دژنپشت

. مهربان ۱۸ تیر ۱۴۰۳ #محمود_فاضلی_بیرجندی "مهربان" واژه‌ای است بس دیرینه که هزاره‌هایی را درنوردیده و تا روزگار کنونی بمانده است. امروز این واژه با رای مفتوح، به ریخت "مهرَبان" بر زبان رانده می‌شود و مراد از آن دوست، همدل، با آزرم و دل‌سپید است. اگر به ریخت "مهرَبانی" گفته شود هم مراد از آن دوستی ورزیدن و دل‌سپیدی است. اما این واژه دو پاره است: مهر، که آیینی کهن ایرانی بود و از هند تا روم و افریقا را درنوردید، و هم نام ایزدی بود. بان، به ماناک آن کس که می‌پاید و نگهبانی می‌کند. این واژه بر روی هم به نگاهبان نیایشگاه مهر گفته می‌شد. چون آیین ایرانی زرتشت بیامد زبانزدهایی از فرهنگ و آیین‌های پیشین را به کار بست. پس "مهربان" به نگاهبان آتشگاه یا آتشکده هم گفته شد. کاربرد "مهربان" با گذشت روزگاران دیگر شد. آدمیان از نگاهبانان آتشکده‌ها خوشخویی دیده بودند و چنین شد که این واژه از آتشکده بیرون آمد و به هر آن‌کس گفته شد که دوستی و نیکی می‌ورزد. "مهربان" واژه‌ای است دیرینه، و یاد از نیاکان خوشخوی و خوش‌نهاد ما دارد که در آتشکده‌ها کمربسته آیین ایرانی و پیروان آن بوده‌اند. گرامی است این واژگان دیرنده که شکوه ایران کهن را از پارینه تا به امروز نگه داشته و با خود آورده است. https://t.me/dejnepesht4000 .

. زنی بود بر سان گُردی سُوار خانم دکتر ژاله آموزگار درگذشت و دنیای ما بهری را از دانش و فرهنگ خود از کف داد. او شاهراهی بود کشیده تا روزگار زرین باستان ایران. نامش بلند، به بلندای البرزکوه ایزدی‌بخت. #محمود_فاضلی_بیرجندی ۱۶ تیر ۱۴۰۳ https://t.me/dejnepesht4000 .

. آن‌که میهن دارد آن‌که میهن ندارد ۱۴ تیر ۱۴۰۳ #محمود_فاضلی_بیرجندی دکتر باستانی پاریزی می‌نویسد: وقتی استخراج معدن مس سرچشمه را آغاز کردند دهات اطراف را خریدند، یا تصاحب کردند و ساکنان آنها را راندند. پیرزنی در یکی از آن دهات، کلبه‌ای چوبی داشت که رویش را با خار و خاشاک پوشانده بود. مس سرچشمه کلبه او را هم خرید. پیرزن چند گوسفند و چهار درخت جوز پانصدساله هم داشت. پول آن را هم دادند و کرایه رفتن از آن ده تا رفسنجان را هم به پیرزن دادند. در آخر کار مدیر معدن در حضور حسابدار و هموارانش از پیرزن پرسید: مادرجان، از ما راضی هستی؟ به سلامت برو. پیرزن سری جنباند و گفت: بله، پسرم راضی هستم. ولی نمی‌توانم بروم. سرش را به طرف تپه‌ای برگرداند و گفت: از این‌ها  که نمی‌شود دل بکنم. مدیر معدن نگاه کرد. تپه‌ای دیده می‌شد، سنگلاخی و بدقواره. پیرزن گفت: اینجا خاک پدرم، مادرم، شوهرم، و خویشان من است. از اینجا به کجا بروم؟ این خاک نه فروختنی است، نه خریدنی. مگر این‌ها را می‌شود بردارم و با خودم ببرم؟ - از سیر تا پیاز. ص ۱۵۲. شنیده شده که کسانی از مدعیان صدرنشینی در این روزها به هماوردان خود سخن از خوارداشت میهن گفته‌اند. جا دارد گفته شود آن‌کس که میهن ندارد، اگر هم دکترش بخوانند، دنیایش در قیاس، کوچک‌تر است از دنیای چنین پیرزنی روستایی. و یاد آور شود که امام محمد غزالی، از بلندای دانش دینی خود گفته بود آرزو دارم بر دانایی و بر دین پیرزنان بمیرم. https://t.me/dejnepesht4000 .

. پندنامه محمدعلی فروغی هو فرزند جان سخن فراوان است و پند بسیار می‌توان گفت. اما من پرگفتن خوش ندارم. حاصل علم و تجربه شصت ساله خود را برای تو و خواهر و برادرانت می‌نگارم. بدان که هیچ پیشامدی هر اندازه بد به نظر آید بلیه و مصیبت حقیقی نیست و از آن آشفته نباید شد. مگر اینکه کاری بکنی که شرافت ذاتی تو را لکه دار کند و پیش نفس خود خجل گردی و خدا از آن راضی نباشد. پس راست بگو. درست رفتار کن. حرص و طمع را کنار بگذار. کینه‌جویی و رشک و حسد به خود راه مده. بدخواه مردم مشو و هر قدر بتوانی به بندگان خدا دلسوز و مهربان باش. با دوستان مروت و با دشمنان مدارا کن. از مردمان بد بپرهیز. به اقبال روزگار غره مشو. در سوانح و حوادث صبر پیشه کن و همیشه به فضل خداوند امیدوار باش. سعادت و شرافت در این احوال است، نه در جان و مال. این سخنان را جدی بدان و یقین کن که اگر به این صفات متصف شدی خیر دنیا و آخرت با توست. میرزا محمدعلی خان فروغی - ذکاالملک دوم. ۱۳ تیر ۱۲۵۴ - ۵ آذر ۱۳۲۱. https://t.me/dejnepesht4000 .

. پندنامه محمدعلی فروغی هو فرزند جان سخن فراوان است و پند بسیار می‌توان گفت. اما من پرگفتن خوش ندارم. حاصل علم و تجربه شصت ساله خود را برای تو و خواهر و برادرانت می‌نگارم. بدان که هیچ پیشامدی هر اندازه بد به نظر آید بلیه و مصیبت حقیقی نیست و از آن آشفته نباید شد. مگر اینکه کاری بکنی که شرافت ذاتی تو را لکه دار کند و پیش نفس خود خجل گردی و خدا از آن راضی نباشد. پس راست بگو. درست رفتار کن. حرص و طمع را کنار بگذار. کینه‌جویی و رشک و حسد به خود راه مده. بدخواه مردم مشو و هر قدر بتوانی به بندگان خدا دلسوز و مهربان باش. با دوستان مروت و با دشمنان مدارا کن. از مردمان بد بپرهیز. به اقبال روزگار غره مشو. در سوانح و حوادث صبر پیشه کن و همیشه به فضل خداوند امیدوار باش. سعادت و شرافت در این احوال است، نه در جان و مال. این سخنان را جدی بدان و یقین کن که اگر به این صفات متصف شدی خیر دنیا و آخرت با توست. میرزا محمدعلی خان فروغی - ذکاالملک دوم. ۱۳ تیر ۱۲۵۴ - ۵ آذر ۱۳۲۱. https://t.me/dejnepesht4000 .

. مالیات گزاف و ستم بر خلق ۱۲ تیر ۱۴۰۳ #محمود_فاضلی_بیرجندی متوکل، خلیفه عباسی، در شکارگاهی می‌گشت. به کشتزاری رسید که هنوز نارس و سبز بود و زمان درو نشده بود. بپرسید که پس چرا از من اجازه گرفته و مالیات و خراج از مردم گرفته‌اید؟ با آن که هنوز غلات نارس است! مردم از کجا بیاورند که به ما خراج بپردازند؟ بدو پاسخ دادند که چنین شده و این رفتارها زیان فراوان به مردم رسانده. رعایا دسترنج خود را پیش‌فروش می‌کنند تا از پس پرداخت خراج برآیند. برخی هم چون از عهده پرداخت مالیات برنمی‌آیند وطن خود را رها و کوچ می‌کنند و از این رفتارها بسیار شاکی هستند. - ابوریحان بیرونی. آثارالباقیه. ص ۵۱. https://t.me/dejnepesht4000 .

. زبان مردم ایران ۱۱ تیر ۱۴۰۳ #محمود_فاضلی_بیرجندی دیری است که آشفتگی و آشوبی سخت در فکر ایرانی افتاده و بنیه دانش او پیوسته کمتر می‌شود. چرا؟ یکی از دریافت‌های خوب در باره علت این آشفتگی و آشوب رایی است که نزدیک یکصد سال پیش داده شده، و آن چنین است: "تا چندین سال پیش مردم مدتی وقت را صرف خواندن جامع‌المقدمات و سیوطی و مغنی و مطول می‌کردند و اقلا معانی کلمه‌ها را تا اندازه‌ای یاد می‌گرفتند. ولی امروز این بازار از گرمی افتاده و سخنان نیوتون و لایب‌نیتز جای آن را گرفته. حتی در کشورهای عرب زبان هم کسی فرصت نگریستن به آنها ندارد. ریاضی، شیمی، فیزیک، طیاره و راه‌آهن برای ما وقتی نگذاشته که به این چیزها بپردازیم و چون سابق مدتی عربی بخوانیم و معنای کلمات را فراگرفته و درست به کار بریم. وقتی کلمه‌ها درست و در جای خود به کار نرفت و معنا و ریشه آن معلوم نبود، اشکال بسیار در مباحث علمی پدیدار خواهد شد." - زبان ایران. ص ۴۵ و ۴۶. ذبیح بهروز. تهران. ۱۳۱۳. https://t.me/dejnepesht4000 .

. جشن تیرگان ۱۰ تیر ۱۴۰۳ #محمود_فاضلی_بیرجندی  به روزگار فرمانروایی  منوچهر، شاهنشاه پیشدادی ایران، تورانیان به ایران زمین ریختند و نبردی بر پا شد که دیری به درازا کشید و راه آشتی بربسته ماند. در آن میانه ایرانیان و تورانیان بر آن نهادند تا یک تن تیری بیندازد و هر کجا فرود آید آنجا را مرز بشناسند. از سپاه ایران یکی تیرانداز زبده بیرون آمد، نامش آرش. او بر بلندای کوه دماوند شد و تیری به سوی خاوران بینداخت. چون تیر بینداخت جانش از تن برفت و پیکرش بی­‌جان بر زمین افتاد. ایرانیان باستان باور داشتند که اهورامزدا، باد را فرمان داد تا تیر آرش را تا دورترین سرزمین­‌ها ببرد. در هزاره‌ای دیگر، چون حمدالله مستوفی تاریخ خودش - تاریخ گزیده - را نوشت چنین گزارش داد که آرش "به صنعت و ادویه" تیر انداخت. چنین تا تیر بر کرانه آب جیحون فرود آمد و آنجا مرز شناخته شد. آورده‌اند که آن روز، دهم تیر ماه بود. برخی گفته‌اند که سیزدهم روز از ماه تیر بود. زان پس ایرانیان این روز را بزرگ داشته و جشن گرفته­‌اند. جشن پیروزی بر انیرانیان. جشن گشایش. جشن فراوانی. جشن آب و آبادانی. جشن چیرگی تیشتر، فرشته آب بر اَپوش، دیو خشکی.   بزرگ باد این ایرانشهر آبادان خوشبوی ما با این فرهنگ دیرینه و شیرین و سپند. بزرگ باد یاد آرش و همه جان­سپاران راه بزرگی و سربلندی ایران. https://t.me/dejnepesht4000 .

. کافر و اهریمن  برگی از اندیشه سیاسی ایران باستان ۵ تیر ۱۴۰۳ #محمود_فاضلی_بیرجندی در گزارش شاهنامه زمانی که منوچهر، نوه فریدون، بر تخت شاهنشاهی ایران نشست راه و آیین فرمانروایی خویش را در برابر پهلوانان برگفت. در آن میان چنین گفت که: "هر آن کس که در هفت کشور زمین بگردد ز راه و بتابد ز دین نماینده رنج درویش را زبون داشتن مردم خویش را برافراختن سر به بیشی و گنج به درویش مردم، نمایند رنج" پس یادآور شد که گر چنین کسان در میان فرمانروایان پیدا شوند: "همه نزد من سر به سر کافرند وز آهرمن بدکنش بدترند." ـ شاهنامه. به کوشش مهدی قریب. ج ۱. ص ۷۷. در اندیشه سیاسی ایران باستان، هر آن سودجویی که در پی سربرافراختن است و منافع میهن را نمی‌فهمد، کافر است و بدتر از اهریمن! https://t.me/dejnepesht4000 .

  . "محمد فریدونیان" و سینما فردوسی   سوم تیر ۱۴۰۳ #محمود_فاضلی_بیرجندی نام "آقای فریدونیان" در بیرجند با نام سینما فردوسی درآمیخته بود. محمد فریدونیان، زاده  سوم تیر ۱۲۹۴ در قصبه "شهر" از توابع گناباد بود. برای خدمت در ژاندارمری به بیرجند آمده بود. همین جا بازنشست شد و پس از آن هم در بیرجند ماند. در ژاندارمری در رسته مخابرات کار می‌کرد و چون از آن سازمان بیرون آمد یکچند تعمیرگاه رادیو در کنار فلکه حکیم نزاری باز کرد.   سال ۱۳۳۹ سینما فردوسی را در کناره جنوب خاوری میدان ششم بهمن (امام خمینی کنونی) تاسیس کرد. برای این کار چند سالی دوید تا در انجام به خواست دلش رسید. سینما فردوسی نخستین سینما در بیرجند بود. سینما را با گنجایش ۵۸۰ صندلی ساخت. در طبقه دوم ساختمان سینما منزلی برای خودش ساخت، و کنار ورودی سینما چند دربند دکان. در یکی از آن دکان‌ها ساندویچ عرضه می‌شد. تابلوی نئون "ساندویچ فرد" با خط‌نقاشی ویژه‌اش حس و حالی از تجددی را می‌پراکند که سینما و بنیانگذار تجددخواه آن در محیط خرافه‌زده ما درانداخته بود. آنجا شاید نخستین دکانی بود که ساندویچ‌هایی عرضه می‌کرد با مواد جدید: سوسیس و کالباس و همبرگر؛ و نوشابه‌های گازدار: پپسی، کوکا، کانادا، فانتا، شوئپس، و ... مگر ممکن است نسل ما و بزرگ‌ترهای ما عطر خوش ساندویچ‌ها و گاز نوشابه‌هایی را از یاد ببرند که در دماغ و سر می‌پیچید. در ساندویچ فروشی کنار سینما فردوسی! گاه صدای گفتار و موسیقی متن فیلمی را باز می‌گذاشتند که تا کرانه‌های میدان می‌رسید و مشتری ساندویچ، آن را با مزه اختصاصی گفتارهای فیلم سینمایی صرف می‌کرد.   فریدونیان مردی بود بلندبالا و لاغراندام. کلاهی دوره دار بر سر می­‌گذاشت. دیدنش برای نسل ما عین وجود سینما فردوسی بود. دو سه سال­ بعد سینمایی دیگر هم در بیرجند دایر شد به نام سینما پارس.  در باره سینما پارس و بنیانگذارش، محمدرضا مسینایی، گزارشی در دژنپشت منتشر کرده‌ام.   پس از رخدادهای سال ۱۳۵۷ آقای فریدونیان را به دادگاه کشاندند و به اتهام اشاعه فساد محاکمه کردند. در نتیجه سینما، دکان­‌های کنار سینما، خانه‌ای که نشیمن زن و فرزندانش بود، و دیگر اموال فریدونیان همه مصادره شد. آن رخدادها را همه می‌دیدیم. آنقدر نابیوسیده بود که گفتی خلقی از دیدن و شنیدنش سحر شده بودند! مردان و زنان آزموده که برای ترقی ما خون دل خورده بودند تاوان خدمت می‌دادند. و ما همگان نظاره می‌کردیم! کاری از دست کسی ساخته نبود. اگر کسی آوای اعتراضی برمی‌آورد چرخ‌های هولناک انتقام از تجدد، او را هم له می‌کرد. فریدونیان زان پس به مشهد کوچید و باز به بیرجند آمد. تا مدت­ی با دل شکسته به دور میدان امام قدم می­‌زد تا سرانجام غم و غصه گناهان ناکرده او را در ۲۵ مهر ماه ۱۳۷۰ از پا درآورد. سینما فردوسی که مال و ملک آقای فریدونیان بود، چند بار در دستان دیگران گشت؛ و هنوز به همان نام در همان جا دایر است. یادآور مردی که بنای فرهنگ شهر ما را چند طبقه بالاتر برد. چند نسل از مردم بیرجند، دانشجویان، سربازان، و ... ساعت­‌هایی را به خوشی در سینمایی سر کرده­‌اند که برای بنیانگذارش مایه ناخوشی شد. برای محمد فریدونیان. https://t.me/dejnepesht4000 .