حومه

🔍عاملیت در شهرهای پست‌کووید ▪️هرچقدر زمان می‌گذرد، بیشتر و بیشتر در زندگی روزمره متوجه شکلی از غیاب می‌شویم. غیابی که بیش از اشکال مختلف حضور، برسازنده‌ی مجموعه روابط فردی و اجتماعی ما در زیست کم‌وبیش شهری‌شده است. چنین غیابی به‌ویژه بعد از پدیده کرونا، اشکال مختلف کنش‌های اجتماعی، روابط فردی، الگوهایی زیست و نهایتا تجربه‌های فضایی را به‌شدت متاثر کرده است. به خاطر دارم پیش از کووید ۱۹، یک طرف کنشگری شهری همواره به عینیت و مادیت فضا پیوند خورده بود. اگرچه چنین پیوندی به‌سختی می‌توانست مادیت سفت‌وسخت فضای موجود را به چالش بکشد، اما حضور فعالان شهری در اینجا و آنجا فی‌نفسه فضایی تولید می‌کرد که امکان تعاملات اجتماعی و متعاقبا شکل‌گیری دانش فضایی و  تجربه جمعی را ممکن می‌کرد. در چند سال اخیر، با شکل‌گیری دلهره و ترس از گرفتار شدن در بستر کرونا در ماه‌های متوالی، نهایتا مقرراتی معطوف به مراقبت و حفظ فاصله فیزیکی خواسته یا ناخواسته توانستند دیوار فاصله اجتماعی را در جامعه بلندتر کنند. 🔸ممکن است شانه بالا انداخته و به‌درستی بگویید، الان که دیگر کرونایی در کار نیست. پس از حرف‌ها برای چیست؟ ناپدید شدن مراودات اجتماعی حول‌وحوش مساله‌های شهری هرچند در مقیاس خرد محلی یکی از مهمترین موضوعاتی است که به نظر می‌رسد امروز دیگر به‌سختی قابل بازیابی است. شاید در چنین وضعیتی است که کنشگران شهری بیشتر و بیشتر به سمت اشکال مختلف کارهای نظری حرکت کردند. البته که برخی پژوهش‌ها و کتاب‌های غنی نیز منتشر شدند. اما فکر کردن به منطق نشر انواع کتاب‌ها و پژوهش‌های نظری شاید بیش از هر زمانی ناممکن بودن میدان و کنش فضامند را به ما یادآوری می‌کند. 🔹البته در همین وضعیت بود که ما هم که دیگر رفت‌وآمد به محلات و حومه‌ها برایمان ناممکن شده بود، در اینجا در حومه جمع شدیم تا شاید بتوانیم اجتماعی حول‌و‌حوش روایت برخی از مناسبات و منازعات فضایی تولید کنیم. حومه فضایی برای اندیشیدن جمعی به فضا و فضامندی است. اگرچه به‌قولی عاملیت برای تغییر مناسبات موجود در فضا، صرفا منوط و محدود به تاملات و قسمی سابجکتیویسم نیست، اما اگر به حومه بیایید، روایت‌هایتان از اینجا و آنجا می‌تواند، دست‌کم از خلال شکلی از روایت بدیل، برخی از مناسبات نامرئی در فضا را رویت‌پذیر کرده و به بازیابی آن غیاب- پیوندهای اجتماعی- کمک کند. #شهرهای‌پست‌کووید #به‌حومه‌بیایید #جستارهای‌دریافتی #عاملیت‌فضایی https://t.me/urbannEssay

🔍سفارشی‌سازی دانش ▪️اگر کمی بلندبلند فکر کنیم می‌توان گفت در این میان پژوهش‌هایی هم هستند که صرفا برای بازتولید نظم موجود انجام می‌شوند. در این معنا، پژوهشگر به‌مثابه سوژه جستجوگر به میدان نمی‌رود که ببینید چه خبر است و احیانا فضا چه اقتضائاتی دارد. او به میدان می‌رود تا هرآنچه دم و دستگاه مدیریتی برای بازتولید خودش نیاز دارد، با خود بیاورد. او می‌رود که فکت‌های بازتولیدکننده را به گونه‌ای روش‌مند و تر‌وتمیز و در قالب یک گزارش یا پژوهش جمع کند. در چنین خوانشی، یافته‌های پژوهش، پیشاپیش روشن‌اند. پژوهشگر فقط به برخی میانجی‌ها و شواهد نیاز دارد تا آن‌ها را از خلال شیوه‌ای از کات یا برش زدن تایید کرده و خیال سفارش‌دهنده را راحت کند: یافته‌های میدانی نشان می‌دهد بیش از ۷۰ درصد مردم تهران از خدمات عمومی شهرداری راضی‌اند. 🔸در همین معناست که می‌گویند پژوهشگران، کارگزاران و کارویژه‌های نظام مدیریتی‌اند. شاید در این‌باره بتوان این‌طرف و آن‌طرف به انواع پژوهشکده‌ها، اندیشکده‌ها و موسسات تحقیقاتی هم اشاره کرد. اگرچه تمام پژوهش‌ها را نمی‌توان بدین صورت، تقلیل داد. اما در اینجا عجالتا مسأله بر سر سفارشی بودن دانش است. 🔹آیا می‌توان از سفارشی بودن دانش حرف زد؟ اگر چنین مفهومی به واقع دارای مختصات عینی و انضمامی باشد، آن‌وقت به چه شکل می‌توان از مجموعه روابط موجود در میدان دانش سخن گفت؟ در این صورت، نسبت میدان دانش-اگر بتوان به چنین مفهومی قائل بود- با سایر میدان‌ها چه سر و شکلی پیدا میکند؟ #پژوهش‌های‌شهری #نظم‌گفتمانی #جستارهای‌دریافتی #به‌حومه‌بیایید https://t.me/urbannEssay

🔍سلب‌مالکیت خلاقانه ▪️شاید شما هم در یکی از محلات اطراف دانشگاه‌ها زندگی می‌کنید. در سال‌های اخیر به‌ویژه در شهری مثل تهران زندگی در چنین مختصاتی همواره محل کشمکش انواع بازیگران و نیروها بوده. این روزها وقتی شما در اطراف دانشگاه زندگی می‌کنید، بیشتر از جاهای دیگر در معرض سلب‌مالکیت قرار دارید. از همین‌رو ممکن است یک روز که از خواب بیدار می‌شوید، می‌بینید خانه و زندگی‌تان در طرح ناحیه نوآوری قرار گرفته و شما هم به معارضان طرح تبدیل شده‌اید. وقتی به این صفت ملقب می‌شویم، زندگی ما به‌نوعی به تعلیق در آمده و دیر یا زود متولیان نوآوری می‌آیند که در خانه‌مان را بزنند و بدین‌ترتیب ما را برای جابجایی به کمی آنطرف‌تر فراخوانی کنند. 🔹اخیرا این‌طرف و آن‌طرف زیاد درباره دانشگاه نسل سوم می‌شنویم. این نوع دانشگاه‌ها ظاهرا، غالبا معطوف به اشکال مختلف کارآفرینی، خلاقیت و فعالیت‌های دانش‌بنیان هستند. چنین تحولی در دانشگاه قرار است میدان دانش را به میدان حرفه پیوند زده و به‌نوعی با عبور از دانش محض، دانش‌های کاربردی و نهایتا برای گروهی اشتغال تولید کند. تا جایی که به ایده خلاقیت مربوط است، چنین انگاره‌ای در فرایند تولیدفضا می‌تواند خیلی هم کارآمد باشد. اما منازعه از جایی شروع می‌شود که چنین ایده‌هایی ما‌به‌ازای فضایی پیدا می‌کنند. آن‌وقت است که بجای ایجاد اشتغال و تولید دانش کاربردی، ما با سازوکارهایی روبه‌رو می‌شویم که غالبا مبتنی بر سلب‌مالکیت، برون‌رانی و اعیانی‌سازی‌اند. مصداق‌های چنین فرایندی در شهر تهران، طرح‌های توسعه دانشگاه‌های تهران، الزهرا، تربیت مدرس و علامه طباطبایی است که دانشگاه اول و با تسامح دوم فراتر از طرح‌های تهیه‌شده، اثرات غیرقابل جبرانی بر زندگی مردم در محلات اطراف دانشگاه گذاشته و دوتای آخر هنوز در ساحت طرح مانده‌اند. 🔸دانشگاه‌هایی که اصطلاحا در بافت‌های پر شهری قرار گرفته‌اند، با خوانشی صرفا کارکردگرایانه و معطوف به سرمایه از نوآوری و خلاقیت، غالبا زندگی گروه‌های اجتماعی پیرامون دانشگاه را متاثر می‌کنند. حال اگر ما با کارویژه‌های ایده‌های مبتنی بر خلاقیت و نواحی نوآور دانشگاهی گفتگو کنیم، آنها ماشین حساب‌شان را در آورده و شروع به حساب‌وکتاب می‌کنند. آنها در همان حال که لبخند می‌زنند به شما نشان می‌دهند با تغییر کاربری در محله وصال چقدر می‌توانند ارزش‌افزوده تولید کنند. اگر طاقت بیارید و تا آخر پای حرف‌هایشان بنشینید، آنها فراتر از این به شما ثابت می‌کنند نه تنها مردم محلی از چنین ایده‌هایی متضرر نمی‌شوند بلکه کل شهر و در نهایت اقتصاد کشور هم از آن منتفع می‌شود. اما اگر کمی از ایده‌پردازان کارکردگرا فاصله بگیریم و در محله قدمی بزنیم، متوجه می‌شویم، ساکنان پیرامون دانشگاه‌هایی که به دنبال طراحی و اجرای نواحی نوآور هستند، در اضطراب دائمی روزشان را شب می‌کنند. ترس از اینکه مبادا خانه‌هایشان در محدوده طرح ناحیه نوآوری قرار بگیرد. شما بهتر از ما می‌دانید وقتی از قرار گرفتن زندگی‌مان در معرض طرح‌های شهری حرف می‌زنیم، به واقع از چه حرف می‌زنیم . #طرح‌های‌توسعه‌دانشگاهی #نواحی‌نوآوردانشگاهی #سلب‌مالکیت #ایدئولوژی‌خلاقیت #جستارهای‌دریافتی https://t.me/urbannEssay

🔍محیط مصنوع و شکل‌گیری طبقه کارگر صنعتی ▪️این کتاب درباره تاریخ اجتماعی تاسیس صنعت نفت ایران و شکل‌گیری طبقه‌ی کارگر وابسته به نفت در استان خوزستان در دهه‌های نخستین قرن بیستم است..ورود به تاریخ اجتماعی نفت از زاویه شهر و جغرافیا، منظری منحصربه‌فرد در اختیار ما می‌گذارد: محیط مصنوع آبادان مکانی مادی و فیزیکی بود که در نتیجه‌ی کنش‌ها و تعاملات هزاران کنشگر اجتماعی دخیل در ساختن این تاریخ به‌وجود آمده بود؛ آبادان نقطه‌ی کانونی‌ای بود که همه‌ی این کنشگران را با خشونت گرد هم آورد. اقتصادسیاسی سرمایه‌داری نفتی نیز از همین مبدا، محیط اجتماعی و طبیعی منطقه را تسخیر کرد تا آن را به منبعی اقتصادی، با اهمیتی جهانی تبدیل کند. 🔹اگر به دنبال فهم نسبت نفت و توسعه فضایی هستید، این کتاب از دست ندهید. کتابی که به‌واقع روایتی بی‌نظیر از سازوکارهای نفتی شدن آبادان و منازعات پیرامون آن ارائه می‌دهد. پر بی‌راه نیست اوایل انقلاب که میشل فوکو به ایران می‌آید، به‌جز تهران به آبادان هم می‌رود تا سازوکارهایی را ببیند که کاوه احسانی به‌خوبی روایت می‌کند. #اقتصادسیاسی‌فضا #محیط‌مصنوع‌آبادان #صنعت‌نفت https://t.me/urbannEssay

🔍طراحی شهری و اقتصادسیاسی فضا ▪️می‌دانیم فضا و متعاقبا اشکال مختلف مداخله در مناسبات فضایی اعم از برنامه‌ریزی شهری، طراحی شهری و مدیریت شهری در سطوح مختلف به مناسبات اقتصادسیاسی پیوند خورده است. هم از این روست که فضا اساسا مفهومی سیاسی است. 🔸مواجه الکساندر کاتبرت در مقام یکی از متفکرین شهرسازی همواره بر ابعاد برسازنده فضا و طراحی شهری تاکید دارد. 🔹اگر به‌دنبال درک مناسبات روابط فضایی و اساسا اشکال مختلف رویت‌پذیر شدن مناسبات در فضا هستید، این نشست دوستان را از دست ندهید. #اقتصادسیاسی‌فضا #الکساندرکاتبرت #به‌حومه‌بیایید https://t.me/urbannEssay

🔍فضا را چگونه بخوانیم؟ ▪️مارکس و انگلس بیش از هرکسی دشمن چیزی به نام یوتوپیا بودند، اما فقط به خاطر تحقق یافتن آن... خوانش فضا به چه معناست؟ این واژه چه جایگاهی در نظام شهرسازی جامعه ایران دارد؟.. بی‌شک این بحث همان‌قدر درباره یوتوپیاست که درباره فضا. خوانش کالبدی و خنثی از فضا هم- چنانکه در میدان دانش و نظام مدیریتی جامعه ما رایج است- همان کاری را می‌کند که مارکس و انگلس به نقد آن پرداخته‌اند. یعنی با خوانا یا ناخوانا خواندنِ وضعیت فضایی موجود و ترجمه‌ی وجه ظهورِ معنا به خوانایی، بدان مشروعیت می‌بخشد و آن را بازتولید و هرگونه امکان فضایی و تصور سیاسی از آینده‌ای متفاوت را مسدود می‌کند. خوانش در این معنا جهان فضایی را تبدیل به چیزی می‌کند که در حال حاضر هست و همواره هم بوده، یعنی تنها جهانِ ممکن. خوانش انتقادی از فضا به‌جای تائید خوانش خنثی به دنبال امکان دادن دوباره به خوانش، برای بازنگری و تأمل درباره نیروها و مناسباتی ست که به فضا شکل می‌دهند و آن را برمی‌سازند. خوانش در این معنا به واقع- بی آنکه به‌سادگی به آنچه صراحتاً بیان می‌کند تقلیل داده شود- امکان وجود بدیل و وضع و واقعیتی از نوع دیگر را در دل وضعیت فضایی موجود جستجو می‌کند. از همین روست که نوشتار حاضر می‌گوید باید خوانش خنثی از فضا را به هم‌ریخت. بله. ما دشمن خوانش هستیم، اما فقط به خاطر تحقق آن. 🔸اگر از خوانش غالب فضا در این‌طرف و آن‌طرف خسته شده‌اید و به دنبال درک و دریافت روابط برسازنده‌ی فضا و مناسبات فضایی دوروبرتان هستید، بدون‌شک این نوشته‌ی روان و پرفراز و نشیب دوستان می‌تواند شما را به هزارتوی فضا ببرد. #خوانش‌انتقادی‌فضا #جستارهای‌دریافتی https://t.me/urbannEssay

🔍غیاب‌‌های ارجاع ▪️تا آنجایی که به کار عملی و پژوهشی مربوط است، در وضعیت ما شاید اغراق نباشد بگوییم، کسی کسی را به رسمت نمی‌شناسد. برای همین است که در فرایند کار پژوهشی غالبا یک دیگری دور جای دیگری نزدیک را می‌گیرد. در این وضعیت ارجاع‌ها تماما به دورترین منابع‌اند. اگر به برخی کتابها و مقالاتی که در میدان پرمنازعه شهرسازی و معماری نوشته شده اند نگاهی بندازیم این قضییه روشن می‌شود. به ندرت می‌توان پژوهش‌هایی پیدا کرد که به برخی مطالعات کاربردی داخلی ارجاع داده باشند. البته این را در نظر داریم که مبنای ارجاع طبعا اعتبار روشی و توان پژوهش‌های موردارجاع هم هست، اما با در نظر داشتن چنین ملاحظاتی باز عدم ارجاع به پژوهشگران داخلی توسط پژوهشگران داخلی کماکان محل بحث است. به نظر شما دلیل چنین ارجاعی چه می‌تواند باشد؟ 🔹بدون آن‌که قصد تعمیم داشته باشیم، یادم هست دوران دانشگاه استادی داشتیم وقتی با هم کتاب یا مقاله‌ای می‌نوشتیم، در پایان کار منابع را به دقت بررسی و برخی را هایلایت می‌کرد و می‌گفت فلان منبع را حذف کن و از بهمان منبع استفاده کن. مدت‌ها چنین مواجهه‌ای برایم سوال بود تا اینکه بعدا دلیلش را فهمیدم. استاد ما شرکت مشاور داشت و آن بنده خدایی که مشخصا اسمش تحت‌عنوان فلان، مدام از کار ما حذف میشد هم مدیرعامل شرکت دیگری بود. این دو در میدان حرفه‌ای به‌نوعی- برای گرفتن انواع پروژه‌ها و طرح‌های شهری- رقیب هم محسوب می‌شدند و در این مسیر ناهموار بنا به دلایل مختلف به تضاد منافع خورده بودند. بنابراین تا حد امکان هر دو سعی می‌کردند اگرچه در دانشگاه به همدیگر لبخند می‌زدند اما در کارهایشان هیچ ارجاعی به همدیگر ندهند و اسمی از همدیگر نیاورند، اگرچه حوزه نظری و حرفه‌ای مشترکی داشتند. 🔸 شاید چنین فرمی از کار پژوهشی در قلمروی دانش بی‌نسبت نباشد با شیوه‌ای از کنشگری در ساحت انضمامی که در آن غالبا برای عبور از وضع موجود به نظم دور-مناسبات آنجایی- بجای نظم نزدیک-مناسبات اینجایی- ارجاع داده می شود. شما چه فکر می‌کنید؟ #جستارهای‌دریافتی #پژوهش‌های‌داخلی #غیاب‌‌های‌ارجاع https://t.me/urbannEssay

مساله‌ی راه؛ به حرکت درآمدن شهرها تا جایی که به مناسبات شهری مربوط است، بهتر از ما می‌دانید بدون درک و دریافت زمینه‌های تاریخی مسائل اساسا امکان فهم شرایط ممکن شدن شکل خاصی از برنامه‌ریزی در شرایط اکنون کشور و از طرف دیگر چگونگی تولید و بازتولید شدن نظم فضایی موجود وجود ندارد. بدون شک در نظام برنامه‌ریزی کشور، به‌اصطلاح پروبلماتیک شدن راه و متعاقبا به حرکت درآمدن شهرها یکی از مهم‌ترین لحظاتی است که اساسا مناسبات فضایی را در مقیاس ملی و شهری دگرگون می‌کند. در کنار تاملات نظرورزانه، اگر می‌خواهید بدانید در دوره پهلوی اول، حول‌وحوش راه‌آهن ایران چه منازعاتی بین بازیگران در مناطق مختلف شکل گرفته، این کتاب را از دست ندهید. اگر کمی اهل تخیل باشید، خواندن کتاب برایتان مثل سفر کردن با قطار به جای‌جای ایران خواهد بود. #به‌حومه‌بیایید #تاریخ‌شهر #پروبلماتیک‌راه #تاریخ‌راه‌آهن‌سراسری‌ایران

کم‌و‌بیش آموخته‌ایم هر گفتمانی، فضاهای خاص خودش را تولید می‌کند. در اینجا منظور از فضا، مفهومی برساخته از مناسبات اقتصادی و سیاسی است. اگر به چنین صورت‌بندی‌ای قائل باشیم، آن‌وقت آمار و ارقام نیز به‌اقتضای نظم و نظام گفتمانی همواره محل دخل و تصرف قرار می‌گیرند. در این معنا دیگر برای شهرداری تهران اهمیت ندارد که فرضا سرانه‌ي فضای مذهبی در محله قیطریه بیشتر از استاندارد طرح‌های فرادست و منطقه یک است. در اینجا دم‌ودستگاه مدیریت شهری با هر ضرب‌وزوری که هست می‌خواهد نشانه‌های فضایی‌اش را بازتولید کند. حال ضوابط و طرح‌های شهری می‌خواهند هر عددی را نشان دهند. شهرداری در همان حال که انگشت اشاره‌اش را به به سمت ما گرفته، می‌گوید: ما اعداد خودمان را داریم! #حق‌به‌شهر #مسجدپارک‌قیطریه #تولیدفضا #جستارهای‌دریافتی https://t.me/urbannEssay