فەرهەنگی ژین، وشەدانی کوردی-کوردی.

#قسەوبەسەرهاتی خۆش #بییرەوەریی پێکەنیناوی #قسەی نەستەق #چیرۆک و دەقی فێرکاری #خوێندنەوەی پەتیی کوردی لە کاناڵی #مەلاۍمەزبوورە(ملانصرالدین کورد)👇 https://t.me/malaymazbura ئینستاگرام لەگەلمان بن: http://instagram.com/osmansamadi_library

‌ * دەڵێی ⊛ دەڵێی گورزی هەمزەیە پیاوی گورج‌وگۆڵ ⊛دەڵێی گۆڵی قوڕاوییە پیاوی نابوت و دزێو ⊛ دەڵێی گیسکە دەکونجری یان ماوە پیاوی نابوت و ناقۆڵا ⊛ دەڵێی سەلکە بزوتی جەهەندەمێ‌یە پیاوی نابوت و دزێو ⊛ دەڵێی گیسکە گولەیە نابوت و دزێو ⊛دەڵێی ئاوێ هێناوە زۆری برسییە ⊛ دەڵێی سەی پێ‌سووتاوە زۆر دەگەڕێ ⊛ دەڵێی ماکەری تفەنگچییانە کەسی ماندو، ڕەنجدەر و ڕسق‌سوار ⊛ دەڵێی دەگوێیانی دەنوسێی ⊛ دەڵێی بەگوێیانی هەڵدەکێشی هەردوکیان واتە: زوو گەورە دەبێ ⊛ دەڵێی کیفە زوڕنایە زەلامی لەڕ و لاواز  فووی لێکەی با دەیبا ⊛ دەڵێی بۆ ئاوری هاتوە بەپەلەیە ⊛ دەڵێی کەڵەبابی سەربارەدارێیە زۆر بەولاولادا دەڕوانێ، بە قەولی ئێستا سەری دەڵێی سەحنی سەتەلایتە ⊛ دەڵێی ئاشی ئاو لێ‌بڕاوە شوێنی مات و بێدەنگ ⊛ دەڵێی جەنگێ مەغڵوبەیە شوێنی جەنجاڵ و بە ژاوەژاو، سلێمانیی دەڵێن کلکی کەری تیا ئەپچڕێ ⊛ دەڵێی ڕاوە بەرازە سوحبەتچی و قسەخۆش ⊛ دەڵێی ئاوری بن کایە حەزی بە گۆنگەڵ و ئاژاوەیە ⊛ دەڵێی دیواری دادەنێ قسەزان و وتاربێژی زمان‌پاراو ⊛ دەڵێی ڕبەی ئاوەدانییە زۆر کەم لە ماڵی خۆیەتی، دەگەڕێ ⊛ دەڵێی دار دۆژینگە لەڕ و لاواز ⊛ دەڵێی مازووە لە کاسێدا منداڵی بزۆز ⊛ دەڵێی پیرێژنێ دۆ لێ ڕژاوە بۆڵەبۆڵ‌کەر ⊛ دەڵێی قازی کوێرە خەمۆک و بێ‌دەنگ و تەنها ⊛ دەڵێی گـای نێو گوێلکانە هەرزەکارێکی هەراش لەنێو منداڵان ⊛ دەڵێی بوکیان بۆ دابەزاندوە قیت‌وقۆز و دڵخۆش ⊛ دەڵێی پاڵیتی پاش مێشانه هیچی بەدەست نیە و پشتگوێ خراوە ⊛ دەڵێی نێرەکەری بەهارێ‌یە جەووی هەیە ⊛ دەڵێی بەرخی تێرە شــیرە منداڵی تەندروست و قەڵەو ⊛ دەڵێی هەنگوتکە هەویرە باڵای کەمە هەر پان دەبێتەوە ⊛ دەڵێی کێچی چەنگ‌ کوێر یە کوێر کێچ بگرێ بەری نادا،چونکە بۆی ناگیرێتەوە / زۆر بەرچاوتەنگ و نا بەخشندەیە. دانیشن بەخێر موستەفا محەمەد @farhangijin

پارە وەکو پاشگر ناڵ‌ پارە گۆشتپارە ئاوپارە ـــــــــــ 1- ناڵ‌پارە: (( لەتکەناڵ و کۆنەناڵی لە کوورەدا قاڵکراو. لە قەدیم، ئاسن کەم بوو، ناڵە کۆنیان دەبردە کن ئاسنگەری، ئاسنگەریش لە کوورەی دەنان. ئەو وەختی کوورەی دەستی هەبوو، کوورەیان دەدەماند هەتا ئەو ناڵانە بەسەریەکدا قاڵ دەبوون، جا ئەو تەختە ئاسنەیان بە گاز دەگرت و دەیانهێنایە سەر سندانێ و دەیانکوتا و دەیانکردە تەوراس و شتی وا ٫٫٫٫ فەرهەنگی زارەکیی موکریان بەرگی 15 )). ٢- گۆشتپارە( بزمەتە): زیادەگۆشتی سەر برین پێش ساڕێژبوونەوە. لە کوردەواریدا دەگوترێ برینەکەی لێ پیس‌کردووە و گۆشتپارەی کردووە. ٣- ئاوپارە: ئاوی تێزاوی( تێزانی ئاو) ژێر پێست لە جێگە برین یان بڕین یان برینداربوونەوە، هەوکردن و کۆبوونەوەی زەرداو و پلازمای خوێن. ــــــــــ ℬ.𝒜 ٦ بانەمەڕی٢٧٢٤ پارە وەک وشەیەکی سەربەخۆ بە واتای دراو، پووڵ دێت. ناردنی: بەکر ئەحمەدی @farhangijin

کە تۆ تۆرای لە چاوم وەک خەوی من لە بسکت ڕەشترە مانگە شەوی من بڕۆ مەجنوون بە لەیلای خۆت مەنازە! کە ناوبانگی پتر دەرکرد ئەوی من بزەی هاتێ, وتی جەلادی خوێری! بە کەیفی خۆت پەتت باوێژە ئەستۆم ئەوە پەت نییە میدالی ئیفتخارە کە بوومە قارەمانی میلەتی خۆم! #هێمن پێڕستێک لە کاناڵە فەرهەنگی و ئەدەبییەکانیی کوردستان فەرموون لەگەڵمان بن.‎ 

سینا وشەی سینا کە ناوی کێوێکی باکووری خۆرهەڵاتی میسرە و لەوێ ناوگەلی تری وەک الطور، حوریب، جبل‌الله، و جبل موسی و تەنانەت ناوی «سینا»یشی هەر هەیه وشەیەکی کوردییە و لە چوارچێوەی یاسایەکی ڕێزمانیی زمانی کوردیشدا دروست بووە کە من خۆم هەشت ساڵێک پێش وەک یەکەم کەس باسم لەم یاسا ڕێزمانییە باسنەکراوە لە کوردیدا کرد، چەند ساڵ دوای منیش د . وریا عومەر ئەمین و لەم ساڵانەی دواییشدا چەند کەسێکی تر هەر دووپاتیان کردووەتەوە، یاساکە ئەمەیە کە مۆڕفیمی «ا» کاتێ بچێتە سەر ڕەگی کار یا باشتر بڵێین ڕەگی ڕانەبردووی چاوگ ئاوەڵناوی کارا (ئاوەڵناوی بەرکاری، صفت فاعلی) دروست دەکا کە دەتوانین وەک ناویش بەکاری بهێنین، بۆ نموونە وشەگەلی بینا، بیسا، توانا، هێژا، زانا، وەستا و هەروەها «سینا»یش لەو چەشنەن، ئەمانە ئاوەڵناو لە دۆخی بکەریدان کە بەپێی ئەو یاسای باسم کرد لە « ڕەگی کار + ا » پێکهاتوون: بین(لە چاوگی بینین) + ا = بینا بیس(لە چاوگی بیستن) + ا = بیسا هێژ(لە چاوگی هێژان) + ا = هێژا وەست(لە چاوگی وەستان) + ا = وەستا توان(لە چاوگی توانین) + ا = توانا سین(لە چاوگی سینین) + ا = سینا و ...  پێکهاتوون کە ئاوەڵناویان دروست کردووە و دەتوانین وەک ناویش کەڵکیان لێ وەرگرین، هەر ئەوەش بوو کە ئەودەم دەمگوت وشەیێکی وەک توانا کە خۆی ئاوەڵناوی داڕێژراوە نابێ «بە»ی پێ زیاد بکرێت و جارێکی تر داڕێژێتەوە و بەشێوەی «بەتوانا» بەکار بێت چون ئەم کارە ڕێک وەک ئەوە وایە وشەگەلی زانا و بیسا و هێژا و بینا و سینا ...یش کە هەمان جۆرن بەشێوەی بەزانا و بەبیسا و بەهێژا و بەبینا و بەسینا ... بەکار بهێنین کە هەڵەن بۆیه دەبێ لەو جۆره بەکارهێنانە خۆ بپارێزین و ... بەڵام سین و سینین چین و واتایان چیە و سینا چ واتایەکی هەیە؟ سین واتە بین، سینین واتە بینین کە لە ئێستای زمانی کوردیدا وەک چاوگ هەندێ کەمڕەنگتر بوونەتەوە و پتر جێی خۆیان بە بین و بینین و دین و دیتن داوە، جا بەم پێیە «سینا»یش هەر ئەم «بینا»یەی ئێستایە کە لە کۆن و تەنانەت ئێستایشدا هەر لە هەندێ ناوچە بەم جۆرە گۆیە دەکرێ، بۆ زانیاریتان seenی ئینگلیسیش بۆ واتای بین و ببینین هەر ئەمەیە کە گوڕینی واچیی بەسەردا هاتووە، ئێمە ئێستایش لە کوردیدا و بەتایبەتیش لە کرمانجی و زازاکیدا وشەگەلی «سینایی» یا «سیناهی»مان بۆ مانای بینایی یا بیناهی و «شەبەنگ» هەیە کە جیا لە باری ڕێزمانی لەڕووی واتاییشەوە جەخت لە کوردیبوونی وشەکە دەکەنەوە، ئەم وشانە لە «فەرهەنگا کانی» و «فەرهەنگا دەستی» و چەند فەرهەنگی تریشدا ئاماژەیان پێ کراوە: سیناهی فەرهەنگا کانی کەمێک لە ڕوناکی چاو شەبەنگ sînahî فەرهەنگا دەستی bînahiya tiştan a ne li gorî rastiya wan lêbelê wekî sîber û pêjnan هەروەها ئەم وشانە بەزیندوویی لە شوێنەکانی تریش هەر هاوڕەچەڵەکەکانیان هەن و ئێمە جیا لە فەرهەنگەکان و ئاخاوتنی ناوخەڵک، دەیان ناوی گوند و کێو و شوێنی تریشمان لە کوردەواریدا بە ناوی سینا، سینایی، سیناهی و بووزی سینا و ... هەن کە پتریان بۆ شوێنی بەرز بەکار هاتوون، ئەو شوێنە بەرزانەی بەسەر شوێنەکانی تردا دەڕوانن و هەموو دەوروبەریان لێوە دیارە و دەیبینن، هەرچەندە لە وشەی کێوی سینا (کێوی طور)دا هۆکاری ئەم ناولێنانە دەکرێ بگەڕێتەوە بۆ شتێکی تریش، بۆ داستانی مووسا و خودا و ئەوەی کە یەکەم بینینی خودا لەلایەن مووساوە لەو کێوەدا بووە کە وەک دەڵێن تیشکێ لە نوری خودا بووەتە هۆی سووتانی کێوەکە (ئەمە گێڕانەوەی جیاوازی تریشی لەسەرە ...) و دواتریش خۆڵی یا کلی ئەو کێوە وەک شتێکی پیرۆز بۆ چاوڕشتن و بەهێزکردنی بینایی بەکار هاتووە، بۆیه دەکرێ «الطور سینین»یش کە لە قوڕئاندا بەکارهاتووە هەر هەمان شت بێت کە وایشە، طور ناوی دیکەی کێوەکە و «سینین»یش هەمان «بینین»ە، واتە کێوی بینین کە دیارە ئەمیش جەخت لە بینین(سینین) و سینا بە مانای بینا دەکاتەوە و هیچ گومانێکی تێدا ناهێڵێتەوە. مامۆستا ڕامان غەفووری

فەرهەنگی ڕەش                        مامۆستا و هاوڕێیەکی خۆشەویست ئەو لاپەڕەیەی (فەرهەنگی ڕەش)، لە نووسینی بەڕێز عەزیز مەلا ڕەش ی بۆ ناردووم، چەندین وشەی کوردی جوان و کەم‌ بیستراوی زمانی شیرینی کوردی تێدایە و واتاکانیان بەجوانی لێکدراوەتەوە. منیش لێرە پێشکەش بە هاوڕێیانی فەرهەنگی ژین وشەدانی کوردی - کوردی Ferhengy Jîn  دەکەم ۱- بن تڕنە: کشتەکە بەنێکە بنکی مافووری بە بەنە سێتای بنەتاوە شەتەک دەدات، ۲- بنۆک: خلت(خڵت) و پاشماوەی خوری و مووە دوای شانە (شە) کردن. ۳-  بوغە: دەنگی کۆتری نێرەیە، دەنگی کۆتری مێیە گمەگمە. ۴- بۆنگ: پێستە لە جەفت((جەفتنان)) ( جەوت نان) تاکو ببێت بە کوندە. ۵- جزیری: ا- جۆرە خانوێکە، ناوەڕاستی بانەکەی بەرز و ئەملاولا لێژ. (شیروانی)                                           ب- دیوارێک بە درێژایی بە خشت دروست بکرێت. ۶- جووتباقی: دوو پینەیە، بۆ قاییمی لەملاو لەولای کەوش(پێڵاو) دەدرا. ۷-  دژاو: ئاژەڵێکە، ئاو بە یەک‌بین ناخواتەوە، لە شوێنێک قومێک ئاو دەخواتەوە، بۆ قومی دووەم دەچێتە شوێنێکی تر. ۸-  دوولارە: خوری یەکەم جار ڕێسرا پێی دەگوترێ بەنە(خاوک) دوو بەنە خاوک بەیەکەوە بایەکی پێدرا: دوولارەیە. ۹- روونگ: سپیان لە ئاخروئۆخری مانگی نیسان و سەرەتای مانگی ماییس دەبڕێتەوە، وا بووە سەرێک بۆ دابەستوو ڕادەگیرێت، بۆ ئەوەی زوو قەڵەو ببێت جاری دووەم دەبڕێتەوە، خوری دووەم (ڕوونگ)ی ناوە و تەرحی خوری پێشتر باش ناڕێسترێت. ۱۰-  سپییە ڕۆژ: ڕۆژێکە هەوری سپیی تەنک بە ئاسمانەوە بێت، ئەگەر هەورەکە بۆر بوو، کەوەرۆژی ناوە. ۱۱-   سڕە (گەمڕە): تەرس و ڕیخ و قەرسەقولی(تەرسەقول) پەستراوەی ژێرپێی وڵاخان لەنێو تەویلەدا. ۱۲-  سووگە: بەرزاییەک کە لە  بستی  نەوی‌ترە. ۱۳-  سێ بەگایی: سێ پیاو ژن بەژنی بەیەکەوە بکەن، یەکەمیان خوشکی خۆی بداتە دووەم، دووەم بداتە سێیەم، سێییەمیش بداتە یەکەم. ۱۴-  سێکوان: شوێنی بەیەکگەیشتنی سێ کەند. ۱۵-  قانات: دوو دیواری بڵند و باریک وەک (( کولتە)) وایە لە سەر لێواری ئەملا و ئەولای بیر ( بیری ئاو ) دروست دەکرێت. ۱۶-   قۆیزان: جگ چوارلای هەیە، دوان بەرزن و لایە لووسەکەی ( کەر)ی ناوە و قوڵەکە  میر. دووەکەی دی لووسەکەی پشتە و  قووڵەکەی قۆیزان. ۱۷-  کەرکێش: ڕێگەی چوون و هاتنەوەی گوێدرێژ لە کاتی دۆڵاب‌کردندا. ۱۸-  کەرووکە: دیوارێکە بە قەدەر مەترێک بەرزە و قاناتەکان بەیەکەوە دەبەستێتەوە، کەر پاڵی پێبدات لە کاتی دۆڵابدا. ۱۹- کێسرە: ڕایەڵی تەون دوو جۆرە، یەکەمیان: گوردی ناوە و دووەمیان: کێسرە. ۲۰-  لییان( لیمان): شتێکی لیجە(لینجە) و بە لەشی بێچووی ئاژەڵەوەیە، لە کاتی زاییندا دایکەکە دەیلێسێتەوە. ۲۱-  مرتە: پێستەی ئاژەڵ کە خۆش دەکرێت، لە هێندێ شوێندا کەم‌کەم گۆشتی پێوە دەمێنێت. ۲۲-  مەشکانی ( دیواری مەشکەیی ): دیوارێ بەپانی خشت دروست بکرێت. ۲۳-  مێراب: لێواری ئەملا و ئەولای مافورە و بە قوڵفە و گڕچن دروست دەکرێت، نەک بە کوفک. (عەزیز مەلا ئەحمەد ڕەحیم)، باوکی بە مەلای ڕەش بەناوبانگە لە ساڵی 1936 لە گوندی (چەغەمیرە)ی سەربە شارەدێی دیبەگە لەدایک بووه، لە منداڵییەوە لە حوجرەی مزگەوت لای باوکی خوێندوویەتی، لە ساڵی 1959 بە بڕیارێکی (عەبدولکەریم قاسم) مەلاکان خولێکی پەروەردەییان بۆ کراوه، دوای خولەکە بوون بە مامۆستای سەرەتایی، عەزیزی مەلاڕەشیش چووە ئەو خولە و بوو بە مامۆستای سەرەتایی، لە ساڵی 1979 یەکەم بەرهەمی خۆی بڵاو کردۆتەوە بە ناوی (پشیلۆکه)، کە کۆمەڵە شعرێکی منداڵان بووه، لەدوای ئەوە کۆمەڵێک ڕۆمانی نووسیوە و بڵاوی کردوونەتەوە.، تائێستا 20 بەرهەمی بڵاوکراوەی هەیه، وەک ڕۆمانی کوێخا سێوێو خاک و چەوسانەوە، غەوارە، حزبی کەران، خاک و کێشەی مان. لەگەڵ کۆمەڵێ چیڕۆک بەتایبەت بۆ منداڵان وەک بۆرە و گورگ و بزن و تۆبەی گورگ مەرگە، گورز گورزانێ. مامۆستا عەزیزی مەلاڕەش لە نووسینی ڕۆمانەکانی زۆر وشە کۆنەکانی ناوچەی دەشتی هەولێر بەکار دەهێنێ کورد گوتەنی کرمانجیانی دەنووسێت و نووسینەکانی تام و چێژێکی تایبەتی خۆی هەیە. نووسینەوەی ℬ.𝒜 ٩ ی بانەمەڕی ٢٧٢٤ بەکر ئەحمەدی @farhangijin

کە تۆ تۆرای لە چاوم وەک خەوی من لە بسکت ڕەشترە مانگە شەوی من بڕۆ مەجنوون بە لەیلای خۆت مەنازە! کە ناوبانگی پتر دەرکرد ئەوی من بزەی هاتێ, وتی جەلادی خوێری! بە کەیفی خۆت پەتت باوێژە ئەستۆم ئەوە پەت نییە میدالی ئیفتخارە کە بوومە قارەمانی میلەتی خۆم! #هێمن پێڕستێک لە کاناڵە فەرهەنگی و ئەدەبییەکانیی کوردستان فەرموون لەگەڵمان بن.‎ 

🌺🍃🌺🍃🌺 🌺🍃🌺 🌺 بەشی شەشەم پەندی پێشینیان  👇. -۶- پەندی پێشینیان میراتی کۆنن سنگاو سنگ هاتوون با بزانین چۆنن بە ڕستە کورت و درێژ لە مانا با قەت نەفەوتێن لە ناو زەمان 51 _ قاچی زل بێوڵەتە، سەری زل دەوڵەتە 52 _ ئەبێ بە لۆکە سەرتبڕم 53 _ ڕێویێکی گەڕاو لە شێرێکی نووستوو چاترە 54 _ کەو ئەو کەوەیە لە ڕووی کەوا بخوێنێ 55 _ هەر ئەمساڵ خۆزگە بە پارە 56 _ نە ئەوەندە شیرین بە بتخۆن، نە ئەوەندە تاڵ کە فڕێت دەن 57  _ شەرع شەرمی بۆ نیە 58 _ بەشی زیندووان زۆرە، نۆرەی مردووانە 59 _ خوا تا کێو نەبینێ بەفری تێناکا 60 _ کەری شەریکی یا گورگ ئەیخوا، یا لە برسان ئەتۆپێ ع - ڪەلیخان

کەرکووک: بازاڕی نانفرۆشەکان ١٩٤٠ ناردنی: سەلاح سالار @farhangijin