نشریهٔ جهان اشراقی

▪️سیاه‌زخم خودکامگی رساله‌ٔ مجدیه بیانیه‌ای در دفاع از ضرورتِ اصلاحاتِ عاجل است، امّا به مقیاسی که مجدالملک در توصیفِ عللِ تباهی‌های ایران، پیش می‌رود، به ژرفایی که ریشه‌های تباهی ایران در آن نفوذ کرده است، بیشتر پی می‌برد. مجدالملک به این نکتۀ اساسی پی برده بود که اجرای اصلاحات با تدابیر نیم‌بند، امکان‌پذیر نیست و سیاه‌زخمِ تباهی‌های نظام خودکامۀ ایران را - به تعبیر هگل در دفاع از اندیشۀ سیاسی ماکیاولی - نمی‌توان با گلاب شُست، بلکه تنها می‌توان عضو فاسد را قطع کرد. اصلاحات، جز با کوتاه کردن دست «قصابان و همجنس‌بازان» ممکن نمی‌شد، امّا در سنّتِ درازآهنگِ تباهی‌های ایرانِ سده‌های متأخّر دورۀ اسلامی، نظامِ سیاسی ایران جز بر ستون‌های بی‌بنیان اجماع و ائتلاف‌ آن دو گروه، استوار نبود. اجرای اصلاحاتِ راستین، نیازمندِ کندنِ ریشه‌های گندیدۀ تباهی و از میانِ بردن جرثومه‌های فساد بود، امّا، هر بار، سررشتۀ این کلاف به شخص شاه، ختم می‌شد. نظام خودکامه چنان پتیاره‌ای است که حتَّی اگر با حجابِ باور و آیینی آمده باشد، تاب مستوری نمی‌آورد و دیری نمی‌پاید که تباهی‌های خود را هویدا می‌کند. شالودۀ پتیارۀ خودکامگی‌ تباهی‌ها و منافع اقتصادی است و هیچ نظام خودکامه‌ای را نمی‌شناسیم که متولیّان آن حرامیان نبوده باشند. سبب اینکه نظام‌های خودکامه‌ را به‌آسانی نمی‌توان اصلاح کرد و اینکه در نظام‌های خودکامه راه انقلاب از اصلاح هموارتر است، این است که شیشۀ عمرِ حرامیان را سنگی خطرناک‌تر از قطعِ منافع آنان نیست و نظام خودکامه جز با تکیه بر خربنده‌هایی که به‌صورت و سیرتِ حرامیان درآمده‌اند، بر جای نمی‌ماند. از این‌رو، گام نخست و بلند در راه ناهموارِ اصلاحات، بریدن شریانِ منافعِ حرامیان است و جز از مجرای آن نیز امکان‌پذیر نمی‌شود. جواد طباطبایی، مکتب تبریز و مبانی تجدّدخواهی، صص ۴۶۲ و ۴۶۳ @Jahan_Eshraghi

▪️نزاکت سیاسی (۱) نزاکت سیاسی به چیزهایی اشاره دارد که نمی‌توانید بدون ترس از آبروریزی اخلاقی آن‌ها را بر زبان بیاورید. در هر جامعه‌ای برخی اندیشه‌ها وجود دارند که با اندیشه‌های اصلی مشروعیّت‌بخش در تعارض‌اند و لذا در گفتگوی عمومی خارج از عرف تلقّی می‌شوند. در یک لیبرال دموکراسی، فرد آزاد است معتقد باشد و در عرصهٔ خصوصی بگوید هیتلر حق داشت یهودیان را بکشد و برده‌داری نهادی خیرخواهانه بود. متمم اوّل قانون اساسی آمریکا نیز از حق فرد در بیان چنین سخنانی حفاظت می‌کند. امّا ترس از رسوایی اخلاقی مانع می‌شود چهره‌های سیاسی هزینهٔ بر زبان راندن چنین باورهایی را بپذیرند؛ زیرا برخلاف اصل برابری در بیانیهٔ استقلال آمریکاست. در بسیاری از دموکراسی‌های اروپایی که به‌مانند آمریکا دیدگاه مطلق‌گرایانه‌ای نسبت به آزادی بیان ندارند، سال‌هاست اظهار چنین سخنانی جرم به حساب می‌آید. امّا پدیدهٔ اجتماعی نزاکت سیاسی پیچیده‌تر از این است. کشف مستمر هویّت‌های جدید و تبعیّت از پس‌زمینه‌های جابجاشوندهٔ آنچه گفتنش قابل قبول تلقی می‌شود کاری دشوار است. می‌گویند به جای سوراخ بگویید حفره... استفادهٔ نابجا از ضمیر او (زن) یا او (مرد) نشانهٔ عدم حساسیّت نسبت به افراد تراجنسیّتی و دو جنسیّتی است. ویلسون زیست‌شناس معروف، یک‌بار به‌خاطر گفتن این جمله که برخی تفاوت‌های جنسیّتی ریشه‌های بیولوژیک دارد، یک سطل آب روی سرش ریخته شد. به کار بردن هیچ کدام از این عبارات از نظر اصول بنیادین دموکراسی چندان مهم نیست؛ آنچه این عبارات به‌راستی انجام می‌دهند آن است که کرامت یک گروه خاص را به چالش می‌کشند و فقدان آگاهی، از، یا همدلی با مبارزات و مشکلات خاص آن گروه خاص را علنی می‌کنند. شکل افراطی‌تر تکیه بر نزاکت سیاسی را می‌توان در آثار تعداد قلیلی از نویسندگان هنرمندان دانشجویان و روشنفکران چپ مشاهده کرد؛ امّا رسانه‌های محافظه‌کار رفتار این عدّه را به‌عنوان نمایندگان کل جریان چپ بزرگنمایی می‌کنند. ادامه در متن پایین👇 @Jahan_Eshraghi

▪️نزاکت سیاسی (۲) با عنایت به همین نکته می‌توان یکی از جنبه‌های غیرعادی انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۱۶ آمریکا را توضیح داد؛ یعنی اینکه چرا محبوبیّت ترامپ در میان هستهٔ حامیانش علی‌رغم برخی رفتارها که می‌توانست به عمر سیاسی هر سیاست‌مداری پایان دهد، مدام افزوده می‌شد. او در دوران مبارزات انتخاباتی ادای یک روزنامه‌نگار معلول را درآورد. معلوم شد در گذشته افتخار کرده که با دستش بدن زنان را مالیده است و مکزیکی‌ها را متجاوز و جنایتکار  نامید. بسیاری از حامیانش تک‌تک اظهارات او را تأیید نمی‌کردند، امّا خوششان می‌آمد که او تحت فشار نزاکت (اتوکشیدگی) سیاسی عقب نمی‌نشیند و جا نمی‌زند. ترامپ مجری بی عیب و نقص خلقیات اصالت است که عصر ما را تعریف می‌کند؛ او شاید دروغگو، بدخواه و متعصّب باشد و جامهٔ ریاست جمهوری بر تنش زار  بزند، امّا لااقل همان چیزی را می‌گوید که به آن می‌اندیشد. ترامپ با چنین حمله‌های علنی به نزاکت سیاسی نقشی کلیدی در انتقال کانون سیاست هویّت از چپ یعنی زادگاه آن به راست داشت، جایی که این سیاست دارد ریشه می‌دواند. سیاست هویّت جریان چپ صرفاً برخی هویّت‌های خاص را مشروع می‌دانست، در حالی که هویّت‌های دیگر از جمله قومیّت (سفیدپوست اروپایی) هویّت مذهبی مسیحی، هویّت روستانشینان، اعتقاد به ارزش‌های سنّتی خانوادگی و نظایر این‌ها را نادیده می‌گرفت یا تحقیر می‌کرد. بسیاری از حامیان ترامپ در میان طبقهٔ کارگر احساس می‌کردند نخبگان ملی به آن‌ها بی‌توجّه‌اند. هالیوود فیلم‌های زیادی دربارهٔ زنان قدرتمند یا سیاهان یا شخصیّت‌های همجنس‌باز می‌سازد، امّا به‌ندرت حول کسانی چون آنان (اعضای طبقهٔ کارگر) متمرکز می‌شود، مگر وقتی که بخواهد با آن‌ها دیگران را بخنداند (ویل فرل را در فیلم «شب‌های تالادگا» به یاد آورید). روستائیان که ستون فقرات جنبش‌های پوپولیستی هستند نه‌تنها در آمریکا، بلکه در بریتانیا، مجارستان، لهستان و کشورهای دیگر بر این باورند که نخبگان جهانی‌گرای ساکن شهرها، ارزش‌های آنان را شدیداً تهدید می‌کنند. آن‌ها احساس می‌کنند قربانی فرهنگ سکولاری هستند که به‌جای نقد اسلام یا یهودیّت، مسیحی بودن را نشانهٔ کوته‌فکری می‌داند. آن‌ها احساس می‌کنند رسانه‌های نخبگان با نزاکت سیاسی‌شان آنان را در معرض خطر قرار می‌دهند. سیاست هویّت کنونی و مبارزه، فرانسیس فوکویاما، ترجمهٔ رحمان قهرمان‌پور، صص ۱۲۲-۱۲۴. @Jahan_Eshraghi

‌▪️برشی از نامۀ طالبوف تبریزی، روشنفکر مشروطیّت به علی‌اکبر دهخدا عجیب این است که در ایران بر سر آزادی عقاید جنگ می‌کنند ولی هیچ‌کس به عقیدۀ دیگری وقعی نمی‌گذارد و اگر کسی اظهار رأی و عقیده نماید متهم و واجب‌القتل، مستبد نمی‌دانم چه و چه نامیده می‌شود و این نام را کسی می‌دهد که در هفت آسیا یک مثقال آرد ندارد؛ یعنی نه روح دارد نه علم، نه تجربه؛ فقط ششلول دارد... یادتان هست از شما سؤال کردم: «طهران کدام جانور است که در یک شب ١٢٠ انجمن می‌زاید؟». ... من ایران را ۵۰ سال است می‌شناسم و هفتاد و یکم سن من تمام شده. کدام دیوانه در دنیا، بی بنّا عمارت می‌سازد؟… کدام مجنون تغییر ایران را خلق‌الساعه حساب می‌کند؟ آخر هیچ پیغمبری می‌توانست این کشور را به‌سرعت پیشرفته کند که حالا «حسین بزاز» یا «محسن خیاط» یا فلان آدم می‌خواهد این کار را بکند؟... ایرانی، تا کنون اسیر یک گاو دو شاخ استبداد بود امّا بعد از این اگر ادارهٔ خود را قادر نشود به گاو هزار رجاله دچار می‌گردد! آن وقت مستبدین به نابالغی ما می‌خندند...فاش می‌گویم که من این مسئله را بی‌چون و چرا، می‌بینم. یحیی آرین‌پور، از صبا تا نیما، صص ۲۸۹-۲۹۰ ایران‌دل @Jahan_Eshraghi

▪️شهروندان سیاسی‌شده آدم ممکن است فکر کند حالا که برای اوّلین‌بار این شانس را پیدا کرده‌اند که تغییری در اوضاع و احوال بدهند این‌طور شده. امّا این‌جور نیست. سروکار داشتن با مسائل سیاسی در دوران دولت کمونیست تودور ژیوکف هم بخشی از زندگی روزمره‌شان بوده. حالا یا به شکل نفرت، یا بی‌اعتمادی، یا شایعه، یا فقط کنار کشیدن. در جامعه‌ای که حکومتش توتالیتر است، آدم ناچار است با قدرت ارتباط مستقیم داشته باشد؛ راه گریزی وجود ندارد. به همین دلیل، سیاست هرگز انتزاعی نمی‌شود. به صورت نیرویی خشن، بی‌رحم و آشکار باقی می‌ماند که تمام چند و چون زندگی ما را تعیین می‌کند: چه بخوریم، چطور زندگی کنیم و کجا کار کنیم. چنین حکومتی مثل یک مرض، طاعون، یک بیماری همه‌گیر، هیچ‌کس را مستثنا نمی‌کند. تناقض در اینجاست که این دقیقاً همان روشی است که دولت توتالیتر با آن دشمنانش را می‌پرواند: شهروندان سیاسی‌شده. کمونیسم رفت، ما ماندیم و حتّی خندیدیم، اسلاونکا دراکولیچ، ترجمه‌ٔ رویا رضوانی، نشر گمان، ص ۴۱ و ۴۲.

▪️جهان تمثیلی و معنوی هخامنشیان آنچه نباید از نظر دور داشت... به‌ویژه در دوران شاهنشاهی هخامنشیان، آنچه بیش از هر چیز موردنظر بوده توجّه به مسائل درونی و معنوی و عمق‌های دیگری از حقایق عینی و ذهنی می‌باشد و آنچه در این خصوص بر هر پژوهنده‌ای واجب است تعمق در این بعدهای پنهانی است که گاهی درست در جهت عکس واقعیّات مادی قرار گرفته است. واقعیّاتی که ما به‌علّت توجّه زیاد به نیازهای روزانه و امور بدیهی و ساده از آن‌ها به‌دور مانده‌ایم . باید در نظر داشته باشیم که تصوّری که مردمان دنیای باستانی و به‌ویژه ایرانیان عصر هخامنشیان از جهان داشتند با جهان معنوی و تمثیلی و واقعیّت ملکوتی اشیاء و پدیده‌ها و قوای مرموز طبیعت پیوندی ناگسستنی داشته است. برای آنان که هیچ عاملی را در جهان به نفس خویش مستقل نمی‌دیده‌اند و همه‌ٔ مظاهر مادی خلقت را جلوه‌ای از تجلّی ذات ناپیدای کردگار و کارگزاران فرمانبردار او می‌یافته‌اند مجموعه‌ٔ جهان محسوس جز سایه و انعکاسی از عوالم ناپیدا بشمار نمی‌رفته است، از این‌رو چنانچه بخواهیم تا اندازه‌ای که تصوّر کنونی ما اجازه می‌دهد با دنیای آن عصر آشنا گردیم شاید بهترین و مطمئن‌ترین طریق آن باشد که به‌سراغ نمادهای جهان تمثیلی آن‌چنان که در آثاری چون غزل‌های خواجه‌ٔ شیراز و یا در حکایت‌های تمثیلی ابن‌سینا و شهاب‌الدین سهروردی تجلّی یافته است برویم و از این رهگذر با آشنا شدن با این اشارات به دنیای مرموز و شاعرانه‌ٔ عصر هخامنشیان نزدیک گردیم. «دانستنی‌های نوین درباره‌ٔ هنر و باستان‌شناسی عصر هخامنشی» نگارش: دکتر اکبر تجویدی، انتشارات اداره‌ٔ کلّ نگارش وزارت فرهنگ و هنر، ص ۴۳. @Jahan_Eshraghi

▪️جهان تمثیلی و معنوی هخامنشیان آنچه نباید از نظر دور داشت... به‌ویژه در دوران شاهنشاهی هخامنشیان، آنچه بیش از هر چیز موردنظر بوده توجّه به مسائل درونی و معنوی و عمق‌های دیگری از حقایق عینی و ذهنی می‌باشد و آنچه در این خصوص بر هر پژوهنده‌ای واجب است تعمق در این بعدهای پنهانی است که گاهی درست در جهت عکس واقعیّات مادی قرار گرفته است. واقعیّاتی که ما به‌علّت توجّه زیاد به نیازهای روزانه و امور بدیهی و ساده از آن‌ها به‌دور مانده‌ایم . باید در نظر داشته باشیم که تصوّری که مردمان دنیای باستانی و به‌ویژه ایرانیان عصر هخامنشیان از جهان داشتند با جهان معنوی و تمثیلی و واقعیّت ملکوتی اشیاء و پدیده‌ها و قوای مرموز طبیعت پیوندی ناگسستنی داشته است. برای آنان که هیچ عاملی را در جهان به نفس خویش مستقل نمی‌دیده‌اند و همه‌ٔ مظاهر مادی خلقت را جلوه‌ای از تجلّی ذات ناپیدای کردگار و کارگزاران فرمانبردار او می‌یافته‌اند مجموعه‌ٔ جهان محسوس جز سایه و انعکاسی از عوالم ناپیدا بشمار نمی‌رفته است، از این‌رو چنانچه بخواهیم تا اندازه‌ای که تصوّر کنونی ما اجازه می‌دهد با دنیای آن عصر آشنا گردیم شاید بهترین و مطمئن‌ترین طریق آن باشد که به‌سراغ نمادهای جهان تمثیلی آن‌چنان که در آثاری چون غزل‌های خواجه‌ٔ شیراز و یا در حکایت‌های تمثیلی ابن‌سینا و شهاب‌الدین سهروردی تجلّی یافته است برویم و از این رهگذر با آشنا شدن با این اشارات به دنیای مرموز و شاعرانه‌ٔ عصر هخامنشیان نزدیک گردیم. @Jahan_Eshraghi «دانستنی‌های نوین درباره‌ٔ هنر و باستان‌شناسی عصر هخامنشی» نگارش: دکتر اکبر تجویدی، انتشارات اداره‌ٔ کلّ نگارش وزارت فرهنگ و هنر، ص ۴۳.