نزهت الملوک

1951 "نمایشی که تقریبا دارای یک نوع جلال و شکوه برهنه است" با مشاهده بعضی از نقش آفرینان که جامه‌های پرشکوه ابریشمی با طرح‌های پرنقش پوشیده‌اند و سلاح‌هایی که با خود دارند و اشارات سر و دست توام با احساسات این تصور به شخص دست می‌دهد که اینها از یک پرده نقاشی ایرانی قدم بیرون گذاشته‌اند. شترها با یراق‌ها و زینت‌های ایرانی و بینی‌های سوراخ شده به این مراسم مذهبی می‌نگرند. این حیوانات با خورجین‌های حاشیه و منگوله‌دار و مهره و زنگوله تزئین شده‌اند و سرهای آنها نیز با منگوله مخصوص زینت یافته است. پیشاپیش آنها موکبی از اسبان در حرکتند که سواران آنها را فرزندان پیغمبر (ص) با عمامه‌های سبز تشکیل می‌دهند. اینها چترها و پرچم‌های سبز در دست دارند. در یک لحظه نمایشی که تقریبا دارای یک نوع جلال و شکوه برهنه است در نظر مجسم می‌شود. کوچه‌ها با دیوارهای گلی و لغزان و تماشاچیان مهربان و غمخوار و آماده برای گریستن با این مراسم تناسب فراوان دارد. به طوری که همین منظره که در یک خیابان نوساز نمایش غیر منتظره‌ای به نظر می‌آید در محیط خود تقریبا عظمت و شکوه خاص دارد. این دوران عزاداری برای شهدای دین به هیچ وجه منحصر به شهر یزد نیست بلکه در کلیه دهات و شهرهای ایران مراسمی نظیر آن انجام می‌گیرد. در شهرهایی نظیر تهران و تبریز که تجدد بیشتر در آنها رخنه کرده و بیش از دیگر شهرهای این کشور از آداب و سنن مغرب زمین پیروی می‌کنند با سیاست تمام می‌کوشند تا اندکی از این احساسات را فرو کاهند که هر سال به مناسبت شهادت امام حسین (ع) بروز داده می‌شود و آن را مهار کنند. در اصفهان که دومین یا سومین شهر بزرگ ایران محسوب می‌شود به تازگی مراسم مزبور در بعضی محل‌ها و نواحی بخصوصی انجام می‌گیرد، با این همه شرح مجملی که هم اکنون از مراسم دهمین روز محرم بیان شد شرح مراسمی بود که سال گذشته در شهر مزبور انجام گرفت. منع کردن کاردینال‌ها از شرکت در یکی از مراسم وابسته به پاپ در کلیسای پترس قدیس سن پیر رم سهل‌تر است تا موقوف ساختن این مراسم. بریده‌ای از نوشته فردریک چارلز ریچاردز سیاح و نقاش انگلیسی که در ابتدای سال‌های سلطنت رضاشاه به ایران سفر کرد و در زمان نگارش این گزارش هنوز رضاشاه به مقابله با آیین‌های مذهبی نپرداخته بود. #روضه #نزهت‌_الملوک @Nozhatolmolouk

آن‌ها کجایند که می‌آمدند و رفتند افسانه‌ی خیابان می‌شدند خانه‌ها را برمی‌افروختند خاک را متبرک می‌کردند؟ راه درازی انگار طی شده‌‌ست. این قصه ، کودکان بسیاری را شاید به خواب برده‌باشد. من بوی خاک را می‌شنوم که در پی گرمای ماست. قصه همیشه از دل شب آغاز می‌شده‌ست. محمد مختاری #ادبیات_معاصر #نزهت‌_الملوک @Nozhatolmolouk

1949 "ایفا کننده نقش شمر هدف ناسزای مردم قرار می‌گیرد" ماه دسامبر امسال مصادف با ماه محرم یعنی دوره ماتم و ندبه و زاری ایرانی‌ها بود. در این ماه شیعیان مراسمی به عنوان یادبود و ذکر مصیبت امام حسین (ع) و خانواده‌اش در صحرای کربلا برگزار می‌کنند. این واقعه به قدری ایرانی‌ها را تحت تاثیر قرار داده است که جریان آن را به صورت یک برنامه نمایشی در آورده‌اند و شبیه انجام شعائر مذهبی دوران گذشته در انگلستان و سایر جاها در صحنه اجرا می‌کنند. در این واقعه امام حسین (ع) پسر فاطمه (س) دختر حضرت محمد (ص) با زنان و بچه‌های خود همراه هفتاد تن از یاران که اکثریت آنها از بستگانش بودند، در صحرای کربلا مورد حمله لشکریان تحت فرمان «عبیدالله» فرمانده قشون «یزید» حکمران دمشق و دومین خلیفه از سلسله بنی امیه قرار گرفت. امام حسین (ع) چند روز با رشادت فراوان به دفاع برخاست ولی در آخر کار آب نهر «فرات» را به رویش بستند و تمام خانواده و یارانش را چه بر اثر تشنگی و چه به علت جنگ هلاک نمودند. امام حسین (ع) نیز در پایان کار کشته شد و سر او به وسیله «شمر» از بدن جدا گردید. باید صحنه‌هایی را که برای یادآوری این واقعه ترتیب داده شده و حرکات ایرانی‌ها را دید تا بتوان وضع را کاملا تصور نمود: از هر گوشه‌ای صدای مداوم ناله و زاری همراه با نثار نفرین و دشنام به مرتکبان این جنایت درباره نوه پیغمبر و خانواده او شنیده می‌شود. گاهی هیجان و احساسات مردم به جایی می‌رسد که ایفا کننده نقش «شمر» هدف ناسزای مردم قرار می‌گیرد و به زحمت می‌تواند خود را از شر نگاه‌های غضب آلود و مخصوصا ضربات مشت و لگد زن‌ها در امان نگهدارد. بریده‌ای از سفرنامه لیدی شیل همسر مقام سفارت انگلستان در ایران دوره ناصرالدین شاه #روضه #نزهت‌_الملوک @Nozhatolmolouk

1948 "زنان هم مانند مردان قلیان می‌کشند" تمام صحن تکیه(دولت) به استثنا راه باریکی در اطراف سکوی وسط، پر از زنانی بود که کنار یکدیگر نشسته بودند. با یک حساب تخمینی در حدود چهار هزار زن در صحن تکیه چهار زانو کنار یکدیگر نشسته و به سکو نگاه می‌کردند. صحن تکیه را هم طوری ساخته بودند که نسبت به سکوی وسط آن شیب داشت به طوری که زنانی که عقب‌تر نشسته‌اند بدون مانع و ناراحتی بتوانند تعزیه‌خوانان را روی سکو مشاهده کنند و نفرات جلویی مانع دید آنها نشوند. زنان همه چادرهای مشکی و سورمه‌ای داشته و روبندهای سفید رنگی هم بر سر انداخته بودند که همه صورت آنها را می‌پوشانید و جلوی چشمان آنها این روبنده توری شکل بود که از پشت توری می‌توانستند جلوی خود را ببینند. این روبنده به وسیله قلابی در عقب سر بسته می‌شد و زنان اعیان و رجال معمولا قلاب روبنده‌هایشان طلا و در موارد استثنایی حتی الماس نشان بود. در حقیقت این تنها زینت آلات و جواهری است که زنان روی چادر خود به کار میبرند و البته زیر چادر و روی لباسشان گردن بندها و سینه‌ریزهای طلا و جواهر دارند. این انبوه زنان از غرفه‌های بالا منظره تماشایی داشت چهار هزار چادر سیاه و روبنده سفید مانند لکه‌های سیاه و سفید کنار یکدیگر مشاهده می‌شدند و البته صورت هیچ یک از زنان از پشت روبنده پیدا نبود. در اینجا باید تذکر دهم که این وضع خاص زنان به هیچ وجه دلیل بر آن نیست که آنها در فشار و ناراحتی هستند بلکه برعکس نفوذ زنان ایران در شوهرانشان و کارهای جاری مملکت خیلی بیش از کشورهای دیگر است. و در مورد حجاب خود آنها معتقد به این هستند که باید رویشان را مرد نامحرم نبیند و می‌بایستی در حجاب باشند. قیافه جالبی که در میان این جمع جلب توجه می‌کرد، پیرمرد خوش سیمایی بود که کوزه‌ای را در یک دست و لیوانی را در دست دیگر داشت و به تماشاچیانی که در صحن تکیه نشسته بودند، آب برای نوشیدن و رفع تشنگی می‌داد. این مرد به طوری که می‌گفتند در حدود چهل تا پنجاه سال است نذر کرده که در ماه محرم به یاد شهدای تشنه لب کربلا به مردم آب بدهد و هر ساله نذر خود را در همه تکایا و از جمله تکیه دولت انجام می‌دهد. چند نفر دیگر در وسط جمعیت لیموناد چای و قلیان به مردم داده و پول می‌گرفتند. زنان هم مانند مردان قلیان می‌کشند و مشتری این عده بیشتر زنان بودند. بخشی از نوشته ساموئل گرین ولز بنجامین، نخستین سفیر ایالات متحده آمریکا در ایران دوره ناصرالدین شاه #روضه #نزهت_الملوک @Nozhatolmolouk

1947 "ایرانی‌ها در گریه و زاری خصوصیات ویژه‌ای دارند" حضور در چنین مجلسی که چندین هزار نفر در ماتم و اندوه عمیقی فرو رفته‌اند برای من بسیار غریب بود چون اصولا ایرانی‌ها در گریه و زاری خصوصیات ویژه‌ای دارند. صداهای غیر عادی و عجیبی که با گریه آنها همراه می‌شود گاهی از اوقات به صورتی است که حالت قهقهه پیدا می‌کند و موقعی که یکی از آنها شروع به گریه کرد بقیه هم به او تأسی می‌کنند و ناگهان همه را گریه فرا می‌گیرد. گاهی از اوقات من هم حس می‌کردم که بر اثر شنیدن این همه آه و ناله، اشکم آماده سرازیر شدن است و با زن‌های ایرانی اطراف خودم در عزاداری شرکت می‌کردم که البته این موضوع خیلی باعث خوشایند آنها می‌شد ولی باید اذعان نمایم که بعضی از قسمت‌های این برنامه آن قدر عمیق و پر احساس اجرا می‌گردید که فوق‌العاده متاثرکننده بود. در این برنامه‌ها معمولا گفتار و نوحه خوانی از حرکت و عملیات بیشتر است. حسین (ع) به صورت یک شخص آرام و خونسرد و با وقار مجسم شده و رل «سکینه» را که دختری ۱۲ ساله بود یک پسر کوچک اجرا می‌نمود که واقعا شایستگی فراوانی داشت. شخصیت «شمر» در قالب یک میرغضب سنگدل و بی رحم به صورتی بسیار عالی اجرا می‌شد و پسرهای کوچک رل زن‌های امام حسین (ع) را عرضه می‌نمودند. تجسم «موسی (ع)» به صورت یک نفر عرب برای من خیلی عجیب بود و شاید هم می‌خواستند آنچه را از موسی (ع) در نقاشی‌های میکل آنژ آمده است، به این صورت تصحیح نمایند. برای نمایاندن ابهت و عظمت محمد (ص)» او را با لباس ابریشم نقره‌ای رنگ و شال کشمیری ملبس کرده بودند. در تمام این یک ماه، کلیه زن‌ها و اغلب مردها لباس سیاه در بر می‌کنند. برشی از کتاب خاطرات لیدی شیل (ماری شیل) همسر مقام سفارت انگلستان حوالی ۱۸۵۰ میلادی که در مدت اقامت در ایران بسیار درباره آداب و فرهنگ ایرانیان تحقیق کرد و در این‌باره کتاب نوشت. #روضه #نزهت‌_الملوک @Nozhatolmolouk

1947 "ایرانی‌ها در گریه و زاری خصوصیات ویژه‌ای دارند" حضور در چنین مجلسی که چندین هزار نفر در ماتم و اندوه عمیقی فرو رفته‌اند برای من بسیار غریب بود چون اصولا ایرانی‌ها در گریه و زاری خصوصیات ویژه‌ای دارند. صداهای غیر عادی و عجیبی که با گریه آنها همراه می‌شود گاهی از اوقات به صورتی است که حالت قهقهه پیدا می‌کند و موقعی که یکی از آنها شروع به گریه کرد بقیه هم به او تأسی می‌کنند و ناگهان همه را گریه فرا می‌گیرد. گاهی از اوقات من هم حس می‌کردم که بر اثر شنیدن این همه آه و ناله، اشکم آماده سرازیر شدن است و با زن‌های ایرانی اطراف خودم در عزاداری شرکت می‌کردم که البته این موضوع خیلی باعث خوشایند آنها می‌شد ولی باید اذعان نمایم که بعضی از قسمت‌های این برنامه آن قدر عمیق و پر احساس اجرا می‌گردید که فوق‌العاده متاثرکننده بود. در این برنامه‌ها معمولا گفتار و نوحه خوانی از حرکت و عملیات بیشتر است. حسین (ع) به صورت یک شخص آرام و خونسرد و با وقار مجسم شده و رل «سکینه» را که دختری ۱۲ ساله بود یک پسر کوچک اجرا می‌نمود که واقعا شایستگی فراوانی داشت. شخصیت «شمر» در قالب یک میرغضب سنگدل و بی رحم به صورتی بسیار عالی اجرا می‌شد و پسرهای کوچک رل زن‌های امام حسین (ع) را عرضه می‌نمودند. تجسم «موسی (ع)» به صورت یک نفر عرب برای من خیلی عجیب بود و شاید هم می‌خواستند آنچه را از موسی (ع) در نقاشی‌های میکل آنژ آمده است، به این صورت تصحیح نمایند. برای نمایاندن ابهت و عظمت محمد (ص)» او را با لباس ابریشم نقره‌ای رنگ و شال کشمیری ملبس کرده بودند. در تمام این یک ماه، کلیه زن‌ها و اغلب مردها لباس سیاه در بر می‌کنند. برشی از کتاب خاطرات لیدی شیل (ماری شیل) همسر مقام سفارت انگلستان در اوایل سلطنت ناصرالدین شاه حوالی ۱۸۵۰ میلادی که در مدت اقامت در ایران بسیار درباره آداب و فرهنگ ایرانیان تحقیق کرد و در این‌باره کتاب نوشت. #روضه #نزهت‌_الملوک @Nozhatolmolouk

1946 "خود نیز در گریه مردم شرکت می‌کردند" تمام نقش‌های نمایش حتی شخصیت‌های زن که به جای آنان از مردهای با حجاب استفاده می‌شود. اغلب سوار بر اسب و با زره و کلاهخود به صحنه می آیند. همچنین کاروان‌هایی که بار و محمل خود را بسته‌اند از صحنه می‌گذرند. بعضی از صحنه‌ها چندان حقیقی پرداخته شده است که بیننده را تحت تاثیر قرار می‌دهد و دل او را سخت به درد می‌آورد ولی روی هم رفته می‌توان گفت که خیلی این نمایش‌ها را طولانی برگزار می‌کنند. شنوندگان هق هق می‌کنند و می‌گریند و چنان با تمام وجود با آنچه در صحنه می‌گذرد سهیم می‌شوند که ممکن است کسی را که در نقش یزید بازی می‌کند با دست خود قطعه قطعه کنند. در بعضی از نواحی لرستان گویا مواردی پیش آمده است که بازیگریِ موثر بازیگران به قیمت جانشان تمام شده باشد؛ پس کسانی که نقش‌های منفی به عهده داشته‌اند برای آنکه نگذارند تماشاگران غرق توهم شوند در صحنه‌های سخت رقت انگیز خود نیز در گریه مردم شرکت می‌کردند. سنت برگزاری تعزیه شبیه چندان عمومیت یافته که هیچ یک از بزرگان یارای چشم پوشی از آن را ندارد. هر چند که انجام دادن آن متضمن تقبل هزینه های بسیار است؛ زیرا صرف نظر از مزد بازیگران می‌باید از مهمانان در طول نمایش با شربت و پس از اتمام تعزیه با شامی شاهانه پذیرایی کرد. تغییر مایه صدای آواز به صورتی عالی که بر حسب سن و جنس کسی که سخن از آن در میان است صورت می‌گیرد ثابت می‌کند که ایرانیان واقعا هنر پیشه از مادر زاده شده‌اند. مومنان سختگیر البته نمایش صحنه‌ای را جایز نمی‌شمارند و آن را هتک حرمت از ائمه و بت‌پرستی می‌دانند؛ آنها در ایام عزاداری کار را به این محدود می‌کنند که خواننده از منبر، داستان شهادت آل علی را از بر به آواز بخواند. پ.ن: بخشی از مشاهدات پولاک، پزشک مخصوص ناصرالدین شاه که در سال‌های ۱۸۸۲ تا ۱۸۸۵ در ایران بود. #نزهت‌_الملوک #روضه @Nozhatolmolouk

پایان.