Dr najih gulpy

مشتو مڕێوی زانشتی سەرو فوٙنیم-دەنگو [یٛ]، هەرپاسە موٙرفیمو /یٛ/ زوانو گوران-دایلەکتو هەورامانینە، چەنو نمونا پەی سەلەمنای باسەکەی.

کتیبو "باسێوی فرهنگی دگاو گۆڵپی"؛ تنیا کتیبێوی عادی و سادٚه نیا، که باسو بڕێو عناصره فرهنگیەکاو یۆ جه دگاکاو هۆرامانیش کردٚەن. ای کتیبه فرەتَر چانەینه. هرچن من ای کتیبمه نەوانانۆ، بڵام اینه که جه عنوانو نامەکێشەنه، واژەی قۆرس و فرهنگیو "دگا"ی وینمێ؛ اینه ارزشو عنوانو ای کتیبیه مرمانۆ. "دگا" به هیچ عنوان، معادلو "ڕوستا" یا "دهات" یا "دێ" و... (که جه باقی فرهنگەکانه به کار ملا)؛ نیەنه. "دگا" جه وهلەی اوڵ، جه هۆرامانو اێمەنه، کارکردو "قڵا"یش بیەن. آدٚیچ نک "قڵا" به مفهومی متعارف و معمولش. جه هۆرامانەنه، دگا ، قڵانه، بڵام قڵای منحصر به فرده، که تنیا جه کارکردی دفاعیەنه، وجه اشتراکش هن چنی باقی قڵا تاریخیەکاو دنیای. قڵا-دگا جه هۆرامانەنه، قطعاً نوآوری گۆرەی ذهنی و عینیا، هم جه نظام واژگانی و ابداعاتی زوانی و فلسفەو زوانیەنه، و هم جه عینیتەنه. چی جه عینیتەنه؟ چون بەڕاسی دگاو هۆرامانی، انّه جیاوازیێ و کارکردێ تایبتێش هنێ؛ که حر جه دورۆ مزانی که ای دگا هۆرامیەنه. کاک ناجح جه "دگابازی" یا "قڵا-دگابازی"غافڵ نەبیەن و ویرما نەشۆوه که "قڵا-دگابازی" ؛ لاو اێمۆ فضیلت محسوب بۆ. ـ(١٤٠٣/٢/١) وانای⬅️ @waanaay

واتچنسازی پسەو زانشتێوی مەعرفیSyntax as a Cognitive science زانشتی مەعریفی واتێوەنە پیٛسەو چەترێو بەکار مەیوٙنە پەی گردو ئا ڕیٛکوستەی و پیٛوەرەبەستەی کە یەک ئامانجشا هەن جە وەسپ و باسکەردەی تەواناو ویرۆکەردەی ئەنزانینە. وردتەر چەنیەتی ویرۆکەردەی ئەنزانی پەی چیٛوە مانایەکا-ئەبستراکتەکا، پیٛسەو وردیلەکاو ئەتۆمی، یام ویرۆکەردەی چەنیەتی ژیوای سەرو هەسارەکای تەریوە، یام ویرۆکەردەی چەنو بە چەنی بیرێوە هوٙربکەنی؟ یام ویریٛ بکەریوە چەنی ئانزان مەدووٙ؟ چەنی دەنگەکیٛ بینینە وەشیٛ مەبانیٛ و مەیانیٛ پەی بەری و زوانو لچیٛ مەجوڵنی؟ یوٙ ئەچا سیما جیاوازا کە ئەنزانی ئەو ئاژەڵی جیا مەکەروٙوە ئانەن هەکە ئیٛمە تەواناو بەکارئاوردەی زوانی بەرهەمداریما هەن، بەیاردی مەژگی. یانی متاومیٛ هەمەجوٙر قسیٛ بکەرمیٛ، بیٛ کوٙتا واتچنیٛ بسازنمیٛ. ئینەیچ زوانەن یاردیما مەدوٙنە، دەوری کاراش هەن پەی بەروستەی چیٛوە ئەبستراکتەکا، مەعنەویەکا، ماناییەکا. یانی تەواناما پەنە مەبەخشوٙ پەی بەروستەی و درکنای ویرە مانایەکا-ئەبستراکتەکا. ڕیٛکوستەی و پیٛوەرەبەستەی (دسپلین)و زوانەئەشناسای یوٙن جە زانشتە مەعریفیەکا، هەرپاسە چەنیەتی نویستەی و ئەنەیاوای جە مانای ئەبستراکتەو واتچنی، مەلوٙنە چیٛرو چەترەو دسپلینو زانشتە مەعریفیەکا. پەوکای جوٙیای و هوٙروشکنای واتچنسازی تەوەنمورەن پەی ئەنەیاوای جە پەیوەندی و کاروەنەکەردەی-مامەڵە چەنی یوٙترینی میانو ئەنزانەکانە (Carnie, 2012: 5). https://t.me/Drnajihgulpy

شعرێوی نازارەو مەولای پایەبەرز-بیٛسارانی

ئەی پەی ترۆقی یا برەوو هونەر و میراسەکەیش چێش؟ ئایا تا ئیسە هەنگامێوەتا هۆرگێرتێنە کە دەرد٘ەو دماڕۆ هونەر و میراسەکەیش وەرۆ؟ ئەی تا ئیسە خزمەتتا پەی مامۆسا جەمیلی و کاسانێوە پێسە مامۆسا جەمیلی کە شەو و ڕۆ و بە ئەوپەڕوو دڵسۆزیوە خەریکێنێ خزمەت کەرا بە مللەتەکەیشا چێش بیەن و کاما کە وێتا پاڵشەنه هۆرکێشدێ و پێسە هونەرمەند٘ی مللی و نەتەوەیی مد٘ەیدێش قەڵەم؟ هونەرمەند٘ی مللی و نەتەوەیی، مشیۆم قەد٘ر و حورمەتی مللی و نەتەوییش گیریۆ! و ... بازەش با زامێم فرەتەر نەکولیاوە و پێسە مامۆسا جەمیل فەرماوێ: هەر وەختێ مەرد٘ا وزدێمۆ لارە/ با زۆخاوەکێم بەیا کریارە!!! بەڵێ، ئەگەر من واچوو هونەرمەند٘ی نەتەوەیی بیەن ڕاسا، نەک تۆ، دەلیلەم هەنە؛ چوون پەی مللەتیش و دلێ مللەتیشەنە ژیوا و شاد٘ی و شیوەنوو خەڵکیشەنە شەریک بێ و پەی زەڕ و زۆری و ماڵوو دنیای نە خەڵک و مللەتش کەرد٘ش وەسیلە و پلەکانی، نە پەشتیش کەرد٘ە جە مللەتیش و نە هونەرش ورەتش! ئاد٘ بێ و هەناسە و گڵوێوە خود٘اییە و تا دما ساتوو حەیاتیش پەی وەشی و شاد٘ی مللەتیش بە هەناسەکەیش و گڵوەکێش کۆشیا و جە هیچی درێغش نەکەرد٘ و ئاخریچش هەر باوەشەو مللەتیشەنە سەیاوە و ئارامش گێرت و دەسەوامش دریاوە! مامۆسا جەمیل عەمرێ وێش وست زەحمەت پەی وەشی خەڵکیش، بەڵام خەڵکش نەوست زەحمەت پەی وەشی وێش! ئاد٘ نانوو گڵوێش وارد٘ش و دەسش نەدارارە هیچ ناکەسێوە و سەربەرز و ڕوو سوور ژیوا و سەربەرز و ڕوو سووریچ سەرەش نیاوە! مەرگوو مامۆسا جەمیلی پەیش سەلەمنایمێ کە وەشەویسی نە بە زەڕ تاوی بسانیش، نە بە زۆر و تا دلێ خەڵکینه وێت نەتاونیوە و چەنی هەناسەکاشا هام هەناسه نەبی، پێسه بوژانەو چنووری بوەو وەشەویسیشا باقە نمەکەرا پەیت! مەرگوو مامۆسا جەمیلی پەیش سەلەمنایمێ، چەنی خەڵکی بیەی و پەی خەڵکی بیەی، گەورتەرین سەرمایە و شانازی و سەربەرزیا پەی ئینسانی و ماباقی چێوەکا هیچێ نیەنێ! مەرگوو مامۆسا جەمیلی پەیش سەلەمنایمێ کە فرەو وەختی لەیلێ هەقەتینێ کەمێنێ و ئەگەر سەد٘ جار قەبرەکێت کەنا و ئەلحەد٘ێت بازا، بە دەسشا کەفەنت پەی نمەورازا!! قەبرەکێم کەندێ، ئەلحەد٘ێم بازدێ/ کەفەنم بە دەس لەیلێ ورازدێ!! دما واتە: بە دڵ سپاس و دەسوەشی گرد٘وو ئا ئازیز و وەشەویسا کەروو کە دایم بێ ئەسباب و منەت خزمەتوو ساحیب هونەرا کەرا بە عام و هینوو مامۆسا جەمیلیشا کەرد٘ بە تایبە و نویستەی ئی دەرد٘ە دڵیە کە بڕێ ئازیزێچ ئەچی چند٘ ڕۆنە پێسە ڕەخنەی ئیشارەتشا پەنە فەرماوا، گرەوای پەی هیزی و ویەرد٘ەی نیا، بەڵکوو پێغام و وەرنیارا پەی دماڕۆی کە تا ساحیب هونەرێ و ساحیب ئاوەزێ و ساحیب قەڵەمێ مەنێنێ و ئینێ حەیاتەنە، قەد٘رشا گێرمێ و نازمێ بێ نازێ با؛ ئێند٘ا شۆنەو وێشارە هەرچی کەری پێسەنە دنگەنە ئاوی کوی و خاڵانەو وارد٘ەی دەوایا شۆنەو مەرگوو زۆرابیرە!! ✍ سوبحان ئەمینی (هانەگەرمڵە) ۱٦/ ۱۲/ ۱۴۰۲ کۆچی ڕۆجیاری/ شاروو مەریوانی

ئەچی چند٘ ڕوەنە کە مامۆسای پایە بەرز، مامۆسا جەمیل نەوسوود٘ی هونەرمەند٘ی گەورەو هەورامانی بە ڕەحمەتوو خود٘ای گەورەی شی، دنیا و مەملەکەت هەر جە ئەنجمەن و بنکە و بارەگاوە گێرەش پەنە تا یاوۆ لاو شوانە و وەزیری!! بیێ دەم و زوان و تا حەز کەری چنیشا باڵاشەرە - هەرچند٘ شان و شەوکەتوو مامۆسا جەمیلی فرە فرەتەر چانەی وازێ - کە ئەگەر وەختوو حەیاتیشەنە ئانێشە بە چەم دیەنێ یا بە گۆش ئەژنەویەنێش یا وەشیێنە شاد٘ی مەرگ بێ یا سەد٘ و ویس ساڵێ زیاتەر عەمر کەرێ!! وەلحاسڵ جە هیچ وەسف و ستایشێوە درێغشا نەکەرد٘، پێسە: هونەرمەند٘ی نەتەوەیی، هونەرمەند٘ی پێشمەرگەی، گۆرانی واچی مللی، هونەرمەند٘ی نیشتمان پەروەری، خود٘او سیاوچەمانەی، سانوو سیاوچەمانەی، کۆڵەکێ گۆرانیێ کورد٘یێ، کۆڵەکێ قایمەو سیاوچەمانەی، گڵو (حەنجەرە) زەڕین/ سێحراوی/ بێ وێنە/ ئالتوونی، ئۆستوورەو سۆز و ئاوازی و سیاوچەمانەی، جەمیلوو خیاڵ و ئاواتی، تاقانە شۆڕە سواروو ئاسمانوو هونەری، هەسارەی زەڕینوو ئاسمانوو هونەری، تاقانە مامۆساو گۆرانیێ، مامۆسای هۆردەس و پایە بەرز، بڵبڵوو هەورامانی، ئۆسا دیواری هێقموو یانەو گۆرانیێ هەورامیێ، میراسبەر و میراسداروو پاشکەوتوو گۆرانیێ هەورامیێ بە بارساو شاهۆی و شاهۆڵەی، هونەر و شەرافتش بە زەڕ مامەڵە نەکەرد٘ێ و نەورەتێ، بە سەربەرزی ژیوا و بە سەربەرزی سەرەش نیاوە، بەقی دەنگ وەش، هونەرمەند٘ی مەحبووب و وەشەویس و تاقانە، هێماو پێوەنوو هونەروو ئارۆی و دماڕۆیما چەنی تارێخی و فەرهەنگی و فولکلۆڕی و جۆغرافیایما، مەڵهەموو زاما، پاتشاو دڵا، خونیاگەروو عەشقی و وەشەویسی، همێد٘ و هامدەموو خەڵوەت و تەنیایی و ... هەرپاسە مەرگیچش بە کۆسی گەورەی نەتەوەیی، خەساری گەورەی نەتەوەیی، وڕارەی کۆڵەکێ عەمارەتوو گۆرانیێ و دەها واتە و واتیلێتەرێ دریا قەڵەم کە ئەچێگەنە لازم نیا بە قەتار ڕزشا دەو و ونارووشا!! خۆ مەرام ئانە نیا واچمێ ئی سۆز و لاونای و وەسف و ستایشە خراب و بێ یاگەن، بەڵکوو فرەیچ عال و بە یاگە و نیشانێ قەد٘ر شناسینه، بەڵام هەر ئەجۆ قەڵەمێ ئی مللەتیە و ساحیب قەڵەمێ ئی وەڵاتیە، دایم ئینێ کەمینەنە تا مێرد٘ەزمەو مەرگی بەرەکەو یۆیما گێرۆ و قەباڵەو ژیوایما پێچۆوە و ئیجا هانەشا تەقۆ و بەیا شان و باڵمارە و واچا ئینە شاخش بێ و ئانه باڵش بێ!! ئەگەر سەد٘ەنە یەکوو ئانەی کە پەی مەرگوو مامۆسا جەمیلی کریا، وەختوو حەیاتیشەنە کریایە، دڵنیانا دەینوو وێما بە گاما ئارد٘ەبێ و دەسەواموو شاد٘یەکاما کە زەماوند٘ و مەجلێس و دیوان و کۆنیشتەکانە ئی ئینسانە ڕۆح سووکە بێ ئەسباب و منەت خەڵات و پێشکەشما کەرێ، وەختوو گرفتاریشەنە دابێماوە و ئێتر ئیسە بێ خەم دەس نیێنمێ چێروو سەرەیما و وێما بە قەرزار و دەیندارش نەزانێنمێ!! ئەگەر شۆنەو مەرگیشەرە هەزار ئاند٘ەتەر چنمێ باڵاشەره و بارمێ هەڕەو دنیای گێرمێوە و کەرمێش سەرەمارە ئەپانەی نەئێژێ وەختێ وێش حەیاتەنە بێ خزمەتێوەش کەرمێ و بە جۆرێ دڵش وەش کەرمێ! ڕەنگا فەرماودێ خۆ پەیش کریان، منیچ ماچوو ڕاسا کریان، بەڵام ئانە کە پەیش کریان بە پاو ئا خزمەتە هونەریەیە کە ئاد٘ی خەڵاتوو ئی مللەتیشە کەرد٘ەن و بە پاو ئا ستایشا کە ئەچی چند٘ ڕۆنە چەنەش کریە، هەر هیچ نیا و خاڵانەو دڵۆپ و دەریایا!! ئەی ئا کەسا کە ئارۆ شمە بە گۆرانی واچی نەتەوەیی، مللی، پێشمەرگە و ... وەسفش کەردێ و مد٘ەیدێش قەڵەم و پەرسێشەنە بڵەنگۆ نمەد٘ەیدێ وەروو کەسیوە و یانەنە نیشدێرە و وەروو پریستیژوو وێتا چندێ باڵاشەرە، ئایا کەڕەتێ سلێمانی و هەولێر و سنە و مەهاباد و دهۆک و کەرکووک و کرماشان و ... ڕا و ڕەسمێوە قەد٘ر گێرتەیتا پەی گێرت کە لایقوو کەسیەتی هونەریش بۆ؟ ئایا یەک جار ئیزنتا دا بە وێتا یاگێوە عێلمیە و ئاکادێمیکەنە بە ئاماد٘ە بیەو زانایا و شارەزایاو گۆرانیێ و مووسیقی کۆنیشت و کۆنگرێوە زانشتی گێردێ پەی هەرمانە هونەریەکاش و شەرح و وەڵامێوە عێلمی و زانشتیشا سەر کەردێ تا دەرد٘ەو چینوو دماڕۆیما وەرۆ؟ ئایا وەختوو نەوەشیشەنە دەسبار و دەسگرۆیتا کەرد٘ و تاواتا زەحمەت دەیدێ بە وێتا و سەرش دەیدێ وەنە و بیدێ مەڵهەموو سەروو زامە ناسۆرەکاش؟ ئایا کاناڵە تەلەفزیۆنیەکاتانە کە فرێ و فراوانێنێ و گیاندار و بێ گیان کەردێوە سەر! تاواتا تەنیا یەک جار خوڵکەش کەردێ و بە قەد٘ر و ئێحتێرام بەرنامێوە ڕێک و پێکش پەی گێردێ؟ ئایا تەنیا پەی یەک جاری تاواتا عێوەزاو ئا گرد٘ شاد٘ی و وەشیا کە زیاتەر جە پەنجا ساڵا بە دەسی هاڵی و بە بێ ئێمکانات، دلێ مەجلێس و زەماوند٘ەکانە خەڵاتوو مللەتیش کەرد٘ێ، دەیدێوە؟ ئەی ئەچا وەخت و ساتانە کە مامۆسا جەمیل ناکۆک بێ و چەنی مەرگی بینەبەزنێنە بێ و ڕەنگا تاخایت زەڕوو ئەسای دەوا و دەرمانی نەبیە بۆ باخەڵەشەنە، چند٘ هەیئەتێتا کیاستێ خزمەتش یا وێتا چند٘ کەڕەتێ ئامایدێ خزمەتش تا بزاندێ حاڵ و ڕۆزگارش چێشا و گوزەرانش چەنی ویەرۆ؟ 👇👇👇👇👇👇👇

🖤🖤🖤🖤🖤🖤🖤🖤 🖤🖤🖤🖤🖤🖤🖤🖤 دنیا بە وێنەی بازی سەرکەشەن پەنج و دوو ڕۆژێ پەی کەسێ وەشەن!! کۆنە هەواراو عەشقی، ئاوەد٘انکەر و ئاوەد٘انیدەرتا لوا، شمە و ڕاویارێتا وەش!! پێسە هەوارنشینێ ئی کۆنە هەواریە کە دەروونش جە سد٘او سیاوچەمانەو ئی ساحیب هەواریە کەیلوو ویرەوەریان، سەروەشی ئی کۆس و خەمە گەورەیتا چەنە کەروو. ئی وێنە ویس و یەکوو (۲۱) مانگەو ژانویەی کە وەرانوەرا چەنی ئەوەڵ ڕۆ مانگەو ڕابرانوو وێما، یانێ ۴۴ ڕوێ وەڵێ مەرگیشەنە، مەریوانەنە وێم گێرت و وەختێ دیانێ کزی و مات و مەلوولیشەرە و پێسە جوانیش خەڵکی تەموورە نەد٘ا بێ و کەس نەبێ دەورشەنە، جەرگم بی کەباب پەیش و دڵوو وێمەنە ئا تاقە بەیتێمە پەی واناوە و گلەیێ ڕۆزگاریم کەرد٘ێ و چەنی یۆ جە حەزوازاو دەنگیش تێر و پەڕ ناڕەحەتێش بیەیمێ!! پەوچی هۆرم چنی و نیامەرە تا شاهێد٘ حاڵێوە عال بۆ پەی قسەکام و ڕاو هیچ قسه و باسێوە نازۆوە پەی کەسی!! بابەت: هانەو قەڵەمیما دایم پەی "مەرگوو ئازیزا" ئینا کەمین و خرۆشەنە!       👇👇👇👇👇👇👇

سەوقاتی ئیٛژا ماموٙسا حمەکەریم هەورامی ئاروٙ پانزەو مانگەو چواری ساڵەو دووە هەزارو ویس وچواری سەوقاتیێوی فرە سەنگینو ماموٙسا حمەکەریمیم یاواپەنە، سەربارو دەسوەشانەی و سپاس و پەنەزانای، هەمیدو لەشساقی تەندروستیێوی هیٛقمیش پەی مەوازو. ماموٙسا حەمەکەریم زیاد جە سی و پەنج بەرویریٛش هەنیٛ جە گردو ویارەکانە، زوان، فەلسەفە، هونەر، شانوٙ، ڕوٙمانە، ڕازە... واوەی سپاس و پەنەزانایم و کەلک گیٛرتەی جە بەرهەمەکاش. یاگیٛو واتەین ماموٙسا فرەو بەرویرەکاش بە سەوقاتی مەکیانوٙ پەی فرەو ڕوٙشنویرەکاو هەوراماانی بەتایبەت گوڵپیەکا. تازەتەرین بەرهەمش باسو فەیلەسوفی ئەڵمانی (نیچە)ین. ناجح گوڵپی 15/4/2023