کانال معرفة الرجال و الآثار

التراث الأدبي لعبدالله بن المقفع (ت142هـ) وارتباطه بروايات محمد بن سنان عن عمار بن موسى الساباطي. ✍️بقلم المحقق الشيخ علي عادل زاده (حفظه الله) :: تمت الترجمة الى العربية في مواقع الذكاء الاصطناعي:: قناة متفرقات من التراث نسخۀ فارسی در درایات @Al_Rijal

چند مقاله درباره سندسازی‌های گسترده برخی مؤلفان ✍️ عمیدرضا اکبری - سندسازی‌ها و انتحالات خصیبی در الهدایة الکبری شيعه‌‏شناسی، ش‏81، 1402ش. - سندسازی‌های کتاب طب الأئمة منسوب به فرزندان بسطام مطالعات فهم حدیث، ش18، 1402. - اتهام ابوالمفضل شیبانی به تحریف و جعل اسناد (همراه با محمدتقی ذاکری) پژوهشنامه حدیث تطبیقی، ش14، 1400ش @Al_Rijal

چند مقاله درباره سندسازی‌های گسترده برخی مؤلفان ✍️ عمیدرضا اکبری سندسازی‌ها و انتحالات خصیبی در الهدایة الکبری شيعه‌‏شناسی، ش‏81، 1402ش. سندسازی‌های کتاب طب الأئمة منسوب به فرزندان بسطام مطالعات فهم حدیث، ش18، 1402. اتهام ابوالمفضل شیبانی به تحریف و جعل اسناد (همراه با محمدتقی ذاکری) پژوهشنامه حدیث تطبیقی، ش14، 1400ش @Al_Rijal

تحلیل تاریخی خطبة الوسیلة و خطبة الطالوتیة ✍️سیدمحمد موسوی نسب و عمیدرضا اکبری مطالعات تاریخی قرآن و حدیث78، 1403ش خطبة الوسیلة و خطبة الطالوتیة دو خطبۀ طولانی مشهور منسوب به امام علی(ع) در کتاب الکافی هستند که با وجود غرابت سندشان، تاکنون پژوهشی در اعتبارسنجی آن‌ها صورت نگرفته است. بدین منظور، از ابزارهای گوناگونی مانند الگوهای اسناد، گفتمان‌شناسی و زبان‌شناسی تاریخی و مصدریابی مفردات روایات بهره گرفته‌ایم. بنا بر نتایج پژوهش، متون و اسناد راوی اصلی دو خطبه‌، یعنی محمد بن علی معمر غرائب بسیاری دارد، و از جمله در این خطبه‌ها نیز با واسطۀ مجاهیل از بزرگان عامه مضامینی بر خلاف اعتقاداتشان روایت می‌کند. هردو خطبه واژگانی متأخر از سدۀ نخست دربردارند. ناهم‌خوانی مقدمۀ خبر با متن، زمان‌پریشیِ تاریخِ ایراد خطبه، گسستگیِ بسیاری از مقاطع خطبه از دیگر مشکلات خطبة الوسیلة و تا حدی الطالوتیة است. تخریج عبارات دو خطبه در منابع نیز مؤید آن است که هردو متونی مرکّب از مجموعه روایاتی هستند که تنها برخی‌شان منسوب به امام علی(ع) بوده است. شکل‌گیری ساختار نهایی دو خطبه احتمالاً منشأی واحد در حدود طبقۀ ابن معمر دارد. @Al_Rijal

شمس الدین ذهبی و تصریح به تواتر حدیث «من کنت مولاه فعلي مولاه» «حدیث من کنت مولاه فعلي مولاه مما تواتر وأفاد القطع بأن الرسول صلی الله علیه وسلم قاله، رواه الجمّ الغفیر والعدد الکثیر من طرق صحیحة وحسنة وضعیفة ومطرّحة...» (طرق حدیث من کنت مولاه، ص11). «قلت: بهذا الاعتبار قال أحمد بن عبد الله العجلي في الشافعي: كان يتشيع، وهو ثقة. قلت: ومعنى هذا التشيع حب علي وبغض النواصب، وأن يتخذه مولى، عملا بما تواتر عن نبينا صلى الله عليه وسلم: "من كنت مولاه فعلي مولاه"» (تاریخ الإسلام، ت بشار، ج5، ص169). «أخبرنا مالك بن أحمد الفراء، أخبرنا أحمد بن محمد بن موسى الصلتي، حدثنا إبراهيم بن عبد الصمد إملاء، حدثنا أبو سعيد الأشج، حدثنا المطلب بن زياد، عن عبد الله بن محمد بن عقيل، قال: كنت عند جابر في بيته، وعلي بن الحسين، ومحمد ابن الحنفية، وأبو جعفر، فدخل رجل من أهل العراق، فقال: أنشدك بالله إلا حدثتني ما رأيت وما سمعت من رسول الله -صلى الله عليه وسلم-. فقال: كنا بالجحفة بغدير خم، وثم ناس كثير من جهينة ومزينة وغفار، فخرج علينا رسول الله -صلى الله عليه وسلم- من خباء أو فسطاط، فأشار بيده ثلاثا، فأخذ بيد علي -رضي الله عنه- فقال: "من كنت مولاه، فعلي مولاه". هذا حديث حسن، عال جدا، ومتنه فمتواتر» (سیر أعلام النبلاء، ط الرسالة، ج8، ص334-335). ابن کثیر (774ق): «وقد قال شيخنا الحافظ أبو عبد الله الذهبي:... وصدر الحديث متواتر أتيقن أن رسول الله صلى الله عليه وسلم قاله وأما اللهم وال من والاه فزيادة قوية الإسناد» (البدایة والنهایة، ط إحیاء التراث، ج5، ص233). ابن الوزیر (840ق): «وللذهبي كتاب مفرد، سماه "فتح المطالب في مناقب علي بن أبي طالب". وابن جرير من أئمة الحديث هو الذي صنف جزءا في طرق حديث: "من كنت مولاه، فعلي مولاه"، وصنف الذهبي جزءا في طرقه وحكم بتواتره» (العواصم والقواصم في الذب عن سنة أبي القاسم، ج8، ص62-63). #غدیر #جابر_انصاری @Al_Meerath

رسالة طرق حدیث من کنت مولاه فعلي مولاه شمس الدین محمد ذهبی (۶۷۳-۷۴۸ق) تحقیق سید عبد العزیز طباطبایی شمس الدین ذهبی -مورّخ، محدّث، و رجالی بزرگ عامه- در این رساله ابتدا می‌گوید: «حدیث "من کنت مولاه فعلي مولاه" مما تواتر وأفاد القطع بأن رسول الله صلی الله علیه وسلم قاله». سپس در بیش از ۱۲۰ روایت، حدیث غدیر را از بیش از ۳۰ صحابی از پیامبر (ص) نقل می‌کند. وی جدای از اینکه این حدیث را از پیامبر (ص) متواتر می‌داند، آن را از علی (ع) نیز متواتر می‌داند و نسبت آن را به سعد بن ابی وقاص، به بریدة، و به عمران بن حصین صحیح می‌داند و نسبت آن را به زید بن ثابت، ثابت می‌داند. همچنین اسناد این حدیث را به جابر بن عبد الله، جیّد و اسناد آن را به ابوسعید خدری و به براء بن عازب، حسن می‌داند. #غدیر @Al_Meerath

‌‌🎞یک روش جدید «پاد-تصحیف» برای تعیین شباهت متنی در تحلیل ICMA ⏺محمد قندهاری در این ارائه، در ابتدا توضیحاتی مختصر دربارۀ روش تحلیل اسناد-متن برای تاریخ‌گذاری احادیث و کاربردهای دیگر آن داده و سپس از چالش‌های آن بحث کرده و به عنوان یک نمونه از مشکلات اصلی در مقایسۀ میزان تشابه متون تحریرهای مختلف، به چالش «تصحیف» پرداخته که متون نزدیک تحریرهای متقدم را -به اشتباه- از هم دور می‌کند. در نهایت، برای برطرف کردن این چالش، یک شاخص (index) جدید برای اندازه‌گیری فاصلۀ دو متن را معرفی کرده که در برابر تصحیف مقاومت بیشتری دارد و نشان می‌دهد که چگونه می‌توان از این روش برای تعیین دقیق‌تر میزان مشابهت متون حدیثی استفاده کرد و کاربردهای آن در تحلیل‌های اسناد-متن چه می‌تواند باشد. قندهاری این بحث را نخستین بار در پنل متدولوژی‌های دیجیتال حدیث کنفرانس ICMA و سپس با اندکی توضیحات بیشتر در حلقۀ مطالعاتی انعکاس ارایه کرده است. 🗂 فهرست محتوا: 0:45 رویکرد غربیان نسبت به وثاقت حدیث اسلامی 5:04 مبانی حدیث‌پژوهی ینبل: تحلیل اسنادی و حلقه مشترک 16:28 تحریر‌های گوناگون از یک حدیث 19:04 ادامۀ مبانی حدیث‌پژوهی ینبل 29:10 مبانی حدیث‌پژوهی موتزکی: تحلیل توامان اسناد-متن (ICMA) 34:30 کاربرد همبستگی متن و سند در چک کردن اصالت اسانید 36:36 مقایسه متون در تحلیل ICMA 37:25 متد سه‌لایه‌ای جنز شاینر برای آنالیز متون 41:57 چالش‌ها و نواقص انجام تحلیل ICMA به روش سنتی 44:25 راه‌حل برای برطرف کردن چالش‌ها 47:07 ماشینی کردن تحلیل ICMA 59:00 شفاهی و مکتوب در تحلیل ICMA 1:05:46 شاخص خوب برای اندازه‌گیری مشابهت متون در ICMA چه شاخصی است؟ 1:11:16 پیشنهاد روش جدید «پاد-تصحیف» 1:15:05 نمایش تفاوت‌ها با استفاده از PCA 1:16:23 پیاده‌سازی این روش با استفاده از Python ▶️ مشاهدۀ ارایه در یوتوب و آپارات #مطالعات_اسلامی_دیجیتال @Inekas

پاسخ به برداشت‌هایی نادرست دربارۀ اصل همبستگی متن و منبع پیشتر در معرفی اصل همبستگی متن و منبع گفته شد که بنا بر آن، یکسانی یا شباهت بالای الفاظ دو متن، نشان از ریشۀ مکتوب مشترک آن دو است (توضیح دربارۀ دلائل، شرائط و جرئیات). در نوشتاری در کانال حدیث‌پژوهی تلاش شده نقدها و نقض‌هایی بر قاعده همبستگی مطرح کنند. ولی به این نوشتار اشکالات بسیار زیادی قابل طرح است که به برخی از آن به اختصار اشاره می‌شود. ۱. اسلوب پژوهش تاریخی به طور کلی، مسائل کلان تاریخی و از جمله تاریخ حدیث شیعه را نمی‌توان بر اساس توصیه‌های ائمه ع به شیعیان یا داده‌های موردی تحلیل کرد. همان‌گونه که تاریخ عملکرد صحابه را نمی‌توان بر اساس توصیه‌های پیامبر به صحابه تحلیل کرد. برای نمونه، تأکیدات امامان ع بر کتابت به تنهایی نشان نمی‌دهد این تأکیدات به چند درصد اصحاب رسیده، چند درصد بدان اهتمام کرده‌اند، چند درصد امکانات کتابت فوری را داشته‌اند، و خلاصه چند درصد احادیث در طبقه اول مکتوب بودند، چند درصد در طبقۀ دوم و... یا مثلاً روایات تند علیه واقفه، یا سیره یونس بن عبد الرحمن نشان نمی‌دهد چقدر از امامیه از آنان پرهیز کرده‌اند. غیر از دیدگاه روایتگری امامیه از دوران استقامت واقفیان تحلیل‌های دیگر هم درباره روایات امامیه از واقفه می‌توان داشت که با واقعیات تاریخی متناسب‌تر است. این‌ها هریک نیازمند پژوهش مفصل و با ابزارهای گسترده بوده، و صغری‌کبری‌های ساده نمی‌تواند جای‌گزین واقعیت شود. به همین صورت درباره موضوع همبستگی، آوردن چند شاهد جزئی در تکرار  برخی روایات قصار از سوی امامان (حتی اگر بر فرض قطعی می‌بود) نشان نمی‌دهد در حالت کلی، اخبار در فرایند نقل شفاهی تا چه حد نقل به لفظ یا معنا می‌شده‌اند. ۲. آزمایش پیشنهادی برای این منظور آزمایش‌هایی راهگشا است، که افراد در فرایند نقل شفاهی خبری واحد تا چه میزان الفاظ را حفظ می‌کنند. البته نمونه‌های بسیاری در دست است که نشان می‌دهد در فرایند نقل شفاهی حتی تغییراتی در کلمات روایات تک‌سطری نیز رخ می‌داده است. به همین صورت در دوره معاصر، روایات هرچند کوتاه از جلسات واحد اشتراک کامل در الفاظ ندارند، مگر آنکه یکی از مکتوب دیگری بهره برده باشد. بر این اساس، در نگاهی مقبول همه فضاهای پژوهشی و البته محدثان نقاد کهن، اتحاد الفاظ دو نوشته هرچند در حد یک سطر، بسیاری اوقات، به معنای اقتباس یکی از دیگری یا هر دو از مکتوبی دیگر تلقی می‌شود، و احتمال اتحاد اتفاقی کلمات (هرچند در حد ۱۰-۲۰ کلمه پیاپی) یا توارد اذهان مرجوح است. در آزمونی ساده پیشنهاد می‌شود مخاطبان گرامی، بدون مراجعه دوباره به یادداشت حاضر، یکی از جملات ابتدای همین نوشته که هنوز ۳-۴ دقیقه بیشتر از مطالعهٔ آن نمی‌گذرد، یا عبارتی از جلسه ضبط‌شده چند ساعت قبل خود را نقل کنند و ببینند چقدر این یک جمله با اصل جمله اتحاد لفظی دارد. حال عجیب نیست که در جاهایی که ضبط حدیث مبنی بر مکتوب نباشد، یا املا و کتابت لحظه‌ای نشود، یا مثلاً جمله‌ای کوتاه و آهنگین و تکرارشونده (با قصد ویژه حفظ و ابلاغ) نباشد، الفاظ بیشتر تغییر داشته باشند. همچنین انس با نمودارهای اسناد و متون حدیث اسلامی و مقایسه الگوی تغییر تحریرهای مختلف خبر در کنار اسناد فهم قاعده همبستگی را سهل‌یاب‌تر می‌کند‌ به ویژه در حدیث عامه نمودارهای نرم‌افزارهای جامع خادم و جوامع الکلم برای این منظور بسیار راهگشا است. در حدیث امامی نیز گرچه تاکنون کمتر مطالعات متنی انجام شده است، اما چنان‌که استاد مددی نیز تذکر داده است، بررسی‌ها و مقایسه‌های متنی آفاق جدیدی را بر روی ما می‌گشاید. این مطالعات می‌تواند از طریق مقایسه تفاوت‌های متون نقل‌های مختلف از روایات واحد برخی کتب پُرسَنَد مانند بصائر و وسائل یا با تأمل در الگوهای متنی اخبار ثقات و ضعفا انجام شود. همچنین مطالعات فهرستی در کشف اینکه خبر در کدام طرق و طبقات شفاهی و در کدام مکتوب نقل شده نیز مفید است. مطالعات موردی بسیاری که نقد برخی اخبار صورت گرفته نشان می‌دهد نتایج قاعده همبستگی تناسب بسیار بالایی با دیگر ابزارهای اعتبارسنجی دارد. برای نمونه مقالات: لواسانی، «تجمیع اخبار اخلاقی در حدیث یا اباذر»؛ عادل‌زاده و اکبری، «بررسی تطبیقی گزارشِ تفسیرِ عرفانی سوره توحید به روایتِ ابن بابویه و تفاسیر خراسانی»؛ همیشان، «نقد روایت سؤالات زندیق از امیرالمؤمنین(ع) در الإحتجاج طبرسی، در موضوع تحریف قرآن»؛ «حدیث اسید بن صفوان؛ نقش جریان‌شناسی راویان و ساختار اسناد در اصالت‌سنجی روایت»؛ ذاکری و اکبری، «اتهام ابوالمفضل شیبانی به تحریف و جعل اسناد». @Al_Rijal

۳. ضعف مستندات موردی ناقد مثال‌های موردی نویسنده محترم حاکی از درنیافتن محل بحث است. روشن است که در برابر این نکته وجدانی و عقلایی، نمی‌توان به روایات تکرار یک مطلب از سوی امامان استناد کرد. عباراتی مثل «کان یقول» و «قال مثله» نه بر یکسانی الفاظ، بلکه بر یکسانی مضمون یا اصل مطلب در دفعات مختلف بیان آن دلالت دارد. «کان یقول» دلالت بر یکسانی الفاظ در دفعات مختلف بیان یک امر واحد نمی‌کند. بلکه تعبیر ماضی استمراری (در عربی و فارسی مانند او می‌گفت) بسیاری اوقات در مقام وصف یک جلسه یا بیان اعتقاد شخص و... به کار می‌رود، و تکرار واقعه مشابه در آن لازم نیست. پس برای استنباط یکسانی الفاظ از این جنس شواهد، قرائن محکم‌تری لازم است. تک‌شاهدی که در آن راوی از «اتحاد پاسخ دو امام در واو و یا» گفته (کافی، ج1، ص354) نیز به روشنی قابل حمل بر مبالغه در یکسانی است. حتی اگر بر اطلاق‌گیری از ظاهر لفظ این خبر اصرار شود، باز این مورد خاص می‌توانسته از سنخ باشد که راوی حدیث جدید را با کتابت لحظه‌ای خود در جلسه پیشینش مقایسه کرده، و لازم نیست فرض کنیم راوی نادری بعد از گذشت سال‌ها عین الفاظ جملاتی از امام پیشین را در ذهن داشته و سپس با ضبط عین کلمات امام بعد، در زمان روایت برای راوی طبقه بعدی ادعا کند دو حدیث در واو و یاء متحد بودند. به هر حال، گذشته از ضعف سند روایت، روشن است صرف واحد بودن خبر کافی است تا نتواند ملاک رد یا تأیید یک قاعده قرار گیرد. ۴. بی‌ارتباطی مستندات ناقد شیوع تکرار عین الفاظ یک خبر از سوی یک یا چند معصوم ع، حتی بر فرض پذیرش و داشتن مستندات محکم، بر خلاف نظر نویسنده، تأثیری در بحث همبستگی ندارد. زیرا حتی اگر یکی از امامان بعدی عین الفاظ حکمت چندجمله‌ای یا خطبه‌ای از رسول الله ص را در جلسه‌ای تکرار کنند، در فرایند نقل شفاهی راویان، انتظار این است عبارات نقل‌های صحابه رسول الله با نقل اصحاب امامان تفاوت‌هایی داشته باشد، و در فرض اتحاد دو متن (دست‌کم چندجمله‌ای) پای وجوه انتقال مکتوب (مانند عرضه خبر صحابه رسول الله ص بر امام ع، جعل سند، و در برخی نمونه‌ها ارسال، تسری یا سرقت سند) مطرح می‌شود. ۵. نقد انگاره پیراستگی حدیث شیعه نوشته‌اند: «باید به تفاوت جدی تاریخ حدیث شیعه با تاریخ حدیث عامه از جهات مختلف از جمله بحث سنددهی، انتقال شفاهی و مکتوب، کتابت و تدوین و نشر در زمان معصوم علیه السلام و… توجه داشت و مهم‌تر آنکه اساسا جعل، دس، قلب، سندسازی و دیگر آسیب‌هایی که در تراث عامه به وفور یافت می‌شود به هیچ روی قابل تعمیم به فضای حدیثی شیعه نیست.» این عبارت مبهم است و اگر در این مقام است که سندسازی و سرقت حدیث در حدیث امامیه نبوده، ادعایی بی‌دلیل و بلکه خلاف پژوهش‌های بسیار است. البته حدیث عامه در قرن اول به خاطر محدودیت‌های کتابت و نقش حکومت‌ها و جریان‌ها در سندسازی آسیب بسیار دیده که امامیه با وجود ضعفش در حدیث قرن اول، این کاستی را با جایگاه امامان علیهم السلام خاصه امام باقر و امام صادق علیهما السلام جبران کرده است. با این همه، در ادامه حدیث امامی نیز متأثر راویان کذاب مانند ابوالبختری‌ها، خصیبی‌ها، مفسر استرابادی و… شده، و بعدها نیز وجود امثال بکری، میرلوحی، مرندی تا منصوری و بندانی و... به گسترش سندسازی‌ها دامن زده است، و حتی برخی فقیهان را متأثر از خود ساخته است. چنان‌که آسیب‌های عمومی حدیث مانند ارسال، تسری، ادراج، تصحیف و… نیز با داشتن هزاران نمونه، در تغییرات اسناد نقش داشته است؛ و گستردگی اسناد عامه و متهمان به غلو و ضعفا در اسناد امامی اثرپذیری حدیث امامی از دیگر فرق را ناگزیر می‌سازد. (برای نمونه، نگر: نسبت اخبار عامه و فرق با سنت حدیثی امامیه) بنابراین نمی‌توان با این کلیت و بدون پاسخگویی به پژوهش‌های بسیار، حدیث امامی را به کلی پیراسته و تافته جدابافته از همه فرق معرفی کرد. @Al_Rijal

در روز دعا و نیایش ملتمس دعای عزیزان t.me/gholow2/2369