Xurshid Abdurashid

Хизр мифологик образми? Афсоналарнинг баъзилари Хизр номи билан боғланади. Хизр — идеал қаҳрамон. Шунинг учун бўлса керак афсоналарда у эпик паҳлавон сингари ўлим билмас, зарб ўтмас, ўтда ёнмас хусусиятга эга. Фолклоршунос олим Баҳодир Саримсоқовнинг ёзишича, Ҳазрати Хизрнинг бу хусусияти диний мўъжиза эмас, балки унинг магик хусусиятидан келиб чиқади. Бу хусусиятнинг пайдо бўлиши афсонада шундай таърифланади: “Жаҳонни фатҳ этган Искандар, Хизр ва Илёс билан биргаликда сирли сув учун кудуққа боради. Сув топилади ва ундан Искандар ичиб улгурмайди. Хизр ва Илёс ичиб ўлим билмас хусусиятга эга бўладилар. Шундан бери улар дунёни кезиб юришади ва Хизр қуруқликда, Илёс сувда йўловчиларга ёрдам беришади”. Хизрнинг тарихий асоси патриархал муносабатларга кириб боради. У чўл билан ассоциациялаштирилган. Бинобарин, у — чўл пири. Мазмунида қабила жамоаси манфаатларини кўзловчи идеал бошлиқ акс этган.

“Хизр ҳеч қандай диний образ бўлмай, Худо томонидан юборилган саҳоба ёки авлиё бўлмай, у халқ фантазиясининг маҳсулидир”,

деб ёзади М.Афзалов “Ўзбек халқ эртаклари ҳақида” китобида. “Хизр ва Илёс” афсонасида у мифологик образ сифатида ифодаланган. Хизр бордан йўқ бўлиб, йўқдан бор бўлади, гоҳ одам, гоҳ жонивор, гоҳ бирор буюм шаклида пайдо бўлиб, у ёки бу қаҳрамонга кўмак беради, доимо ёмонлик ва қора кучларга қарши чиқиб, яхшилик ва эзгуликнинг ғалаба қилишида кўмак беради, доимо ёмонлик ва қора кучларга қарши чиқиб, яхшилик ва эзгуликнинг ғалаба қилишида кўмак беради. 👉 @xurshidabdurashid

“Биз сени чумолининг мактабига ўқишга берамиз: у сенга қишда ишлаш мумкин эмаслигини ўқитади...” Шекспир Масхарабоз образидан аччиқ ҳақиқатларни баён қилишда усталик билан фойдаланган. Одатда, жаҳон адабиётида масхарабоз, ўзбек адабиётида девона образларига шу вазифа юкланган. 👉 @xurshidabdurashid

Ғафур Ғулом Шекспирнинг “Қирол Лир” асари таржимасида қаҳрамонларни соф ўзбекча сайрата олган. Масалан, Эдмунднинг мана бу монологини ўқинг. Одамзод барча қусурларига ташқаридан важ излашга уста, фазилатлари эса мутлақо ўзиники. 👉 @xurshidabdurashid

Гулханийнинг “Зарбулмасал”и – кўнгил тўрида асрашга арзигулик асар. Сержило истеҳзо ва шарқона тавозе туфайли заҳри чандон ошган мазах – ўз йўлига, мени ҳайратга соладиган бошқа жиҳат – муаллифнинг cўзлаш услуби, юзлаб мақолу маталларни саноқли саҳифаларга жойлай олгани. Неки ҳол бор – шунга яраша мақол. Ўришу арқоғида туркий, форсий ва арабий сўз иплари қоришиб кетган, бу кун одамларининг юксак назарига илинмоғи гумон бўлган “Зарбулмасал”нинг нимаси яхши, деган хаёлга бораман. Жавобини яна болалик кезларимда қулоққа сингиб қолган оҳангдан топгандай бўламан: ровийлар андоқ   ривоят қилибдурларким... Недир аниқроқ мақсад билан ўрганмаганим сабаб, халқ достонлари ҳақида кўп гапиришга кучим етмайди. Менга не-не бахшиларни маст қилган муҳташам оҳангларни эслашнинг ўзи етиб-ортади. “Алпомиш”нинг турли талқинлари, “Гўрўғли” достонлари туркумидан озмунча хабарим бор. Термалар ҳам, терма орасида келган “қора” сўзлар оҳанги, сўзлаш (айтиш) ритми, сўзларнинг турфа сувратларидан туйган ҳайратим жон чиққуси қадар сўнмаса керак.   Дарвоқе, раҳматли дўстимиз Тоғайнинг, Тоғай Муроднинг кўҳна достонларимиз қаъридан ўсиб чиққани аниқ. Унинг ёзганида эски, ёддан кўтарилай деган оҳанглар қайта тирилгани ёқади менга. Яъники, тўғри топилган (созланган, деб айтгим келади) оҳанг кучанмай сўзлаш қудратини беради. Мурод Муҳаммад Дўст 👉 @xurshidabdurashid

Ҳамма жойнинг Афандиси бор.

XX аср Англия модернизм адабиётида Олдос Хаксли (1894-1963) ижоди ҳам ўзига хос аҳамият касб этади. У ўз асарлари билан “интеллектуал роман” (мубоҳаса-роман) жанрига асос солди. Ёзувчи ўз романларини “ғоявий роман” деб атайди. Сабаби, биринчи жаҳон уришидан кейин тинч, бироқ ташвишларга тўла ҳаётга қайтган инглиз зиёлилари асрнинг тақдири, одамларнинг қисмати, жамиятнинг келгуси ривожи қайси йўлдан бориши хусусида хавотирга тушдилар. Ҳар бир зиёлининг ўз фикри, ғояси ва дунёқараши шакллана бошлади. Хакслининг машҳур “Контрапункт” (Point Counter Point, 1928) романида реалистик ва модернистик тамойиллар уйғунлашган. Асарнинг реалистик жиҳати, унда буржуазия эътиқоди маслаклари, зодагонлар синфи намояндаларининг маънавий, ахлоқий қиёфаси ҳажвий тарзда тасвирланади, модернистик жиҳати эса романдаги буржуазия хулқ-атворининг юзакилиги, кундалик ҳаётнинг издан чиқиб бораётгани танқид қилинишида намоён бўлганлигидадир. Романнинг номи – “Контрапункт”, бир қатор оҳанглар бир вақтнинг ўзида уйғунлашиши ва ривожланишига асосланган кўповозлилик (полифония)дир. Бу асарда муаллиф ўз замондошларини кузатади, ўрганади, таҳлил қилади ва фойдасиз, бемаъни ҳаракатлар, ҳузур-ҳаловат кетидан қувиш, маънавий, ахлоқий қоидаларнинг амалда мавжуд эмаслигидан бошқа ҳеч нарсани топмайди. Роман қаҳрамонлари бесаранжом ва палапартиш ҳаракат қилади, буни муаллиф тартибсиз композиция воситалари орқали тасвирлайди. Ёзувчи сюжетсизликка мурожаат қилади, унда воқеалар ривожи образ ва характерлар ривожи орқали эмас, балки фалсафий нуқтаи назарлар ва дунёқарашлар тўқнашуви орқали вужудга келтирилади. Хакслининг модернизм йўналишида яратган барча асарларида инсон ва жамият ўртасидаги номутаносиблик, ижтимоий-сиёсий тузум билан унда яшаётган одамлар ўртасидаги ижобий ва салбий муносабатлар ўз аксни топади. (#) 👉 @xurshidabdurashid

Комиксларни хуш кўрувчи Эко Умберто Эко ўзининг “Қиролича Лоананинг сирли маёғи” романида кўҳна комиксларга бўлган муҳаббати ҳақида кўп ва батафсил ёзган. “Ўқувчининг роли” асарида у Супермен образига замонавий ўқувчи комплексларининг тимсоли сифатида қарайди. Унинг наздида, оддий одам технологиялар билан тўлдирилган дунёда жисмоний куч ишлатиш имкониятидан маҳрум қилинди. Эконинг асарларида оммавий адабиёт қаҳрамонларини учратиш оддий ҳол. Хусусан, “Бир кун олдин орол” асарида Дюманинг “Уч мушкетёр” романи ва Жюл Верннинг асарларидан кўплаб иқтибослар келтирган. “Прага қабристони” асарида француз ёзувчиси Эжен Сю, немис психоаналитиги Зигмунд Фрейд образлари мавжуд. “Атиргул исми” романида эса Шерлок Холмс ва доктор Ватсон образлари яширинган. Эко “Ўқувчининг роли” китобида Жеймс Бонд образи акс этган асарларни муҳокама қилади. 👉 @xurshidabdurashid

Ўзбек фольклорида СЕҲРЛИ ПАТ билан алоқадор эпик мотивлар кўп учрайди. Маматқул Жўраевнинг “Миф, фолклор ва адабиёт” китобида бу детал ҳақида қизиқ маълумотлар бор. “Зар кокилли йигит” эртагида тасвирланишича, қаҳрамон ЯЛМОҒИЗ кампирнинг уйидаги қирқинчи хонани очиб, уч арғумоқ от билан учта ғаройиб қушни қутқарганида отлар думларининг толасидан, қушлар эса бир дона патидан бериб, «бошингга бирор мушкул иш тушиб қолгудек бўлса, битта пат билан бир тола қилни ўтга ташласанг, дарҳол ёрдамга етиб келамиз», дейишибди. Олтин сочли бола подшонинг шартини бажариш мақсадида ана шу патларни куйдирганида қушлар ҳозир бўлиб, унинг мушкулини осон қилишибди. “Гулиқаҳқаҳ” эртагида эса чинор устига уя қурган қушнинг болаларини аждар хуружидан сақлаб қолган Тилло кокилга ўша қуш бир дона патидан беради. Тилло кокил ойнайи жаҳонномада кўринган қизни топиб келишда шу патни тутатиб, сеҳрли қуш ёрдамидан фойдаланади. Қуш патининг магик хусусияти “Кенжа ботир” эртагида ҳам ўз ифодасини топган: эртак қаҳрамони чиройли олтин пат топиб олади. Шу пат билан қўзичоқларнинг сағрини силайди ва улар бир-икки силкиниб, семира бошлайдилар. Қуш пати детали анъанавий поэтик тимсоллардан бири бўлиб, эпик қаҳрамонга кўмаклашувчи ҳомий кучларга алоқадор мифологик тасаввурларни ўзида акс эттирган. Қушларнинг қаҳрамонга ўз патини бериши мотиви туркий халқлар фольклорининг муштарак сюжет элементларидан бири ҳисобланади. 👉 @xurshidaburashid

Ҳар биримиз ўз ҳаётимизни яшашимиз керак, бировникини эмас. Ҳақиқий севгисиз ҳаёт бўлмайди. Севги туйғуси яшашга туртки беради, ҳаётни безатади. Севгисиз ҳаёт шунчаки зерикарлидир. Бу маъносиз ва фойдасиз ҳаёт. Энг гўзал ва орзу қилинган касаллик бўлмиш ишқ вирусига чалинмаган юрак қотиб қолади, қорайиб, алал-оқибат парчаланади. Инсон ўлади, чунки унинг юраги севишдан тўхтайди. Ёки севишдан чарчайди. Агар бундай бўлмаганида, бутун дунё, бутун инсоният бутунлай бошқача яшаган бўларди.

Габриэл Гарсиа Маркес 👉 @xurshidabdurashid

СЕНИ СЕВМАЙДИЛАР... Муаллиф: Хуршид Абдурашид. Ижрода: Музаффар Ҳафизович. https://t.me/Muzaffar_Xafizovich1975