یادداشت‌های مرتضی کریمی‌نیا

یحیی بن هبة الله حسینی در بیهق، و کتابت قرآنی برای وقف بر حرم امام رضا علیه السلام در قرن ششم عماد الدین ابومحمد یحیی بن هبة الله الحسینی، از عالمان شیعه در قرن پنجم و ششم هجری، و از سادات خوشنام، متمکّن، دانشمند، و نقیب شیعیان در بیهق بوده است. جستجو در میان آثار وقفی کتابخانۀ آستان قدس رضوی نشان می‌دهد که او، و نوه‌اش، ابوالحسن علی بن محمد بن یحیی بن هبة الله الحسینی دو اثر مهم قرآنی را در سدۀ ششم هجری بر حرم امام رضا علیه السلام وقف کرده‌اند که تاکنون شناسایی و در جایی معرفی نشده‌اند. قرآنِ یحیی بن هبة الله حسینی نمونه‌ای از زیباترین کتابت‌های قرآنی در ایران قرن ششم هجری است که در سال 535 هجری بر حرم رضوی وقف شده است. درواقع کاتب این اثر را از آغاز، به نیت وقف، کتابت، و به زیبایی تمام تزیین وتذهیب وتجلید کرده است. سایر ویژگی‌های متنی این اثر، از جمله اختلاف وتعدد قرائات، پیروی از رسم املایی و قیاسی در کتابت کلمات قرآن، به‌کارگیری عدّ الآی بَصْری، ومانند آن، هیچ تفاوتی با قرآن نویسی اهل سنت طی این قرون در ایران مرکزی و خراسان بزرگ ندارد. انتشار در: آینۀ پژوهش، ش 205، فروردین و اردیبهشت 1403 @kariminiaa

📔سلسله نشست‌های آشنایی با متفکران جهان عرب 🔹نشست سوم: بررسی دیدگاه‌ها و افکار نصر حامد ابوزید سخنرانان: #محسن_آرمین #مرتضی_کریمی‌نیا دبیر نشست: #سید_حسین_حسینی 🗓 سه شنبه 19 تیر 1403، ساعت 17 🏡 سالن خیام 🔹برنامه به صورت حضوری برگزار می‌گردد.

‌ 🔴 مدرسه مدار ۱۴۰۳ بوت‌کمپ متن‌پژوهی دیجیتال 📷 متون علمی در خلأ به وجود نیامده‌اند، بلکه فعالیت علمی هر اندیشمندی مبتنی بر سنتی است که پیشینیان او فراهم آورده‌اند. مدار ۱۴۰۳ با موضوع «متن‌پژوهی دیجیتال» و در قالب بوت‌کمپ طراحی شده، تا دریچه‌ای به سوی پژوهش‌های جدید تاریخی باشد و چگونگی انتقال دانش مکتوب در جوامع مسلمان را با استفاده از ابزارهای پیشرفتهٔ دیجیتال موضوع پژوهش قرار دهد. مدار ۱۴۰۳ بر آموزش کارگاهی مهارت‌های پژوهش و تدوین مقاله در موضوع محوری مدرسه با استفاده از ابزارها و روش‌های دیجیتال تمرکز دارد. ✅ ۶۳ ساعت ارائهٔ کارگاهی در ۹ روز (به صورت حضوری) ✅ ۲۷ تیر تا ۱۹ مرداد ۱۴۰۳ | پنج‌شنبه‌ها و جمعه‌ها از ساعت ۹:۰۰ تا ۱۸:۳۰ (به وقت تهران) ✅با ارائه‌های تخصصی و کارگاهی به زبان فارسی 📊 برخی امتیازات این مدرسه

۱- برنامه مدار ۱۴۰۳ به صورت پروژه‌محور طراحی شده است و شرکت‌کنندگان در مدرسه پس از یادگیری سرفصل‌ها، یک پروژهٔ متن‌پژوهی واقعی را به انجام می‌رسانند. ۲- هر یک از شرکت‌کنندگان، پروژه‌ای متن‌پژوهانه را در زمینهٔ پژوهشی دلخواه خود تعریف کرده و با استفاده از روش‌ها و ابزارهایی که آموخته، آن را به انجام می‌رساند. (برای دانشجویانی که پایان‌نامه یا پروژهٔ پژوهشی مرتبطی دارند،‌ تسهیلات ویژه‌ای در نظر گرفته شده است) ۳- تسهیلات متعددی برای شرکت هر چه راحت‌تر علاقمندان فراهم شده است (از جمله کمک هزینهٔ ثبت‌نام، امکان پرداخت اقساطی، و امکان نگه‌داری از کودکان) ۴- به منظور تسهیل ثبت‌نام و تشویق اتمام پروژه، انعکاس کل هزینهٔ پرداختی شرکت‌کنندگانی را که پیش‌نویس مقالهٔ خود را تا پایان مدرسه به اتمام رسانند، به ایشان باز می‌گرداند.

🎓 خلاصهٔ برنامهٔ مدرسه

در خلال این مدرسه، شرکت‌کنندگان دو منبع مکتوب را از آثار رشته تخصصی خود، که رابطه تأثیر و تأثر بین آنان تصور می‌شود انتخاب کرده و می‌آموزند که چگونه با استفاده از ابزارهای دیجیتال رابطهٔ آن‌ها را فهم کرده و به صورت کمی و عینی به تصویر کشند. در این راستا، شرکت‌کنندگان با یادگیری زبان پایتون و به واسطهٔ ابزارهایی خاص، متن‌پژوهی دیجیتال را آغاز کرده و پروژهٔ تعریفی خود را به نتیجه می‌رسانند. سپس در فصل دوم بوت‌کمپ، شرکت‌کنندگان فرایند مقاله‌نویسی را زیر نظر اساتید ماهر، تجربه می‌کنند‌. در ابتدا با یادگیری کارگاهی مهارت‌های لازم در حوزهٔ مقاله‌نویسی علمی نظیر طرح مسئله، ساختار مقاله‌نویسی، جست‌وجوی منابع و استفاده از هوش‌مصنوعی در مسیر انتشار مقاله در مجلات بین‌المللی قدم برمی‌دارند‌ و سپس، متناسب با منابع خود، تحت نظارت راهبران مدرسه، مقاله‌ای کوتاه را در این راستا تدوین خواهند کرد.

👥 ظرفیت: ۲۰ نفر. 🗓 مهلت درخواست برای ثبت‌نام و ارسال مدارک: تا ۲۰ تیرماه ۱۴۰۳ 🔴برای ارسال درخواست ثبت‌نام، مشاهدهٔ برنامه و عناوین ارائه‌ها و کسب اطلاعات بیشتر به سایت مدرسه مدار مراجعه کنید. https://inekas.org/madar اگر پرسشی دارید که در بخش «پرسش‌های متداول» سایت پاسخ داده نشده است، به @Inekas_admin پیغام بدهید. 🔗فهرست تفصیلی برنامه و کتابچه چکیده‌ها و معرفی ارائه‌کنندگان به زودی در کانال انعکاس و سایت《مدرسه مدار》منتشر خواهد شد. #رویداد_انعکاس #مطالعات_اسلامی_دیجیتال @Inekas

فالنامۀ کهن فارسی در انتهای قرآنی از سال 694 هجری فالنامه‌های قرآنی یکی از اجزای متصل به انتهای قرآن بوده که نوشتن آن در دوران صفویه و همزمان در قرآن‌های عثمانی رواج بسیار داشته است. این فالنامه‌ها در یکی دو صفحه به نوشته می‌شد و به خواننده می‌گفت وضو بگیرد، و نیت کند سوره‌هایی از قرآن برخواند، و پیامبر درود فرستد، و صفحه‌ای از قرآن بگشاید و حرف آغازین آن (سطر هفتم پس از هفت ورق) را ببیند. هر حرفی دلالتی و معنایی و تفألی داشت. فالنامه‌ها به فارسی، ترکی، عربی و حتی اردو نوشته شده‌اند و بررسی آنها یکی از وجوه تاریخ اجتماعی گذشتۀ ماست. تصاویر فوق متعلق به یکی از قدیمی‌ترین نمونه فالنامه‌های قرآنی است که به زبان فارسی در سال 694 هجری در پایان نسخه‌ای از قرآن (کتابت یکی از اهل سنت) نوشته شده و اکنون در کتابخانۀ آستان قدس رضوی (مشهد) به شمارۀ 1517 نگهداری می‌شود.

هَلْ هَذَا إِلَّا بَشَرٌ مِثْلُكُمْ أَفَتَأْتُونَ السِّحْرَ وَأَنْتُمْ تُبْصِرُونَ (سورة الأنبياء: 3) هست این، یعنی نیست مگر آدمیی مانند شما؛ اُ پَس می‌آییت بجادویی، و شما می‌بینیت؟ ترجمه‌ای فارسی از ماوراء النهر، قرن ششم هجری گالری فریر ساکلر، مؤسسۀ اسمیتْسونِیَن

صور لـ: قرآن أبي الحسن زنكي بن محمّد الجشمي أو نسخة أبي نعيم بن حمزة البيهقي إنّ النسخة القرآنية رقم: (Is1435) الموجودة في مكتبة تشستربيتي تُعرف بين المستشرقّين بـ: (قرآن أبي نعيم البيهقي)؛ بسبب الكتابة التي جاءت في نهايتها، فقد ظنّوا أنّ أبا نعيم هو الذي قام بكتابته في سنة (592هـ). ولكنّ في الواقع هذه النسخة هي سُبْعٌ من قرآن ذي سبعة أقسام لا زالت بعض نسخ أقسامه الأخرىٰ موجودة حاليّاً في مكتبة (آستان قدس رضوي) في مشهد. وإنّ جميع هذه الأجزاء السبعة أوقفها أبو الحسن زنكي بن محمّد بن علي الجشمي في سنة (561هـ) علىٰ الحرم الرضوي في مدينة مشهد. ويتبيّن من خلال دراسة هذه النسخة أنّ أبا نعيم بن حمزة البيهقي قد ترك كتابة له موجزة كتبها بخطّه في نهاية أحد هذه الأجزاء السبعة وذلك إبّان إقامته في المشهد الرضوي في محرّم سنة (592هـ)، ولم يكن هو مَن قام بكتابة النصّ القرآني في هذه النسخة. وهذا القرآن فضلاً عن أهمّيته لمعرفة تاريخ كتابة المصاحف وتذهيبها في العهد السلجوقي، فإنّه يقدّم لنا معلومات مهمّة من قبيل طريقة رسم الكلمات القرآنية، ونوع القراءة المشهورة في خراسان في القرن السادس الهجري. (مقال نشر في مجلة تراثنا)

«قرآن أبي الحسن زنكي بن محمّد بن علي الجشمي أو نسخة أبي نعيم بن حمزة البيهقي: دراسة لقرآن من القرن السادس في مكتبة آستان قدس رضوي، والقسم المنفصل عنه في مكتبة تشستربيتي»، دراسة منشورة لـمرتضی كريمي نيا في مجلة تراثنا، السنة الأربعون، العدد 160، شوال – ذو الحجة 1445، ص 78-113. https://t.me/kariminiaa

ارائه و سخنرانی در نمایشگاه بین المللی کتاب دوحة (سه شنبه ۱۴ می ۲۰۲۴)

قرآن کوفی شش سطری ابوالعلاء سودآور، اهدایی به کتابخانه و موزۀ ملی ملک، و دیگر اجزای آن در جهان چکیده: شمار قرآن‌های کوفی شش سطری به جا مانده از سده‌های نخست هجری چندان زیاد نیست. یکی از این نسخه‌های قرآنی کوفی شش سطری که احتمالاً در اواخر سدۀ دوم هجری کتابت شده، اثری است که معدود اوراق پراکندۀ آن در اکنون در ایران و نیز در برخی کتابخانه‌ها و موزه‌های جهان نگهداری می‌شود، اما همگی از منطقۀ ایران به جاهای دیگر انتقال یافته‌اند. مقالۀ حاضر با شناسایی و گردآوری تصاویر اوراق باقی مانده از این قرآن کهن کوفی، این اثر را از جهت متنی، و نسخه‌شناختی بررسی و به تفصیل معرفی می‌کند. نویسنده بر این باور است که این مصحف را می‌توان در شمار کهن‌ترین تلاش‌های کوفی نویسی در ایران یا عراق دانست که از فرهنگ کتابت قرآن و کتاب آرایی قرآنی در ایران تأثیر پذیرفته است. افزون بر بررسی متن نسخه از جهت رسم (املاء) و اختلاف قرائات، این مقاله تصاویر اوراق مختلف قرآن‌های کوفی شش سطری متعلق به این نسخه را گردآوری و ارائه می‌کند. انتشار یافته در: آینۀ پژوهش، سال 34، ش 204، بهمن و اسفند 1402، ص 7-40.

خوشحالم به اطلاع خوانندگان این صفحه برسانم که خوشبختانه با اطلاع رسانی و کمک برخی رسانه های داخل و خارج از کشور، از فروش این برگه (متعلق به قرآن مسروقۀ 548 موزۀ ملی پارس) در حراج ساتبیز جلوگیری شد و این صفحات از روی سایت رسمی حراج حذف شدند (تصاویر ضمیمه گواه این امر است)؛ بنابراین این برگه در تاریخ چهارشنبه 24 آوریل 2024 (5 اردیبهشت 1403) به فروش نخواهد رسید. طبیعتاً بازگرداندن این برگه ها نیازمند اقدامات حقوقی و پیگیری اداری و رسمی از سوی مسئولان وزارت میراث فرهنگی است.