AKHLAAQAAN UMRII TEE DHEEREEYSI.
Qophii: Urjii Ahmad
Rasuulli sallallaahu Aleeyhi Wasallam: “Namni akka Riziqiin Isaaf ballifamtuu fii akka Umriin Isaaf dheerattu fedhe fira isaa haa maxxanfatu.” je’e.
Umriin dheerinni Hadiisa kheeysatti dubbatame waa sadiitti hikkame:
1- Umrii kheeysa barakaan namaaf kaayamuu (xiqqos jiraatu hanga sanitti waa hedduu dalaguu)
2- Umriin dhugumaan nama saniif dheeratuu
3- Faaruu gaariin du’a boodaan nama saniif hafuu
Fira ifii maxanfatuun akhlaaqa bareedaa amantiin Islaamaa itti nama kakkaaftu keeysaa tokko. Quraana keeysatti bakka heddutti fira maxxanfachuun dubbatame. Yoo xiqqaate firoota keenya nagaya gaafachuunis taatu hidhaa firummaa san jabeeysuu qabna. Sanuu zamana meeshaan ammayyaa nama walitti dhiheeysite kana.
Rasuulli Sallallaahu Aleeyhi Wasallam: “Ani nama haalaa fii amalli Isaa toleef mana Jannata ol aanaa kheeysatti tahe if qabeef” je’e.
Rasuulli sallallaahu aleeyhi wasallam: “Mu’minni (namni Rabbitti amane) haalaa fii amala toluun sadarkaa warra guyyaa soomane, halkan (salaataaf) dhaabbataa buulutti dhaqqaba.”
Yoo soomana sunnaatiin qaama dadhabsiisuu fii lubbuu hidhuu dadhabde, Halkan hirriba dhiiftee dhaabbachuun sitti jabaatte, haalaa fii amala toluun jara san dhaqqabuu dandeeysa. Akhlaaqa kee tolchi.
Haalaa fii amala gaariin (Husnu Al-Khuluq) waan jiruu tee bareechu, eega duutes si hambisu, Galata kee akhiiratti siif ulfeeysu, kanaaf haala kee tolchi, Akhlaaqa kee bareechi.
Umrii tee tan dalagaa dachaa godhuuf karaan:
1- Dalagaa galata hedduu dacha dachaa qabdu dalaguu
2- Dalagaa eega ati duute sawaabni siif deemu dalaguudha.
Dalagaa salphaatti nuti laallu hedduu jira, kan saniin Rabbi biratti galanni guddaan namaaf katabamu, kan saniin Ilmaan namaa birattis gaaroominaan maqaan keenya hafu.
Salphinaa fii eeybii nama Muslimaa irraahi haalaa fii amalli isaa hammaatee kan warra Rabbitti hin amanneetti fakkaachuun, Osoo Rasuulli sallallaahu aleeyhi wasallam: “Ani Akhlaaqa bareedaan guutuuf dhufe” jedhuu, Muslimni Akhlaaqaan gadi bu’ee argamuun hin malle.
San qofaa miti Namni haalaa fii amala tole galata ulfaataa guyyaa qiyaamaa argata jechuun osoo ifa bahee jiruu Muslimni haala warra kafaretti gad deebi’ee waan fakkootaan haala isaa tahuun hin malle.
Rasuulli sallallaahu aleeyhi wasallam akki je’e: Wanni takkalleen hanga haalaa fii amala gaarii guyyaa qiyaamaa kheeysatti Madaala namaaf ulfeeysu hin jiru. Rabbiin nama waan fokkottuu dalaguu fii afaan hammaatu/dubbii fokkottuu odeeysu ni jibba.”
Rabbiin haalaa fii amala keenya nu haa tolchu.
Maddi Barruu tanaa: Kheeyfa tuxiilu Umruka Al-Intaajii