واحد حقوق و مطالعات زنان انجمن اسلامی شریف

با آغاز ثبت‌نام نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری چهاردهم، بحث‌وجدل‌های انتخاباتی هم بار دیگر شروع شدند. یکی از این بحث‌ها که سال‌هاست جریان دارد، چرایی عدم حضور زنان در لیست کاندیداهای تأیید صلاحیت‌شدۀ شورای نگهبان است. در سیزده دورۀ قبلی انتخابات ریاست جمهوری هیچ زنی اجازه نیافته به رقابت نهایی انتخابات راه پیدا کند. بزرگترین بهانه‌ای که برای این امر وجود دارد، اصل ۱۱۵ قانون اساسی است. این اصل که صفات افراد دارای صلاحیت برای ریاست جمهوری را بیان می‌کند، حضور در انتخابات را برای هرفرد منحصر در این می‌داند که او از «رجال سیاسی و مذهبی» باشد. همین واژۀ «رجال» است که سد راه حضور زنان در انتخابات ریاست جمهوری می‌شود. قصه امّا این‌قدر روشن و ساده نیست. برای آشنایی درست با مختصات این بحث بهتر است از ابتدای ماجرا شروع کنیم. مفهوم «ولایت» در فقه شیعه از بار معنایی خاصّی برخوردار است. ولایت زمانی در دستان یک فرد قرار می‌گیرد که او بر دیگران قدرت و تسلّط شرعی و قانونی داشته باشد؛ این یعنی پدر بر فرزند، حاکم بر جامعه و قاضی بر طرفین دعوا ولایت دارد. مشکل از همین جا شروع می‌شود. بنابر آرای فقها، زنان از هرگونه حق ولایت محروم اند؛ نه مادر ولیّ فرزند خود است و نه زن می‌تواند بر مسند حاکم جامعه بنشیند. همین گره و محدودیت در تدوین قانون اساسی نیز خود را نشان داده‌است. آبان ۱۳۵۸، دو گروه در جریان مذاکرات قانون اساسی بر سر امکان یا عدم امکان ریاست جمهوری زنان دچار اختلاف بودند. گروه اوّل ریاست جمهوری را نوعی ولایت بر جامعه می‌دانستند و به اعتبار احکام شرع در منع ولایت زنان خواهان ذکر شرط مرد بودن برای رییس جمهور بودند. آیت‌اللّه منتظری که خود از همین گروه نخست بود، در این باره گفته‌است: «مسألۀ ولایت و مسألۀ قضاوت را گفته‌اند که مخصوص مردهاست ... ». گروه دیگر و خاصّه منیره گرجی، تنها نمایندۀ زن مجلس خبرگان قانون اساسی، امّا معتقد بودند ریاست جمهوری نه ولایت بر مردم که وکالت مردم است و زنان نیز به‌مانند مردان می‌توانند با فعّالیت در نقش‌های سیاسی در جایگاه وکیل ملّت قرار گیرند. در مذاکرات خبرگان قانون اساسی، نظرات هیچ‌یک از این دو گروه، آن‌طور که لازم بود، مقبول نیفتاد و نتوانست رأی دو سوم مجلس را کسب کند. در این بین، آنچه در مذاکرات تصویب شد، شرایط رئیس‌جمهور را طوری بیان می‌کرد که نه به تندی خواستۀ گروه اوّل باشد و نه نظر گروه دوم را پذیرفته باشد. به پیشنهاد سیّد محمّد بهشتی، در قانون اساسی ذکر شد که رییس‌جمهور باید از رجال سیاسی یا مذهبی کشور باشد. واژۀ رجال در زبان عربی هم به‌معنای مردان است و هم می‌تواند به‌طور عام به همۀ افراد اشاره کند. این دوپهلویی در معنا هرچند رضایت اغلب خبرگان قانون اساسی را جلب کرد، آن‌ چیزی نبود که فعّالینی چون منیره گرجی می‌خواستند و دست آخر هم به نفع گروهی تمام شد که خواستار محدودیت زنان بودند. از آن زمان تاکنون، با وجود اصرار حقوق‌دانان زیادی بر تفسیری از اصل ۱۱۵ که به زنان نیز امکان حضور در انتخابات را می‌دهد، شورای نگهبان بر معنای نخست واژۀ رجال پافشاری کرده و اجازۀ حضور در انتخابات ریاست جمهوری را به هیچ زنی نداده‌است. اعتراض به این رفتار تبعیض‌آمیز تنها به دایرۀ حقوق‌دانان محدود نمی‌شود. فعّالان سیاسی زن و فعّالان حقوق زنان هم بارها به این تفسیر از قانون اساسی اعتراض کرده‌اند. یکی از این فعّالان اعظم طالقانی، دختر آیت‌اللّه طالقانی است. او که قبل و بعد از انقلاب فعّالیت‌های گوناگون سیاسی و انتقادی داشته، سه بار در سال‌های ۱۳۷۶، ۱۳۸۸ و ۱۳۹۶ برای انتخابات ریاست جمهوری نامزد شد تا با این کار مخالفت خود را با تفسیر زن‌ستیزانه از قانون اساسی نشان دهد. با لحاظ رویۀ همیشگی شورای نگهبان امّا، پر واضح است که در هرسه مرتبه صلاحیت او برای حضور در انتخابات تأیید نشد. در ۱۳ دورۀ اخیر، اعظم طالقانی تنها زنی نیست که در انتخابات ریاست‌جمهوری ثبت‌نام کرده‌است. مثلاً در سال ۱۴۰۰ هم زهرا شجاعی با هدفی مشابه در انتخابات ثبت‌نام کرد تا بار دیگر نشان دهد چگونه مردانی که بر صندلی‌های شورای نگهبان نشسته‌اند، قانون را بر علیه زنان تفسیر می‌کنند. با همۀ این‌ها، آنچه از اوضاع بر می‌آید نشانی از اصلاح در رویۀ تبعیض‌آمیز موجود نمی‌دهد. ساختار اداری بررسی صلاحیت‌ها به مخالفین حضور زنان در انتخابات این امکان را می‌دهد که رأی خود را به کرسی بنشانند و چهارچوب فقهی متعارف نیز پشتیبان آن‌ها در این امر است. در حقیقت، شاید ریشۀ اصلی این مشکل به احکام شرعی فعلی برگردد و تا تحوّل گسترده در رویکرد فقهی موجود، گشایش مهمّی حاصل نشود. ✍ کیان حسن‌زاده @Women_SUT

"ولایت یا وکالت، مسئله این است؟!" ۴۵ سال پیش، اصلی در قانون اساسی تصویب شد که از یک سو، تفاسیر و تعابیر مختلف از آن تا امروز حقوق‌دانان را درگیر خود کرده و از طرف دیگر، مانعی همیشگی بر سر راه نامزدی زنان در انتخابات ریاست جمهوری بوده‌است. @Women_SUT

🔹بیانیه بیش از ۳۵۰ کنشگر مدنی و فعال حقوق زنان در حمایت از فعالان گیلان:  ما، جمعی از فعالان حقوق زنان و کنش‌گران مدنی و سیاسی، خواستار لغو همه‌ این احکام، توقف فشار بر این کنش‌گران و تداوم آزادی آن‌ها به‌صورت بی‌قید‌و‌شرط هستیم. متن کامل و اسامی امضاکنندگان: https://docs.google.com/forms/d/1z-XlWH9gQkshykEH1WdnCLmOfzwIRmwVc1ZVPMamtBE/edit @harasswatch

🎬 Vagabond (1985) ◾️اثر درام و تکان‌دهنده‌ی آنیس واردا، از برجسته‌ترین کارگردانان زن تاریخ، آغاز تأثیرگذاری دارد. جسد بی رنگ و رو و منجمد زنی جوان و بی خانمان که توسط یک کارگر مزرعه در چاله‌ای یافت می‌شود. منظره‌ای از زمستان سوزناک فرانسه که انگار مانند بدن زن جوان یخ زده و پیش نمی‌رود. فیلم «خانه به دوش» یا - به زبان فرانسوی - «بدون پناه، بدون قانون» داستان مونا، زن جوانی است که با چادر پشتش سفری بدون مقصد را پیش گرفته بود. نقش این زن را ساندرین بونیر به زیبایی ایفا می‌کند و توجه شمار قابل توجهی از اهالی سینما را به خود جلب می‌کند. واردا با فلش‌بک‌های متوالی سعی در واکاوی زندگی مونا دارد، اما داستانی از مونا جز لحظه‌ی مرگش موجود نیست و او مجبور به استفاده از تخیل خود می‌شود. تخیلی که به خوبی توانایی القای این را دارد که بیش از بیننده درباره‌ی کاراکترهای داستان اطلاع دارد. مونا پیش از وضعیت کنونی‌اش یک منشی بوده؛ او در موقعیتی این حرفه را دنبال می‌کرده که فرق آن چنانی با بردگی نداشته. او از یک خانواده‌ی متوسط می‌آید و در نهایت با آذوقه‌ی اندکش و یک چادر وارد مسیر می‌شود. مسیری که در آن برای غذا و جای خواب التماس می‌کند، برای مقدار کمی پول دست به کارهای دردآوری می‌زند و در همین راستا مورد سوء استفاده‌ی افراد متعددی قرار می‌گیرد. مونا سیگارهایش را خودش می‌پیچد و بعضاً آن‌ها را به خوراک ارجحیت می‌دهد. او رفته رفته با هر قدمی که در مسیر بر می‌دارد، بخشی از انسانیت و حس تعامل خود با دیگران را در راه جای می‌گذارد. انفعال او روز به روز بارزتر می‌شود تا زمانی که به موجودی پرخاشگر، ژولیده و پوشیده از گل و لای تبدیل می‌شود که دیگر نه تنها با ولگردها، بلکه با هیچ انسانی وجه تشابه ندارد. مونا زنی تنهاست. حتی پس از ساخت این فیلم هیچ‌کس اعلام برخورد با او و یا حتی دیدن او را نکرد. مونا در نهایت با نگاهی به خود متوجه این موضوع می‌شود. که درون این پوسته‌ی سخت و نفوذناپذیری که از خود ساخته، زنی بی دفاع و طردشده قرار دارد. ✍️ شایان بقایی‌نژاد #معرفی_فیلم 🆔 @Women_SUT

#برش‌کتاب "وقتی وارد خانه‌شان شدم ظرف‌ها شسته شده در جا ظرفی قرار گرفته بود. غذا روی گاز آماد بود. یک دونه آشغال هم کف زمین دیده نمی شد پس معلوم بود جارو هم زده بود. وارد اتاق خوابشان شدم تا وسایلم را آن جا بگذارم که با لباس‌های تمیز و اتو کشیده مواجه شدم. حیاط شان بزرگ بود. اثری از برگ‌های خشک نبود و تمام درختان و گل هایشان را آب داده بود. حوض هم آبش شفاف و تمیز بود. کار هر روزش بود. او بیشتر اوقات به تنهایی تمام این کارها را انجام می‌داد. سرکار هم می‌رفت. تمام این کارها شاید یک هفته برای اعضای خانواده و خودش جالب به نظر می‌آمد. ولی وقتی هفته شد، ماه و بعد سال دیگر جلوه‌ی قبل را نداشت انگار به وظیفه تبدیل شده بود و اگر یک روز انجامش نمی داد با او برخورد می‌شد! اینکه ما به همین منوال روزهای خود را سپری کنیم و در روزمرگی غرق شویم دچار فرسوگی می شویم. بیشتر زنان جامعه چنین مسیری را طی می‌کنند. کار اگر دوجنبه ی معنوی و مادی را داشته باشد انسان‌ها را قانع می‌کند و شاد نگه می‌دارد ولی کار خانگی صرفاً جنبه‌ی معنوی دارد و کمتر با جامعه فرد سروکار دارد و کارش دیده می‌شود." 📖 «کار خانگی، نوشته نجمه واحدی» @Women_SUT

◽️ فریبا بلوچ،‌ فعال حقوق زنان و مردم بلوچستان، جایزهٔ بین‌المللی زنان شجاع ۲۰۲۴ را در مراسمی در کاخ سفید و با حضور جیل بایدن، بانوی اول آمریکا، و آنتونی بلینکن،‌ وزیر خارجهٔ این کشور، دریافت کرد. ▫️ خانم بلوچ روز دوشنبه، ۱۴ اسفندماه، در این مراسم با بیان اینکه «به عنوان نمایندهٔ تمام زنان شجاع بلوچستان و ایران» حضور دارد، اعلام کرد: «من در بلوچستان به عنوان یک معلم فعالیت می‌کردم و پس از آنکه به بریتانیا مهاجرت کردم، به یک فعال حقوق بشر تبدیل شدم.» ▫️ او در ادامه گفت: «هدف من این بود که دربارهٔ وضعیتمان صحبت کنم، می‌خواستم که به عنوان انسان‌هایی که برای حقوق اساسی خود می‌جنگند، دیده شویم.» وزارت خارجهٔ آمریکا روز جمعه، ۱۱ اسفندماه، با اشاره به اینکه نام خانم بلوچ در میان ۱۳ برندهٔ این جایزه است، در بیانیه‌ای اعلام کرد که او «با صراحت در مورد حقوق زنان و بحران حقوق بشر در سیستان و بلوچستان که به شدت تحت تأثیر خشونت رژیم، اعدام‌ها و تبعیض‌های سیستماتیک قرار گرفته‌اند، صحبت می‌کند». ◽️ بنفشه یعقوبی از افغانستان،‌ ولا هاربونوا از بلاروس و مینتزو وین از میانمار نیز از جمله برندگان این جایزه در سال ۲۰۲۴ هستند. ▫️ این وزارتخانه با اشاره به فشارهای پیشین نهادهای امنیتی بر خانم بلوچ گفت:‌ «با این حال، خانم بلوچ معتقد است که تنها راه به جلو مقاومت است و او بر فعالیت خود پافشاری می‌کند.» در همین زمینه عامر دادآفرین و محمد ملازهی، پسر و برادر این فعال مدنی، در خردادماه امسال توسط این نهادها بازداشت شدند. منبع: رادیو فردا 🆔 @Women_SUT

⚪️ برای اولین بار در تاریخ یک زن بلوچ برنده جایزه شجاع‌ترین زنان جهان از سوی دولت آمریکا شد. 🆔 @Women_SUT

برگزاری جلسه زن در دانشگاه هم اکنون در آمفی تئاتر مرکزی و در لینک مجازی @Women_SUT

🔹یادآوری جلسه آخر سلسله جلسات زن در دانشگاه با حضور خانم دکتر مریم فرحمند تا نیم ساعت دیگر در آمفی تئاتر مرکزی آغاز می‌شود. 🆔 @Women_SUT 🆔 @AnjomanSUT

#اطلاعیه 🔸در جلسه سه‌شنبه ۱۵ اسفند با موضوع فمینیسم پسا استعماری، سخنرانی خانم دکتر شیوا علینقیان را به صورت مجازی خواهیم داشت و شرکت در جلسه هم به صورت حضوری در سالن خواجه نصیر و هم به صورت مجازی در این لینک فراهم است. 🔹همچنین مکان برگزاری جلسه چهارشنبه ۱۶ اسفند با موضوع زنان در دانشگاه با سخنرانی خانم دکتر مریم فرحمند به آمفی تئاتر منتقل شد. 🆔@Women_SUT 🆔@AnjomanSUT