Муҳрим

Тошкент метросининг Сергели-Чилонзор йўналишидаги шу аҳволни қандай қилиб тузатса бўларкин-а? https://t.me/muhrim2022/2670

Болаларимиз эркин, ҳур ва соғлом фикрли шахслар бўлиб етишиши учун ҳаракат қилайлик, уларни асрайлик! #1_iyun #bolalar #himoya (видеони Болалар омбудсманидан ухлатдим)

Ўзбекистонда оиладаги зўравонликка қарши жиноий жавобгарлик кучайтирилганидан бери нималар ўзгарди? Бир йил аввал, 2023 йилда Ўзбекистонда аёллар ва болаларни нафақат жисмоний зўравонликдан, балки руҳий, иқтисодий зўравонлик ва бошқа тазйиқлардан ҳам ҳимоя қилувчи прогрессив қонун қабул қилинган эди. Олий суди матбуот хизмати маълумотларига кўра, 2023 йилда Ўзбекистонда 203 нафар шахс оиладаги зўравонлик бўйича Жиноят кодексига мувофиқ судланиб, уларнинг 59 нафари қамалган, 144 киши эса озодликдан маҳрум қилиш билан боғлиқ бўлмаган жазо олган. Шунингдек, 8 928 киши маъмурий жавобгарликка тортилган. Бу рақамлар реал вазиятни тўлиқ ифода этади, деб бўлмайди. Бу борада ҳали қилиниши керак бўлган ишлар кўп, муштумзўрларга жазодан қочиш имконини берувчи туйнукчалар ҳали тўла беркилмаган, айбдорга жазо тўғри қўлланилишини ва муқаррарлигини таъминлаш билан боғлиқ бўшлиқлар мавжуд. Аммо, энг муҳими, биринчи қадам қўйилган, қонун ишлаётганини тасдиқловчи хабарларни кунда-кунора ўқияпмиз, эшитяпмиз. Бу йўналишда кейинги, муштумзўрларни янада қўрқитувчи қадамларни ташлашда янада дадиллашиш керак, тарғиботни эса кенгайтириш ва кучайтириш мақсадга мувофиқдир.

Бугун, эрта ва индин Ғафур Ғулом номидаги Дримпарк боғида Болалар китоб байрами бўлади. Боринглар, китоблардан олинглар! https://t.me/Akademnashr/3618

Ўзбекистондаги барча электр станциялар 26 май куни 184,3 миллион кВт·соат электр энергияси ишлаб чиқарибди. Шунинг 15,6 миллиони қуёш электр станциялари томонидан, 3,7 миллиони эса шамол турбиналари ёрдамида ишлаб чиқарилибди. Яъни, жами ишлаб чиқарилган электрнинг 10,5 фоизини қуёш ва шамол станциялари берибди. Энергетика вазирлигининг ёзишича, мамлакатимиз тарихида ҳали бунақаси бўлмаган экан, рекордмиш. Гидроэлектр станциялар берган электр (37 миллион кВт·соат)ни ҳам қўшиб ҳисобласа, қайта тикланувчи энергия манбалари ёрдамида ишлаб чиқарилган қувватнинг улуши умумий ишлаб чиқаришнинг 30,6 фоизини ташкил этибди. Бунақаси ҳам авваллари ҳеч бўлмаган, деб ёзишибди. Энди, аввал қанақа бўлганини аниқ билмаймиз, билганимиз – қишнинг қаҳратон кунларида берилган кунлик ахборот (қуйидаги жадвал), аммо унда ҳар куни 200 миллион кВт·соатдан ортиқ бўлган генерациянинг қанчаси ИЭСдан, қанчаси ГЭСдан, қанчаси ҚЭСдан, қанчаси ШЭСдан экани ҳақида маълумот йўқ (қанчаси Туркманистондан экани ҳақида маълумот бор лекин). Шу мавзу бўйича менда бир таклиф ва бир савол бор эди: 1. Менимча, бундай маълумотларни фақат рекорд совуқлар, рекорд жазирамалар бўлганида ёки генерация рекордлари ўрнатилганида эмас, балки ҳар куни, иложи бўлса, онлайн табло кўринишида бериш керак: Энергетика вазирлиги сайтида генерация электр станция турлари (ИЭС, ГЭС, ҚЭС, ШЭС) кесимида, электр станциялари кесимида қанча, истеъмол қанча ва ҳоказо, дегандек. Ўзбекистонликларнинг сони 37 миллион бўлишини Статистика агентлиги сайтида туни билан навбатчилик қилиб кутдик-ку – маълумотлар шундай очиқ, шаффоф бўлса, жамоатчилик ўзи билиб фойдаланаверади. Бу ахборот давлат сири бўлмаса керак (йўқса, рекорд ҳақида ҳам хабар берилмасди-ку), оддий статистика. 2. Май ойининг бир кунида Ўзбекистонда 184,3 миллион кВт·соат электр энергияси ишлаб чиқарилибди. Шунинг 15,6 миллионини қуёш, 3,7 миллионини шамол, 37 миллионини сув, қолганини ИЭСлар берибди — буни билдик. Лекин ўзи имкониятимиз қанча? Майли, ИЭСларни қўя турайлик, лекин қолганлар аслида қанча энергия бера олади, ҳали қанча захираси бор, фойдаланилмаётган имконияти қанча? Масалан, қуёш ва шамол электр станцияларининг бори шуми ёки уларнинг улушини шу туришда, айни вақтда бор қувватлари билан каррасига ошириш ҳам мумкинми? Йўл-йўлакай яна бир савол туғилиб қолди (қишки генерация, импорт ва истеъмол орасидаги фарқни кўриб): қишнинг совуқ кунларида ўзимиз ҳар доим истеъмолдан кўра кўпроқ электр энергияси ишлаб чиқарган эканмиз, биздек мутахассис бўлмаган, тушунмаган одамларда: “Ўзи шундоқ ҳам кўп чиқаркану, Туркманистондан импорт қилиб нима керак?”, деган савол ҳам келтириб чиқариши мумкин. Шунга савол шундай: йўқотишлар улуши қанча, “йўл”да қанча энергия йўқотилади?

Куни кечамикин, Твиттерда болалар (ўсмирлар, ёшлар) у ёки бу фанга қизиқиб кетиши, у ёки бу мавзуни зўр тушунишида ўқитувчи (педагог)нинг роли, маҳорати, билими муҳимлиги роса муҳокама қилинди (яхши муҳокама бўлаётганди, лекин тредни топишга эриндим – балки кимдир улашса, ҳаволасини қўшиб қўярман). Қайсидир интервьюда шу ҳақда гаплашувмидик ё пост ёзувмидим – бизда салкам “бешикдан то қабргача” Навоий ўргатилади ва ўрганилади, лекин камдан-кам бола, ўсмир, ёш (одам деяверайлик, ҳай) Навоийни яхши кўради, Навоийни ўқийди. Чунки аксарияти Навоийни тушунмайди. Унга Навоийни тушунтириши керак бўлган ўқитувчининг ўзи ҳам Навоийни тушунмайди. Катта эҳтимол билан, унинг ўзи ҳам айнан шу сабабдан – тушунмагани ортидан Навоийдан нафратланади, унинг бу нафрати кейин болаларга ҳам ўтади. Мен ҳам мактабда Навоийни ёмон кўрардим, мактабда Навоийни ўқимаганман, адабиёт дарслигида Навоий саҳифаларини “айланиб ўтардим”, Навоийни зерикарли деб ҳисоблардим. Баҳо учун, она тили/адабиётдан дарс берадиган синф раҳбаримизнинг: “Аъзамхўжаев, сан Ҳамидулла аканинг неварасисан, бошқа болаларга ўрнак бўлишинг керак!”, деган гапини эшитмаслик учун бир-икки рубоийси, бир-икки ғазалини ёдлаганман, холос (ўзи мактабларимизда ўқувчидан шундан ортиғи талаб қилинмайди ҳам, чунки, ўша гап – ўқитувчининг ўзи ҳам кўп яхши тушунмайди, менимча). Мен университетнинг биринчи курси иккинчи ярмидан, бизга Навоий асарларидан Каромат опа Муллахўжаева дарс бера бошлагач (камсонли фойдали дарслардан бири бўлган), Навоийни яхши кўриб қолганман. Устоз шундай зўр, осон ва қизиқ тушунтирардики, мен нафақат Навоийни ўқишни, балки, масалан, китоб дўконларига кирганда беихтиёр унинг асарларини сотиб олишни ҳам бошлаганман. Каромат опанинг дарсларидан кейин Алишер Навоий менга superstar’дек кўрина бошлаган (аслида ҳам шундай). Ўшанда: “Агар мактабда Навоийни устоз Каромат опадек ўргатишганида эди, тўққиз йилда бир олам – ҳам диний, ҳам дунёвий – билим олган бўлардим”, деган хулосага келгандим ўзимча (салкам файласуф бўлганман-да талабалик вақтим, айбга буюрмайсиз). Ҳозир фақат Навоий ҳақида гапиряпман – агар бутун адабиёт, умуман, бошқа фанлардан ҳам ўқитувилар худди Каромат опадек дарс берса, тушунтирса, ўзбекистонлик ўқувчилар ҳалиги PISA рейтингида охиридан эмас, юқоридан кучли ўнликда бўларди, менимча. Бундай дарсдан кейин ўқувчи/талаба ўша мавзуга, ўша дарсга, ўша фанга кириб кетади. 12 йиллик таълим тизими қизиқтиролмаган Навоийга нисбатан муҳаббатни устоз Каромат опа менда қандай қилиб уйғота олган? Чунки у профессионал навоийшунос, Навоийни беш қўлидек (балки ундан ҳам яхшироқ) билади. Бирор нарсани зўр билсангиз, уни бошқаларга ҳам тушунарли ва қизиқарли тушунтира оласиз-ку, тўғрими? Тушунарли ва қизиқарли тушунтириш – бунинг учун зўр билим ҳам керак, дарс бераётган одам профессионал, тажрибаси катта бўлиши керак. Келаётган яқин бир-икки йилда Ўзбекистондаги айрим мактабларнинг омади кулиб, ўқувчиларига шундай зўр профессионаллар дарс беради, шекилли. Teach for All деган лойиҳа бор экан – мутахассислиги ўқитувчи бўлмаган профессионалларни мактабларда дарс беришга жалб қиларкан. Шу лойиҳа Ўзбекистонда ҳам иш бошлабди, аввалига 30 кишини саралаб оларкан. Шу 30 профессионалга ҳеч йўғи 30 нафар ўқувчи эргашса, улар сабаб билимга қизиқса, кайфу сафодан кўра бирор бир соҳада зўр профессионал бўлиш кўпроқ лаззат беришини, кўпроқ обрў ва пул келтиришини англаб етса, шу ҳам катта муваффақият. Асосий мўлжалларнинг мактаб давридаёқ тўғри олиниши жуда муҳим. Бунинг учун болаларга фанларни, дарсларни, мавзуларни осон, қизиқарли ва тушунарли етказа оладиган профессионаллар керак... Э, ўзи ҳаммаёқда ишининг устаси бўлган профессионаллар бўлиши лозимлиги – сийқа ҳақиқат-ку! Шунда тартиб, шунда хотиржамлик, шунда тараққиёт бўлади. Тавба, ўзимча янги гап айтяпман, деб ўйлаганимни-чи... Каромат опага кўпдан кўп раҳмат!

Севимли машғулотларимдан бири – Миллий кутубхонага бориб, эски газеталарни варақлаш (чанги йўталтиради лекин). Касаллик, шекилли. Аммо бу касалликни қачон орттирганимни билмайман. Шуниси аниқки, “Чемпион” газетасида ишлаб юрганимда бу хасталик аллақачон сурункали эди. У вақтда Миллий кутубхона шаҳарнинг турли нуқталаридаги ҳар хил биноларда жойлашганди. Масалан, китоб ўқимоқчи бўлсанг – ҳозирги Форумлар саройи олдидаги радиоқўмитага борасан. Эски газеталар керак бўлса – ҳозирги Миллий кутубхона билан Ëшлар ижодиёти саройи орасидаги ҳар хил фестиваллар ўтказиладиган катта майдон бор-ку, унинг ўрнида Сталин замониданмикин қолган маҳобатли бино бўларди, ўшанинг спорт залига ўхшаш, шифтлари баланд хоналарида кутасан. Эски газеталарни варақлаб кўп нарса ёзилгану, лекин бир материалнинг ҳаяжони ҳеч эсдан чиқмайди. 2009 йили футбол бўйича Ўзбекистон Суперкубоги ҳақида, ҳозир ўйлашимча, керагидан ортиқ катта, кераксиз гап-сўзи ҳар доимгидан ҳам кўпроқ бўлган бир материал ёзгандим (у вақтда Суперкубок ўтказилмасди - материалнинг ярмидан кўпи ҳам Ўзбекистондан ташқаридаги мусобақалар ҳақида). “Футбол экспресс”нинг 1999 йилги архивидан Улуғбек ака Мирзаевнинг репортажини ўқиб, эҳ, тилла топган гадодек қувонганим кечагидек эсимда. Репортаж дегани мана шунақа батафсил бўлиши керак-да! Аканинг репортажи ўша вақтда – 2009 йилга келиб ҳам биринчи ва ягона бўлиб турган 1999 йилги Ўзбекистон Суперкубоги ҳақида эди. Ўша материалимда 1999 йилги репортажнинг энг қизиқ жойларини қайта баён қилганман (адашмасам, материал чиқишидан аввал Улуғбек ака билан гаплашиб, яна бир-икки саволимга жавоб ҳам олгандим, шекилли). Қайта баёнимдан бир-икки хатбошисини сизга илинмоқчиман:

Бошида айтгандик - Ўзбекистонда Суперкубок бўлган. 1999 йилда, мавсумнинг қоқ ўртасида, Мустақиллик байрами арафасида, 29 август куни "Президенти Кубоги" номи билан ўтказилган. Европада, Осиёда ҳам, ҳатто ўша Қозоғистон ёки Туркманистонда ҳам мавсум бошида ўтказилади, дедик. Аммо бизда мавсумни ўртасида ўтказилган. 1998 йилги чемпион "Пахтакор" билан 1998 йилги кубок соҳиби "Навбаҳор" Фарғонада учрашган. Тошкентда эмас, борингки Наманганда ҳам эмас, Фарғонада. Нега? ЎФФ мавсум тақвимини тузиб бўлган бир вақтда, Камолот ёшлар ижтимоий ҳаракати Фарғона вилоят бўлими Ўзбекистон Суперкубоги учрашувини ўтказиш таклифи билан чиқиб қолган. Вилоят Камолоти ҳамма ҳаражатларни ўз бўйнига олишга ваъда бергани учун федерация бу таклифни сўзсиз қабул қилган. Шартта, ҳеч қандай оғринишларсиз тақвимга ўзгартиришлар киритилган, тур ўйинлари сурилган. Ўйинга 6000 томошабин тушган (ўша вақтда газеталарда шундай ёзилган). Кўриниб турибдики, "Нефтчи"нинг икки асосий рақиби ўртасидаги ўйин фарғоналикларни кўп ҳам қизиқтирмаган... Ўйинда "Навбаҳор" 4:2 ҳисобида ғалаба қозонган. Ўша вақтда "навбаҳорчи" ҳисобланган Леонид Кошелев иккита гол уриш билан бирга, Тоҳир Мадраҳимов ва Сайдулло Турсуновни голли паслар билан таъминлаган. "Пахтакор"дан эса Андрей Акопянц иккита гол билан жавоб берган. Учрашув якунига кўра Леонид Кошелев ва Андрей Акопянц баҳснинг энг яхши ўйинчилари деб топилган... Аслида Леонид Кошелевга "Нексия" берилиши керак бўлган. Йил бошида федерацияга берилган таклифда ана шу "Нексия" борлиги учун ҳам футбол раҳбарлари учрашувни ўтказишга рози бўлишгани ҳақида, ўша ўйиндан икки ҳафта ўтиб "Футбол Экспресс" газетасида чиққан Улуғбек Мирзаевнинг махсус мақоласида ўқиб билиш мумкин. Наманганликлар ютган суперкубокларини ўз автобусларига олиб чиқишга ҳам улгуришмаган. Биллурдан ясалган кубок эхтиётсизлик туфайли стадионни ўзида, "Навбаҳор" клуби раиси Ҳабибулло Акрамовнинг қўлидан тушиб кетиб... чил-чил бўлган.

15 йил аввалги материални нега эслаб қолдим ўзи? Эртага, 29 май куни “Бунёдкор” стадионида 2023 йилги чемпион “Пахтакор” ва 2023 йилги Кубок соҳиби “Насаф” ўртасида Ўзбекистон Суперкубоги учун ўйин бўларкан. Зўр футбол байрами бўлади, дейишяпти. Ўйинга тушмоқчиман. Сизни ҳам таклиф қиламан. Ким ютишини билмадиму (масалан, Хайрулла ака “Насаф”нинг имконияти баландроқ деяптилар), лекин Суперкубок синмаслиги аниқ – ҳозиргиси биллурдан эмас, металлдан ясалган.

Ёзда қурилиши бошланармиш. Хўп, АЭС керакдир, лекин “кам қувватли АЭС”нинг нима кераги бор — шунча овора бўлиб қурганга яраша у-бу кам-кўстимизни тўлдирадигани қурилмайдими? Нега Россия билан қуриш керак буни, нега бир очиқ танлови, тендери йўқ? Нега бунинг нархи эълон қилинмаган? Бурнинггача қарзга ботиб ётган бўлсанг, қайси пулингга қурасан? АЭСни қўя турайлик, тўғонларинг қўшниларни сувга бўктирадиган бир давлат сифатида ўша қўшниларнинг розилигини олганмисан? Қанақасига ёздаёқ қурилиши бошланади — номига бўлса ҳам халқ билан маслаҳатдашилмайдими? Нега Жиззахда қуришингни, нега ёздаёқ қурилишни бошлашингни, нега айнан Россия билан, нега айнан кам қувватли АЭС қурмоқчи эканингни сани пул билан таъминлаб турган халққа тушунтирмайсанми? Ўзбекистонда Россия АЭСи қурилмасин! Бир ўзбекистонлик сифатида ман бу лойиҳага тўлиқ қаршиман!

Кичкиналигимда катта давлатларнинг имкониятлари ҳам, пуллари ҳам, қудрати ҳам катта, кичкиналариники эса кичкина бўлади, жуда миттиларида эса на қудрат ва на пул бўлади, деб ўйлардим. Энди, биз кичкиналигимизда катта давлатлар ҳам катта давлатлардек эди-да – бурнидан мишиғи оқиб, арзимас баҳона билан қўшниси билан уришиб юрадиган йиғлоқи болага ўхшамасди. Лекин мен катта давлатлар аслида майда, майда деб ўйлаганларимиз тасаввур қилганимиздан кўра қудратлироқ бўлишини биринчи марта тахминан 20 йилча аввал, газетада “Пахтакор” футбол клуби раҳбари билан эълон қилинган интервьюни ўқиб билиб қолганман – унда “Пахтакор” ҳуқуқий жиҳатдан қўшма корхона экани, жамоанинг эгаси “Элсун Инвест” деган Ўзбекистон-Лихтенштейн (Лихтенштейн, Карл!) компанияси экан айтилганди. Мен, албатта, Лихтенштейн деган давлатча борлигини билардим, лекин шугина миттивойдан кимдир келиб, Ўзбекистонда қўшма корхона очиши мумкинлигини ҳеч хаёлимга келмаганди. Жуда ҳайратда қолганман. Нима десам экан – мен бола эдим, содда эдим, кўчада “Фалонистон Нон” Ўзбекистон-Британия-Эрон-КХДР қўшма корхонаси” деган ёзувни кўрсам, ростдан ҳам Лондондан алоҳида Дэвид, Теҳрондан алоҳида Довуд, Пхеньяндан алоҳида Донг келиб, ўртага пулни қўйиб, Учтепада шу кичкина “дока-хлеб”ни очган, деб ўйлардим-да. Кейин-кейин билдим – бу Дэвид, Довуд, Донгларнинг учаласи ҳам аслида ўзимизнинг битта-яримта қоракўз бўлишини. Кейин-кейин билдим – Лихтенштейнга ўхшаш митти давлатлар офшор деган нарса бўларкан, “пулювар”ларга, хусусан, ўзимиздаги пихини ёрган қоракўзларга қулай шарт-шароит таклиф қиларкан, улар кейин у ердан фирма очиб, Ўзбекистонга “инвестиция киритаркан”. Шу тариқа Лихтенштейн, Люксембург, Кипр, Ҳонконг ва ҳоказо миттилар Ўзбекистонда қўшма корхоналар очаркан. Бахтимизга, ҳозир интернет замони. “Лихтенштейн компанияси “Пахтакор”ни сотиб олибди”, деб ҳайрон бўлиб ўтиришга ҳожат йўқ. Қидиришни билсанг бас, бу “лихтенштейнлик” ҳақиқатан ҳам лихтенштейнликми ё тошкентликми (балки ён қўшнингдир?), аниқлаб олишинг мумкин. “Ўзбекистон иқтисодиётига фалон миллиард доллар сармоя” киритаётган компаниянинг ўзи шунча пули борми-йўқми, билиб оласан. Қидиришни билмайдиганлар учун ўзимизнинг “Фактчекнет.уз” каби ўзбекча ресурсларимиз қўлланма ҳам тайёрлаб қўйган. Бу ёзувлардан мақсад – ҳамма нарсага ишониб кетавермаслик керак, айтилаётган гап-сўзларни бирров бўлса-да фактчек қилиб туриш соғлиқ учун фойдали. PS. Юқори тавсия қилинган қўлланма халқаро манбалар асосида ишлаш ҳақида, “Фактчекнет.уз” шуни маҳаллий манбалар асосидаги версиясини ҳам тайёрласа, нур устига нур бўларди. Масалан, мен давлат харидлари порталидан керакли нарсани қандай қилиб излашни билмайман, порталнинг ўзини ҳам тушунмайман. Аслида осондир, балки.

Кеча Экопаркда болалар омбудсмани, Спорт вазирлиги, «Ўзбекистон махсус олимпиадаси» жамоат бирлашмаси, ЮНИСЕФ ва Korzinka ҳамкорлигида ногиронлиги бўлган болалар иштирокида «Биз турлимиз. Биз тенгмиз» шиори остида марафон ўтказилди. Чиройли, самимий тадбир бўлибди. Тадбир ҳақида “Газета”да ўқинг, суратларни бу ерда ва яна бу ерда томоша қилинг, бу ерда эса – видеорепортаж. Болаларнинг вақтини мазмунли ва чоғ ўтказишга хизмат қиладиган, уларнинг хотирасида қоладиган бундай хайрли марафонлар, тадбирлар имкон қадар кўпроқ, имкон қадар ҳамма ерда, имкон қадар кўпроқ болалар иштирокида ўтказилавериши керак.