History & Culture

📌 પાલિતાણા નજીક આવેલ વીજાનો નેસ ગુજરાત કે ભારતનું જ નહીં પરંતુ સમગ્ર વિશ્વનું સૌથી નાનું રજવાડું હતું. 📌 અહીં વિજાજી ગોહિલ નામના વંશજો શાસન કરતા હતા, જેની વસતી માત્ર 210 હતી અને વિસ્તાર 0.75 ચો.કિ.મી. જેટલો હતો અને સત્તાવાર સ્ટેટનો દરજ્જો ધરાવતું હતું. 📌ભારતની આઝાદી સમયે 562 રજવાડા પૈકીનું સૌથી નાનું રજવાડું હતું, જેનું વિલીનીકરણ ભાવનગર સ્ટેટ સાથે જ ભારતસંઘ સાથે કરવામાં આવ્યું હતું. 📌આ વિશિષ્ટ રજવાડાનો ઉલ્લેખ ઈ.સ. 1885 નું બોમ્બે ગેઝેટિયર , ઈમ્પિરિયલ ગેઝેટિયર ઉપરાંત સરદાર પટેલના સેક્રેટરી વી.પી.મેનને પણ પોતાના પુસ્તકોમાં કર્યો છે.

Class 11-12th History (Old Ncert) .pdf

પ્રશ્ન. મરાઠા સામ્રાજ્ય શું છે? 📌તે પ્રારંભિક આધુનિક ભારતીય સામ્રાજ્ય છે જે 17મી સદીમાં ઉભરી આવ્યું હતું અને 18મી સદી દરમિયાન ભારતીય ઉપખંડના મોટા ભાગ પર પ્રભુત્વ ધરાવે છે. 📌મરાઠાઓ એક મરાઠી-ભાષી યોદ્ધા જૂથ હતા જે મોટે ભાગે ભારતમાં મહારાષ્ટ્ર રાજ્ય છે. 📌તે સમયના ઇસ્લામિક શાસકોના વિરોધમાં તેઓ તેમના પ્રથમ રાજા શિવાજીના નેતૃત્વ હેઠળ રાજકીય રીતે સક્રિય બન્યા હતા. 📌ઔપચારિક મરાઠા સામ્રાજ્યની શરૂઆત 1674માં શિવાજીના છત્રપતિ તરીકે રાજ્યાભિષેક સાથે થઈ હતી અને 1818માં ઈંગ્લિશ ઈસ્ટ ઈન્ડિયા કંપનીની હાર બાદ તેનો અંત આવ્યો હતો.

💥 ઘોડબંદર કિલ્લો ઐતિહાસિક ઘોડબંદર કિલ્લામાં ચાલી રહેલા સંરક્ષણ અને પુનઃસંગ્રહ કાર્ય દરમિયાન તાજેતરમાં આંતરિક જમીનના સ્તરોની નીચે સ્થિત એક છુપાયેલા ચેમ્બર જેવું માળખું મળી આવ્યું હતું. 🔹ઘોડબંદર કિલ્લા વિશે: 📌તે ઘોડબંદર ગામ, થાણે, મહારાષ્ટ્રમાં  સ્થિત એક પહાડી કિલ્લો છે. 📌તે ઉલ્હાસ નદીના કિનારે આવેલું છે. 🔹ઇતિહાસ  📌 તે મૂળ પોર્ટુગીઝ દ્વારા બનાવવામાં આવ્યું હતું અને 1730 માં પૂર્ણ થયું હતું. 📌આ સ્થળનું નામ બે શબ્દો પરથી પડ્યું છે: ઘોડ, જેનો અર્થ થાય છે ઘોડાઓ અને બંદર, જેનો અર્થ થાય છે કિલ્લો. 📌કિલ્લાને આ નામ એટલા માટે પડ્યું કારણ કે શરૂઆતમાં તેનો ઉપયોગ પોર્ટુગીઝોએ  આરબો સાથે તેમના ઘોડાઓના વેપાર માટે કર્યો હતો. 📌પાછળથી, કિલ્લો મરાઠાઓએ જીતી લીધો અને તેના પર કબજો કર્યો. 📌1818 માં, અંગ્રેજોએ આ કિલ્લા પર કબજો કર્યો, અને બ્રિટિશ ઇસ્ટ ઇન્ડિયા કંપનીએ તેના જિલ્લા મુખ્યાલય તરીકે તેનો ઉપયોગ કરવાનું શરૂ કર્યું. 📌આ કિલ્લો ખૂબ જ પર્વતોમાંથી કોતરવામાં આવેલા પથ્થરોમાંથી બનાવવામાં આવ્યો હતો અને ચૂનો, કાટમાળ, કાંકરી, પથ્થરો, પીગળેલી ધાતુ અને રેતીની મદદથી જોડાયો હતો.  📌આ કિલ્લામાં 16મી સદીની શરૂઆતમાં બાંધવામાં આવેલ પોર્ટુગીઝ ચર્ચનો સમાવેશ થાય છે. 📌ત્યાં ઘણી હવેલીઓ અને ઓરડાઓ પણ છે જે મરાઠા શાસન પર પ્રકાશ ફેંકે છે.

💥 સિંહલ 📌 લાળ દેશનો રાજા. શ્રીલંકાના પાલિ સાહિત્યમાં આનુશ્રુતિક વૃત્તાંત વર્ણવતા દીપવંસમાં જણાવ્યા મુજબ વંગરાજને સુસીમા નામે કુંવરી હતી. 📌એને સિંહથી સિંહબાહુ નામે પુત્ર અને સીવલી નામે પુત્રી જન્મ્યાં. સિંહબાહુ સોળ વર્ષનો થતાં સિંહની ગુફામાંથી નાસી ગયો. 📌તેણે લાળ દેશમાં સિંહપુર નામે નગર વસાવ્યું અને ત્યાં રાજ્ય કરવા લાગ્યો. મહાવંસમાં જણાવ્યા મુજબ રાજા સિંહબાહુ સિંહ મારી લાવેલો તેથી એ ‘સિંહલ’ કહેવાયો. 📌 તેને 32 પુત્ર થયા. તેમાં વિજય સૌથી મોટો હતો. એના દુર્વર્તાવથી ગુસ્સે થઈ રાજાએ તેને તેના અનુચરો, પત્નીઓ, બાળકો વગેરે સહિત રાજ્યમાંથી દેશવટો દીધો. 📌તેઓ લંકાદ્વીપ ગયા અને તામ્રપર્ણીમાં પ્રવેશ્યા. સિંહલનો પુત્ર વિજય અને એના સાથીઓ પણ ‘સિંહલ’ કહેવાયા. 📌વિજયે મદુરાની રાજકુંવરી સાથે લગ્ન કરી પોતાનો રાજ્યાભિષેક કરાવ્યો. તેણે અગાઉનાં ખરાબ કાર્યો છોડી, તામ્રપર્ણી નગરમાં રહી લંકા પર 38 વર્ષ રાજ્ય કર્યું. 📌સમય જતાં ઉપર્યુક્ત આનુશ્રુતિક વૃત્તાંતોમાં નોંધપાત્ર ફેરફારો થયા અને વિવિધ લેખકોએ તે વિશે અલગ અલગ અભિપ્રાયો તથા અર્થઘટનો આપ્યાં છે. 📌લાળ દેશ પૂર્વ ભારતમાં આવેલ રાઢ-લાડ દેશ કે પશ્ચિમ ભારતમાં આવેલ લાટ દેશ – એ નક્કી થઈ શકતું નથી. 📌મત-મતાંતર અનુસાર કોઈ સિંહપુર બંગાળામાં, કોઈ ઓરિસામાં તો કોઈ ગુજરાતમાં હોવાનું જણાવે છે.

💥 1857 ના બળવાના નેતાઓ બળવાના તોફાન કેન્દ્રો અરાહ, દિલ્હી, કાનપુર, લખનૌ, બરેલી અને લખનૌમાં સ્થિત હતા. તેઓ સમ્રાટ બહાદુર શાહના આધિપત્યને સ્વીકારતા હોવા છતાં, આ તમામ સ્થળોએ તેમના પોતાના શાસકો નક્કી કર્યા અને સ્વતંત્ર રહેવાનું ચાલુ રાખ્યું. 💥 બખ્ત ખાન દિલ્હી ખાતે 📌બહાદુર શાહે દિલ્હીના નેતા તરીકે સેવા આપી હતી. જો કે, સૈનિકો સાચી સત્તા ધરાવે છે.  📌3જી જુલાઈ, 1857ના રોજ, બખ્ત ખાન , જેમણે બરેલીમાં સૈનિકોના બળવાનું આયોજન કર્યું હતું, તે દિલ્હી પહોંચ્યા અને વાસ્તવિક સત્તા સંભાળી. 📌તેણે મુસ્લિમ અને હિંદુ બળવાખોરોની બનેલી સૈનિકોની કોર્ટ એકઠી કરી. 💥 લખનૌ ખાતે બેગમ હઝરત મહેલ 📌અવધની બેગમે નેતૃત્વ પૂરું પાડ્યું અને તેના પુત્ર, બિરજીસ કાદરને અવધના નવાબ જાહેર કર્યા.  📌પરંતુ, ફૈઝાબાદના મૌલવી અહમદુલ્લાહ, જેમણે બળવો આયોજિત કર્યો અને અંગ્રેજો સામે લડ્યા, તે સૌથી લોકપ્રિય નેતા હતા.  💥 ઝાંસી ખાતે રાણી લક્ષ્મીબાઈ 📌તેણી માનતી હતી કે માન્યતાપ્રાપ્ત હિંદુ કાયદાની અવગણનામાં તેણીના શાસક અધિકારો છીનવાઈ ગયા હતા અને બહાદુરીથી લડ્યા હતા. 📌બુંદેલખંડના પ્રદેશમાં અંગ્રેજો સામે બળવાખોરોનું નેતૃત્વ કર્યું. 📌 યુદ્ધ: હ્યુ રોઝની આગેવાની હેઠળ ઇસ્ટ ઇન્ડિયા કંપનીના દળોએ ઝાંસીના કિલ્લાને ઘેરી લીધો.  📌તાત્યા ટોપે અને લક્ષ્મીબાઈએ ગ્વાલિયરમાં અંગ્રેજો પર સફળતાપૂર્વક હુમલો કર્યો અને નાના સાહેબને પેશ્વા તરીકે જાહેર કર્યા. 💥 કાનપુર ખાતે નાના સાહેબ 📌 નાના સાહેબ કાનપુર રેજિમેન્ટના લીડર હતા. 📌તેણે જૂન 1857માં તાત્યા ટોપે સાથે કાનપુર ખાતે 53મી નેટિવ ઇન્ફન્ટ્રીના બ્રિટિશ સૈનિકો પર હુમલો કર્યો. 📌જનરલ સર હ્યુ વ્હીલર  હેઠળ બ્રિટિશ ઈસ્ટ ઈન્ડિયા કંપનીના પ્રવેશ પર હુમલો. 📌સર હ્યુ વ્હીલરે અલ્હાબાદ જવાના સુરક્ષિત માર્ગના બદલામાં નાના સાહેબને આત્મસમર્પણ કર્યું. 📌કાનપુરમાંથી અંગ્રેજોને હાંકી કાઢ્યા પછી નાના સાહેબે પોતાને પેશવા અથવા શાસક તરીકે જાહેર કર્યા. 💥 બિહાર ખાતે કુંવરસિંહ 📌 તેણે મિર્ઝાપુર , બાંદા અને કાનપુરની આસપાસના વિસ્તારમાં દાનાપુર સિપાહીઓ  અને બળવાખોર રામગઢ રાજ્ય બટાલિયનના  યુદ્ધ જૂથ સાથે સેંકડો માઇલની કૂચ કરી. 📌તે રીવા રાજ્ય સુધી પહોંચ્યો અને બાંદા  પાછો ફર્યો અને પછી પાછો અરાહ ગયો, જ્યાં તેણે બ્રિટિશ સૈનિકોને હરાવ્યા. 📌તેમને ગંભીર ઈજાઓ થઈ અને 27 એપ્રિલ, 1858 ના રોજ જગદીશપુર ગામમાં તેમના પૈતૃક ઘરમાં તેમનું અવસાન થયું. 💥કાનપુર ખાતે તાત્યા ટોપે 📌કાનપુર અને બાદમાં ગ્વાલિયરમાં અંગ્રેજો સામે બળવો કર્યો. 📌 તે તેની ભયાનક ગેરીલા યુક્તિઓ માટે જાણીતો છે. 📌1857માં તેમણે કાનપુર પર કબજો કર્યો અને ત્યાં  નાના સાહેબની સત્તા સ્થાપિત કરી. પરંતુ કાનપુરની બીજી લડાઈમાં અંગ્રેજો દ્વારા પીછેહઠ કરવાની ફરજ પડી તે પછી તેઓ ગ્વાલિયર ગયા