روزنه

حسین قلی بنا، پدربزرگ جلیل، در اوایل قرن نوزدهم میلادی برای پیداکردن کار از خوی به نخجوان رفته و در آنجا با دختری از همشهریانش ازدواج می کند. حاصل این وصلت پسری به نام محمد قلی بود که پدر جلیل می باشد میرزا جلیل نیز ۲۱ بهمن ۱۲۴۴ -دهم فوریه ۱۸۶۶- در دهی به نام نهرم دیده به جهان می گشاید. مادرش سارا خانم دختر مشهدی بابا و دایی‌اش شاعر معارف پرور علی بابایف بود. جلیل خواندن و نوشتن زبانهای تورکی ، فارسی و روسی را در مدارس شهر نخجوان فراگفت و در سال ۱۸۸۰ وارد مرکز تربیت معلم شهر گوری گرجستان گردید و پس از فراغت از تحصیل ۱۶ سال در مدارس نخجوان و ایروان به تدریس پرداخت. وی در سالهایی که با سمت آموزگاری انجام وظیفه می کرد داستان‌های جالبی از زندگی مردم آذربایجان به رشته تحریر درآورد ایشان اغلب در کارهای عام المنفعه هم پیشقدم بودند، به تأسیس مدارس اقدام می نمود و به نفع جمعیت‌های خیریه، در صحنه‌های نمایش شرکت و کارگردانی می کرد میرزا جلیل پس از ۱۶ سال تدریس، در ایروان به شغل وکالت دادگستری مشغول می شود. وی سال ۱۹۰۴ در تفلیس با محمدآقا شاه تختی لی مدیر روزنامه شرق روس آشنا می گردد. چون شاه تختی از قدرت قلم و تعهد اجتماعی وی اطلاع داشت، اورا به همکاری با روزنامه‌اش دعوت می کند، میرزا جلیل نیز پذیرفته و نخستین تجربه روزنامه نگاری خود را آغاز می کند اوایل سال ۱۹۰۶ وی موفق به اخذ امتیاز یک نشریه فکاهی به نام ملانصرالدین می شود و در هفتم آوریل همان سال، با انتشار نخستین شماره ملانصرالدین در تفلیس، به مثابه ستاره درخشانی در آسمان مطبوعات آذربایجان ظاهر شده و علاوه بر زادگاهش، اغلب سرزمین های شرق را نورباران می کند. دکتر سلام الله جاوید می نویسد: «اغلب روزنامه‌های منتشره در آذربایجان، گرجستان، روسیه و ارمنستان انتشار روزنامه را به میرزا جلیل تبریک می گویند. اشخاص روشنفکر مثل دکتر نریمان نریمانوف، میرزا عبدالرحیم طالبوف، حیدر عمواوغلو، علی مسیو، آقامعلی اوغلو، آقایوف، حق وئردی اوف با ارسال تلگرام تبریک، موفقیت ملانصرالدین را خواستار می شوند. » میرزا جلیل در روزنامه ملانصرالدین با امضاهای مستعار هردم خیال، دلی ، سرتیق، موزالان، قارین قولی و نظایر آنها مقالاتش را امضا می کرد میرزا جلیل در این سالهای پربار، ضمن قلم زدن در روزنامه ملانصرالدین به نوشتن داستانهای اجتماعی نیز ادامه می دهد. داستانهای «آزادی در ایران » و «بچه ریشو » وکمدی‌های «مرده‌ها ، » «کتاب مادرم » و «مجمع دیوانگان » از یادمان‌های هنری جاویدان اوست، به ویژه کمدی مرده ها که در شمار آثار کلاسیک جهان درآمده و با «تارتوف » مولیر و «بازرس » گوگول برابری می کند. میرزا جلیل در این داستانها، صحنه‌های جالبی از معیشت و طرز زندگی مسلمانان قفقاز تصویر کرده است این آثار که مشحون از حقایق تلخ و سرشار از زهرخند و استهزا هستند، هنوز هم با تیراژ بالا و به زبانهای مختلف در سراسر دنیا چاپ می شوند. جلیل محمدقلی زاده از سال ۱۹۰۶ میلادی روزنامه ملانصرالدین را با مسئولیت مستقیم خود منتشر می کرد و از سال ۱۹۱۲ تا ۱۹۱۴ یعنی آغاز جنگ جهانی اول انتشار روزنامه را با دستیاری علیقلی غمگسار ادامه می دهد، ولی به علت آغاز جنگ، روزنامه تا سال ۱۹۱۷ تعطیل می گردد پس از انقلاب اکتبر روسیه، میرزا جلیل به تفلیس آمده، مجدداً ملانصرالدین را منتشر می کند، لکن پس از چندی به علت کشمکش‌های داخلی گرجستان، ارمنستان و آذربایجان و تنگنای مالی و اقتصادی، انتشار روزنامه به تعویق می افتد و میرزا جلیل نیز رهسپار قره باغ گردیده در روستای کهریزلی ساکن می شود، ولی به دلیل ناآرامی‌های منطقه و به پیشنهاد برادر خود میرزا علی اکبر که از یاران ستارخان و همچنین خیابانی بود تصمیم به سفر به تبریز و انتشار روزنامه در آنجا می گیرد وی روز ۱۶ شهریور ماه به تبریز می رسد. حمیده خانم همسر مهربان میرزا جلیل تعریف می کند: «در همین روز، هواداران ملانصرالدین برای دیدن میرزاجلیل آمدند. روز بعد تعداد کسانی که به دیدار ما آمدند زیاد شد. سومین روز تعدادشان به ۵۰،۶۰ نفر رسید و ما به زحمت می توانستیم از میهمانان پذیرایی کنیم. در آن روزها حکومت دموکراتیک به رهبری شیخ محمد خیابانی در تبریز بر سر کار بود برای میرزا جلیل، مصلحت دیدند که به دیدار او رفته و اجازه انتشار ملانصرالدین رابگیرد. » غلام ممّدلی می نویسد: «میرزا جلیل همراه با میرزا علی اکبر روز ۱۹ شهریور ماه به دیدار شیخ محمد خیابانی می روند @rozaneoja

📕 کتاب: دولت و جامعه مدنی ✍ نوشته: آنتونیو گرامشی 📝 ترجمه: عباس میلانی

بعدِ دفن تو می‌خوام برم لواسون ببینم طعم گیلاساش حالا چه مزه‌ای داره؟! م.ع.سجادی 95 عکس از کیارستمی