ترنج

گنجینۀ نسخه‌های خطی دانشگاه فردوسی مشهد، میراثی ملی در تراز بین‌المللی حجت الاسلام استاد ابوالفضل حافظیان کتاب شناس و نسخه پژوه پنجشنبه ۳۰ بهمن ۱۳۹۹ 🔗دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد 🔗انجمن ایرانی تاریخ اسلام، شعبه خراسان رضوی

📚إزاحة الستار عن مخطوطات للشيخ الأنصاري "ره” في مكتبة آستان قدس رضوي 🌐خاص الاجتهاد: بالتزامن مع الثامن عشر من شهر جمادي الآخرة الذكرى الـ(161) لوفاة خاتم الفقهاء والمجتهدين الشيخ مرتضى الأنصاري “أعلى الله مقامه الشريف” كشفت منظمة المكتبات والمتاحف ومركز وثائق آستان قدس رضوي في مشهد المقدسة النقاب عن نسختين من أعمال هذا العالم الكبير والذي كتب بخط يده. ⬅️قراءة المزيد: https://bit.ly/3cHoZFu 🆔 @ijtihadnet_net

Photo from Ali Bahramian

انتشار تذییل کشف الظنون اثر محمد خانجی بوسنوی در میان آثاری که در تاریخِ تمدن اسلامی در موضوع بیبلیوگرافی (کتابشناسی) نگاشته شده، دو اثر از اهمیت ویژه و استثنایی برخوردار است. اثر نخست، الفهرست ابن ندیم (د 385ق) است که مهم‌ترین منبع تاریخی برای شناخت متون پدید آمده در چند سده نخست اسلامی به شمار می‌آید. اثر دوم، کشف الظنون عن اسامی الکتب والفنون، اثر مصطفی بن عبدالله، معروف به کاتب چلبی یا حاجی خلیفه (د 1067ق)، مورخ، جغرافیدان و کتابشناس مشهور دوره عثمانی است. کشف الظنون جامع‌ترین اثر نگاشته شده در نوع خود تا زمان مؤلف آن است که در آن، عناوین حدود 15.000 کتاب و رساله از نزدیک به حدود 9.500 نویسنده، از سده‌های نخست اسلامی تا سده یازدهم هجری، گردآوری شده است. نظر به اهمیت این اثر، مؤلفان پس از حاجی خلیفه توجهی خاصی به آن نشان داده و چندین ذیل و تکمله برای آن نوشته‌اند که مشهورترین آنها ایضاح المکنون فی الذیل علی کشف الظنون اثر اسماعیل پاشا بغدادی (د 1339ق) است. یکی از ذیل‌های کمتر شناخته شده کشف الظنون، تذییل و استدراکی است که محمد بن محمد خانجیج (خانجی‌زاده) بوسنوی (1906-1944م)، از علمای اهل بوسنی و مدیر کتابخانه غازی خسرو بیگ شهر سارایوو نگاشته است. خانجی که در جوانی برای تحصیل علوم دینی در دانشگاه الازهر به مصر سفر کرده بود، نگارش این اثر را در زمان حضور خود در قاهره در سال 1346ق / 1927م آغاز کرده و جلد نخست آن را در سال 1350ق / 1931م (یک سال پس از بازگشت به سارایوو) به پایان برده است. از تذییل خانجی بر کشف الظنون، تنها یک نسخه خطی به خط مؤلف آن در کتابخانه غازی خسرو بیگ وجود دارد که جلد نخست آن به تازگی برای نخستین بار به کوشش آقای دکتر علی‌اکبر ضیائی، ریاست محترم پژوهشکده حج و زیارت، تصحیح و از سوی انتشارات بین‌المللی امین (تهران، 1399) منتشر شده است. گفتنی است این ذیل در واقع بخش دوم کتابی به عنوان مجمع البحار فی تاریخ العلوم والأسفار است که بخش اول آن نیز پیش‌تر به تصحیح آقای دکتر ضیائی منتشر شده است. خانجی در این کتاب، فهرستی از عناوین 4180 اثر را که از چشم حاجی خلیفه پنهان مانده یا پس از وی تا زمان خود منتشر شده، بدون ترتیب الفبایی منتشر کرده و برای بیشتر این آثار نیز توضیح مختصری ارائه داده است. گویا متن کتاب در صورت کنونی آن مسوده مؤلف بوده و او قصد داشته که بعداً آن را به ترتیب الفبایی تنظیم کند، اما مرگ نابهنگام خانجی در 38 سالگی در جریان یک عمل جراحی ساده در بیمارستان، اجازه این کار را از وی گرفته است. مؤلف در لابه‌لای فهرست عناوین آثار، گاه به صورت معترضه به مباحثی در ارتباط با علوم اسلامی همچون حدیث، تصوف، انساب و ... پرداخته و گاه برخی از آثار کهن (همچون موطأ مالک بن انس و مسند احمد بن حنبل) را به تفصیل معرفی کرده است. او همچنین گاه فهرست کاملی از تألیفات برخی از علما (همچون ابن طولون صالحی دمشقی، عبدالغنی نابلسی و مصطفی بکری صِدّیقی) به دست داده است. این کتاب همچنین از منظر توجه مؤلف آن به ثبت آثار فرق و مذاهب اسلامی و فرق نوپدید همچون قادیانیه و بهائیت نیز اهمیت دارد. https://ganjineh.kateban.com/post/4620 https://t.me/ganjineh_channel

در تصویر بالا معرفی این نسخه در فهرست کتابخانه (ج4، ص 91) آمده است. همانطور که ملاحظه می شود اطلاعات مربوط به تملکات و محل کتابت نسخه در فهرست ارائه نشده است. ابدا در اینجا قصد عیب جوئی ندارم، بالاخره این فهارس قدیمی در شرایط خاص نوشته شد و در آن دوره همت بیشتر بر آن بود که فهرستی از هزاران نسخه موجود در کتابخانه ها تهیه شود و از طرف دیگر ثبت برخی اطلاعات و نکات که امروزه با اهمیت شمرده می شود در آن دوره کم تر مورد توجه بوده است. به هر حال ما باید قدردان زحمات و تلاش های فهرست نویسان گذشته مان باشیم؛ فقط این نکته را در اینجا اشاره کردم که باید فکری برای ثبت این نوع اطلاعات جا افتاده کرد. خوشبختانه برخی کتابخانه ها با فراهم کردن امکان دسترسی آسان به نسخه ها این فرصت را در اختیار پژوهشگران و نسخه پژوهان، قرار داده اند که به تدریج این نوع اطلاعات جا افتاده و سایر برافزوده ها را در مقالات و یادداشت ها انعکاس پیدا کند. @libmazaheb

@libmazaheb انجامه مختلف الشیعه کتابت شده در سال ۷۰۴ق در مدرسه شمسیه در شهر حله

انجامه کاتب: تالیف این جزء کتاب مختلف الشیعه در نیمه شوال سال 702ق توسط علامه حلی (م 726) به اتمام رسیده است. کاتب در ماه شوال 704ق در «مدرسه شمسیه» شهر حله عراق کتابت این نسخه را تمام کرده است. کاتب محمد بن محمد بن ابی طالب آبی است که ظاهرا از شاگردان علامه حلی بوده است. احتمالا این شخص همان شمس الدین محمد بن ابی طالب بن حاج محمد بن حسن الآبی (الآوی) از شاگردان ایرانی علامه حلی است.(انشاء الله یک یادداشت مستقل درباره او در این کانال خواهد آمد). متن انجامه به صورت ذیل است: «تم الجزء الثالث من کتاب مختلف الشیعه فی احکام الشریعة و یتلوه فی الرابع بعون الله تعالی کتاب الودیعه علی یدی مصنفه ادام الله ایامه فی منتصف شوال سنة اثنین و سبعمائه و علی یدی العبد الضعیف المحتاج الی رحمة ربه اللطیف محمد بن محمد بن ابی طالب الآبی فی سلخ شهر شوال سنة اربع و سبعمائه فی بلد الحله حماها الله تعالی من کل بلیه فی المدرسة الشمسیه حامدالله تعالی و مصلیا و مستغفرا».👇 @libmazaheb