги йилларида унинг ҳам бошидан кўп иссиқ-совуқлар ўтади, қийинчиликларга учрайди. Лекин, 6 нафар фарзандни улғайтириш, уларни тўғри йўлга солишда чалғимайди.
Режиссёр Толиб Тошматов отаси ҳақида шундай деди:
– Отам эл-юрт эътиборидаги инсон эди. У кишини нафақат шаҳрихонликлар, балки мамлакатимизнинг бошқа жойларида ҳам ҳурмат қилувчилар кўп эди. Ўша даврларда юртимизда масжидлар ёпиб ташланганди. Уларни очиш, жамоа бўлиб намоз ўқишни йўлга қўйиш, фақат Москванинг рухсати билан амалга ошириларди. Бухоро мадрасасида Мухтор Ашрафий, Қори Ёқубов, Тўхтасин Жалолов каби адабиёт билимдонлари билан бирга ўқиган отам 1958 йилда Зиёддин қори раҳбарлигида Москвага боришади ва “Девонабой” масжидини очишга рухсат олиб келишади. Шу ташаббуслари ва меҳнатлари муносиб тақдирланиб, Ҳажга боришга, Каъбатуллони тавоф қилишга муяссар бўлди. Падари бузрукворим 105 ёшида вафот этади.
Аббос СУЛТОН, журналист
⭕️ Каналга обуна бўлинг👇👇👇
https://t.me/mushtumjurnali