CSSC Baku

Azərbaycan-Türkiyə-Pakistan üçlüyü regional geosiyasətin tərkib hissəsi kimi ŞƏT-in Astana sammiti Azərbaycan üçün həm sammitin özü, həm də sammit çərçivəsində baş tutan görüşlər və imzalanan sənədlərlə yadda qalacaq. Çinlə strateji tərəfdaşlıq haqqında Bəyannamənin qəbulundan sonra Astanada Azərbaycan, Türkiyə və Pakistan liderlərinin üçtərəfli görüşü keçirilib. Bu üçtərəfli format çoxdan mövcuddur, lakin liderlərin sammiti ilk dəfə təşkil olunub. İndiyədək yalnız parlamentlərin sədrləri, xarici işlər və müdafiə nazirləri səviyyəsində bir sıra üçtərəfli təmaslar baş tutub. Günümüzdə isə bu format inkişaf edərək artıq üç ölkənin liderləri səviyyəsinə çatıb. Bu baxımdan Azərbaycan prezidenti, Türkiyə dövlət başçısı və Pakistan baş nazirinin görüşü tarixi əhəmiyyətə malikdir və belə görüşlərin bundan sonra mütəmadi xarakter daşıyacağı gözlənilir. Əvvəlki təcrübəyə əsaslanaraq, Astanadakı görüşdə müdafiə qurumlarının, hərbi sənaye komplekslərinin qarşılıqlı fəaliyyəti və birgə təlimlərin davamlı olaraq keçirilməsi mövzusu önə çəklib. Həmçinin, üç ölkə tərəfindən birgə silah istehsalı məsələsi gündəmə gətirilib. Bununla yanaşı, qarşılıqlı iqtisadi əlaqələr də üçtərəfli münasibətlərin mühüm komponentidir. Ölkələrimiz arasında ticarət, innovasiyalar, energetika, kənd təsərrüfatı, təhsil, humanitar və digər sahələrdə əməkdaşlıq artan xəttlə inkişaf etsə də, cari trend daha böyük perspektivlərə malikdir. Xüsusilə iqtisadi-ticari iş birliyi üzrə mövcud irəliləyiş potensialını reallaşdırmaq üçün kommunikasiya infrastrukturunun yaradılması çox vacibdir. Bu kontekstdə, həm Orta Dəhliz, həm də İran üzərindən Şimal-Cənub infrastrukturu Pakistanla ticarət dövriyyəsini artırmaq üçün yeni imkanlar açır. Yuxarıda qeyd edilənlərə rəğmən, sözügedən üçtərəfli formatda geosiyasətin çəkisi daha ağırdır. Bakı, Ankara, İslamabad tarixi və dini yaxınlığa əsaslanaraq daim beynəlxalq təşkilatlarda bir-birinə dəstək verib. Astanadakı üçtərəfli görüşdə bu praktikanın əhəmiyyəti və bundan sonra da davam etdirilməsinin vacibliyi bir daha vurğulanıb. Görüşlə bağlı yayılan rəsmi məlumatda daha bir maraqlı geosiyasi məqam yer alıb. Burada regiondankənar qüvvələr tərəfindən Cənubi Qafqazın hərbiləşdirilməsinin dağıdıcı təsiri qeyd olunub. Güman etmək olar ki, söhbət Hindistandan və onun regiondakı siyasətindən gedir. Aydındır ki, Hindistan bölgədə öz siyasətini həyata keçirə bilər, lakin Dehli Cənubi Qafqaza ticarətlə deyil, silahla nüfuz etməyə çalışır. Zaman keçdikcə elə təəssürat yaranır ki, Hindistan regiondakı reallıqları dərk etmədən, buradakı proseslərin təfərrüatlarını bilmədən Paşinyan və Ermənistanın tərəfini tutan birgə koalisiyanın üzvü kimi çıxış edir. Azərbaycan Hindistana bu cür siyasətin bölgədə Dehlinin maraqlarına zərbə vurduğu və ona baha başa gələcəyi barədə ardıcıl xəbərdarlıq edib. Beləliklə də, rəsmi Bakı bir gün ərzində Hindistanla regional səviyyədə rəqabət aparan iki dövlətlə əlaqələrini daha da genişləndirərək Çinlə birgə bəyannamə qəbul edib, Pakistanla hərbi əməkdaşlığı dərinləşdirib. Azərbaycan İkinci Qarabağ Müharibəsi zamanı Türkiyə və Pakistanın göstərdiyi böyük mənəvi və siyasi dəstəyi heç vaxt unutmayaraq yüksək qiymətləndirir. Ümumiyyətlə, 44 günlük müharibədən sonra ölkəmizdə bir çox yerlərdə müvafiq dövlətlərin bayraqlarının asılması Azərbaycan-Türkiyə-Pakistan üçtərəfli əməkdaşlığının daha da genişləndirilməsinin təzahürüdür. Bu, geosiyasətdə bizə güc verir, təhlükəsizlik mühitini artırır və ən əsası, istər xarici siyasətin ardıcıllığı, istərsə də Azərbaycanın maraqlarına zidd planlar quran ölkələrin üzləşəcəyi fəsadlar kontekstində ölkəmizin proqnozlaşdırıla bilənliyini artırır. @cssc_cqtm

Azərbaycan və Çin - strateji tərəfdaşlar Azərbaycan və Çin liderləri arasında keçirilən görüşdə strateji tərəfdaşlığın qurulmasına dair bəyannamə imzalandı. Bununla da, Azərbaycan Cənubi Qafqazda Çinin sayca ikinci strateji tərəfdaşı oldu. Bəyannamədə konteksti çox vacib olan bir neçə mühüm istiqamət vurğulanır: - Bir-birinin ərazi bütövlüyünə hörmət: Sənəddə mövzuya dair Vahid Çin haqqında böyük bir bənd yer alır. Burada Çinin Tayvana dair yanaşmaları tam olaraq təsvir edilərək dəstəklənir. Çin isə buna cavab olaraq “Azərbaycan tərəfinin təklif etdiyi sülh gündəliyini qətiyyətlə dəstəkləyir və konfrontasiyanın saxlanmasına yönəlmiş geosiyasi intriqaları qeyri-səmərəli hesab edir”. Əlbəttə ki, Azərbaycan üçün BMT-nin Təhlükəsizlik Şurası səviyyəsində təxribatlar zamanı Şuranın daimi üzvünün səsi həmişə vacib və faydalıdır. - İqtisadiyyat və nəqliyyat: Bəyannamədə xüsusən “Bir kəmər - bir yol” təşəbbüsünün dəstəklənməsi, “Azərbaycan və Çin hökumətləri arasında beynəlxalq multimodal daşımaların inkişafı haqqında Sazişin imzalanması prosesinin sürətləndirilməsi” öhdəliyi öz əksini tapır. Başqa sözlə, Çin Azərbaycan üzərindən yükdaşımalara daha fəal cəlb olunur. - Kommunikasiya mövzusu çərçivəsində bu bənd diqqəti cəlb edir: “Tərəflər öz ərazilərindən keçən beynəlxalq nəqliyyat dəhlizlərinin təhlükəsizliyinin və fasiləsiz fəaliyyətinin təmin edilməsi məsələlərinin həllində bir-birinin səylərini dəstəkləyəcək”. Kommunikasiyaların təhlükəsizliyi beynəlxalq mövzuya çevrilir. Təhlükəsizlik mövzusunda əlavə dəstək isə Bakı üçün həmişə müsbət məqamdır. - Orta Dəhliz: “Çin tərəfi Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Dəhlizinin (Orta Dəhliz) tikintisində və istismarında fəal iştirak etməyə, Çin-Avropa və əksinə istiqamətdə cənub dəhlizinin yük qatarları üçün fasiləsiz işini və sürətləndirilmiş inkişafını birgə təşviq etmək məqsədilə Azərbaycanla və marşrut boyu yerləşən digər ölkələrlə daha sıx işləməyə, regional praktiki əməkdaşlığın dərinləşdirilməsi üçün əlverişli şərtlər yaratmağa, istehsal-təchizat zəncirlərinin təhlükəsizliyini və sabitliyini birgə təmin etməyə hazır olduğunu bildirir”. Bu, Çinin Orta Dəhlizin həm tikintisində, həm də istismarında birbaşa iştirakına dair növbəti öhdəlikdir. - Sonda isə geosiyasət barədə: “Çin tərəfi Azərbaycanın Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatı (ŞƏT) çərçivəsində əməkdaşlığı gücləndirmək səylərini alqışlayır, ŞƏT-də Azərbaycanın hüquqi statusunun yüksəldilməsini dəstəkləyir. Azərbaycan tərəfi BRICS-ə daxil olmaq arzusunu ifadə edir və Çin tərəfi BRICS əməkdaşlığında Azərbaycanın iştirakını alqışlayır”. Bununla da, Azərbaycanın ŞƏT-də statusunun yüksəldilməsi və BRICS-ə üzvlüyü anons edilir. Beləliklə də, Azərbaycan strateji tərəfdaşı olduğu ölkələr siyahısını dünyanın iki geosiyasi mərkəzindən biri olan Çinlə genişləndirdi. Bu, rəsmi Bakının geosiyasi seçiminin təzahürüdür. Azərbaycan buna bərabərhüquqlu və qarşılıqlı faydalı formada nail oldu, regionda nəqliyyat kommunikasiyalarının lazımi yüklə təmin edilməsi üçün dəstək aldı və ikitərəfli münasibətlərdə öz maraqlarını vurğuladı. Yeri gəlmişkən, güman etmək olar ki, bundan sonra İrandan keçməklə Naxçıvana gedən dəmir yolu yeni nəfəs alacaq. Azərbaycan ardıcıl olaraq ərazi bütövlüyü prinsipini dəstəkləyir və bu baxımdan da Bakının Tayvanı Çinin ayrılmaz hissəsi kimi tanıması qeyri-adi hal deyil. Regional layihələrdən kənarda qalan yeganə ölkə hələ də ABŞ-la strateji tərəfdaşlığı rəsmiləşdirməyi planlaşdıran və Hindistanla əlaqələr quran Ermənistandır. ABŞ və Hindistanın Çinlə hansı münasibətlərdə olduğu hamıya məlumdur. Bununla yanaşı, Pekində Nensi Pelosinin Tayvana, daha sonra İrəvana səfərini və burada “ABŞ-dan Ukraynaya, Tayvandan Ermənistana qədər dünya seçim qarşısındadır”, - sitatını yaxşı xatırlayırlar. İmzalanmış Bəyannamə ikitərəfli münasibətlərin üçüncü ölkələrə bağlı olmadan necə rəsmiləşdirilməsinə dair bir nümunədir. Azərbaycanla münasibətlərdə bu və ya digər formada Ermənistanla münasibətləri şərt kimi irəli sürən ABŞ və Aİ bu nümunədən ibrət almalıdır. @cssc_cqtm

Azərbaycanı müharibə cinayətlərində ittiham edən hesabatın müəllifləri kimlərdir?! Hesabatın preambulasında belə yazılıb: “Bu faktaraşdırıcı hesabat “Freedom House”, “International Partnership for Human Rights”, “Democracy Development Foundation”, “Helsinki Citizens’ Assembly - Vanadzor”, “Protection of Rights without Borders”, “Law Development and Protections Foundation” və “Truth Hounds” tərəfindən birgə hazırlanıb. “Media Diversity Institute” açıq mənbəli araşdırma və yoxlama aparıb. Talin Hitik xülasənin və daha geniş hesabatın redaktə edilməsinə əsaslı dəstək verib. Anuş Baqdasaryan daha geniş hesabatın bir neçə bölməsinin redaktə edilməsinə mühüm töhfə verib. Metodologiya və anketlər “Democracy Development Foundation”, “International Partnership for Human Rights” və “Truth Hounds” tərəfindən hazırlanıb. Faktaraşdırıcı missiya “Open Society Foundations” və “Freedom House”un dəstəyi ilə mümkün olub. Faktaraşdırıcı missiya “Democracy Development Foundation” tərəfindən koordinasiya edilib”. Bu strukturları iki kateqoriyaya ayıraq: Beynəlxalq QHT-lər 1. “Freedom House” - əsas sifarişçi; 2. “Open Society Foundations” - əsas sifarişçi; 3. “International Partnership for Human Rights” - Ermənistan strukturları ilə koordinasiya; 4. “Truth Hounds” - Ukrayna QHT, müsahibələr üçün anketlərin hazırlanması. Ermənistan QHT-ləri 1. “Democracy Development Foundation” - Ermənistan üzrə əsas koordinator, Ermənistan hökuməti və Ermənistan Təhlükəsizlik Şurasının katibi ilə əlaqələndirci; 2. “Helsinki Citizens’ Assembly - Vanadzor” - resurslar üzrə koordinator, əsasən yerlərdə çalışan şəxslər; 3. “Protection of Rights without Borders” - insan resursları; 4. “Law Development and Protections Foundation” - hakim partiyadan olan deputat Arusyak Culakyan (bu QHT-nin təsisçilərindən biri) vasitəsilə Ermənistan hökuməti ilə əlaqələndirici. Nəticələr: • Azərbaycanı “etnik təmizləmə” və “müharibə cinayətləri”ndə ittiham edən hesabat ABŞ Dövlət Departamenti tərəfindən rəsmi olaraq maliyyələşdirilən beynəlxalq QHT-lərin vəsaiti ilə hazırlanıb. • Ermənistanda hesabatın hazırlanmasında iştirak edən bütün strukturlar “Open Society Foundations”ın (Soros Fondu) benefisiarlarıdır. • Yerlərdə bütün işlər - Ermənistanda Qarabağ erməniləri ilə müsahibələr və hesabatın mətni Ermənistan vətəndaşları tərəfindən hazırlanıb! • Paşinyan hökuməti və hakim partiya həm müsahib qruplarının işinin təşkilində, həm də hesabatın əsas tezislərinin tərtibində birbaşa iştirak edib. • Simon Papuaşvilli maraqlı fiqurdur. O, “International Partnership for Human Rights”da region üzrə məsul şəxsdir və eyni zamanda sorğu anketini hazırlayan “Truth Hounds”da da vəzifə tutur. Papuaşvilli Ukraynada müvafiq iş aparır və sualları necə tərtib etməyi bilir. İlkin nəticələr belədir. Saxtalaşdırmalar, manipulyasiyalar və yalanlarla dolu bu hesabatın danışıqlar prosesinə təsirləri olacaq. Bu, ictimai təşəbbüs deyil, Paşinyan hökumətinin nəzarətindəki QHT-lər tərəfindən həyata keçirilən ABŞ-ın sifarişidir! @cssc_cqtm

ŞƏT ilə əməkdaşlıq: Azərbaycan üçün yeni imkanlar İyul ayı Azərbaycanın iştirakı ilə keçiriləcək mühüm geosiyası əhəmiyyətə malik beynəlxalq tədbirlərlə zəngindir. Bunlardan birincisi Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatının (ŞƏT) Astanda keçirilən növbəti zirvə görüşüdür. Tarixi arayış ŞƏT 2001-ci ildə 6 dövlətin (Qazaxıstan, Çin, Qırğızıstan, Rusiya, Özbəkistan və Tacikistan) iştirakı ilə Şanxayda təsis olunub. Sonradan quruma daha 3 ölkə (2017 - Pakistan, Hindistan, 2021 - İran) qoşulub. Hazırda ŞƏT-in 9 üzvü ilə yanaşı, 3 müşahidəçi üzvü (Əfqanıstan, Monqolustan, Belarus) və 14 dialoq tərəfdaşı (Azərbaycan, Türkiyə, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri, Bəhreyn, Ermənistan, Misir, Kamboca, Qətər, Küveyt, Maldiv, Myanma, Nepal, Səudiyyə Ərəbistanı, Şri-Lanka) var. Astana Sammitində Belarusun da tamhüquqlu üzv kimi təşkilata qoşulması barədə qərar qəbul ediləcəyi gözlənilir. ŞƏT-in iki daimi orqanı - Pekində yerləşən Katibliyi və Daşkənddə yerləşən Terrorizmə qarşı Regional Strukturu mövcuddur. Üzv dövlətləri birləşdirən geniş məkanda sabitliyin və təhlükəsizliyin möhkəmləndirilməsi, terrorizm, separatizm, narkotiklərin qanunsuz dövriyyəsi ilə mübarizə, iqtisadi əməkdaşlıq, enerji tərəfdaşlığı, elmi və mədəni əlaqələrin inkişafı təşkilatın əsas məqsədləri kimi bəyan olunub. Azərbaycanla ŞƏT arasındakı əlaqələrin tarixçəsi 2015-ci ildə ölkəmizə dialoq üzrə tərəfdaş statusunun verilməsi ilə başlayıb. 2016-cı ildə Pekində müvafiq memorandum imzalanıb. 2022-ci ildə isə ŞƏT-in Səmərqənd zirvə görüşündə Prezident İlham Əliyev fəxri qonaq qismində iştirak edib. Astana Sammiti ŞƏT-in budəfəki Astana Samitində də Azərbaycan ən yüksək səviyyədə təmsil olunur. Prezident İlham Əliyevin Çin, Türkiyə, Rusiya, Pakistan, Qazaxıstandan olan həmkarları ilə danışıqlardan sonra iyulun 4-də ŞƏT+ formatında keçiriləcək ilk görüşdə iştirakı nəzərdə tutulur. Azərbaycan-ŞƏT əməkdaşlığı hər iki tərəfin qarşılıqlı maraqlarına xidmət etməklə iqtisadi tərəfdaşlıq, nəqliyyat əlaqələri, terrorizm, ekstremizm və separatizmə qarşı mübarizə, regional təhlükəsizliyin və sabitliyin təminatı, sivilizasiyalararası dialoqun təşviqi kimi sahələri əhatə edir. Rəsmi Bakı təşkilata üzv dövlətlərlə ikitərəfli və çoxtərəfli formatlarda yüksək səviyyəli münasibətlər qurur. Bu, bir tərəfdən bütövlükdə ŞƏT-lə əməkdaşlığın inkişaf etdirilməsinə öz töhfəsini verir, digər tərəfdən Azərbaycanın regional güc kimi dəstək qazanmasını təmin edir. ŞƏT Azərbaycanın beynəlxalq səviyyədə səsinin eşidilməsi, ölkəmizlə bağlı ən mühüm məsələlərin, mövqelərin və prioritetlərin qlobal səviyyədə geniş ictimaiyyətə çatdırılması üçün vacib bir platformadır. Astana zirvə görüşü Azərbaycan üçün ŞƏT ilə əməkdaşlığın daha geniş sahələrini əhatə etməklə, bu işbirliyinin gələcək inkişaf perspektivlərini müəyyən etmək baxımından olduqca mühümdür. Bakı həm təhlükəsizlik, həm də iqtisadi sahədə öz çəkisini artıran ŞƏT ilə daha sıx əməkdaşlıqda maraqlıdır. Belə ki, bu əməkdaşlıq bir çox istiqamətlərdə ölkəmiz qarşısında yeni imkanlar açır. Nəticə Beləliklə də, Prezident İlham Əliyevin ikinci dəfə ŞƏT liderlərinin zirvə görüşünə dəvət olunması təşkilata üzv dövlərlərlə Azərbaycan arasında qarşılıqlı inam və etimadın ən yüksək səviyyəsindən xəbər verir. Rəsmi Bakının son illər beynəlxalq arenada artan nüfuzu, həmçinin Avrasiya məkanında əsas tranzit qovşağa çevrilməsi ölkəmizin ŞƏT üçün əhəmiyyətini daha da artırır. Azərbaycanın COP29-a sədrliyi fonunda qlobal aktorların, dünyanın aparıcı ölkə və təşkilatlarının Azərbaycanla əməkdaşlığı gücləndirməkdə maraqlı olduqları göz önündədir. Bütün bunlar Azərbaycanın məntiqli və ardıcıl xarici siyasətinin, ikitərəfli və çoxtərəfli diplomatiyasının uğurudur. @cssc_cqtm

ABŞ qərəzdən şantaja keçir?! Bu günlərdə ABŞ Dövlət Departamentinin sorğusu əsasında hazırlanmış “Qarabağda faktaraşdırıcı missiya”nın hesabatı dərc olunub. Hələ ötən ilin noyabrında Konqresdəki dinləmələr zamanı Departament rəhbərinin köməkçisi Ceyms O`Brayen bu sənədin anonsunu verib və hesabat məhz onun regiona son səfərindən dərhal sonra yayımlanıb. İkili standartların yeni səviyyəsi Hesabat öz mahiyyətinə görə ikili standartların növbəti və daha çirkin bir nümunəsini əks etdirir. Burada rəsmi Vaşinqtonun son 30 ildə Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinə qərəzli və ermənimərkəzli yanaşması daha açıq şəkildə özünü büruzə verir: - Sənəddə 30 illik münaqişənin yalnız son 3 ili birtərəfli yanaşmada və ciddi təhrif olunmuş tərzdə işıqlandırılır, işğalçılar qurban kimi göstərilir. Bütün dünyanın gözü qarşısında ermənilərin Qarabağdan könüllü və dinc şəkildə köçü etnik təmizləmə kimi qələmə verilir. Lakin 1990-cı illərin əvvəllərində Qarabağın yarım milyondan çox azərbaycanlı əhalisinin kütləvi qırğınlara məruz qalaraq öz yurdlarından qovulması barədə danışılmır. - Hesabatda ötən ilin sentyabrındakı birgünlük antiterror tədbirləri nəticəsində Qarabağın erməni sakinləri arasında 229 nəfərin öldüyü, onlardan yalnız 34-nün mülki şəxs olduğu bildirilsə də, yerdə qalanların məhz silahlı hərbçilər olduğu qeyd edilmir. Bu hərbçilərin Azərbaycan ərazisində işğalçı qüvvələri təmsil etdikləri barədə hesabat müəllifləri susur, beynəlxalq təşkilatlar ötən əsrin sonlarında Ermənistanın işğalçılıq fəaliyyətinə siyasi qiymət verməkdən həmişəki kimi yayınırlar. - Sənəddə Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin Roma Əsasnaməsinə istinad edilərək Azərbaycanın insanlığa qarşı və müharibə cinayətlərində ittiham edilməsi isə ikiüzlülüyün son həddidir. Belə ki, ilk növbədə ABŞ özü bu əsasnaməyə qoşulmayıb. Digər tərəfdən, Fələstində 38 min nəfərin ölümü, milyondan artıq sakinin öz evlərindən didərgin düşməsi fonunda, məhz ABŞ tərəfi BCM üzvlərini sanksiyalarla hədələyərək məhkəmənin İsrail rəsmilərinin mümkün həbsinə dair qərarına imkan vermir. ABŞ nə istəyir? Sözügedən hesabatın məhz belə qərəzli formada və indi açıqlanması heç də təsadüfi deyil. Bu, başlıca olaraq ABŞ-ın daxili gündəmi ilə əlaqədardır. Sirr deyil ki, Vaşinqton Ermənistan və Azərbaycan arasında sülh müqaviləsinin imzalanması üçün tələsir. Hazırki administrasiya öz seçki kampaniyasında mümkün sazişi xarici siyasətdəki uğuru kimi göstərməyə çalışır. Bakının Ermənistan Konstitusiyası ilə bağlı haqlı tələbində israrlı olması isə ABŞ hökumətinin bu planlarını pozur və belə şəraitdə Ağ Ev Azərbaycana qarşı açıq-aşkar şantaja keçir. Sənədin O`Brayenin səfərindən dərhal sonra yayılması da bununla bağlıdır. Azərbaycanın öz suverenliyi və ərazi bütövlüyünü bərpa etməsi ABŞ hakimiyyətini ölkədəki erməni lobbisinin ciddi tənqid hədəfinə çevirib. Vaşinqtonun anti-Azərbaycan addımları həm də seçki öncəsi erməni diasporunun yenidən rəğbətini qazanmaq məqsədini güdür. Hesabatın idarə heyətinin əksəriyyəti etnik ermənilərdən ibarət “Freedom House”un bələdçiliyi ilə hazırlanıb təqdim olunması bunu bir daha sübut edir. ABŞ-ın sülhü tələsdirməkdə öz məqsədini kommunikasiyaların açılması ehtiyacı ilə izah etməsi isə ciddi suallar doğurur. Çünki vaxtilə məhz Vaşinqton Bakı-Tbilisi-Qars layihəsinə qarşı çıxıb. İndi də Ermənistan ərazisindən keçəcək dəhlizin reallaşması üçün Paşinyana Bakının haqlı tələblərinin qəbulunda kömək etmək əvəzinə, ABŞ Azərbaycana təzyiq göstərməyə çalışır. Nəticə Beləliklə də, ermənimərkəzli mövqeyindən əl çəkə bilməyən və Azərbaycana qarşı bir qayda olaraq qərəzli münasibət sərgiləyən ABŞ, yenidən şantaja əl atır. Ötən ilin noyabrında olduğu kimi, indi də ön cəbhədə O`Brayen dayanıb. Lakin onun Bakıya öncəki təzyiq cəhdlərinin nə ilə nəticələndiyi yəqin ki, hamının yadındadır. Vaşinqton anlamalıdır ki, Azərbaycanın maraqları ilə hesablaşmadan və haqlı tələbləri nəzərə alınmadan bölgədə davamlı sülh sadəcə mümkün deyil. @cssc_cqtm

Cənubi Qafqaz Tədqiqatlar Mərkəzinin (CQTM) direktoru Fərhad Məmmədov Pressklub TV-nin efirində gedən “Əsas Sual” verilişində siyasi gündəmdəki əsas mövzularla bağlı fikirlərini bölüşüb. Daha ətraflı: https://www.youtube.com/live/Y0Sg8HRfsjA

18:00 da başlayırıq https://www.youtube.com/watch?v=Y0Sg8HRfsjA

2024-cü ilin yayı necə yadda qalacaq?! 44 günlük müharibədən sonra beş illik keçid müddəti yarandı ki, bundan sonra regionda keyfiyyətcə yeni bir dövr başlamalı idi. Əsas məsələ Qarabağdakı Rusiya sülhmərmalılarının taleyinin müəyyənləşməsi idi. Bütün proseslər bir növ bu amilə bağlı idi. Ancaq keçid müddətinin yalnız üç il yarımı arxada qaldıqdan sonra sülhmərmalılar Qarabağı tərk etdilər! Azərbaycan respublikanın bütün ərazisində suverenliyini bərpa etdi. Hazırda Ermənistan-Azərbaycan gündəmində müzakirə olunan mövzular, ümumiyyətlə, kənar oyunçularla müzakirəsi nəzərdə tutulmayan mövzulardır. Bununla yanaşı, 44 günlük müharibənin dörd geosiyasi nəticəsindən üçü hələ də reallaşmayıb. Azərbaycanla Ermənistan arasında sülh, Ermənistan-Türkiyə normallaşması və regional kommunikasiyaların açılması hələ baş tutmayıb. Lakin bu məsələlər hərtərəfli işlənib və onların həyata keçməsi üçün nə etmək lazım olduğunu tərəflər bilirlər. Hər üç mövzu bir-biri ilə əlaqəli və bir-birindən asılıdır. Xarici aktorlar nə qədər ardıcıllığı dəyişməyə çalışsalar da, bu gün üçün bütövlükdə prosesin başlanğıcını Azərbaycanla Ermənistan arasındakı sülh müqaviləsi təşkil edir. Ermənistan hər üç mövzuda təmsil olunur və bütün bu mövzular üzrə də İrəvandan çox şey asılıdır. Prinsipcə, bu gün bütün proseslər Azərbaycan-Ermənistan-Türkiyə üçbucağında cərəyan edir. Xarici aktorlar hər üç istiqamətdə də irəliləyişin olmamasından istifadə edərək vəziyyəti dəyişməyə, regionda möhkəmlənməyə və müharibənin nəticələrinin icrasını gecikdirməyə, yaxud da özlərinə sərfəli şəkildə tənzimləməyə çalışırlar. Təəssüf ki, Ermənistan bu işdə onların hamısına mükün qədər kömək edir: İlk iki ildə Rusiya və İran, indi isə Fransa, ABŞ, Aİ bu istiqamətdə addımlar atırlar. Üçtərəfli oyun: Azərbaycan - Türkiyə - Ermənistan 2024-cü ilin yayı məhz bu formatla yadda qalacaq. Əvvəlki illərdə Rusiya, Aİ, ABŞ öz güclərini sınadılar, amma nəticə əldə edə bilmədilər. Bu təşəbbüslərdə Ermənistan primitiv opportunist kimi çıxış etdi və əvəzini ödədi. Türkiyə bütün digər aktorlardan fərqli olaraq, ötən əsrin 90-cı illərinin əvvəllərində münaqişə zamanı birbaşa hərəkətə keçdi. Ermənistanla sərhədləri bağladı, diplomatik əlaqələri kəsdi və İrəvanla normallaşma üçün şərt qoydu. Bu mövqe Türkiyəni onilliklər ərzində Azərbaycan və Ermənistan arasında vasitəçi olmaq imkanından məhrum etdi. Lakin Bakının ədalətli mövqeyini ardıcıl olaraq dəstəkləmək sonda Türkiyəni daha güclü etdi. Beləliklə, bütün bunlar proseslərə necə təsir edə bilər?! Ermənistan-Türkiyə normallaşmasının əsas şərti Ermənistan-Azərbaycan sülh müqaviləsi ilə bağlıdır! Bu gün Azərbaycanla Ermənistan arasında danışıqların bir neçə istiqaməti var və hansı istiqamətdə irəliləyiş əldə edilirsə, o zaman Ermənistan-Türkiyə normallaşmasında da bu, sinxron şəkildə baş verəcək. Sülh müqaviləsi/diplomatik münasibətlərin qurulması. Bakı-İrəvan formatında buna nail olduqdan sonra Ankara-İrəvan formatında da analoji uğur əldə ediləcək. Azərbaycanla Ermənistan arasında kommunikasiyalar açılarsa, Ermənistanla Türkiyə arasında da bu qaydada kommunikasiya bərpa olunacaq. Sinxronluq və ardıcıllıq ən vacib elementlərdir. Çünki Ermənistanın Türkiyə ilə açıq kommnikasiyanı əldə etdikdən sonra Azərbaycanla əlaqələri açmağa yanaşmasını dəyişməyəcəyinə inam yoxdur. Bugünlərdə Ermənistan Təhlükəsizlik Şurasının katibi Armen Qriqoryanın 2020-ci il müharibəsinin nəticələrini necə şərh etməsi bunu bir daha sübut edir. İdeal variantda Azərbaycanla Ermənistan arasında kommunikasiyalar yalnız Zəngəzur dəhlizi istifadəyə verildikdən sonra açıla bilər, çünki indiki şəraitdə yalnız açılışla bağlı qərar kifayət deyil. Proseslər Türkiyənin daha da aktivləşməsinə gətirib çıxarıbsa, bundan istifadə etmək lazımdır. Əks halda, Ermənistan tərəfinin məsuliyyətsiz bəyanatları və üçüncü dövlətlərin destruktiv müdaxilələri növbəti dəfə danışıqlarda böhrana səbəb ola bilər. Elə etməliyik ki, 2024-cü ilin yayı Azərbaycan və Türkiyənin regionda mövqelərinin möhkəmlənməsi ilə yadda qalsın! @cssc_cqtm

Cənubi Qafqazın xarici aktorları Cənubi Qafqaz regionu cəmi üç ölkədən ibarətdir: Azərbaycan, Ermənistan və Gürcüstan. Bu region parçalanmış bir bölgədir. Burada məsləhətləşmələrin aparıldığı regional struktur yoxdur, bölgənin hər bir ölkəsinin müxtəlif xarici siyasət prioritetləri var. Türkiyə, Rusiya və İran da coğrafi baxımdan Qafqaz ölkələridir. Onlar fiziki cəhətdən yaxın, həmsərhəd olsalar da, Cənubi Qafqaz üçün bu dövlətlər hələ də xarici aktorlar olaraq qalır. Lakin onlar maraqları müəyyən dərəcədə obyektiv kimi xarakterizə edilə bilən xarici aktorların ilk qrupudur. Xarici aktorların ikinci qrupunu fiziki cəhətdən yaxın olmayan, lakin regionda maraqları olan ölkələr təşkil edir ki, bunlar da ABŞ, Aİ, Böyük Britaniya, Fransa, Çin, Hindistan kimi dövlətlərdir. Xarici aktorların ilk qrupu - Türkiyə, Rusiya və İran regionda bir-biri ilə rəqabət aparsalar da, 3+3 formatında bir araya gəliblər. Bu platforma sırf bölgə ilə onun yaxın qonşuları arasında qarşılıqlı əlaqələr formatında regionun inklüzivliyini nəzərdə tutur. 3+3 anlayışına tərəflərdən hər biri özünəməxsus tərzdə yanaşsa da, xarici aktorların birinci qrupunun bütün iştirakçıları bu formatda maraqlıdır və bunun üçün hər birinin öz səbəbi var. Bu səbəblər ilk növbədə geosiyasi, yalnız daha sonra iqtisadi xarakter daşıyır. Xarici aktorların ikinci qrupu da maraqlarının xarakterinə görə bölünür: - Geosiyasi motivli olanlara ABŞ, Fransa, Böyük Britaniya daxildir. Hərçənd, Aİ də bu sıraya qoşulmağa çalışır. - Geoiqtisadi motivli olanlara isə daha çox Aİ, Böyük Britaniya, Çin və Hindistanı aid etmək olar. Onları Cənubi Qafqazda əsasən kommunikasiyalar və enerji maraqlandırır. Birinci qrup xarici aktorlar kimi, ikincilər də öz maraqlarını region ölkələri vasitəsilə reallaşdırmağa çalışır, ittifaqlar və strateji alyanslar qurur. Eyni zamanda, müxtəlif variasiyalarda, məqsədlərdən asılı olaraq, alyans iştirakçılarının siyahısı dəyişir. Son üç ildə Rusiya və İran bu məsələdə ən əlverişsiz vəziyyətə düşüb, Türkiyə, ABŞ və Aİ isə daha uğurlu olub. Bu kontekstdə Türkiyənin özünəməxsus mövqeyi var. Birinci qrupda Ankara təşəbbüsü öz əlinə alıb, çünki müharibə nəticəsində Türkiyənin müttəfiqi Rusiyanın müttəfiqini məğlub edib və bu müharibənin yaxın gələcəkdə reallaşmalı olan bütün nəticələri Ankaraya regional proseslərdə daha çox iştirak vəd edir. Bununla yanaşı, xarici aktorların ikinci qrupunun demək olar ki, bütün iştirakçıları bu və ya digər şəkildə öz maraqlarını Türkiyə ilə uzlaşdırır. Ankara və şəxsən prezident Ərdoğan həm birinci, həm də ikinci qrup xarici aktorlar üçün ən effektiv tərəfdaşdır. Hətta Hindistan və Fransa da Türkiyənin mövqeyini nəzərə almağa məcburdur. Türkiyənin bu unikallığını Ankara ilə Bakı, daha səmimi desək, Rəcəb Tayyib Ərdoğanla İlham Əliyev arasındakı məsul müttəfiqlik formalaşdırıb. Azərbaycan uğur qazanmasaydı, Türkiyə bu unikallığa sahib ola bilməzdi! Nəticə Bu gün bölgədəki ənənəvi ittifaqlarda pozulmalar var. Rusiya ilə Ermənistan, Gürcüstanla Aİ və ABŞ arasındakı münasibətlər buna misaldır. Azərbaycan və Türkiyə arasındakı müttəfiqlik isə yeganə ittifaq olaraq öz effektivliyini nümayiş etdirir və zamanın sınağından keçir. Bu ittifaq strateji hədəflərə çatmaq baxımından ən uğurlu nümunədir. Bakı-Ankara müttəfiqliyini parçalamaq üçün xarici aktorların təsirləri isə göz qabağındadır. Buna baxmayaraq, hazırda Azərbaycan və Türkiyə birliyi xarici təzyiqlərə tab gətirə və elə bir vəziyyət yaratmağa qadirdir ki, bütün digər maraqlı tərəflər reallığı qəbul etməyə, maraqlarını bu reallıqla uzlaşdırmağa məcbur olacaqlar. Əgər digər aktorlar Bakı və Ankaranın maraqlarına zidd nəsə planlaşdırırlarsa, bu, baş tutmayacaq. @cssc_cqtm

Ukrayna münaqişəsi: Beynəlxalq Konfranslar nəyi göstərdi? Son günlər ərzində Ukrayna münaqişəsinə dair iki mühüm beynəlxalq konfrans baş tutdu. Onların mahiyyəti və məqsədi müxtəlif dairələr tərəfindən fərqli istiqamətdə şərh edilir. Bəziləri hətta bu tədbirləri yeni dünya nizamının formalaşması, dövlətlərin iki qütbə parçalanması kimi təqdim etməyə çalışırlar. Humanitar konfrans və siyasi sammit Sözügedən tədbirlərdən birincisi Berlində təxminən 60 dövlətin nümayəndələrinin iştirakı ilə keçirilmiş Ukraynanın Bərpası Konfransıdır. Artıq üçüncü dəfədir ki, təşkil edilən tədbir çərçivəsində ölkənin müharibə nəticəsində dağıdılmış ərazilərinin yenidənqurulması üzrə 16 milyard avroluq 100-dən çox saziş imzalanıb. İkinci beynəlxalq tədbir isə İsveçrədə baş tutmuş Ukrayna Sülh Sammitidir. Burada dəvət edilmiş 160 dövlətdən 91-i iştirak edib. Sammitin yekun sənədinə isə 80 dövlət imza atıb ki, onlardan 1-i (Ruanda) sonradan öz imzasını geri çəkib. Berlin Konfransı sırf humanitar xarakter daşısa da, İsveçrə Sammmiti əsasən siyasi xarakterli tədbir idi. Bu sammit həm nümayəndə heyətlərinin sayı və tərkibi, həm də gündəliyi baxımından daha mühüm əhəmiyyət daşıyırdı. Sammitin əsas mahiyyətini isə Zelenski və onun sülh planına dəstək təşkil edirdi. Belə ki, mayın 20-də Ukrayna prezidentinin səlahiyyət müddəti başa çatsa da, ölkə müharibə şəraitində olduğundan yeni seçkilərin keçirilməməsi qərara alındı. Lakin Rusiya bu tarixdən sonra Zelenskini legitim dövlət başçısı kimi tanımaqdan imtina etdi. Bu baxımdan, İsveçrə Sammiti faktiki olaraq Zelenskinin legitimliyinin dünya birliyi tərəfindən qəbul edilməsi və təsdiqlənməsi idi. Digər tərəfdən, təsadüfi deyil ki, Sülh Sammitinin keçirildiyi bir zamanda Rusiya lideri də özünün alternativ sülh planını açıqladı və hər iki tərəfin yanaşmaları arasında kəskin fərqlərin olduğunu bir daha ortaya qoydu. Azərbaycanın mövqeyi Azərbaycan nümayəndə heyəti İsveçrə Sammitinə qatılmasa da, Berlin Konfransında iştirak edib. Bakı münaqişənin aktiv fazası başlayandan bəri Ukraynaya ilk humanitar yardım göstərənlərdən biri olub. Bu günədək Kiyevə 40 milyon ABŞ dolları dəyərində yardım edilib. Ölkəmiz tərəfindən Ukraynadakı münaqişədən əziyyət çəkən uşaqlar üçün tibbi və sosial-psixoloji reabilitasiya proqramı həyata keçirilib, indiyədək 154 uşaq proqramın iştirakçısı olub. Azərbaycan Ukraynada infrastrukturun bərpası istiqamətində layihələrə dəstək göstərib, bu çərçivədə İrpen şəhərindəki məkəb binasının yenidənqurma işlərini öz üzərinə götürərək icra edib. İşğaldan azad olunmuş ərazilərində mina təhdidi ilə mübarizə aparan bir ölkə kimi Azərbaycan Ukraynaya minatəmizləmə sahəsində də yardım edərək, oxşar problemlərlə üzləşmiş dövlətlərlə həmrəyliyini nümayiş etdirib. Berlin Konfransına qatılmaqla Azərbaycan Ukraynaya humanitar dəstəyini davam etdirməyə hazır olduğunu göstərdi. Eyni zamanda, Azərbaycan Prezidentinin Zelenski ilə son telefon danışığı, Ukrayna dövlət başçısının COP29-a dəvət edilməsi belə deməyə əsas verir ki, rəsmi Bakı Ukrayna prezidentinin legitimliyini tanıyır. Nəticə Beləliklə də, Ukraynanın Bərpası Konfransı və Ukrayna Sülh Sammiti yeni qlobal nizamın, dünya dövlətlərinin iki fəqli düşərgəyə bölünməsinin göstəricisi deyil. Bu tədbirlər əslində heç sülhə də xidmət etmir. Bunlar yalnız tərəflərdən birinin mövqeyinin səsləndirilməsi, gələcək danışıqlarda əlinin gücləndirilməsi istiqamətində atılmış addımlardır. Günümüzdə Zelenski və Putinin sülh planları arasında böyük və keçilməz fərqlər mövcuddur. Odur ki, hazırda və yaxın gələcəkdə diplomatiyaya yer yoxdur. Belə görünür ki, tərəflər arasında hərbi əməliyyatlar hələ bir müddət də davam edəcək. Aydındır ki, bu yolla onlar gələcək danışıqlar zamanı daha çox üstünlük əldə etməyə, masa arxasında öz mövqelərini gücləndirməyə çalışırlar. Moskva və Kiyevdə inanırlar ki, müharibə yolu ilə yeni reallıq yaratmaq, bununla da münaqişənin növbəti mərhələsi - dinc nizamlanma prosesində köklü dəyişikliklərə nail olmaq mümkündür. @cssc_cqtm