تنهاییِ لیلا

‍ چون نیست ز هر چه هست جز باد به دست چون هست زِ هَر چه هست نقصان و شکست انگار که هست هر چه در عالم نیست پندار که نیست هر چه در عالم هست ... _خیام. @jazireyeUPA

اینارو سال 2020 درباره خیام جمع‌آوری کرده بودم. همشو بخونید. خالی از لطف نیست ...

خوانش قسمتی از داستان شب‌های ورامین، نوشته‌ی صادق هدایت و اشعاری چند از خیام @jazireyeUPA

چنانکه سابقاًَ ذکر شد خیام جز روش دهر، خدایی نمی‌شناخته و خدایی را که مذاهب سامی تصور می‌کرده‌اند منکر بوده، ولی بعد قیافه جدی‌تر بخودش می‌گیره و راه حل علمی و منطقی برای مسائل ماوراءِ‌طبیعی جستجو می‌کنه. چون راه عقلی پیدا نمی‌کنه به تعبیر شاعرانه این الفاظ قناعت می‌نماید. صانع را تشبیه به کوزه‌گر می‌کند و انسان را به کوزه و می‌گوید: این کوزه گر دهر چنین جام لطیف می‌سازد و باز بر زمین می‌زندش به حقیقت ِ مطلب کاری نداریم ولی مجلس این کوزه‌گرِ دیوانه را با قیافه احمق و خونخوارش که همه همّ خود را صرف صنایع ظریف می‌کند ولی از روی جنون کوزه‌ها را می‌شکند، فقط آقای درویش نقاش توانسته روی پرده خودش مجسم بکند!

دیوژن معروف روزی در شهر آتن با فانوس روشن جستجوی یک نفر انسان را می‌نمود و عاقبت پیدا نکرد. ولی خیام وقت خود را به تکاپوی بیهوده تلف نکرده و با اطمینان می‌گوید: گاویست بر آسمان، قرین پروین گاویست دگر بر زبرش جمله زمین گر بینایی چشم حقیقت بگشا زیر و زبر دو گاو مشتی خر بین!

صادق هدایت هم گفته که: پس خیام ازپیشامدهای ناگوار زندگی شخصی خودش مثل شعرای دیگر مثلا از قهرکردن معشوقه و یا نداشتن پول نمی‌نالد. درد او یک درد فلسفی و نفرینی است که بر پایه احساس خویش به اساس آفرینش می‌فرستد.

داریوش شایگان درباره اندیشه‌ی خیام چنین گفته: خیام به وجود و هستی باور نداشت، او به هستی شکسته و وجودهای متکثر باور داشت. بنابراین برخلاف سایر شاعرانی مثل مولوی، عطار، و امثالهم، تنها راه رهایی، توسل کردن به عالم بالا نیست بلکه توجه کردن به لحظه‌های متکثر وجود است. یعنی همان که به آن می‌گوید دم‌غنیمت. بنابراین دم‌غنیمتی خیام برای خوش‌گذرانی و عیاشی نیست، بلکه برای رهایی از ملال و رنجی‌ست که هستی بر زندگی انسان تحمیل می‌کند. نگاه خیام سرد و هشیار است. سرد است چون با فاصله به عالم نگاه می‌کند. هشیار است چون به رهایی از ملال رسیده است ...

رومن گاری در کتابِ مردی‌باکبوتر چنین می‌گوید: ‍ "عمر خیام" می‌گوید که خداوند هرگز دعاهایی را که از یک مسجد نوبنیاد به سویش می‌آید نمی‌شنود، مگر آنکه پرستویی دربام مسجد آشیانه کرده باشد.

در روزگاری زیست می‌کنیم که از دانشوران واقعی، تنها عدّه‌ای قلیل، در هزار رنج و محنت باقی مانده‌اند. روزگاری‌ست که حکیم‌نمایان، بر تن باطل جامهٔ حق می‌پوشانند و از حدّ تظاهر و تزویر قدمی فراتر نمی‌نهند و علم‌شان را جز در راه خواست‌های تن خود به کار نمی‌گیرند. اینان اگر ببینند که کسی مانند ایشان سرِ خودنمایی ندارد، بلکه به راستی در پی یافتن حق و ترک باطل است، او را خوار می‌شمرند و تمسخر می‌کنند، و در هر حال خداوند یار و پناه همگان باد ... مقدّمه‌ی کتابِ جبر و مقابله #عمر_خیام

از مجموعه‌ی تصویرگری ادموند دولاک برای رباعیات خیام